Klassevoorstelling van
Gorki's „Zomergasten'
Van Ulsen is
een fenomeen
...en gisteren
Veel pathos in
stuk van Vondel
toegelicht
lesprogramma
Herkent u
deze tijd?
dus zet de kaas
uit het vuistje
maar klaar!
'DINSDAG 9 MAART 1976
In januari 1904 ging het laatste stuk van Tsjechow, dat hij vier
jaar eerder had geschreven, „De kersentuin" in première. In
datzelfde jaar voltooide Maksim Gorki zijn derde toneelspel,
„Datsjniki" of wel „Zomergasten". Er bestaat een opmerkelijke
relatie tussen die twee stukken, waar de correspondentie tus
sen Tsjechow en Gorki wellicht niet vreemd aan is.
De eerste was een koopmanszoon,
die kon studeren, Gorki had dat
voorrecht niet als zoon van met
Siberië gestrafte ouders. Hij was esn
„selfmade-man" met marxistische
theorieën, zijn moeizame carrière
maakte hem onder meer tot
bordenwasser, havenarbeider en
tuinman met een voortdurende
frustratie over zijn achterstand bij
gestudeerden.
Geen rock in
Carnegie Hall
NEW YORK In New York is
men niet alleen bezorgd over het la
waai van de supersonische Concor-
d'e. De directeur van de bekendie Car
negie Hall; Julius Bloom, maakte
namelijk bekend, dat de zaal niet
meer beschikbaar zal worden ge-
j steld voor rock-concerten. Volgens
hem is deze muziek "onverdraaglijk
voor het menselijk gehoor". Hij
noemde in dit verband 'een geluids-
6terkte van meer dan 105 decibel die
een goed rockorkest gemakkelijk pro*
duceet.
Bij een soortgelijke basissituatie, de
aankomst en het vertrek later van
een aantal stedelingen ergens
buiten, is de aandacht van Tsjechow
op magistrale wijze gericht op een
klasse, die is vastgenageld bij de
nadering van een ongenoemde
revolutionaire storm, bij Gorki
krijgt die maatschappij-omwenteling
al concreter gestalte. De schrijver
Sjalimiow realiseert zich dat als hij
over straat loopt, hij mensen ziet
met een nieuw soort voorkomen.
„Zomergasten" zou een stuk kunnen
zijn, dat naar zijn situatie door
Tsjechow volgend op „De kerséntuin"
ware geschreven. Met een andere
techniek waarschijnlijk wel dan die
Gorki bezigde in een beeldmozaiek,
waarin een knappe observatie
spreekt van een stroomloze bour
geoisie in al haar onvervulde
verwachtingen. Gorki's zomergasten
zijn al vreemden in hun eigen
samenleving geworden.
Men kijkt wel even vreemd aan
tegen Gorki's schrijftechniek in dit
stuk, dat door Marko Fondse heel
bekwaam vertaald lijkt. De talrijke
figuren komen in het eerste bedrijf
tevoorschijn en verdwijnen als de
paardjes van een oude stoomcarrou-
sel. In de volgende twee bedrijven
blijft de schrijver in een tamelijk
losse vervlechting een reeks portret-
NEDERLAXD I
18.15 Les Gammas (28, herh.) (TELEAC)
18.45 TV-informatie voor Spanjaarden (NOS)
18.55 Journaal (NOS)
19.05 Oprecht bewogen: schilderspoitret (VARA)
19.20 De PaUisers (VARA)
20.15 2 voor 12 (VARA)
20.55 Aktuele dokumentaire (VARA)
21.35 Journaal (NOS)
21.50 Spelen met muziek (VARA)
22.30 Oprecht bewogen, reakties (VARA)
22.35 Gedicht (VARA)
22.37 Beweging 76 (SOCUTERA)
22.46 Journaal (NOS)
NEDERLAND II
16.45 Paulus de boskabouter (NOS)
18.55 Journaal (NOS)
19.05 De beste Kaxlsson van de wereld (2) (NCRV)
19.30 Tweekamp (NCRV)
20.00 Journaal (NOS)
20.25 Sam (NCRV)
21.20 Herkent u deze tijd (NCRV)
22.15 Hier en Nu (NCRV)
22.55 Geestelijke liedeien (NCRV)
23.05 Den Haag vandaag (NOS)
23.20 Journaal NOS)
Rooij (\ihks)
ten, samen representatief voor een
milieu, nader preciseren. Pas in het
slotbedrijf verdicht de handeling
zich tot een conflict, waarin partij
moet woraen gekozen.
Die aansluiting op Tsjechows „Ker
sentuin" voelde men heel sterk in het
schitterende halfabstracte bosdekor,
dat Harry Wich. bij de Haagse
Comedie zaterdag in de Koninklijke
Schouwburg liet zien met de nadruk
op het spel van het licht, maar
evenzo in de regie van Guido de
Moor, die met een heldere reserve
de moeilijke taak van het samen
smeden van de mozaiekdeeltjes
volvoerde. Niet op de gemakkelijker
bedding van het inpakken in een
'Zomergasten'.
zinderende melancholieke sfeer,
zoals dat lang in de speelpraktijk
voor Russische stukken als alleenza
ligmakend werd geoordeeld. Met die
nuchtere aandacht voor de persoons-
afstemming kon de climax zich
duidelijker herkenbaar maken in
een voorstelling, die vrijwel over de
hele linie perfect was. Wie zou
bijvoorbeeld als Wim van Rooij
in zijn protest van ingenieur Soes-
low tot zo'n gedreven uitbarsting in
staat zijn?
De amokmakers in deze Russische
porseleinkast waren verder Anne
Wil Blankers met weer een
frappante transformatie als de
onverzoenlijke Warwara, de prachtig
haar verbeten teleurstelling vertol
kende Ellen Vogel als de arts Mar ja
en Gaston van Erven, iets beter op
dreef in zijn verongelijktheid dan
als grappenmaker, in zijn portret
van Wlas, Warwara's broer. De
wispelturigheid en het vrouwelijk
raffinement, dat Lies Franken
afstraalde, de genereuze onvolko
menheid bij Leo de Hartogh, de
sceptische zelfkennis bij Carl van
der Plas, het isolement bij
Anne-Mai'ie Heyügers, de zuivere
toetsen, die portretten ook bij
anderen in de grote bezetting
kregen, maakten een klassevoorstel
ling van deze „Zomergasten".
PIET RUIVENKAMP
JosephJoseph, Joseph
Joseph en de Engel, gespeeld
door Lucas Dietens en Karei Vin-
gerhoets.
Joost van den Vondel heet de prins
onzer dichters. Maar wat is hij op
ons kleine dramatische grondgebied?
Zeker niet de koning der toneel
schrijvers. Driehonderd jaar geleden
ontpopte hij zich als een treurspel-
lensmid, een met twee linker
handen.
Dat hij door de eeuwen heen in ere
werd gehouden stoelt op zijn
literaire reputatie, zijn bijzondere
taalgebruik als dichter. Aan wat de
schoolmeesters met de paplepel
hebben ingegoten voelden de tone
listen zioh van tijd tot tijd
verplicht. Wat Vondel produceerde
op toneelgebied was gortgries met
smakelijke taaibessensap.
Maar dat is natuurlijk niet
voldoende. Of alleen voldoening
schenkend aan degenen, die het
taaiorgel breed willen opentrekken.
De taal is echter in onze tijd
verdacht geraakt, de toneelcrisis is
daar onder meer een gevolg van,
kortere voorstellingen bijvoorbeeld
hebben die niet helemaal kunnen
uitbannen. Taal is natuurlijk ook
geen vast gegeven in het neerschrij
ven van de tekst, elk tijdperk
verbindt er in het beluisteren weer
andere vertalingen aan.
Nadat vele jaren weinig of niets van
Vondel op het toneel gehoord werd
ging de Haagse Comedie da
uitdaging aan om drie Joseph-stuk-
ken (het laatste in feite van Hugo
de Groot) in een bewerking samen
LEIDEN 'Van Ulsen werd in
j een fel-roze spotje gezet, waardoor
hij sprekend op een suikerspin ge
leek'. Dit is een passage uit een re-
censie van W.J. Otten in 'Vrij Ne
derland' van 6 maart j J., die be
trekking heeft op Van Ulsens inter
pretatie van het leven van Han van
Meegeren: 'Het Fenomeen'. Liever
ziet Otten een slecht acteur een
grote rol verpesten dan dat hij moet
aanzien, dat één van zijn favoriete
toneelspelers een windje ten tonele
voert. Deze, mijns inziens, uiterst
onrechtvaardige beoordeling van de
bewondering afdwingende toneelca-
j paciteiten van Van Ulsen, dient dui-
I dlelijk te worden aangevochten. Voor-
j al omdat Van Ulsen gisteravond
weer eens duidelijk en haarzuiver
bewees hoe groot zijn inlevingstalent
is. Ditmaal niet in het LAK-bhea-
ter of het Rijnlands Lyceum, maar
in de Lakenhal aan de Oude Singel
in Leiden, vertelde Henk van Ul
sen, samen met Anna Wagner, voor
malig medewerkster van het Haags
Gemeentemuseum en schrijfster van
een biografie over Isaac Israëls, over
het leven en werken van deze op 3
i februari 1865 in Amsterdam gebo-
ren schilder. Israëls, die korte tijd
op de Haagse Academie was, en van
1886 tot 1903 in Amsterdam in het
huis van Breitner woonde, heeft
veel tot de verbeelding sprekende
portretten, krijttekeningen en aqua
rellen nagelaten. Isaac Israëls heeft
een aanta brieven geschreven aan
de nu negenennegtenigjarige toneel
speelster Jacqueline Royaards-Sand-
berg. Henk van Ulsen en Ana Wag
ner gingen gisteravond in het Leid-
se museum, waar zij waren op uit
nodiging van het bestuur van den
'Vereniging van Belangstellenden in
de Lakenhal', nader in op die brief
wisseling, die veel autobiografische
gegevens over de autodidact Israels
bevat. De geëngageerdheid van Van
Ulsen in "Het Fenomeen" is bekend
maar Anna Wagner maakte soms
toch de indruk, dat zij het een grote
eer vond met Van Ulsen dit leven
van Israëls te vertellen. Hierdoor
werd wat weggenomen van het
spanningsveld, dat d'oor de dialoog
opgeroepen had moeten worden. Ook
de periode na 1903, toen Israëls voor
een tijd in Parijs verbleef, was goed
en verantwoord in ae totale ont
wikkeling opgenomen. Na de voor
dracht bestond de gelegenheid, tot
de bezichtiging van enige pas open
gestelde zalen in de Lakenhal. Van
Ulsen is een fenomeen. De vicieuze
cirkel lijkt gesloten. Een ieder, die
hem met een suikerspin vergelijkt
en hem daarnaast tot zijn favoriete
acteurs rekent maakt zich schuldig
aan een onvergelijkbaar en niet-
verdedigbaar 'contradictio in termi
te brengen. Het heeft niet mogen
baten, er was als toeschouwer
nauwelijks kontakt te krijgen met
"Joseph, Joseph, Joseph" dat in het
afgelopen weekeinde in de regie van
de Vlaming Franco-is Beukelaers in 't
HGT werd gepresenteerd. De Haagse
Comedie beet de tanden stuk op de
weerbarstige materie. En het gezel
schap was het eerste niet, dat moet
worden nagegeven.
Het eerste deel van „Joseph, Joseph,
Joseph" verhaalt van de verkoop van
het buitenbeentje door zijn broers
aan de „Arabiers" (hoe kan dat met
stamvader Ezau nog dicht in de
buurt?), in het volgende deel treft
men de poging tot verleiding door
Potifars echtgenote en in het
slotdeel maakt Joseph zich nadat
derzulken van diefstal beticht zijn
teruggevoerd aan zijn broeders
bekend.
Er vallen nogal wat saillante
onderdelen weg uit, het kleurige
verhaal, de droomduidingen onder
meer, en dat bevordert de continuï
teit bepaald niet. Hoe zou je deze
bewerking eigenlijk moeten spelen?
Waarschijnlijk nog het best als een
soort concertuitvoering met op dit
soort teksten getrainde stemmen,
Beukelaers verkoos het anders, in
een soms zelfs gespierde mise en
scene vol heftigheid. Maar in enkele
tafereeltjes zoals het conflict tussen
jemjpsar en Joseph pakte dat goed
uit. Maria Stiegelis bleek wel met
deze taal overweg te kunnen en dat
bemerkte men ook bij Ruben (Eddy
Brugman). Lucas Dietens, die voor
de titelrol in houding en aktie wel
aardige dingen deed, beschikt echter
niet over 'het heldere stemgeluid, dat
die rol grond onder de voeten kan
geven. In de slotscène met
Benjamin dacht men zelfs naar
houterig lief schooltoneel te kijken
en te luisteren. De kwaliteiten van
deze voorstelling lagen over het
algemeen niet in het spel. Frank
Raven kon echter met zijn mooie,
eenvoudige kostuums en zijn zeer
ruimtelijke toneelarchitectuur bewij
zen, dat hij nog steeds een
ontwerper is met een zeer eigen
signatuur. De behandeling van het
licht en de elektronische muziek van
Jurriaan Andriessen waren andere
waardevolle bijdragen, die echter
het Vondeliaanse pathos niet
vermochten te verdringen.
PIET RUIVENKAMP
Na zo'n tien jaar van vergaderen
stencils draaien en dikke rapporten
schrijven, was hét vorig jaar oktober
dan zover. Onder de titel "Opspo
ring verzocht" bracht de AVRO. in
navolging van onder meer de Duit
se televisie, een aantal onopgeloste
misdrijven onder de aandacht van
de kijkers. Uiteraard in de hoop op
mooie gevolgen. Pas gisteren, vijf
maanden later, was deel 2 van "Op
sporing verzocht" te zien. Je kunt de
AVRO dus in geen geval verwijten
dat de frequentie wordt overdreven.
Iemand van de politie blikte
maandagavond aan het begin nog
even -terug op de oogst van de vo
rige uitzending. Achthonderd reac
ties waren er geweest, maar de tast
bare resultaten daarvan leken nog
al aan de magere kant. Ja, men had
de zekerheid verkregen dat een be
paalde balpen het eigendom was ge
weest van een in Den Haag vermoor
de dame (en niet van de moorde
naar, zoals gekund zou hebben),
maar hoe het nu verder moest met
deze affaire was toch allesbehalve
glashelder geworden. Slechts in één
geval (de verdwijning van een Lim
burgs meisje) was sprake van "ge
matigde optimisme", wat nog hele
maal niet betekende dat de oplos
sing nu ook nabij was, volgens de po
litiewoordvoerder.
Het meest recente geval betrof
gisteren de moord op een Amster
dams meisje, vijf maanden geleden
gepleegd. Verder was er een moord
uit 1972 en waren er gevallen
van mensen die in het niets verdwe
nen zijn, in 1972. 1973 en 1975. Wat
niet wegneemt, dat er aan het slot
van de uitzending toch zo'n 400 reac
ties waren binnengekomen. "We kun
nen aan de slag", zei een po
litiefunctionaris opgewekt.
Over het algemeen kan worden
gesteld dat Jaap van Meekren en
Will Simon de zaak tamelijk inge
houden op het scherm brachten. Af- j
gezien dan van volslagen overbodig*
mededelingen als dat "moeder geen j
oog had dichtgedaan", nadat haar
dochtertje van 11 jaar verdwenen
was. En dat een andere moeder zo j
graag over drie dagen de verjaardag
van haar sinds augustus 1975 niet
meer verschenen zoon zou wil
len vieren, samen met deze zoon.
En het blijft erg oppassen met het
gebruik van angstaanjagende mu
ziekjes, en rinkelende telefoons, die
door pseudo-(niets vermoedende)-
wachtcommandanten worden opge-
nomen. Want voor je het weet ben
je Paul Vlaanderen aan het spelen.
Het nuttig effect van zo'n opspo
ringsprogramma is in Nederland nog
niet keihard aangetoond. Maar dat
komt misschien nog. Mensen. die
bevreesd zijn voor ongunstige neven
effecten (de "heksenjacht" op on-
schuldigen bijvoorbeeld) kunnen ge
rust zijn. Als ze tenminste onvoor
waardelijk geloof willen hechten aan
de woorden van een politieman, die
verklaarde dat daarvan tot nu toe
geen sprake is geweest.
Overigens: "Willempie" was
weer terug bij de TROS in "Op los
se groeven". Vorige keer ging dat
niet door, omdat André van Duin
niet meer wilde. Hij had immers
niemand willen beledigen, dat was
nooit zijn bedoeling geweest. Maar
dat was kennelijk allemaal vergeven
en vergeten, want het is tenslotte ook
al weer vier weken geleden, en je
kunt niet aan de gang blijven met
Je principes.
GERARD PAQUES
Hanny van de Rekels heeft een baby. Het kind, een oergezonde
jongen, heet Patrick. Het geluk van een jonge moeder, altijd
goed voor een plaatje. Vandaar deze foto.
(21.20 -
nis'.
NCRV-Ned. II)
A.C. KOEKEBAKKER JR.
Jong zangtalent
in Oegstgeest
OEGSTGEEST De Vrienden
hec Lied verenigden zich ditmaal in
de Oegstgeester bungalow van ir.
Schreuders, waar Thea Ekker als
gastvrouw optrad. Het betrof daar
een „kennismakingsconcert met jon
ge zangers", nuttig ook voor po
diumroutine.
De sopraan Anja van Wijk (be
geleider Ohristiaan de Bruyn) had
16 liederen verdeeld in Duits van
Wolf en Mahler, in Frans van De
bussy en Ravel. Van de laatste de
favoriete Mélodies grecques; van
Debussy is Le Temps a laissié son
Manteau vrij bekend. Bij die twee
componisten is de behandeling van
de pianoklahk, na die van Wolf en
Mahler, zo opmerkelijk, dat het lijkt
of een ander soort instrument in
het spel raakt. Interessant vonden
we de Mahler-keuze, nl. vi'er zelden
te horen jeugdliederen. Van de Mah
ler, die door de onruststoker Dosto-
jewski nog niet was aangestoken,
maar later tegen Schönberg zou
zeggen: je moet Dostojewski belang
rijker achiten voor de muziek dan het
contrapunt. Anja van Wijk kent
de demonie nog niet. Wat zij zingt
is klein van expressie, kan echter
charme krijgen, zoals in Hans en
Grietje bijv. van Mahler en in
meer. De stem zit nog niet zo vrij,
dat ze a.h.w. aan de ruimte wordt
afgegeven. In de vijf Ravels kwam
ten slotte toch ïets van een bohé
mienne los in een ontwakende voor
dracht.
Bariton Felix Schoonenboom (aan
de vleugel de geroutineerde Johan
na Hefting) vertolkte Mörike-liede-
ren van Wolf. bekende Fauré's en
drie liefdestoespraakjes (tot Annema-
rie, Marquérite en Veronique) van de
voor deze gelegenheid lichtvoetig
oubollig klassieke progressief Louis
Andriessen. Zïedaar een stem op
brede basis, draagkrachtig, stabiel,
karakter tekenend, ruim en wellui
dend, die ook voorhanden demo
nische randjes en een lied laat mee
resoneren. En na-resoneren. En dat
is zijn grote pluspunt voor de toe
komt.
KEES VERHOEF.
In het kader van de serie „Actuele Documentaire" brengt de
VARA om 20.55 uur via Nederland I „Geen geldgeen Zwit
serseen programma gewijd aan het bankgeheim in het al
gemeen en in Zwitserland in het bijzonder. Het bankgeheim
wordt nergens ter wereld zo stringent toegepast als in Zwit
serland. Zelfs fiscale en justitiële autoriteiten krijgen geen
inzage in de boeken, tenzij erzo luidt de wet, sprake is van
een misdrijf. In de Lockheed-affaire kan nu juist deze wette
lijke bepaling een belemmering vormen bij het aan de opper
vlakte brengen van een aantal feiten, die duidelijk moeten
maken dat er eventueel een misdrijf is gepleegd. Over de
vraag of er een kans bestaat dat de Zivitserse kluisdeuren
voor de Nederlandse Commissie (Donner) van Onderzoek
opengaan, gaat deze documentaire.
hulp noodzaak of noodlot. 19.00 (S)
Johan Willem Frlso Kapel. NOS: 19.15
Accoord. AVRO: 20.00 Vanavond: mu
ziek, vrolijkheid en verstrooiing. 20.00
20.30 (S) De Raad
menselijk 22.00 (S) Koepelcafé.
9.36 Waterstanden. 9.40 Schoolradio.
10.00 Radio weekblad. 11.00 Nwb. 11.03
Johan van Minnen-Ombudsman. 11.15
Even „bij" draalen. 12.00 Cadzand-Cen-
traal. 13.00 Nws. 13.11 Dingen van de
Dag. 13.25 Een middagje Stoomradio.
16.00 Nws. 16.03 Moordbrigade Stock
holm. 17.00 (S) Licht orkest met zang.
jtVU: 17.35 Wetenschap ln beweging.
/ARA: 17.55 Med.
Hilversum III
KRO: 7.02 (S) Drie op Je boterham.
3.03 (S) Pep-op-drie. 11.58 Bericht va6-
floot een vogel in de wel. 23.55 1
Hilversum II
18.00 Nieuws. 18.11 Echo. li
Op vleugels. 18.50 (S)
STER is een
onderdeel van
het bestel,
vindt de NOS
HILVERSUM De raad van be-
heei van de NOS is van mening, dat
er niet op grond van "voor en tegen
standers inzake omroepreclame" kan
worden beslist over het voortbestaan
van de STER. De raad schrijft in een
brief aan de minister van CRM, dat
de STER is geboren uit een compro
mis tussen voor- en tegenstanders,
van een commercieel televisie
systeem en als zodanig een onder
deel van het bestel is geworden.
(S) Ka
merorkest. 20.50 (S) Mezzo-sopraan.
21.45 Organisch lezen of Gedrag en
wangedrag van de Babels. NOS: Met 't
oog op morgen (23.05 Aktualltelten-
overe. 23.20 Den Haag vandaag). 23.55
ten op middernacht. 0.02 Nacht-drie
draai. 2 02 HELP Programma voor wer
kers ln de verzorgende beroepen. 4.0
De Rode Dageraad. 5.02 Truck, pro
gramma voor vrachtwagenchauffeurs.
der schooltijd. 9.30 Theologische ether
leergang. 10.00 (S) Orkestpalet. 12.00
Kaffee. 13.29 (S) Beroemde
00 Nieuws. 14.02 (S) Hier
en Nu. 15.00 (S) Vertolkers beluis
terd. 16.00 (S) In kleine bezetting.
DUITSE TV
en verre. 10.30 Nieuws. 10.33 (S) Toer-
ja - toernee. 11.34 (S) Café ohantant.
12 26 Med. 12.30 Nws. 12.41 Aktua. 13.00
(S) Een mondle Frans. 13.30 (S) Sport
na sport. 14.00 (2) Specialiteiten a la
carte 15 00 (S) Close-up. 15 30 Nws.
16.30 Keerpunt Overheidsvoorlichting:
17.20 Nederland en de Derde Wereld.
TROS: 17.30 Nieuws. 17.32 Aktua-ma-
gazlne.
Hilversum II
VARA: 7.00 Nieuws. 7.11 Ochtendgymn.
7.55 Journaal (Regionaal program -
Nordschau Magazine.
19.26 Eln Fai filr Manndll 19.59 Pro
gramma-overzicht. WDR: 8.05-11.15
Schooltelevisie. 18.00 Nws. uit Noord-
rijnland-Westfalen. 18.05 Intermezzo.
3 Krlmlnalerz&hlung. 19.15 J
8). 20.00 Jour
naal en weeTber. 20.15 Elnmal Kalro
utnd zuruck. 21.00 Eln Bad eun fall.
22.20 Jenselts der roten Marken. 23.05
Journaal, kommentaar en weerbericht.
Duitsland II
17.00 Journaal. 17.10 Der Karren, spel
Journaal. 19.30 Die gros-
21.00 Joivrn 21.15 Duits
Öost en West. 22.00 Im-
7.20 In de Roode Cirkel (8.00 Nws.) pulse. 22.30 Journaal.
