Elckerlijc
sfeervolle
tekening
Klapsigaren missen doel
geraffineerd
spelen met
Jaws
brutaal
en
angst
„Sherlock Jones" bedoeld als komedie, maar:
PAGINA 17
VRIJDAG 19 DECEMBER 1975
,,Den Spyeghel der salicheyt van Elckerlijc, hoe dat elcker-
)ijc mensche wert ghedaecht Gode rekeninghe te doen",
kortweg genaamd Slckerlijc, de vijftiende-eeuwse Neder
landse moraliteit heeft filmregisseur Jos Stelling geïnspi
reerd tot het maken van een tweede film in het genre van
„Mariken van Nieumeghen
Bedrogen patiënten achtervolgen kwakzalver Elckerlyc.
Het gedonder begint als twee argeloze zwemmers een grote
driehoekige vin waarnemen.
Niet het succes van deze laatste
film kan Stelling hebben doen beslui
ten om ook Elckerlijc te gaan bewer
ken, want toen Mariken in première
ging waren de laatste opnamen van
Elckerlijc voltooid. Kennelijk heeft
Stelling een zwak voor laat-middel-
eeuwse gesohriften. Daardoor,
maar vooral door de originele sfeer
tekening in heide films heeft Stelling
een eigen plaats ingenomen in het
keur van de Nederlandse filmma
kers.
Ook in andere opzichten wijkt Stel
ling van zijn collega's af. Hij werkt
niet met bekende acteurs, actrices,
actreurs en actreutels die alleen al
door hun naam garant staan voor
volle bioscoopzalen. Stelling zoekt in
de rijen der onbekenden en is in het
geval van Elckerlijc bijvoorbeeld
door louter toeval aan zijn hoofdrol-
sDeler gekomen: in een Utrechts ca
fé ontmoette hij George Bruens. Een
man die zich weliswaar in velerlei
vorm met toneel bezighoudt, maar
nog geen filmervaring bezat. Welnu.
Bruens bewijst in Elckerlijc dat
Stelling blijkbaar een derde oog
voor onbekend talent heeft. In Stel-
lings film speelt de dialoog geen do
minante rol; hij zoekt zijn vondsten
vooral in het mimische. Geor
ge Bruens beantwoordt wat dat be
treft volledig aan Stellings bedoelin
gen; diens kracht ligt daarnaast in
een subtiel gevoel voor detail. Het
Tommelige decor van de Middel
eeuwen leent zich voo» mooie rare
koppen, misvormde figuren, de lam
men, de blinden, de manken
en niet te vergeten, de dorstigen.
Stelling reikt in dit opzicht naar per
fectie waar het de bezetting betreft
tot in de kleinste rollen toe.
Zowel Elckerlijc als Mariken van
Nieumeghen zijn creaties uit de la
te Middeleeuwen, waarin de angst
voor de dood een obsessie van velen
was. Een thema dat in beide films
zeer herkenbaar is, zonder dat Stel
ling ziöh nauwkeurig laat leiden
door het letterlijke verhaal. Het gaat
hem meer om een karakterisering
van de sfeer, waarbinnen zich de
vlucht, die zowel Mariken als Elcker
lijc maakte uit de werke
lijkheid, voltrok. Ook in Elckerlijc
Titel: "De dwaze lotgevallen van
Sherlock Jones": hoofdrollen: Piet
Hambergen, Julie Ege en Al Man-
cini; regie: Nicolai van der Heijde;
theater: Lido; alle leeftijden.
Het ligt er natuurlijk helemaal
aan wat je verwacht van het predi
kaat "dwaze lotgevallen". Voor de
meeste mensen zal de verwachting
van een film, die deze titel meekreeg
er een zijn van: "dat zal wel een
dolkomische boel worden". Nou die
dolkomische boel blijft lang uit. Tel
kens als je denkt: nou wordt het
Beat leuk, verzandt de film in flau-
zijn slechts flarden van het verhaal
de leidraad. De eenzame manipulant
Elckerlijc (letterlijk: iedereen)
verliest tenslótte zijn kracht,
schoonheid en verstand.
Jos Stelling is er ten tweede ma
le in geslaagd om een imposante
film te maken. In vergelijking met
Mariken, is het camerawerk zelfs
nog iets geraffineerder. Er is dus al
le reden om in deze Donkere Dagen
van December ook eens naar een
goede Nederlandse film te gaan.
Elckerlijc - regisseur Jos Stelling.
In de hoofdrollen George Bruens,
Lucie Singeling, Jan van de Steen.
Muziek: Ruud Bos. Titelsong: Her
man van Veen. Theater: Studio.
JOHN KROON
T
De bedrijfsleider van het Leidse
Luxor-theater, waar ik donderdag
middag „Jaws" (kaken) zag, ver
telde me dat hij het balkon van de
bioscoop ditmaal ook had geopend
voor het publiek en dat dit heel on
gebruikelijk was voor een middag
voorstelling. Het zag inderdaad zwart
van de mensen en dat lijkt het gun
stige voorteken voor horden die rond
de kerstdagen de enerverende jacht
op de bloeddorstige en slimme witte
haai die de wateren rond een vakan
tie-eilandje onveilig maakt, willen
meemaken.
De film is gebaseerd op een best
seller van dezelfde naam, geschre
ven door Peter Benchley. Deze man
hééft ook het script voor de film ge
schreven, maar daarbij heeft hij heel
wat sleutelsituaties uit de roman
weggelaten. Zo is de vreemde rela
tie die de jonge oceanograaf Hooper
we lach-of-ik-schiet-effecten.
Zelfs Piet Bambergen, die de rol
van de domme privé-detective speelt
heefc maar weinig aan de melig
heid van deze film kunnen .verande
ren. Waarom er nu allemaal zo "lol-
log" gedaan moet worden, is ook
al niet duidelijk.
Er is een diamant onderweg
naar Amsterdam. De Mafia loert
er echter op. Die "Mafia" komt op
draven in d*e persoon van een druk-
doenerige Don Rattazzi (Al Manci-
ni), die er genoegen in schept om
aan iedereen klapsigaren uit te de
in de roman aangaat met de vrouw
var, de suffige en zwaar onder cor-
ruptieve druk staande politiechef
Brody volledig uit het script van de
film verwijderd. Ook het slot is iets
meer in de richting van een gedeel
telijk happy end gebogen, want dit
maal komt de zilte zeeman Quint
(juweel van een rol van Robert
Shaw) nog wel conform de roman
om, maar Hooper mag ditmaal blij
ven leven. Dat gaat wat onduidelijk
in zijn werk, want hij blijkt zich ten
onrechte veilig te weten in een soort
van aluminium haaienkooi op de
bodem van de zee; het vraatzuchtig
monster hapt met zijn geweldige ka
ken de spijlen weg en bijt wild in
het rond maar de lakonieke Hooper
schijnt toch nog een veilig heenko
men te vinden. Hoe, vraag het re
gisseur Steven Spielburg.
Aan de film is enorme publiciteit
len. Ten slotte, hoe verzinnen ze die
spitsvondigheid, wordt hij natuurlijk
zelf het slachtoffer van zijn eigen
geintjes.
Sherlock Jones moet er een stok
je voor steken, dat Rattazzi de dia
mant in handen krijgt. Dat lukt na
tuurlijk niet. Door allerlei semi-gees-
tigheden maakt hij de ene misser na
de ander. Maar, gelukkig heeft hij
een slimme hond: Watson, een Bas
set. Deze kijkt de hele film lang,
alsof hij het ook niet ziet zitten. Een
leuk beest, dat het ook niet helpen
kan, dat hij voor dit soort grappen
vooraf gegaan. In de Verenigde Sta-
ti n schijnt zelfs een grootscheepse
haaiencultus op te bloeien; bemid
delde Amerikanen halen aquariums
van 800 liter inhoud naar binnen en
laten er de rover met de angstigma-
kende rugvin dn los.
De film is een enerverend schouw
spel. De kunsthaai die voor ettelij
ke miljoenen dollars is gecon
strueerd vertolkt zijn rol dermate
natuurgetrouw dat een luidruchtig
afgrijzen door de bioscooprijen
snelt als hij de beklagenswaardige
oude rot Quint vermaalt. De makers
hebben de angst van de één
dimensionale mens gestalte gegeven
in wat Hooper ergens noemt: "de
perfekte vreetmachine". Het West-
duitse weekblad "Der Spiegel"
schreef deze week al dat het 't hart
vasthield voor de toekomst van de
echte haaien. Van de angsten die de
film losmaakt, is het inderdaad maar
één stap naar de volstrekte
hysterie. Dieren worden menselijke
eigenschappen toegemeten, de
moordzucht om het moorden. In die
zin zet "Jaws" de traditie voort van
films als King Kong uit de jaren der
tig. Maar in deze film is de angst nog
zoveel geraffineerder verpakt, om
dat het gaat om de confrontatie met
het monster, met de dood op voor
de mens vreemd terrein, het water.
Zelden heb ik een film gezien die
zo brutaal weg. met de botte bijl
en de scherpe haaienkaken inhaakt
op onze angstvoorstellingen, 't Is een
zeer knap gebrachte exploitatie van
alles dat vreemd, gevaarlijk en met
de dood omgeven is. Beëlzebub ge
reïncarneerd in een op afstand met
de computer gestuurd stuk plastic
gruwelijkheid. Ethologen mogen be
weren dat echte haaien nooit het dek
van een schip zullen bespringen, om
dat hun weke buik daar niet tegen
kan; andere pietepeuteraars zullen
zeggen dat het wel hoogst onwaar
schijnlijk zou zijn dat men drie man
nen in 'n scheepje zonder enige rug
dekking de zee op zou sturen op zoek
naar het monster. Maar wat doet
dat er toe? De kusten van Cape Cod
schijnen het deze zomer aan de va
kantiegangers al te hebben kunnen
merken. Hun aantal liep drastisch
terug.
"Jaws" (De Zomer van de wit
te haai). Met Roy Scheider, Robert
Shaw en Richard Dreyfuss. Regis
seur: Steven Spielburg. Theater:
Lux or. Leeftijd: 14 jaar.
HAN MULDER
moet opdraven. Van der Heijde
heeft duidelijk gemikt op de koddig
heid: die is er dan ook wel, af en
toe, maar te landerig uitgewerkt om
er om te kunnen lachen.
Voor het camerawerk heeft de
Zweed Jörge Persson borg gestaan.
En dat maakt het nog een beetje
goed. Schitterende plaatjes zijn er
aldoor te zien. Met de muziek van
Toots Tielemans op de achtergrond
heeft dit als gevolg, dat je als kij
ker nog net niet in slaap valt.
ANNEM3EK RUYGROK.
Blijvers
CAMERA "Once upon a time
in the West", een Western van
Sergio Leone. Uitstekend vanop-
TRIANON Kind van de zon"
aangrijpende film van René van
Nie. Een geestesziek meisje, haar
proces van ziek worden en van
genezing.
Kindermatinee
REX "101 Dalmatiërs".
Nachtfilms
CAMERA "Little big man".
Rex
"Hoog het been, de liefde lokt"
Een vrij banale titel voor een
wat banale manier van sex.
Goede films
in andere steden
"Love and death" (Woody Allen)
Nöggerath. Amsterdam.
"Pas si méchant que ca" (Claude
Goretta), The Movies, Amster
dam.
"Het complot" (René Gainville),
't Venster, Amsterdam.
Haagse bioscopen
APOLLO 1 "Jaws", dag. 2.30,
7.00 en 9.30 uur, zo. 2.00, 4.30,
7.00 en 9.30 uur. 14 jaar.
APOLLO 2 "De Klokkeluider
van de Notre Dame", dag. 2.00,
7.30 en 10.00 uur, zo. 2.30, 5.00,
7.30 en 10.00 uur. 14 Jaar.
ASTA "Jaws", dag. 2.30, 7.00
en 9.30 uur, zo. 1.30, 4.00, 7.00 en
9.30 uur. 14 Jaar.
BIJOU: „Geen vuiltje aan de
lucht", dag. 2.00, 7.30 en 9.45 uur,
zo. ook 4.15 uur. 14 Jaar.
CALYPSO: „Sneeuwwitje en ed
7 dwergen", dag. 1.30, 3.30 en 8.00
uur, zo. 12.00, 2.00. 4.00 en 800
uur. AL.
CAMERA "Elckerlijc", dag.
2.15, 7.15 en 9.30 uur, zo, ook 4.30
uur. 18 Jaar.
CINEAC "Dokter Pulder zaait
papavers", dag. 7.00 en 9.30 uur.
14 Jaar.
Kindermatinee: "Eiland van het
Einde v de wereld", dag. 11.30,
1.30 en 3.30 uur. AL.
CORSO "The man from Hong
Kong", d*>g. 2 00 en 8.15 uur, za.
2.00, 7 00 en 9.15 uur. zo. 2.00,
4.15, 7.00 en 9 15 uur. 18 jaar.
DU MIDI„Butch Cassidy and
the Sundance Kid", do., ma en di.
8.15 uur. vr., za. en zo. 7.00 en
9.30 uur. 14 Jaar.
Kindermatinee: 'Tim Pandoer in
't nauw", za. zo. ma. di. en woe.
2 00 uur. AL.
EURO: "The towering inferno",
dag. 1.30 en 7.45 uur. AL.
Kindematinee„De lieverdjes
van Amsterdam", za. en zo. 1.30
IJ isselvallig
debuut van
li ies Andersen
Wat Belgische filmmakers zeker op
hun noordelijke collega's voor
hebben, is een gevoel van bioscoop
maken in de puurste zin van het
woord. Met wat overdrijving zou je
kunnen stellen dat Belgen met het
middenrif of het hart filmen en dat
wij het gaarne compleet verstande
lijk houden. Alle aanleiding om de
handen meer dan tot nu toe ineen
te slaan, want je moet het een noch
Bij de Nederlandse première van
Bij de Nederlandse premiere van
Wies Andersens „Jonny en Jessy" uit
1972 vorige week bij het Filmcen
trum Den Haag kwamen die
overwegingen boven. Er zijn meer
noodzakelijkheden voor een groeien
de filmcoalitie tussen België en
Nederland, warwt de produktiekosten
zijn zo riskant hoog voor een
speelfilm, dat die nauwelijks in één
land zijn terug te verdienen.
Er is een publiek van talrijke
honderdduizenden voor nodig, het
lot uit de loterij bijna. Er zou zelfs
iets bedacht moeten worden om
films in twee landen uit de start
blokken te helpen.
Dan zou misschien niet behoeven te
gebeuren, dat Wies Andersen hier
vooral bekend geworden als een
tv-acteur met een grote uitstraling
zich vanwege het risico van
de speelfilm afkeerde. Hij maakte
met „Jonny en Jessie" een zeer
wisselvallige speelfilm, die uitzon
derlijk goede momenten laat volgen
op diepe inzinkingen. Maar men zou
nieuwsgierig kunnen zijn hoe hij
zich manifesteert als hij minder
hooi op de vork neemt dan hij nu
als scriptschrijver-hoofdrolspeler-re
gisseur-producent heeft gedaan. Met
een kritisch-verstandelijke rem moet
hij wel tot iets in staat zijn. Zelfs
binnen het verhaal heeft hij teveel
gewild, de geschiedenis van een
steekpartij buiten een café in
Turnhout in diverse montagetech
nieken verteld via de rechtszaak,
flashbacks en in een vervolg na de
ontsnapping van Jonny uit de
gevangenis. Het is een opeenstape
ling van bioscooptrucs, die hij in de
kracht van sommige eenvoudige
taferelen bewijst niet nodig te
hebben. Dait hij een goed acteur is
onderstreept hij zonder meer. Kees
Brusse behoeft zijn waarde als
politie-inspeoteur ook niet meer te
bewijzen, „jonny en Jessy" gaat
maandag nog bij de Rotterdamse
Filmliga.
P. RUIVENKAMP.
Vierde bioscoop
binnen muren
van Tuschinski
AMSTERDAM (ANP) Gisteren
is de vierde bioscoop binnen de mu
ren van het bekende Tuschinski
Theater aan de Reguliersbreestraat
in Amsterdam geopend met de ver
toning van de film 'Inserts", die bij
deze gelegenheid zijn Nederlandse
première beleefde.
De totstandkoming van het "Tu-
schinkski 4"-theater is. evenals de
twee eerder in 't Tuschinski-gebouw
geopende kleinere theaters, een ver
dere voortzetting van een beleid
dat er op gericht is meer films
die doorgaan een klein publiek trek
ken, te kunnen uitbrengen. Bij de in
richting en aankleding van het in
tieme nieuwe theatertje is de stijl
van het grote Tuschinski Theater
nauwlettend gevolgd.
uur. AL.
FLORA "Wij zijn 17 en leren
van alles", dag. 2.00, 7.00 en 9.15
uur. 18 Jaar.
KRITERION: „Alice doesn't live
here anymore", dag. 7.00 en 9.30
uur, za. en zo. ook 3.00 uur. 14
jaar.
METROPOLE 'Sherlock Jones'
dag. 2.00. 7.00 en 9.30 uur, zo. ook
4.30 uur. AL.
ODEON 1 "Sneeuwwitje en de
7 dwergen", do. en vr. 2.00, 6.45
en 9.15 uur. Za., zo., ma. en di.
1.45, 4.15, 6.45 en 9.15 uur. A.L.
ODEON 2 "Het verborgen ge
weer". dag. 2 00. 6.45 en 9 15 uur,
zo. 1.45, 4.15, 6.45 en 9.15 uur.
18 Jaar.
OLYMPIA "Dokter ZJivago",
dag. 2.00 en 8 00 uur. 14 Jaar.
PASSAGE "Histoire d'O", dag.
2.30, 7,00 en 9.30 uur, za. en zo.
1.30, 4.00, 7.00 en 9.30 uur. 18 jaar.
REX "The man from Hong
Kong", dag. 11.30. 1.45, 4.00. 7.15
en 9 30 uur. 18 Jaar.
ROYAL '70 "Levend in net
lijkenhuis", do. t/m zo. 2.15, 7.00
en 9.30 uur, ma. en di. 2.15 en
8.00 uur. 18 Jaar.
ROYAL "De karate brigade",
do. t/m zo. 2 15. 7 00 en 9.30 uur.
ma. en di. 2.15 en 800 uur. 18
Jaar.
STUDIO "Frank en Eva", dag.
2.15, 7.15 en 9.30 uur, zo. 1 30. 4 00.
7.15 en 9 30 uur. 18 Jaar
STUDIO 2000 "The front pa
ge", dag. 2.00. 7.00 en 930 uur.
zo. 1 00. 7 00 en 9 30 uur. 14 Jaar
DE UITKIJK "Sluipmoord in
de nacht", dag. 2.30, 7.00 en 9.30
uur. 18 jaar.
Piet Bambergen als Sherlock Jones met zijn kiene Basset Watson.