Een bejaardentehuis! Ja, we zijn daar gek...
Hel best bewaarde i
geheim
uil de
tweede wereldoorlog
ZATERDAG 12 APRIL 1975
Generaal Montgomery (r)
die niet yeel gebruik maakte van
"Ultra". Generaal Eisenhower
moest de moeilijke beslissing ne
men, wanneer de invasie in Nor-
mandië plaats zou vinden.
De invasie op Omaha Beach. De
Engelsen ivoren dankzij Ultra
goed geïnformeerd over de Duitse
onverschilligheid (foto links).
Het orakel begon al in april 1940 te spreken. Een bronskleurig apparaat, opgesteld in Bletch-
ley, een dromerig plaatsje vijftig mijl noordelijk van Londen, ving uit de oorlogszwangere lucht
vier korte signalen op, die werden gedecodeerd op vier strookjes papier. Elk bevatte een korte
boodschap van de Luftwaffe over personeelsverplaatsingen. Niet zo belangrijk, op zichzelf. Maar
het feit, dat hiermee was bevestigd, dat de Duitse cijfercoderingsmachine, die tussen het
Oberkommando en alle veldhoofdkwartieren werd gebruikt, geen geheim meer was voor de
Engelsen werd een beslissende factor in de strijd tegen Duitsland.
Reeds voor de inval in Polen was een dergelijke machine, die volgens een bepaald principe
codes groepeerde, uit het heiligdom van Hitier gestolen en in Engeland opgesteld, waarna nog
"slechts" een machine moest worden gebouwd om het codesysteem te vindenHet werd ge
vonden. Vijf jaar lang zouden alle schijnbaar onbreekbare topboodschappen van de hoogste
Duitse legerleiding, die via dit systeem de lucht werden ingestuurd, voor de Britten gesneden
koek zijn. Een geheim, dat behalve verregaande positieve, ook verschrikkelijke consequenties
kende. Daarom wellicht werd dit geheim pas zo laat onthuld, nu alweer een nieuwe generatie
over de overlevenden is gegroeid.
Pas In het najaar van 74 onthulde
de grijze, 76-jarige F. W. Winterbot-
ham gedurende de oorlogsjaren
hoofd van de luchtvaartafdeling van
de Britse Geheime Dienst, in een
opmerkelijk boek de geheimen van
"Ultra", zoals de Engelsen deze bron
Door
Lex Dalen Gilhuys
van inlichtingen noemden. Met
typisch Engels flegma beschrijft hij
de gevolgen van het orakel, toch
vooral zijn geesteskind. Het blijkt
een zo ingrijpende onthulling te
zijn, dat een herziening van de
meeste oorlogsanalyses noodzakelijk
is. Ook de makers van World at
War, de oorlogsserie die wekelijks
over ons scherm spoelt, moeten
knarsetandend van deze nieuwe
feiten hebben kennisgenomen...
Het best bewaarde geheim uit de
oorlog, wellicht. Maar een geheim,
dat soms tegen een wel zeer hoge
prijs moest worden bewaard.
Zo onthulde de decoderingsmachine
in Bletchley op 14 november 1940,
dat die nacht de plaats Coventry
zou worden gebombardeerd.
Het was de eerste keer, dat .de
Duitsers het doel niet met een
codenaam aanduidden. Churchill
stond voor een afschuwelijk dilem
ma, want in principe was evacuatie
van de stad nog mogelijk, maar in
dat geval zouden de Duitsers
ongetwijfeld lont hebben geroken.
Coventry werd gebombardeerd. De
naam van de stad was nadien een
synoniem voor vernietiging.
In het begin van de oorlog vloog de
Britse acteur Leslie Howard met een
geheime opdracht over vijandelijk
gebied. De Duitsers waren echter
van de missie op de hoogte en
schoten het vliegtuig neer. De
Engelsen wisten tevoren dat de
Duitsers het wisten, maar om het
geheim te bewaren hoe zij, de
Engelsen, het wisten, werd Howard
geofferd.
Een enkeling voor velen...
De eerste maal, dat van Ultra een
tactisch gebruik kon worden ge
maakt was in '40 bij de slag om
Frankrijk, toen de Duitse pantser
troepen de conservatieve Franse
legerleiding volledig verrasten en de
Engelse troepen dreigden af te
snijden. Een boodschap van gene
raal von Brauchitsch werd via Ultra
gedecodeerd, waarbij twee legergroe
pen werd bevolen de omsingeling zo
snel mogelijk in te zetten. Churchill
besloot dat nu het tijdstip was
gekomen zich uit Frankrijk terug te
trekken. Bijna was het bij
Duinkerken toch misgelopen, maar
Hitier liet zijn pantsers stoppen als
een soort vredesgebaar. Hij wilde
Engeland "handhaven".
De rol van Ultra is eigenlijk
Natuurlijk speelde Uitrei een grote
ïol tijdens Overlord, de invasie in
Frankrijk. Dankzij de gedecodeerde
inlichtingen wisten de geallieerden
van de wurgende twijfel en verschil
van inzichten tussen Rundstedt,
Rommel en Hitier. Er kon op die
manier een nevel worden gelegd
voor de ware bedoelingen en het
bekende "spookleger" van Patton
tegenover Calais in Kent was
hiervan o.a. het gevolg. Ook bij de
latere strijd in Normandië bleken de
boodschappen van het Oberkom
mando van onschatbare waarde.
"Vooral als Hitier zich persoonlijk
met de zaak ging bemoeien,
mochten we op chaos rekenen",
schrijft Winterbotham die later, bij
het verdwijnen van Rommel op
merkt:
"Het was alsof we een penvriend
verloren."
Alleen het Ardennenoffensief, Hit-
Iers laatste wanhopige poging in het
westen, was een volslagen verras
sing. Ultra werkte niet. de
boodschappen werden per koerier
verzonden, en de hoge legerleidin
gen hadden al zo vaak blindelings
op Ultra vertrouwd dat de "normale"
inlichtingendiensten ingeslapen le
ken.
Ook in het Verre Oosten sprak het
Orakel. De Japanners gebruikten
namelijk hetzelfde systeem als de
Duitsers...
De slag bij Midway wordt een
overwinning van de inlichtingen
dienst genoemd, maar hoe die
inlichtingendienst werkte is nooit
vermeld. Het waren echter wederom
de Japanners zelf, die alle gewenste
informatie verschaften.
Winterbotham geeft als conclusie:
het zou zonder Ultra een heel
andere oorlog geworden zijn. In
ie der ge^al, op z'n best, zouden de
Russen vrijwel geheel Duitsland
hebben beheerst - en er waarschijn
lijk zijn gebleven.
onvoorstelbaar groot geweest, mogen
wij de herinneringen van Winter
botham geloven. De slag om
Engeland is ook beïnvloed door
Ultra, omdat de grote aanvallen
tijdig door Goering of zijn
onder-commandanten werden aan
gekondigd en Air Chief Marshal
Dowding tijdig afweermaatregelen
kon nemen.
Ook reputaties sneuvelden door
Ultra. Die toch al wankele van
Montgomery kreeg een nog steviger
deuk door de rol van Ultra in de
Afrikaanse campagne. Omdat gene
raal Auchinleck voordien een
voortreffelijk gebruik had gemaakt
van de hem verstrekte inlichtingen
over de bewegingen van Rommel,
kon hij voortdurend plaagstoten
uitdelen aan de as en vervolgens
wegslippen. Later verscheen Mont
gomery op het oorlogstoneel en wist
"intuitief" dat Rommel om de
linkerflank van het achtste leger
zou trekken om dit een vernietigen
de slag toe te brengen. Die aanval
begon op 31 augustus 1942.
Dankzij Ultra - en niet het
strategisch inzicht van Montgomery
mislukte de Duitse opzet. Later
zou Montgomery een unieke kans
missen om het Duitse leger in een
vroeg stadium te verpletteren, hij
gunde het een respijt van zes
weken. Montgomery hield niet van
Ultra, omdat hij wist dat Churchill
en de generale staven over dezelfde
informatie zouden beschikken. Lang
niet altijd maakte hij er een
optimaal gebruik van.
Het orakel leidde de geallieerden
door de hele oorlog heen. Bij de
landing op Sicilië waren alle
opstellingen en posities van de Duite
divisies bekend. Het werd een
"model-invasie", dankzij een doeltref
fend gebruik van Ultra.
Dat het anders kon uitpakken
wanneer geen juist gebruik van de
inlichtingen werd gemaakt, bewees
de campagne in Itailë.
Tevoren wist men dat Kesselring
zijn troepen uit het zuiden wilde
terugtrekken. Toen besloten werd
tot de landing bij Salerno waren die
troepen echter nog op weg. Anzio en
Cassino waren ook het gevolg van
een onjuist gebruik van de
inlichtingen, maar de doorbraak
door de Apennijnen - op grond van
Ultra precies op de zwakke plek
tussen twee divisies in - was weer
een triomf van de inlichtingen
dienst.
HOOGWOUD De oudjes van Hoogwoud, dromerig dorp
in het Westfriese polderland, staan er nog best op. Geen knies
oren acht hoog in het net iets te kleine kamertje van het
bejaardentehuis, maar opgewekte zelfstandigen in een eigen
huis, nog midden in het leven. Hoogwoud heeft geen bejaar
dentehuis. In de omliggende plaatsjes staan er drie, maar oud
Hoogwoud piekert er niet over daar in te trekken. „Ik laat me
niet opbergen in een mensenpakhuis",bromt opa vastberaden.
„Dit is mijn leven en in zo'n tehuis staan om de haverklap wild
vreemde mensen in je kamer", weet oma, „ik kies mijn kennis
sen liever zelf".
Door
Daan Overhoff
Dat kan in Hoogwoud, waar de
bejaarden hun eigen huur- of
koophuis hebben. Zij delen er als
ieder ander zelf de dag in met de
zekerheid van een dienstencentrum
achter de gerimpelde hand. In „De
Lindehof" kunnen de oudjes hun
wasje kwijt. Ze kunnen er een
warme maaltijd krijgen tegen
kostprijs. Ze kunnen er ;ymmen,
biljarten, kaarten en het koortje
klinkt er nog als een klok.
Alles op vrijwillige basis. „Alles kan,
niks moet", zegt P. Roosendaal,
beheerder van het centrum, „geen
bevoogding. De mensen blijven
zelfstandig in hun eigen woning, ze
staan nog midden in de maatschap
pij. Dat houdt ze levend. Het wil
nog wel eens voorkomen, dat
mensen te vroeg in een tehuis
worden gestopt. Hier niet. Men blijft
zo lang mogelijk zelfstandig al of
niet met de hulp van het
dienstencentrum".
„Dat geeft ze een rustig gevoel", zegt
mevrouw N. Jansma, vice-voorzitster
van de stichting dienstencentrum
„De Lindehof", „ze blijven zichzelf
zonder de angst, dat ze zich eens
misschien niet meer zelf kunnen
redden. Daar hebben we hier nog de
gezinsverzorging voor. Wie dat wil
laat zijn huis een of twee keer in de
week voor de halve prijs een goeie
beurt geven. De warme maaltijd kan
altyd thuis worden gebracht. Pas
als het werkelijk niet meer gaat
komt een bejaardentehuis in het
geding".
Vooral dominee Cramer en pastoor
Leenders uit Hoogwoud ijverden
voor het dienstencentrum, dat april
1968 in nieuwbouw gestalte kreeg.
„Onze vorm is toch wel een beetje
uniek", zegt beheerder Roosendaal,
„dienstencentra in de steden worden
al gauw wijkgebouwen. Daar kan Je
alleen als club terecht. Een
muziekclub, een toneelclub en een
bejaardenclub. Hier hebben de
bejaarden, als ze dat willen een
eigen huis".
"De Lindehof", waar inmiddels ook
een bibliotheek en de kruisvereni
gingen met zuigelingenzorg en
zwangerschapsgymnastiek onderdak
hebben gevonden, wordt voor tachtig
procent gesubsidieerd door het
ministerie van cultuur, recreatie en
maatschappelijk werk. De gemeente
staat garant voor de overige twintig
procent. „Maar dat is nauwelijks
nodig", zegt mevrouw Jansma, „voor
het eten, de koffie en de wasserette
wordt door de mensen betaald. Die
zaken bedruipen zichzelf".
De bejaarden in Hoogwoud varen er
wel bij. „Een zwager van ons zit in
een bejaardentehuis hier in de
buurt", zegt het echtpaar Avis (75),
„dat kost hem 2.000 gulden in de
maand. Wij betalen voor ons
huurhuis 232 gulden in de maand
gas, licht en water vrij. Een warme
maaltijd kost ons hier drie vijf tig
per dag. Reken dan maar uit. Voor
dat verschil hebben wij dan nog
eens onze vrijheid. Logisch dat
kennissen van ons, die zien hoe wij
ervoor staan, meteen uit hun
tehuizen weg willen".
Hoogwoud telt zo'n tweehonderdvijf
tig bejaarden. Zo'n zestig tot tachtig
zijn er dagelijks in „De Lindehof" te
vinden. „Een nog duidelijk levende
gemeenschap", zegt P. Roosendaal.
„Als ze 's avonds naar huis gaan
nodigen ze elkaar uit. Bridgen bij
de een, een babbeltje bij de ander.
Deze bejaarden hebben nog zin in
net leven
Dat mag blijken uit de bejaarden-
raad, die eens per maand bijeen
komt. „Daar komen ze zelf met
ideeen", zegt mevrouw Jansma, „men
beslist samen of men 's zomers wil
gaan zwemmen. Een wandelclub zet
tochten uit. Samen beslissen ze
waarheen een reisje zal gaan. Ze
willen nog een beetje inhoud aan
hun leven geven".
En vooral willen ze zelfstandig zijn.
Een eigen wil, /en eigen huis, een
eigen leven. Met „De Lindehof"
kunnen ze dat no; een hele tijd
volhouden. Opa is 88 en niet van
het biljart weg te slaan. Oma is 80
en heeft het dienstencentrum nog
nauwelijks nodig.
„We wonen nu al weer twee jaar in
Hoogwoud", zegt mevrouw Avis, „we
hebben altijd nog eens terug naar
Enkhuizen gewild, omdat ik daar
oorspronkelijk vandaan kom. Laatst
Een maaltijd in "De Linde-
hof' en dan weer lekker naar het
eigen huis.
was er daar plaats voor ons. Ik
vraag:is er een dienstencentrum?
Nee, zeggen ze. Dan komen we niet,
zeiden wij. Ja, we zijn daar gek".
