'Geringe animo
herscholing een
treurige zaak"
Ministers op slappe koord
"De kritiek op de werkloosheidsnota is mij meegevallen"
Minister Jaap Boersma:
1 Winst
deling:
een
harde
dobber
PATERDAG 8 MAART 1975
jaap Boersma, 45 Jaar, Fries
;eboorte en anti-revolutionair, door
ireker van de patstelling tussen
hristen-democraten en progressieve
zodoende wegbereider voor het
abinet-Den Uyl, is minister van
ociale zaken.
hij onder premier Biesheu
vel; hij is het gebleven onder premier
jen Uyl. Simpele constatering, waar
brok politieke ellende achter
chuilgaat die zijn weerga niet kent.
!tel Je voor: Boersma laat Biesheuvel
de steek. De storm in de ARP
laarover is nu wel geluwd. „Aantjes",
Kg' Boersma, „heeft kans gezien het
rertrouwen te herstellen. Maar er
lijft een lidteken over."
Zijn eigen ervaring op spreekbeurten
voor AR-gezinden: „Als je naar de
mensen toegaat, wordt de soep niet
zo heet gegeten als hij wordt
opgediend. Laatst was ik in Aalten,
typisch Biesheuvel-bolwerk. Daar
kreeg ik de wens mee: sterkte met Je
werk. Doet me goed".
Langer dan tot 1977 wil Boersma niet
minister blijven. „Ik wil mijn best
doen ervoor te zorgen, dat het
kabinet-Den Uyl de rit uitzit. Daarna
hoop ik, dat ik bij mijn besluit blijf:
geen minister meer. Dan heb ik er
zes jaar opzitten. Da's genoeg. Na een
tijdje ministerschap kom je droog te
staan. Je idieeën raken uitgeput".
Boersma zou geen ander departement
dan sociale zaken hebben gewild. Ligt
voor de hand. Afkomstig uit een arm
gezin. Studie met hulp van anderen.
Ontdekt door voorzitter Ruppert van
het Christelijk Nationaal Vakverbond.
Jarenlang wetenschappelijk medewer
kór van dit verbond. Tweede-Kamer
lid voor de ARP. Wedijver met
Roolvink, ook CNV-er, op het
sociaal-economisch terrein.
Uiteindelijk opvolger van Roolvink als
minister. Nu de grote verantwoorde
lijkheid voor het oplossen van de
werkloosheid.
"De onaanvaardbaar hoge werk
loosheid", zoals premier Den Uyl
keer op keer roept. Boersma kijkt er
nuchter tegenaan. Hij kon met één
moedige daad Den Uyl in het zadel
helpen. Maar hem en ons verlossen
van het spook van de werkloosheid.
nee, dat gaat niet één, twee, drie.
Omscholen is zijn wachtwoord: het
kost tijd en moeite, behoedzaam
schipperen, optornen tegen verzet.
He', beleid vim het kablnet-Den-Uyl-
Boersma ontmoet stevige tegenwind
ook in de kring van de christen
democraten.
"De kritiek op de Jongste nota in
zake de werkgelegenheid", zegt
Boersma, "is me meegevallen. Ik
had dan ook véél kritiek verwacht.
Sinds het Herfsttij der middeleeu
wen is het gemakkelijkste adres voor
kritiek: de overheid. Maar van alles
wat ik heb gehoord aan kritiek heb
ik niet veel geleerd. Dat verbaast me
ook niet. Als wij als ministers al eens
iets over het hoofd zouden zien, zijn
er altijd wel ambtenaren die op
leemten wijzen. Daarbij komt: elke
criticus heeft het voordeel, dat hij
zich op één of enkele onderdelen kan
richten. Maar wij als kabinet moe
ten alles overzien een totaalblik
houden. Bovendien: we doen altijd
te weinig; maar wat is "te weinig".
Je moet kijken waar de grenzen lig
gen. Wat economisch mogelijk is".
Een van Boersma voorgangers, dr.
W. Drees sr., heeft onlangs ("raak
en helder", zegt Boersma) uiteenge
zet wat er volgens hem met de werk
loosheid aan de hand is. Boersma
geeft op deze pagina zijn
taar.
Twee punten wijst hij zondermeer
af. Drees noemt het "geldverspil
ling" om schoolverlaters die geen
baan kunnen krijgen meteen bij
stand te geven via de rijksgroepsre
geling werklozen. Drees; "Een ver
keerde introductie van jongeren in
de maatschappij, om hen dadelijk
aan onnodige steun te wennen".
Boersma draait het om: "Juist jon
geren krijgen *n klap als sij na de
school niet aan de slag kunnen. Dat
is een verkeerde stairt, kan tot meer
ellende leiden. Ik vind, Je moet ze
helpen".
Drees signaleert een tekort aan
verzorgend personeel in ziekenhui-
bejaardenoorden en verpleeg
huizen, terwijl duizenden vrouwen
en meisjes, die dit werk zouden
kunnen doen werkeloos zijn. Hij
roept bij mij deze vraag op: zou een
soort dienstplicht voor meisjes niet
gewenst zijn?
Boersma: "Als man zeg ik: een
mooie gedachte een stukje discri
minatie weg. Maar in ernst: géén
dwang. Je krijgt hetzelfde effect als
wanneer je werklozen zou verplich
ten zich om te scholen. Dan kweek
je werknemers die niet écht willen.
Het zou niet in het belang van de
patiënten zijn. Bovendien: dienst
plicht voor meisjes? Dan krijg je
nóg een groep gewetensbezwaar
den"!
De werkloosheid blijft hardnekkig
^ïoog Is deze maand zelfs weer een
flink stuk groter geworden. Toestam-
;an vóór de Tweede Wereld
>rlog: schrijnende armoede, het ge-
"stempelen", malaise en diepe
mistroostigheid, beileven we niet.
ankzij de sociale voorzieningen van
i de oorlog. Nu wél kreten als "werk
me niet verdommen, poen, poen,
is t om begonnen."
Het kabinet gaat aan deze inhalig
heid voorbij. Neemt onaattregelen
vanuit het gevoel: 't Is érg alls je
geen werk hebt. Injectie van 3,5 mil
jard gulden in de economie. Twee
over de werkgelegenheid. En
jals er niets verbetert, komt er
meende men, genoeg grondwerkers
en arbeiders uit de tuinbouw als
werkloos ingeschreven, die dit werk
kunnen verrichten.
Er werden er 52 opgeroepen: zeven
lieten niets van zich horen, twee
meldden zich ziek, van de 43 overi
gen waren tenslotte slechts vier be
reid het werk te aanvaarden. De an
deren hadden allerlei excuses, ze had
den Juist beter weak in het vooruit
zicht, de afstand van woning naar
werk was te groot (hoewel in dezelf
de stad)
Gevraagd
derde; wellicht
l vierde.
"Wat is er in ons land met die
♦werkloosheid aan de hand?", vraagt
Willem Drees sr. aan het begin
twee artikelen in Economisch-
tistische Berichten. Het kabinet
ft een antwoord gegeven in de
(laatste nota inzake de werkgelegen
heid. De handtekeningen van vijf
ministers staan er onder. De eerste
is die van drs. Jaap Boersma, minis
ter Van Sociale Zaken.
Drees sr. is een van de voorgangers
Van Boersma, van '45—'48. Ontwer-
van de Werkloosheidswet. De
r-uitkering geschiedt op basis van
dde wet. Dat kan een half jaar du-
Ten. Daarna valt een werkloze onder
de Wet Werkloosheidsvoorziening.
|Kan twee Jaar duren. Dan krijgt hij
recht op een uitkering krachtens de
3 rijksgroepsregeling werklozen een
(regeling ontleend aan de Algemene
1 Bijstandswet.
I Eén cijfervoorbeeld om aan te ge
ven hoe omvangrijk de langdurige
werkloosheid is geworden In 1965
vermeldde de rijksbegroting 17 mil
joen gulden, bestemd voor uitkerin
gen volgens de wet werkloosheids
voorziening. In 1974 was dat bedrag
662 miljoen gulden. Veertigmaal zo
veel.
Voorzichtig
"Sociaal onaanvaardbaar" heeft
Boersma in zijn nota de situatie ge
noemd, waarin iemand langer dan
een half Jaar werkloos is. Drees stelt
1 voorzichtig, dat ons stelsel van so
ciale zekerheid misschien wel in de
hand werkt, dat mensen langer werk
loos blijven dan nodig is.
Drees: "Hoe kan bereikt worden
dat bestaande werkgelegenheid door
Nederlanders wordt benut?" De oud-
minister stelt de vraag na een betoog,
dat veel arbeidsplaatsen niet door
Nederlanders worden bezet, omdat
I zij het w®1* ,,nl©t passend" vinden.
Omdat het werk toch gedaan moet
worden, zijn buitenlanders aange
trokken. Drees vindt, dat de ongeveer
i honderdduizend arbeidsplaatsen die
buitenlanders bezetten geleidelijk aan
weer vrij moeten komen voor Neder
landers. Hij schetst de zaak aan de
hand van voorbeelden.
Excuses
Den Haag; "De Habo, in feite een
gemeentelijke onderneming in de
vorm van een naamloze vennoot
schap, is belast met het leggen van
buizen voor water, riolering, gas en
kabels voor elektriciteit. Er waren
arbeiders nodig voor het graven van
I sleuven in een nieuwe wijk. De Habo
blijkbaar denkend aan opgedane er
varingen, vroeg maar direct Turken.
Dat vond het Gewestelijk Arbeids
bureau te pessimistisch. Er stonden,
Gouda"De aardewerkfabriek
Vuurvast heeft in 1974 zijn produc
tiecapaciteit niet ten voile kunnen
benutten door een voortdurend ge
brek aan arbeiders. Voor de vlees
ware nindustrie kan geen personeel
worden gevonden
Dordrecht"Een vertegenwoordi
ger van een Dordts bedrijf deelde
mee, dat 2400 arbeiders werden ge
vraagd, klaarblijkelijk rrtet alleen spe
ciaal geschoolden. Een wervingscam
pagne in het land leverde geen re
sultaat op, zodat men besloot in En
geland te gaan werven. Men kon goe
de huisvesting aanbieden. Engelsen
bleek men te kunnen krijgen, zelfs
Engelse arbeiders, dlte werk hadden."
Voorbeelden van nflet op de vraag
passend aanbod van werk. De hui
dige minister van Sociale Zaken zit
ermee. Boersma: "Je kunt de men
sen niet dwingen werk te doen, dat
ze niet willen. De mensen hebben
him rechten. Het is ook niet wense
lijk dat arbeiders uit het noorden
of oosten naar het westen komen.
Liever heb ik dat bedrijven uit het
weeten wegtrekken, b.v. naar Delf
zijl."
En dan het begrip "passende ar
beid". Boensma erkent, dat bezin
ning nodig is. "Er is een uitgewerkt
voorstel voor experimenten in dt>
regio's om tot een meer uniforme
uitleg te komen."
om- en büBdhofling. Boersma ver
wacht ook daar geen wonderen van.
Maar zijn terughoudende Friese aard
verbergt niet, dat hij daér het sterkst
in gelooft.
•Het is een verdrietige zaak, dat
de animo voor algemene herscholings
projecten gering is,' meldt hij. *De
herscholing In de bedrijven zélf loopt
beter. Maar ik vind, dat je de werk
gevers daar niet alleen mee kan op
knappen. Tenslotte ben je werkge
ver om een bedrijf te runnen —met
om scholing te geven.'
Boersma meent, dat Drees wel eens
gelijk kon hebben als hij stelt dat
de mentaliteit van de werknemers
Is beïnvloed door de sociale verwor
venheden. [De prikkel om zich te
laten omscholen is niet bij iedereen
even groot.
•Wij als overheid doen er veel aan;
scholingskrant, TV - uitzendingen
Maar de stimulansen die van de
vakbeweging uitgaan, vallen mij te
gen. Ik geef toe: scholing lost niet
alles op, maar helpt toch wel een
heel stuk.'
Minister Boersma: ,Je kunt de
sen hebben hun rechten".
niet dwingen werk te doen dat ze niet willen. De
Kost tijd
Macht beperkt
Maar de macht van de rijksover
heid is beperkt. De uitvoering van
de werkloosheidswetten is destijds
door de regering uit handen gegeven
aan allerlei organen (Gewestelijk Ar
beidsbureau, Bedrijfsverenigingen, de
gemeenten, de Sociale Verzekerings
raad, Stichting van de Arbeid). De
ze bevoegdheden kan de overheid
niet zonder wetswijziging terugha
len.
Boersma: 'Wetswijziging kost tijd.
Daar kunnen we niet op wachten.
Ik des liever de weg van overreding.
Laten we met z'n allen ons gezand
verstand gebruiken. Ik voel ör wel
voor om het begrip 'passende ar
beid' minder ruim uit te leggen,
naarmate de werkloosheid langer
duurt. Maar laten we 't daar in
goed overleg over eens worden. De
werkgevers zeggen: wij willen ver
ruiming, maar ze zeggen niet hoe.
En de werknemersorganisaties wijzen
op de rechten van de arbeiders en
zeggen: geef hen een passende werk
gever.'
Boersma zegt ook: "Laten we een
andere uitleg van 'passende arbeid'
niet beschouwen als wonderolie voor
alle kwalen. Bedenk, de doorstroming
is ondanks alles groot. Per jaar ra
ken zo"n zes zevenhonderdduizend
mensen een tijdje zonder werk. De
meeste krijgen weer een baan.'
Niet zo'n vaart
De buitenlandse arbeiders. Boersma
denkt niet, dat het zo'n vaart loop:,
als Drees sr. vreest.
"Na de toetreding van Engeland
tot de Europese Gemeenschap was
men uitermate bevreesd, dot wij over
stroomd zouden worden door men
sen uit voormalige Engelse koloniën,
b.v. Pakistani. Daar is niets van te
recht gekomen. De werving van En
gelsen voor Dordrecht is ook nogal
tegengevallen. Italianen zouden na
zoveel Jaren wel op de hoogte kun
nen zijn van de goede sociale voor
zieningen hier. Het heeft hen niet tot
een volksverhuizing verleid, hoewel
Nederland hen geen belemmeringen
in de weg legt. Iets dat West-Duite-
land en Frankrijk wél doen."
Boersma herinnert aan de "ver
trekpremie" van vijfduizend gulden
die destijds aan buitenlanders -die uit
Nederland weg zouen gaan in het
vooruitzicht was gesteld. "Oprotpre
mie" heette hij al gauw in de volks
mond.
"Boersma: 'Ik geloof nog steeds,
dat het een goed idee was. Veel bui
tenlanders vinden het ook Jammer,
dat het niet doorgaat Maar het heeft
niet veel zin om tegen de wil van
een meerderheid van de Kamer er
aan vast te houden."
Al bijna een jaar js er overleg over
andere plannen om buitenlanders in
hun land van herkomst aan passend
werk te helpen. Nederland onderhan
delt met Tunesië en Turkije over
projecten. Daarvoor zouden de enkele
tientallen miljoenen die voor de "ver
trekpremies" waren uitgetrokken ge
bruikt kunnen worden. De vervoers-
bond van het CNV heeft deze week
met Boersma over een model gespro
ken:
eerst een verkenning naar de
mogelijkheden voor buitenlandse
werknemers in Nederland om dn
eigen land aan de slag te kunnen.
Vervolgens scholingsprojecten op.
zetten om degenen die terugwillen
klaar te stomen.
Tevens overwegen financiële hulp
te bieden aan buitenlanders die in
eigen land een bedrijfje willen op
zetten of willen deelnemen in een
coöperatie.
Boersma: "Het kost veel tijd, maar
Ik ben bly met elke goede suggestie."
Jk geloof nog steeds dat de vertrekpremie van vijfduizend gulden die destijds aan de buiten
landers die uit Nederland weg zouden gaan in het vooruitzicht was gesteld een goed idee was.
Veel buitenlanders vonden het ook jammer dat het niet doorging".
Vermogeosaanwasdehing. Moeilijk
woord wel een sleutelbegrip in het
sociaaJ-ecanocmsch e spraakgebruik
van vandaag-de-dag.
Men herinnert zich, dat vorig jaar de
inkomens aan banden waren geleed
via de machtigingswet. Nodig vond de
regering en vond een meerderheid v?n
de volksvertegenwoordiging om de
klappen van de oliecrisis on te
vangen. Nog meer werkloosheid zou
ons te wachten staan als de lonnn
ongebreideld zouden stijgen. Ondanks
de machtigingswet is het met de
werkloosheid toch flink uit de hand
gelopen. Door tal van andere
oorzaken globaal gezien door een
wereldwijde economische teruggar™.
Blijft ook na de machtigingswet de
noodzaak om vooral ook de lonen In
de hand te houden. De kans om h-t
te regelen in een centraal akkoord
tussen werkgevers- en werknemersor
ganisaties is verkeken. Om de
vakbeweging toch tot loonmatiging te
bewegen, haalde het kabinet-Den Uyl
de vermogensaanwasdeling van stal.
Of winsbdeling, zo men wil.
De gedachte die er achterligt is: lage
lonen akkoord, maar dan niet straks
(bij een opleving van de economische
bedrijvigheid) hoge winsten voor
goedlopende bedrijven winsten
alleen voor de bedrijven en niet voor
de werknemers. Dusis er vermogens-
aanwas, dan ook eerlijk delen. Niet
een winstgratificatie als gunst van de
werkgever, maar helt incasseren door
de werknemers van winst-uitgesteld
loon.
Eind dez emaand!, alls helt tegenzit
begin april, komt het kabinet met
een tussennota over de inkomensver
deling. De hoofdlijnen van eea
toekomstige wettelijke regeling van
de vermogensaanwasdeling zullen er
in worden aangegeven. Een van de
kernvragen nu is: moet de vermo-
gensaanwas per bedrijf onder de daar
werkzame arbeiders worden verdeeld
of moet de vermogensaanwas van het
bedrijfsleven als geheel in een
collectief fonds komen. In de
vakbeweging is men het er vrijwel
over eens, dat de enkele honderden
miillijoenem aam. vermogemsaamiwas in de
eerstkomende Jaren collectief moeten
worden bestemd voor het op poten
zetten van een voor alle werknemers
geldende pensioenregeling.
„Het wordt nog een harde dobber om
het er in het kabinet over eens te
wonden/", meldt minister Boersma.
„De hoofdlijnen, dat zal wel gaan.
Maar straks de wettelijke regeling...
Enkele knelpunten hoeven we nu nog
niet op te lossen. We leggen eefst de
hoofdlijnen voor aan de Tweede
Kamer in de nota inkomensverdeling".
Dr. W. Drees sr meent: „Verrmogens-
aamwasdeiitag of winistdeling kan
zinvoller zijn dan loonsverhoging,
omdat er dan eerst windt moet zijn
voordat men meer gaat uitdelen. Een
oplossing, waarbij de baten dan
verdeeld worden over alle loontrek
kende» is bovendien aanltrelkikeflijk".
Twee PvdA-ministers hebben de
laatste dagen openlijk een repri
mande van hun partij gekregen.
Vredeling en Van der Stoel. Tijdens
de behandeling van de defensiebe
groting in de Tweede Kamer
steunde de PvdA-fractie een motie
van de CPN, gericht tegen de
aankoop van een nieuwe straaljager
die ook atoomtaken kan uitvoeren.
Minister VtredeCing had tevoren
uitgelegd dat praktisch elke moder
ne jager geschikt is om nucleair
werk te doen. De kwestie van de
atoomcapaciteit zal, zei hij, trou
wens pas tegen 1980, bij de
aflevering van de eerste serie
toestellen, aan de orde komen. In de
partijbanken hield men zich doof
voor deze argumenten. De Kamer
vond de motie echter in meerder
heid onzinnig en deze haalde dan
ook de streep niet.
Iets dergelijks overkwam minister
Van der Stoel. De PvdA-fractie gaf,
samen met de PPR, in een motie te
kennen dat de bewindsman met zijn
Vietnam-beleid fout zit. Eigenlijk
was het een na overleg met de
PvdA bijgeschaafde PPR-motie, die
er op neer komt dat Nederland
voortaan zowel het oude regime van
Thieu als dat van de Voorlopige
Revölutiianailre Regering moeit erken
nen. Van der Stoel mocht dan
betogen dat dit naar volkenrechte
lijk gebruik zo maar niet kan; hij
praatte gewoon tegen een muur.
Ook in dit geval gaf de meerderheid
van de Kamer te kennen wel
vertrouwen te hebben in het
diplomatieke inzicht van de be
windsman.
Verdeling en Van der Stoel, ze
zuilen het stna'ks nog moeilijker
krijgen op het PvdA-congres over
vrede en veiligheid' in april. Een
belangrijk deel van de partij afdelin
gen zal opnieuw uittreden uit de
NAVO, verwijdering van de atoom
koppen en een streep door de
straaljagerrekening eisen. Om het
niet uit de hand te laten lopen
heeft het hoofdbestuur een ontwerp
resolutie opgesteld, waarin die eisen
wat zijn ondergesneeuwd en ge
tracht wordt de aandacht naar de
zijlijn van het NAVO-toneel af te
leiden. Het zal vermoedelijk wel
weer net lukken, zoals in 1972, maar
een benauwend partijtje koorddan
sen mag het toch al wel worden
genoemd.
De beide bewindslieden, die daarbij
als prima ballerina's moeten optre
den, kan niet worden verweten dat
zij hun kijk op de internationale
politieke verhoudingen niet helder
hebben uiteen gezet. De nogal
gesloten Van der Stoel blonk zelfs
uit in duidelijkheid bij een
voordracht die hij deze week voor
het Europa-instituut heeft gehou
den.
Weg met de kernwapens? Van der
Stoel; «De invloed van het
kernwapen komt ondermeer hierin
tot uiting dat het door zijn
overheersende dreiging allerlei geva
ren aan het oog onttrekt. Indien het
bijvoorbeeld mogelijk zou zijn de
nucleaire wapens in Midden-Europa
op slag te doen verdwijnen, dan
zouden al die verborgen gevaren
opeens weer aan de dag treden.
Wanneer het vandaag sterk aanwe
zige gevoel van internationale
geborgenheid in de Bondsrepubliek
zou verminderen, wanneer er het
besef van de Amerikaanse protectie
zou wegvallen, dan staan er
ongetwijfeld lieden klaar met de
pretentie om die leemte op te
vullen. Een gerede mogelijkheid is
dat de Duitsers zich dan zouden
gaan vastklampen aan de strohalm
van het Franse en Britse kernwa
pen".
Van der Stoel zei er niet bij, maar
ook dat is een feit, dat de
Bondsrepubliek op het ogenblik de
enige Westeuropese staat is die de
conventionele bewapening niet af
zwakt, maar juist voortdurend
opvoert. De Bundeswehr, die eind
1973 nog 462.000 man in de kazernes
had, beschikte eind vorig Jaar
volgens defensieminister Leber over
bijna 495.000 man. Men mag ook
aannemen dat Van der Stoel de
kans niet uitvlakt dat de Westduit
sers weinig voor Franse protectie
zullen voelen. Het wordt dan wel
niet van de daken geschreeuwd in
Bami, maar de Franse Pluto-naket-
ten nabij de Rijn hebben een bereik
van nauwelijks meer dan honderd
kilometer. Deze staan dus gericht op
Westduits grondgebied. In het ergste
geval komt er zo nog eens een
Westduitse kernbom om de nucleaire
afschrikking zover mogelijk oostelijk
te houden. Weg met de NAVO? De
alternatieven voor het huidige
veiligheidsstelsel komen volgens Van
der Stoel op het volgende neer: een
collectief veiligheidsstelsel van Oost
en West (mooi, maar wel uiterst
theoretisch nog), Europa als zelf
standige derde macht (onverbidde
lijk zou zich dan de roep om een
kernmacht laten horen) en Neder
landse neutraliteit (dit zou leiden
tot isolement en inboeting aan
invloed binnen de ons omringende
westerse landen).
De gedachte dat Nederland alvast
maar zou moeten beginnen met de
verwijdering van de nucleaire
wapens van zijn grondgebied helpt
ons niet verder. Nederland wordt er
niet veiliger op, weet Van der Stoel,
en ons land zal in een groot conflict
echt niet worden gespaard. En
opdat de partijgenoten het naar
zullen begrijpen: „Het is een heel
erg naieve verwachting". Zijn
conclusie zou dan ook niet andesr
luiden: „Zonder de NAVO gaat het
niet".
