gaat het wat kalmer aan doen
J achtont werper
Van de Stadt
WAAROP DE
VROUW MOET
LETTEN BIJ
AANSCHAF
VAN BOOT
LICHTE TENT
IN OPMARS
MAAR OOK DE
'ZWARE' IS
NOG NIET
UITGEDIEND...
De Hiswa de Jaarlijkse in
ternationale watersporttentoon
stelling in de Amsterdamse RAI
is dit Jaar voor het eerst ge
scheiden in twee aparte exposi
ties: de Hiswa Zeil en kampeer-
show van dinsdag 4 tot en met
zondag 9 maart en de Hiswa
Motor van dinsdag 18 tot en met
zondag 23 maart.
Op de Hiswa Zeil- en Kam-
peershow staan 323 exposanten
uit 21 landen met zeilboten, mo
torzeilers, kampeer artikelen,
roei-, vis-, bij-, vouw- en op
blaasboten, motoren en toebe
horen, accessoires, be6lag, nau
tische apparatuur.
Op de Hiswa Motor zyn 237
exposanten uit 18 landen met
motorboten, vis-, bij-, roei-,
vouw- en opblaasboten, motoren
en toebehoren, accessoires, be
slag en nautische apparatuur.
Vorig Jaar werd de Hiswa be
zocht door ruim 200.000 mensen.
De Hiswa *75 in "nieuwe stijl"
is geopend van 10 tot 17 uur en
van 19 tot 22 uur, °P zaterdag
en zondag van 10 tot 17 uur. De
toegangsprijs bedraagt vijf gul
den. Bij de NS zijn gecombi
neerde trein-toegangsbewijzen
verkrijgbaar. -
ZAANDAM Op de Hiswa staan niet minder dan zes-en-twintig ontwerpen van zeil
boten van E. G. van de Stadt. Daarvan zijn er zeven, waarmee het Nederlandse publiek
voor het eerst kennis maakt, waaronder zelfs twee wereldprimeurs; de Wibo 835, een
stalen zeiljacht en de Efsix, een polyester open zeilboot.
"Varen moet ontspanning zijn, geen inspanning", riep de
sluiswachter vermanend naar beneden toen een scheepje nogal
onhandig naar binnen kwam manoeuvreren de echtgenoot
tierend aan het roer, zijn vrouw paars van ellende op de voor
plecht. Hij sprak een waar woord. De watersport, met name
het toervaren, is er voor het plezier van de mens. Het is ver
standig deze gedachte als uitgangspunt te nemen bij de aan
schaf van een boot. En aangezien de echtgenotes recht hebben
op minstens evenveel vaargenot als hun mannen, verdienen ze
daarbij ruime inspraak zeker in dit jaar van de vrouw.
De HISWA geeft daarom speciaal
voor haar enkele praktische tips
Ook scheepsbouwers met veel
ervaring blijven mannen. Ze besef
fen bijvoorbeeld niet hoe lastig iet
ls om een aanrecht van roestvrij
sraal vrij van vlekken te houden
Hoe prachtig zo'n kombuis er tij
aflevering ook uit mag zien, legio is
het aantal boten waarop het
werkoppervlak van de aanrecht op
de duur met een materiaal als
formica werd bekleed. Een erva
ringsfeit om rekening mee te
houden. Ander gegeven dat in de
praktijk steeds weer naar voren
komt: vaak zijn de gootstenen in de
kombuis te klein. Er valt geen pan
behoorlijk in af te wassen.
Lichtpunten zitten dikwijls ook niet
op de Juiste plaats. Ze behoren zich
boven het aanrecht te bevinden, en
niet de vrouw in de nek te schijnen,
zodar ze bij het koken of de afwas
in haar eigen schaduw staat. Let
erop dat de watertank een flinke
capaciteit heeft. Het komt de
leefbaarheid voor de vrouw aan
boord ten goede wanneer ze niet op
een scheutje water hoeft te kijken.
100 liter is wel het absolute
minimum. Geef de voorkeur aan een
voetpomp zodat beide handen vrij
zijn voor het huishoudelijke werk en
het ochtendtoilet. Veel boten worden
verkocht op het aantrekkelijke
interieurtje. In de oude zeemansop
vatting heette het echter al dat de
kombuis het hart van het schip is.
Ietwat overdreven misschien, maar
het blijft een feit dat men de kajuit
en de hutten desnoods wat minder
luxueus kan inrichten, terwijl bij de
opzet van de boordkeuken niet
zuinig gedaan moet worden. Sta-
hoogte is voor de vrouw bijna een
vereiste, wil ze geen rugklachten
krijgen.
Voorts is het van veel belang dat de
kombuis zo gunstig mogelijk is
Van de Stadt is daarmee ongetwij
feld de man, die op de Hiswa de
meeste ontwerpen heeft staan. Toch
is dat nog maar een gering aantal
vergeleken met de honderden
zeilschepen, die hij tijdens zijn
leven heeft ontworpen. Van kano's
tot fantastische zeegaande zeiljacht
ten, zoasl bijvoorbeeld de legendari
sche „Stormvogel". Het preciese
aantal weet hij zelf niet eens.
gesitueerd, zeker op schepen die
bedoeld zijn voor het IJsselmeer of
het nog grotere water, want ze
zullen nogal eens slingeren en
stampen. De beste positie ligt dan
in het achterste gedeelte van de
boot, tussen de kajuit en de
accommodatie op he^ achterschip. Op
die hoogte is het bij zeegang
rustiger dan in het voorschip. Toch
brengen veel scheepsbouwers daar
bij voorkeur hun keukens onder
omdat de ronding van het schip in
de kasten kan worden opgenomen.
Een kombuis achterin, links van de
ingang naar de kajuit, verdient
aanbeveling, al was het alleen maar
omdat op die plaats de kookdampen
en - geurtjes gemakkelijker kunnen
ontsnappen.
Er zijn ontwerpers die een,
overigens ruime, kookgelegenheid in
de kajuit inbouwen om aldus een
grotere kajuit te verkrijgen. Het
geheel kan dan, wanneer er niet
gekookt wordt, door een deksel in
dezelfde houtsoort als die van de
rest van de betimmering, aan het
oog onttrokken worden. Argument:
een dergelijke opzet is gezelliger
voor de vrouw, als ze aan het koken
slaat. Nadeel echter: ook met een
goede ventilatiemogelijkheid boven
het fornuis - voor iedere kombuis
een dwingende eis - zal de kajuit
tijdens het bereiden van de maaltijd
vol staan met dampen en luchtjes.
Daar komt bij dat het, zeker op een
varend schip, niet altijd te
vermijden is om te morsen. Dit ls
minder bezwaarlijk ln een afzonder
lijke kombuis met gemakkelijk
schoon te maken wanden en vloer
dan in de kajuit, waar misschien
vaste vloerbedekking ligt.
Het is, vooral bij boten die lange
tochten moeten maken, wenselijk
dat de kombuis een flinke
bergruimte voor de levensmiddelen
Maar nu stopt Egbert van de Stadt
ermee. Hij is 65 jaar en trekt zich
zo langzamerhand terug uit zijn
ontwerpbureau, waarmee hij een
wereldrepuAa-tie opbouwde. Zijn vier
partners, die al jarenlang met. hem
samenwerken, zetten het bureau
voort.
Door
Jan Kees Kokke
„Ik zit nu 42 jaar in het vak en ga
het wat kalmer aan doen", zegt Van
de Stadt op zijn ontwerpbureau aan
de Zaandamse Zuiddijk, vlak aan
het water van de Zaan. Steenrijk is
hij er niet van geworden, althans
financieel niet. „Ach", zegt de uiterst
besoheiden ontwerper, „dat is niet
zo vreselijk. Rijkdom kan Je toch
niet meenemen. Maar ik ben echt
wel een tevreden mens. Ik heb een
reuze leuk leven gehad. Veel gezien.
Toch redelijk succes gehad. En een
heleboel dingen verwezenlijkt."
Moeilijk begin
„Vooral het begin was erg moeilijk"
vertelt Van de Stadt. „Maar door
schade en schande werd Je wel wijs."
Egbert van de Stadt viel midden in
de crisis, toen hij in 1932 van de
opleiding scheepsbouw van de HTS
in Haarlem kwam. Het bleek
onmogelijk om aan de slag te
komen. Daarom begon hij zelf maar
met een werf. Op dezelfde plek,
waar hij nu nog zit. Zijn eerste
schepen, die hij naar eigen ontwerp
bouwde, waren kano's. Later bouwde
hij steeds grote zeilboten.
Pas na de oorlog ging de zaak
commercieel een beetje lopen. Van
de Stadt ontwierp bijvoorbeeld in '39
een hechthouten boot in de
Valken-klasse voor Bruynzeel. Een
revolutionair idee. maar zelfs de
grootste optimist gaf het schip een
levensduur van nog geen vier Jaar.
Van de Stadt kreeg echter gelijk,
want nu, na meer dan 35 Jaar varen
er nog steeds van deze schepen.
Later werd het ontwerpen voor Van
de Stadt steeds belangrijker dan het
heeft. Deze kan het best onder de
vloer zijn ingericht omdat het daar
ook relatief koel is. Wie enige weken
met de boot op reis gaat, moet zich
goeddeels uit de voorraad kunnen
verzorgen. Slager, groenteboer en
kruidenier zijn niet overal bij de
hand, en in de omringende landen
(maar vooral in Skandinavie) is de
keus van groenten naar Nederlandse
begrippen uiterst gering. Er dient
dus plaats te zijn voor een ruime
voorraad conserven en die kunnen
heel goed onder de vloer worden
gestuwd. Bovendien: wat is voor een
vrouw verrukkelijker dan in de
vakantie tegen zichzelf te kunnen
zeggen: vandaag blijf ik eens lekker
zonnebaden, want ik hoef geen
boodschappen te doen?
Zon, een van de grote, in Nederland
zeer gewaardeerde aantrekkings
krachten van de watersport, mits
hij wil schijnen. Iedere vrouw wil
graag gebronsd van haar vakantie
terugkeren. Maar de praktijk wijst
uit, dat vrouwen ook graag aan het
roer willen staan of zitten. In dit
opzicht hebben bijzonder veel
schepen - het gaat hier vooral om
motorkruisers - het nadeel van een
overdekte stuurplaats. Zonnebaden
en sturen zijn onverenigbaar. Het
heeft alle zin om erop te letten dat
een schip buitenbesturing heeft. Een
dubbele stuurinrichting buiten en
binnen - is natuurlijk helemaal
ideaal.
Nog een tip. Gestrekt kunnen slapen
is essentieel, wil varen ontspanning
bouwen. Een paar Jaar geleden deed
hij de werf dan ook over aan de
broers Dehler, de grootste Jachtbou
wers in Duitsland. Aan de Zaan
bouwt Dehler nu polyester schepen
in serie. Op het ogenblik is dat de
„Optima". 3en zeewaardig polyester
Jacht. dat Dehler trots het
vlaggeschip van zijn vloot noemt.
Uiteraard een ontwerp van Van de
Stadt.
Lopende band
Als we door de hal lopen, waar de
schepen volgens een lopende band
systeem worden gebouwd, dan gaat
toch het hart van een oude
scheepsbouwer spreken. „Dit is toch
niet meer het echte vakwerk van
vroeger, he, toen er nog houten
schepen werden gebouwd. Maar Ja,
het ras van goede Jachtbouwers
sterft uit. Het machinale tijdperk
verdring het vakmanschap. Echte
vakmensen, zoals Je die bij het
bouwen van houten schepen nodig
hebt, vindt Je trouwens niet eens
meer. In Nederland krijg Je het niet
eens meer voor elkaar, om een
houten schip van enige afmeting te
laten bouwen. Tegenwoordig is het
allemaal staal en polyester."
Toch worden op het bureau van E.
G. van de Stadt en Partners nog
houten zeiljachten ontworpen. Me
de-directeur W. Galjaard (37)
tekent op het ogenblik een houten
schip van 23 meter voor een
Italiaanse opdrachtgever. En dat is
iets wat niet elke dag voorkomt. Hij
is er ongeveer een Jaar mee bezig.
„Commercieel is seriebouw natuur
lijk véél aantrekkelijker", zegt Van
de Stadt. „Niet alleen voor de werf,
maar ook voor de ontwerper. „Het
kan niet anders meer. We maken
tegenwoordig ook geen aparte auto's
meer. De aardigheid voor de
ontwerper ls, dat hij steeds wat
nieuws bedenkt en dat hij tracht
het volgende schip steeds beter te
laen worden. Daar at een zekere
ontwikkeling in."
Amaiteurbouw
Het bureau Van de Stadt doet erg
zijn best om de amateur-bouw op
gang te krijgen. Zij heeft eigenlijk
zijn en geen inspanning. Probeer de
kooien uit, alvorens tot de aanschaf
van een boot te besluiten. Ga erin
liggen. Veel schepen blijken dan
niet over dit comfort - door
sommigen wel het allerbelangrijkste
aan boord genoemd - te beschikken.
En let erop dat de onderkant van
de gordijnen aansluit tegen de wand
van de kooi; anders kan het
binnenschijnende licht van een
straatlantaren in een haven lelijk
de nachtrust verstoren. Let er ook
op dat er afscheidingen tussen de
slaapplaatsen zijn, al is het maar in
de vorm van een gordijn. Privacy en
ontspanning gaan samen.
Vloeren met afgeronde hoeken en
aflopend, zodat alle stof en vuil zich
op een plaats verzamelen, veraange
namen het huishouden aan boord
aanzienlijk. Zie erop toe dat er geen
kierende luiken zijn, waardoor het
vuil onder de vloer kan belanden,
met alle verontreiniging van dien.
Kies ook vuilafstotend bekledings
materiaal voor het meubilair, en zie
erop toe dat er onder de kussens
ventilatiemogelijkheid is (gaten),
want anders gaan ze rotten vanwege
de condens die niet weg kan. Zoveel
mogelijk ventilatlepunten zijn op
een boot trouwens toch van groot
belang, en vochtgootjes onder de
ramen vormen bepaald geen overbo
dige luxe. Zonwerende ramen
tenslotte garanderen een aangenaam
koele kajuit. Maar of deze laatste
tip nuttig is, kan alleen het komende
vaarseizoen bewijzen.
de grote stoot tot verbreiding
hiervan gegeven. Want er zijn maar
weinig firma's, die tekeningen voor
de amateurbouw maken. Mede-di
recteur C. van Tongeren: "De
amateurbouw heeft de laatste Jaren
een enorme opgang gemaakt. Als je
een ontwerp van een zeiljacht laat
maken, dan kost dat, afhankelijk
van de grote tot zo'n negen meter,
toch al vijftien tot twintig duizend
gulden. Wij leveren die tekeningen
voor 350 tot 600 gulden. Dat kan
omdat het serietekeningen zijn."
Een van de mooiste persoonlijke
herinneringen heeft Egbert van de
Stadt aan de „Zeevalk", een echt
houten schip, dat hij in 1949
ontwierp voor Cees Bruynzeel. „Ik
heb daar zelf ook met enorm veel
plezier op gezeild." Van de Stadt zou
later voor Bruynzeel nog verschil
lende befaamde zeeracers bouwen,
waarmee de Zaanse fabrikant in
internationale wedstrijden menig
eervolle plaats zou behalen. „Bruyn
zeel was een uitstekende ambassa
deur voor ons. Hij deed mee aan
alle grote ocaaanraces."
Van de Stadt ontwierp ook voor een
Engelse Werf de grootste polyester
serieboot, die tot nu toe ooit is
gebouwd, de "Ocean 71". Dezelfde
boot, waarmee Gerard Dijkstra vorig
Jaar deelnam aan de berucht
geworden single-handed Transatlan
tic Ocean Race.
Gelukkig moment
Van de Stadt: „Als een van de
schepen, die jezelf ontworpen hebt,
een race wint, dan vindt Je dat
leuk. Maar het is niet iets waar ik
wakker van ïig. Het ls een gelukkig
moment."
Wat hij gaat doen, nadat hij zich
uit zijn bureau heeft teruggetrok
ken? „Ik heb een huis in de
Beemster. met een grote tuin", zegt
Van de Stadt, die Jarenlang in een
forse woonboot op de werf woonde.
"En ik heb m'n zeilboot "Delan-
ta". een polyester Jacht van 7 60
meter.
ik graag zeil en niet mijn tijd wil
verdoen met opknappen en schilde
ren en dergelijke."
Op een motorboot zal Je Van de
Stadt zelden aantreffen. „Wij zijn
in hart en nieren zeilers", zeggen hij
en zijn mede-directeuren Galjaard
en Van Tongeren. „Het varen met
motorboten vinden we een betrekke
lijk dom genoegen. Net een auto.
Vandaar dat wij praktisch geen
motorboten nebben ontworpen."
De duurste zeilboot, die ooit
in ons land is gebouwd, is noch te
ziennoch te koop op de Hiswa.
Dat schip is de tweemast gaffel
topzeil-schoener, de "Eendracht".
Het schip werd in opdracht van
de stichting "Het Zeilend Zee
schip" voor zo'n 2,5 miljoen gulden
gebouwd. Dit seizoen wordt het
Op de kampeersector van de
HISWA wordt het duidelijk, dat de
grote, zware bungalowtent nog niet
is uitgediend. Hij wordt voorname
lijk gebruikt bij het z.g. seizoenkam
peren: het gedurende enkele maan
den vertoeven op een camping.
Daarnaast is opmerkelijk, dat de
lichtere huttent in opmars is en dat
de combinatietent (twee huttenten
verbonden door een luifel) is
teruggekeerd in de belangstelling
van de kampeerder. Bovendien blijkt
zonneklaar dat het lichtgewicht
kamperen weer „in" komt. Vooral
jongelui gaan weer graag zwerven,
te voet of op de fiets.
Bij de grote bungalow- en huttenten
zijn veranderingen en verbeteringen
te zien in de gebruikte doeksoort. Er
wordt bijvoorbeeld veel gebruik
gemaakt van All-season doek voor
de daken en katoen voor de wanden.
Ook zijn er tenten, die geheel van
synthetisch doek zijn vervaardigd.
De lichtgewicht tenten zijn veelal
van nylondoek gemaakt. Zij vragen
daardoor een goede ventialtie om
condensvorming te voorkomen. Zelfs
de goedkoopste tent, Nippon geheten
en opgenomen in de collecties van
Carl Denig en Van Gent, heeft
muskietengaas deuren en een
opklapbare zijwand. De Canoetent
van Fjallraven (Neef Sport) heeft
zelfs hele wanden van muskieten
gaas en opklapbare zijwand.
tweede vaarjaar van het schip,
dat iedere Nederlander maar
vooral de jongeren de moge
lijkheid biedt, een zeiltocht te
maken, waarbij buitenlandse ha
vens worden aangedaan, terwijl
hij zijn krachten kan meten met
de wind en het zoute water.
Condens is niet alleen te voorkomen
door ventilatie, maar ook door
tussen binnentent en dak een
ruimte van 15 cm. open te laten of
een nylon binnentent te combineren
met een katoenen dak. Fjallraven
heeft een eenstoks nylon tent met
een omkeerbaar dak van gewone
nylon. Bij veel zon keert men het
dak om waardoor de bovenkant met
de zonwerende Aluflex coating naar
buiten wordt gekeerd.
De toenemende vraag naar lichtge
wichttenten stimuleert ook de
verkoop van rugzakken. Op vele
stands kan men rugzakken zien met
frames, die tegen grote gewichten
bestand zijn. Bijzonder is de
Versa-Pac, een frame-rugzak, die
ook op de bagagedrager van een
fiets past. Tevens is er een rugzak,
die uit twee aparte zakken bestaat,
welke als zijtassen aan de fiets
bevestigd kunnen worden.
Ook in slaapzakken ls er nieuws:
extra lange, extra brede en met
mouwtjes. De laatste variëteit kan
van onderen open, zodat men er iii
lopen kan. De vullingen varieren
van dons tot kunstvezel en wol.
Men moet er wel rekening mee
houden, dat de tenten een stuk
duurder zijn geworden door het
stijgen van de prijzen van katoen
metaal en leer. De stijging ligt
tussen 10 EN 20%.
Jachtontwerper E. G. van de Stadt (r.) met twee van zijn partners C. van Tongeren (IJ en
W. Galjaard op de 'Optima'.
