Turkije's
nieuwe
politiek
Groeiende
invloed
vakbonden
U begint waar
Noach strandde
ZATERDAG 1 MAART 1975
PAGINA 19
De politieke erfenis van Atatürk kan in een woord worden samengevat: hervormingen.
Alle belangrijke politieke partijen zijn het daarover eens en het leger greep in 1960 en
in 1971 hoofdzakelijk in omdat die hervormingen op de tocht kwamen te staan. Op het
platteland wordt de landbouwhervormingswet van 1973 doorgevoerd, waarbij de grond-
bezitters verplicht zijn de aan hen uitgekeerde schadeloosstelling te investeren inde nieu
we, door de staat te vestigen industrieën. Vooral van linkerzijde zijn er tegen die wet
vele bezwaren. Ze was niet vérgaand genoeg en men vreest dalt de oude kaste der land
heren omgevormd zal worden in een nieuwe klasse van kapitaalbezitters, naar Iraan-s mo
del. MaaT voorlopig schept de nieuwe industrie per jaar een kwart miljoen nieuwe ar
beidsplaatsen en levert daarmee een belangrijke bijdrage aan Turkije's grootste pro
bleem, de enorme werkeloosheid. Een rondblik op de internationale beurs van Izmir
maakte duidelijk dat die industrie steeds beter aan de binnenlandse vraag kan voldoen:
tractoren, irrigatiepompen, naaimachines, transistorradio's, eenvoudige weefgetouwen.
De overige inzenders speelden duidelijk op de Turkse behoeften in: bulldozers, vracht
wagens, machines om kleine industrieën mee op te zetten. De Nederlandse inzending ge
tuigde overigens niet van een slagvaardig beleid. De N.V. Philips had een luidspreker in
gezonden, er stonden wat lege bierblikjes en een maquette van de firma Unilever uit de
jaren dertig. De ambtenaar van de Nederland se Kamer van Handelsbevordering had die
dag dan ook nog geen klanten gehad.
Bülent Ecevit (links op
de foto, gemaakt tijdens een
bezoek bij Wüsonj valt uit
het Turkije van vandaag niet
meer weg te denken. Velen
zien in hem een nieuwe Ata
türk.
Met de groei van de industrie groeit ook de invloed van de
vakbonden. In het inmiddels weer afgetreden overgangskabi
net, dat de inflatie moest bestrijden en nieuwe verkiezingen
voorbereiden, zat ook een vakbondsfunctionaris. Ook van de
Turkse arbeiders in West-Europa komen belangrijke impulsen.
Bijna 1 miljoen Turken werkt in de EG en hoewel voor een
aantal van hen het grote ideaal een pension of een taxi is, leve
ren de anderen met hun buitenlandse valuta en hun vakkennis
een onmisbare bijdrage aan de verdere industriële ontwikke
ling van hun land. Daarenboven brengen zij nieuwe ideeën mee
en zorgen op die manier dat de Kemalistische Revolutie van
bovenaf langzaam overgaat in een revolutie aan de basis.
Deze laatste trend heeft Ecevit. lei
der van Atatürks Republikein
se Volkspartij, duidelijk on-
cii rkend, en de verkiezingen
van 1973 hebben hem in het
gelijk gesteld. Het duidt erop. dat
de Turkse Republiek van Atatürk, 50
jaar na haar stiehting, een nieuwe
fase ls ingegaan: de fase der vol
wassenheid. Bülent Ecevit valt uit
het Turkije van vandaag niet meer
weg te denken. Zijn succes heeft hij
niet alleen te danken aan zijn onge
kunsteld optreden, aan de manier
waarop hij samen met zijn vrouw
Raksan gearmd door de straten van
Ankara loopt of aan zijn pakkende
redevoeringen. En ook niet aan de
door hem gevoerde politiek ten aan
zien van Cvprus, die ziln al ruim
te boots aarwezige populariteit enorm
heeft vergroot, vooral onder de jeugd.
Want hij is zonder twijfel de popu
lairste Turkse politicus van dit mo
ment en velen voorspellen dat zijn
partij bij nieuwe verkiezingen de ab
solute meerderheid zal kunnen be
halen. Hij is ook de man die aan
de Republikeinse Volkspartij, de par
tij van Atatürk en Inönü, een nieuw
gezicht heeft gegeven.
Nieuwe Atatürk
In heel wat huizen hangt zijn por
tret naast dat van de stichter van
de Republiek. Velen zien in hem een
nieuwe Atatürk, een tweede vernieu
wer en inspirator. Zij zijn ervan over
tuigd dat hij, meer dan wie ook, in
de komende Jaren het nieuwe gezicht
van Turkije zal bepalen. Zijn poli
tieke scholing ontving hij van zijn
vader, hoogleraar in de pathologische
anatomie en onder Atatürk afgevaar
digde voor de R.V.P. Van zijn moe
der, evenals zijn tante een begaafd
schilderes, kreeg hij zijn ruime cul
turele belangstelling mee. In zijn
Jeugd vertaalde hij de werken van
Door
Harm E. J. Botje
Rabindranath Tagore in het Turks
en later verzorgde hij de kunstru
briek in het inmiddels opgeheven par
tijblad Ulus. Inönü, de eminence gri
se van de RVP, ontdekte hem al
spoedig en op diens voorspraak ver
wierf hij een studiebeurs in de Jour
nalistiek aan de Universiteit van
Harvard. Terug uit Amerika deed hij
in 1957, in het kielzog van Inönü,
zijn intrede in het parlement als af
gevaardigde van Ankara. Het waren
de na-dagen van de regering Men-
deres. In Istanboel braken studen
tenonlusten uit tegen Menderes dic
tatoriale neigingen, op het platteland
kwam het tot bloedige opstanden en
ir 1960 greep het leger in om het
land van éen dreigende burgeroor
log te redden. Na de staatsgreep werd
Ecevit lid van de Constituerende Ver
gadering en hielp bij het opstellen
van een nieuwe grondwet, die bijzon
der liberaal was. Inönü werd premier
en als diens minister van ATbeid ver
ankerde Ecevit het stakingsrecht in
de grondwet. Hij schreef een nog
steeds veelgeciteerd boek over de col
lectieve arbeidsovereenkomst en werd
nadat de RVP in de oppositie ging,
secretaris-generaal van de partij.
Dan volgt, na toenemende arbeidson
rust en anarchisitsche geweldplegin
gen in de grote steden en een steeds
verder om zich heen grijpende Koer
dische autonomiebeweging in het
Oosten, opnieuw het ingrijpen van
t-et leger. Inönü inmiddels de tach
tig gepasseerd, keurt die ingreep goed.
Ecevit keurt ze af. Hij vindt dat de
tijden voorbij zijn dat er van boven
af ingegrepen kan worden. De on
rust in het land, zo zegt hij, kan
alleen worden bestreden door hervor
mingen naar sociaal-democratisch
model, zoals in de Westeuropese lan
den.
Voorbeeld
Zweden is daarbij zijn grote voor
beeld. En het ongelofelijke gebeurt.
Inönü, de vertegenwoordiger van de
geest van Atatürk, mede-oprichter
van de partij, moet in 1972 het veld
ruimen. Ecevit neemt de voorzitters
hamer over en met hem de nieuwe
generatie. De revolutie van onderop
kan beginnen. Ecevit, wiens popula
riteit bij brede lagen van de bevol
king snel groeit, weet bij de verkie
zingen van 1973 zijn partij een derde
van de stemmen te bezorgen, het
hoogste percentage ooit door de RVP
behaald. En dat niet alleen. Met de
steun van president Korottirk, oud
admiraal en vertrouwensman van het
leger, brengt hij een coalitie tot
stand met de Islamitische Welvaarts
partij van Erbakan en daarmee een
verzoening op gang met Atatürks
grootste tegenstander, de Islam. En
hij geeft, door het schenken van ab
solute prioriteit aan de ontwikkeling
van oost-Turkije, uitzicht op de op
lossing van een ander groot binnen
lands probleem, dat van de Koer
den in het oosten.
Binnen Turkije vormen de Koer
den een minderheid van zo'n 6 7
miljoen, geconcentreerd in de dun
bevolkte en strategisch belangrijke
telijke provincies.
Olievelden
De grote olievelden van Bat
man. die Turkijes oliebehoef
ten voor 20 procent dekken, lig
gen op Koerdisch gebied, het
gebied is rijk aan mineralen en
de verbindingen met de 6nel
belangrijk wordende bondgenoot Iran
waar ook zo'n 4 miljoen Koerden
wonen, lopen dwars door Koerdistan.
Het Koerdische probleem is zo oud
als de Turkse republiek: 50 Jaar. Na
de val van het Ottomaanse Rijk
werden aan de Koerden en Arme
niërs onafhankelijke staten in het
vooruitzicht gesteld door de geallieer
den. De Fransen en Engelsen echter,
die meer rekening hielden met de
olie dan met de volkeren die op die
olie woonden, trokken een paar wille
keurige grenzen door het gebied heen
en grote stukken Koerdistan werden
bij de door hen geschapen Arabische
staten Syrië en Irak gevoegd. De
overigen bleven in Turkije ach
ter. Atatürk van zijn kant,
kam, vastbesloten een zo groot
mogelijk deel van het voor
malige Turkse rijk onder zijn gezag
te brengen bestreed de Koerden in
het Oosten te vuur en te zwaard. Hij
naaide hun leiders in zakken en
liet ze in het Van-meer verdrinken,
hij verbood het gebruik van de Koer
dische taal, Koerdische muziek werd
verboden en zelfs de naam werd niet
meer toegestaan: voortaan heetten
de Koerden Bergturken. Op het in
bezit hebben van Koerdische litera
tuur stonden en staan nog
Terwijl in Ankara het nieuwe gezicht van Turkije wordt geboetseerd, wordt o-p het platte
land de oogst nog op primitieve wijze binnengehaald.
zware gevangenisstraffen. Tiendui
zenden Koerden werden in lange
dagmarsen naar de omgeving van
Ankara getransporteerd, waar ze on
der zware bewaking mee moest hel
pen aan het bouwen van de nieuwe
Turkse hoofdstad en Turkse boeren
werden met premies aangemoedigd
zich in de verlaten dorpen in het
oosten te vestigen. In de Koerdische
dorpen verschenen standbeelden van
Atatürk met het opschrift: „Alleen
hij is in dit land gelukkig die zich
Turk kan noemen" en het grootste
standbeeld van allemaal werd opge
richt op het grote plein de
stad Dyarbekeir, op de plaats
waar de laatste grote Koerdische
verzetsheld was opgehangen. Tot
vóór kort heerste in de Turkse
oostelijke provincies nog de
noodtoestand en talloze garnizoenen
moeten er borg voor staan dat de
huidige opstand in Irak niet naar
Turkije overwaait. Want die moge
lijkheid is verre van denkbeeldig.
Jonge studenten in Diyarbekir of
Erzurum maken van hun Koerdisch
nationalisme geen geheim, in de bus
sen worden Koerdische strijdliederen
gezongen en op de vraag wie
de grootste levende staatsman
is, is in oost-Turkije maar een
antwoord mogelijk: generaal Mul
lah Mustafa Barzani, de held van
de Koerden in Irak.
Argusogen
De autoriteiten in Ankara zien
het Koerdische nationalisme met ar
gusogen aan en de Iraakse ambassa
deur kwam de Turkse regering onlang
nog te hulp door te verklaren dat
Barzani nu echt wel gestorven was.
'Toch komt er langzamerhand een
kentering in de houding van de
Turkse regering ten aanzien van
haar Koerdische onderdanen. In 1971
een Jaar na het autonomie-verdrag
tussen de Iraakse Koerden en de re
gering in Bagdad, deelde de toen
malige eerste minister Erim op een
persconferentie mee, dat aan de
Koerden een zekere mate van cul
turele autonomie gegeven zou wor
den, als de rust in het land was te-
teruggekeerd. Ecevit bracht als pre
mier een aantal bezoeken aan het
Oosten en beloofde dat absolute voor
rang gegeven zou worden aan de ont
wikkeling van het gebied en dat het
tijdperk van ten achterstelling voor
bij was. En hoewel het drukken van
Koerdische literatuur nog steeds ver
boden is laat staan het geven van
onderwijs in de Koerdische taal
(niet voor niets is driekwart van de
Koerden analfabeet) kan men op de
markten in oost-Turkije nu Koerdi
sche grammofoonplaten kopen, ge
maakt in Istanboel. Slaagt Ecevit er
in na de nieuwe verkiezingen aan
de macht te komen en slaagt hij er
in naast de dialoog met de Islam,
een dialoog met de Koerden te be
ginnen, dan zal hij de Turkse ge
schiedenis in gaan als een groter man
dan Atatürk, als de man die het
land eindelijk eenheid gaf.
Cyprus
Die eenheid is er al over één bran
dend probleem: Cyprus. Zelden zijn
de Turken het zo met elkaar eens ge
weest als over dit eiland voor de
Turkse zuidkust. „Cyprus is geen
probleem voor ons, het is een geloof',
zegt de student aan de technische
hogeschool van Ankara, gevraagd
over zijn standpunt. „Het geeft ons
het gevoel van eigenwaarde terug,
van het besef dat we de buitenwe
reld kunnen trotseren als we willen.
Het heeft de wereld bewezen dat Tur
kije een land is waar rekening mee
moet worden gehouden. En het heeft
de Grieken bewezen dat we voor onze
rechten opkomen, niet alleen inzake
Cyprus, maar ook inzake de olie in
de Egeïsche zee, als het moet". Zijn
broer was een van de eerste Turkse
soldaten die op Cyprus aan land gin
gen om, zoals veel Turken het voe
len, de massamoorden op hun land
genoten te wreken. Na één maand
actieve dienst haalde zijn geboorte
dorp hem in als een held. De straten
waren versierd, er werd gedanst op
het dorpsplein en de militaire gou
verneur van Erzurum spelde hem de
medaille op voor betoonde moed en
bedankte hem namens de Turkse m
tie voor zijn prestatie: het uitwissen
van de smaad van het jaar 1964, het
Jaar van de vernedering, het jaar
van de Brief van Johnson. Sinds dat
jaar is er een duidelijke ommekeer te
zien in de Turkse buitenlandse poli
tiek. Vóór die tijd gold dat het bond
genootschap met de Verenigde Sta
ten en de Navo en Turkije's oriën
tering op het westen de onwrikbare
pijler was van elke politiek. 1964 werd
het keerpunt, „het jaar van het
dwangbevel", zoals politici in Anka
ra de brief noemen die president
Lyndon Baines Johnson met
het oog op een ook toen al
heersende Cyprus-cirsis schreef
aan de toenmalige Turkse eer
ste minister Inönü, de oude strijd
makker van Atatürk en de verdrij
ver van de Grieken uit Turkije. In
die brief deelde Johnson de Turkse
gering in niet mis te verstane be-
bewoordigen mee, dat Amerika zijn
militaire hulp aan Turkije zou sta
ken als dat land militair op
Cyprus ingreep. Mocht daaren
boven de Sowjet-Unie op haar
beurt besluiten tot militaire te
genacties, dan kon Turkije niet op
steun van de Nato rekenen.
„De brief sloeg in als een bom",
vertelt Saydam Yildiz, toentertijd een
hoge ambtenaar op het ministerie
van Buitenlandse Zaken. „Heel An
kara was in rep en roer. De uit
werking was alleen te vergelijken met
de situatie van 1945 toen Stalin, van
ons, geallieerde bondgenoot, de af
dracht eiste van de tussen 1878 en
1915 onder Russisch bestuur staan
de oostelijke kantons Kars en Ara-
dahan en verder bases wilde hebben
aan de Bosporus en de Dardanelles
We hebben toen besloten ons defi
nitief bij het westen aan te sluiten
en we werden de trouwste bondge
noot binnen de NAVO. In 1964 toen
we gedwongen waren onze landgeno
ten op Cyprus te beschermen en een
dreigende aansluiting bij Griekenland
te voorkomen, liet datzelfde westen
ons in de steek. Inönü is onder de
Amerikaanse druk gezwicht, maar het
heeft ons wel aan het denken gezet.
Al in 1962 hadden de Amerikanen
-ons voor het blok gezet door onaan
gekondigd hun raketten uit oost-
Turkije weg te halen in ruil
vooi de ontmanteling van de
Russische raketinstallaties op Cu
ba. Onse hele oostgrens lag
toen plotseling open. We begon
nen ons af te vragen wat we
eigenlijk aan zo een bondgenoot had
den". De brief van Johnson is niet
de enige reden geweest van de ver
anderde Turkse verhouding tot het
westen. Er waren, en zijn, ook duide
lijke binnenlandse invloeden aan
het werk. De politici van de genera
tie van Atatürk zijn verdwenen en
het sinds Atatürk bewust uit
gesloten Islamitisch verleden
keert 'angzaam terug in de
politiek. Turkije richt zich in
toenemende mate op de Islami
tische landen in de regio: Iran en
de Arabische landen. Ook in de Ara
bische wereld heeft het nationalisti
sche vernieuwingsstreven van Ga mal
Abdel Nasser plaats moeten maken
voor de oliemiljarden van Libië en
Saoedi-Arabië, die ieder zo hun eigen
ideeën hebben over een pan-Isla-
mitisch riik van Marokko tot Oman.
In die gedachtenwereld speelt Tur
kije, als Islamitisch land, een
heel aparte rol. Tenslotte was
de Turkse sultan, in zijn hoe
danigheid van Kalief, de lei
der van de Islamitische gelovigen.
De belangrijkste Islamitische reli
kwieën, zoals de mantel en de baard
haren van de Profeet Mohammed,
liggen in het Topkapi paleis in Is
tanboel.
Oliectoliaris
In Ankara wordt beweerd dat ko
ning Feisal, die een wat naïeve hoop
koestert op het Kalifaat, heel wat
oliedollars voor deze gewijde voorwer
pen heeft geboden. De gewij
zigde houding van Turkije ten
opzichte van zijn buren kwam
duidelijk tot uiting in de Is-
raëlisoh-Arabisch oktoberoorlog
van 1973, toen de gereging in
Ankara de Amerikanen verhinderde
gebruik te maken van de op Turks
grondgebied liggende bases om Israël
van wapens te voorzien. Zo stelde ze
de NAVO-basis Incirlik aan de
Turkse zuidkust onder direct bevel
van twee Turkse generaals, die
de startbanen opliepen om te
verhinderen dat „de basis ge
bruikt wordt - voor doelen die
niet in verband staan met de ver
dediging van Turkije of met de door
ons aangegane NAVO-verplichtin
gen."
Ze haakte daarmee in op geruchten
dat een tiental Amerikaanse vliegtui
gen vanuit Incirlik wapens hadden
overgevlogen naar Israël. In datzelf
de jaar 1973 hief Ecevit, tot woede
van de Amerikanen, het verbod op de
lucratieve opiumteelt op, onder Ame
rikaanse druk tot stand gekomen en
beloond met de levering van 40 Phan
toms op uiterst gunstige voorwaar
den, „omdat opheffing van deze teelt
niet in ons belang blijkt te zijn".
De Amerikaanse ambassadeur werd
teruggeroepen naar Washington voor
„overleg" en de Amerikanen weiger
den Turkije helicopters te leveren, ge
schikt voor troepenvervoer en voor
het transport van tanks, met het
oog op eventuele inzet op Cyprus.
Een maand na de weigering deelde
het Turkse ministerie van Defensie
mee dat de helicopters in de Sowjet-
Unie waren besteld. De Amerikaanse
ambassadeur keerde ijlings op zijn
post terug.
De kwestie Cyprus toonde dat Tur
kije een actief buitenlands beleid
kan voeren en daarbij kan steunen
op andere landen dan de leden van
de NAVO. De Arabische landen, Tur
kije's houding van 1973 indachtig,
toonden veel begrip; de Russen pro
testeerden voor de vorm, ondertussen
aan de bestelde helicopters werkend.
Het machtige buurland Iran lever
de in de vorm van Phantoms zelfs
daadwerkelijke hulp. Hoe nauw de
bondgenootschappelijke betrekkingen
tussen de twee landen inmiddels ge
worden zijn blijkt wel uit het feit
dat een Turks vlooteskader onlangs
met Iran en Pakistan meedeed aan
vlootmanoeuvres in de Indische Oce
aan, een gebied dat volkomen bui
ten Turkije's interessensfeer ligt. On
danks alle smeekbeden van de Ame
rikaanse president, heeft het Con
gres nu toch besloten de wapenhulp
te staken. De alom aanwezige Kissin
ger zal ook dit keer moeten pro
beren de Cyprus-impasse te doorbre
ken, maar Turkije heeft inmiddels
meegedeeld niet meer aan zijn NAVO
verplichtingen te kunnen voldoen. In
het Turkse parlement gaan zelfs al
stemmen op zich maar helemaal uit
het bondgenootschap terug te trek
ken. De stelselmatige bevoordeling
door de V.S. van Griekenland, óók het
Griekenland van de kolonels, ls daar
allesbehalve vreemd aan. In ieder
geval is de voornaamste doelstelling
van de Turkse Cyprus-politiek in
middels bereikt. Cyprus is formeel
opgedeeld in een Turks en een Grieks
gedeelte en zelfs de ophitsende bis
schop Makarios kan daar weinig aan
veranderen. Tijdens zijn laatste be
zoek aan de Arabische landen werd
hij opvallend koel ontvangen en ook
zijn beroep op de Russen zal, zeker
nu de Turks-Amerikaanse betrekkin
gen op een dieptepunt zijn aangeland,
weinig uithalen. Turkije heeft zich
niet alleen voor het dwangbevel van
96 gewroken, de kortzichtige Ame
rikaanse politiek van toen én nu
heeft de zuid-oost flank van het
bondgenootschap, dat onze democra
tie moet veilig stellen, onherstelbaar
verzwakt. Want ook op binnenlands
politiek gebied komt de heroriënte
ring op de Islamitische wereld steeds
sterker tot uiting.
Coalitie
Voor het eerst is godsdienstonder
richt op de scholen weer toegestaan.
De Islamitische Partij van Erbakan,
in 1971 nog door het constitutionele
hof verboden omdat zij de grond
wettelijke scheiding tussen kerk en
staat zou willen opheffen, kon in 1973
aan de verkiezingen meedoen en wat
tot voor kort onmogelijk leek: Ata
türks RVP onder Ecevit ging met
de Islam een coalitie aan. Spot.ers
noemden de coalitie een Waterme
loen, groen de kleur van de Is
lam van buiten en rose de kleur
van de sociaal-democraten van Ece
vit van binnen. De Watermeloen
is weer in stukken uiteengevallen
maar het ongelofelijke is gebeurd:
een minister van de anti-islamitische
Republiek van Atatürk heeft een be
devaart ondernomen naar Mekka,
centrum van de Islam. Velen
zullen hem volgen: de beper
kende bepalingen op de bede
vaart zijn opgeheven. Turkije
heeft net voorzichtige Islami-
seringsproces ook economisch onder
streept: he; land is lid geworden van
de Islamitische Investeringsbank in
Djeddah, Saoedi-Arabië. De bank
heeft een kapitaal van 1 miljard dol
lar en, pikante bijzonderheid, bere
kent conform het Islamitisch recht
geen rente.
En Wes.-Europa, waartoe officieel
Turkije zich nog steeds toe rekent?
„Toen wij West-Europa nodig had
den waren Jullie er niet", zei de amb
tenaar van het planbureau. „Niet po
litiek, niet militair, niet financieel.
Dadelijk hebben Jullie ons nodig.
Maar dan moeen Jullie wel snel
zijn. Anders zijn wij er niet meer".
Dat zei hij me drie maanden gele
den. West-Europa is sindsdien niet
over de brug gekomen. Misschien
hoeft dat ook niet meer. Hardnek
kige geruchten in Ankara willen dat
Iran en Saoedi-Arabië Turkije mili
taire én financiële steun hebben aan
geboden. Dat zou wel eens de gena
deklap voor de NAVO kunnen zijn.
ADVERTENTIE
Koerdistan-reis
van 17 mei tot 1 juni en van
20 sept. tot 5 okt. 1975 f2765,- p.p.
De berg Ararat. Markant
punt in een nog niet door
toerisme-
geteisterd
lang maakt u
kennis met
Koerdistan.
Een boeiende wirwar van volken en
kuituren, geworteld in het oudste
permanent bewoonde gebied ter
wereld.
Geen vakantietripje dus. Maar een
avontuurlijke verkenningstocht
voor fijnproevers.
>NLWagons-Lits!Cook
SPECIAL TRAFFIC
De vriendelijke vakmensen voor elke reis.
VolKên röral"8ê"Ararat
Zend mij uw brochure met gedetailleerde
I Straat:.
ueze Don zenoen aan wagons-Liis//cooK.
J Special Tratlic, antw. nr. 7237, Amsterdam.
