Alarmerend
rapport over
verdwijnen
kernsplijtstof
Ruimtevaart en revalidatie
rpENOEG VOOR DUIZENDEN TERRORISTEN-BOMMEN
r jsjtztsisz
zgTjrzv&'z SStsffif -
erwij'l wetenschap en techniek in staat zijn, diep in het heelal sporen van allerlei elemen-
en en chemische verbindingen in uiterst kleine concentraties aan te tonen, in deeltjes-
ersnellers èèn enkel elementair materiedeeltje te kunnen ontdekken en in alle mogelijke
irocessen te kunnen werken mot minuscule hoeveelheden materiaal, dikwijls met de
nauwkeurigheid vain slechts enkele moleculen, blijken ze nauwelijks een „boekhouding"
B kunnen bijhouden van waar zich de langzamerhand omvangrijke hoeveelheden nuc-
taire splijtstof bevinden. Er wordt dertig jaar na de eerste kernbom over de gehele
jrereld een fikse hoeveelheid radioactieve splijtstoffen vermist, ondanks het feit dat hun
iroduktie en behandeling met de ogenschijnlijk grootste zorgen worden omkleed en on-
nks het feit dat deze stoffen door hun aard betrekkelijk makkelijk moeten zijn op te spo
rt. En die „verdwenen" splijtstoffen vormen een jaarlijks groeiend potentieel gevaar
oor de mensheid.
jSen rapport van een Amerikaanse
geringscommissie heeft onlangs ai
rlei bijzonderheden over dit pro-
aan het licht gebracht, die
let alleen wetenschapsmensen aan
>t denken hebben gezet maar ook,
i vooral veiligheidsdiensten: het
Ijkt namelijk dat er alleen al in
merika zoveel kernsplijtingsmate
is "verdwenen", dat er
kele duizenden kernwapens
vervaardigd zouden kun-
warden. Afgezien vaa>» de
tplezierige gedachte, dat een on-
•rantwoordelijk regime van een be-
ekkelijk laag ontwikkeld land zich
eens als een kernmacht zou kun-
in ontpoppen zonder de consequen-
ïs te kunnen inzien van het inzet-
in van deze wapens, is het veel ver-
trustender, dat bepaalde actie-
roepen of terroristen, of zij nu uit
Jn op bereiken van politieke oog-
lerken of alleen op eigen persoon-
jk gewin, met kernsplijtstof een
•ijwel niet te bestrijden wapen in
an den kunnen krijgen.
wapens tonen aan. dat mm veelal
zwicht voor hun eisen,
slechts enkele of enkele tientallen
mensenlevens op het spel staan.
Dat de bandieten dan uiteindelijk
toch niet straffeloos en met him
buit ontkomen, komt doordat lang
zamerhand steeds minder landen
en overheden gastvrijheid en vrij
geleide willen geven.
BIJ chantage met splijtingsma
teriaal liggen de zaken heel wat
moeilijker.
In de eerste plaats kan er ge
chanteerd worden met het lot van
veel grotere aantallen mensen en met
veel kostbaarder verwoestingen als
inzet. Het kan om vele honderddui
zenden mensenlevens gaan en om
verwoesting van een hele stad, wan
neer gedreigd wordt met een vol
waardige splijtingsbom of zelfs een
waterstofbom, zoals in Amerika al
eens is voorgekomen. Over dat laat
ste incident straks meer.
Wetenschap en
technologie
door P. Bok
splijtingsmateriaal verdwenen was.
Integendeel. Op z'n best kon men
verklaren, dat er geen openlijke dief
stallen waren gepleegd of transpor
ten waren vermist. Maar men moest
toegeven, dat er administratief niets
meer van klopte en dat er op vele
plaatsen tekorten waren geconsta
teerd zonder dat men er achter kon
komen hoe dat in elkaar zat.
Een deel van het splijtingsmate
riaal gaat verloren bij het verwer
kingsproces of het "verdwijnt" als
gevolg van boekhoudkundige onjuist
heden.
Het percentage van het jaarlijks
"verdwijnende" materiaal blijft
ongeveer gelijk, maar doordat
er steeds meer kerncentrales in
gebruik komen wordt de totale
hoeveelheid voortdurend groter.
Zoals gezegd omvat die nu
genoeg om er enkele duizenden een
voudige kernwapens van te maken.
Naar voorzichtige calculatie is 16
kg hoog verrijkt uranium of twee
kg plutonium voldoende om een
bruikbare atoombom te vervaardigen:
De Kerr. McGee fabriek in Okla
homa is er in het rapport van be
schuldigd niet te kunnen verklaren
waar 4 kg plutonium is gebleven.
Officieel heeft deze fabriek slechts
tien procent van deze hoeveelheid
tegelijkertijd in voorraad. Veront
rustend was, dat een jonge vrouw,
die voor de autoriteiten op speurtocht
was gezonden in verband met deze
vermissingen, bij een nogal myste
rieus autoongeluk om het leven is
gekomen kort voordat zij rapport zou
uitbrengen.
Het kunstmatige element plutoni
um is nog veel gevaarlijker dan ver
rijkt uranium. Het is niet nodig om
er een atoombom van te maken, om
een stad te chanteren. Het zou vol
doende zijn om het door een norma
le bom te verspreiden over een groot
gebied, dat onbewoonbaar zou wor
den en waarin alle mensen om zou
den komen. Slechts een vijftigmil
joenste gram plutonium in de longen
is al dodelijk.
Chantage op zelfs wereldomvatten
de schaal met behulp van slechts
één of enkele volwaardige atoombom
men is ook mogelijk, door om die
bommen een schil van kobalt te leg-
IATERDAG 22 FEBRUARI 1975
De mogelijkheden van kern-chan- j j
door onverantwoordelijke enfcelin- '*«de P^ats kan de terra
in vormt langzamerhand een extra ™'ea'ge ™Jhaid ?n aI\oni?1-
vn misschien nog wel grotere) be- f °p"eren; Hij hoeft ruet "ter
reiging van de mensheid naast die Plaatse. zlJn' af'5 met een hand
de militaire kernmachten, die £™naat In een gekaapt vliegtuig. Hij
bun wapenarsenaal al een dui- kan eenvoudigweg laten weten, dat
endvoudige "overkill" voor de ge- ergans m een stad een atoombom is
ele wer-ld bevolkine hebben opge- ve™rgen met een tijdmechanisme
lagen. voor de ontsteking. Hij kan dan vrij
wel onbeperkte eisen stellen vanuit
Het griezelige is, dat er eigenlijk een veilige plaats elders op aarde,
iets vaststaat over de omvang van Bij een doeltreffende argumentatie
iet "verdwenen" splijtingsmateriaal, kan hij er voor zorgen, zonder eni-
let kan heel goed veel minder zijn ge kans op ontmaskering, zijn losprijs
thans vermoedt, maar ook te innen, alvorens hij (bv door mid-
leel veel meer. del van radiosignalen) het tijdmecha
nisme stopt. Later desnoods veel
TT later kan hij zijn bom wel eens
Het gaat dan met om volledige gaan ophalen ..als die er ooit is ge-
ernbommen, die overigens ook wel weest
vermist zijn. De kernkoppen
raketten worden althans in
"kmerika zeer streng bewaakt op In de Verenigde Staten hebben zich
file mogelijke manieren. Herhaal- volgens het genoemde rapport al ze-
lelijk zijn er steekproeven genomen ven bedreigingen met atoomwapens
•ver de deugdelijkheid van die be- voorgedaan door individuele perso
nating. Speciaal opgeleide militaire nen- In 1970 bijvoorbeeld kreeg het
fommando's kregen telkens weer stadsbestuur van Orlando in Florida
Opdracht om met alle middelen die een afpersingsbrief, waarin gedreigd
Eien zou willen aanwenden kern- werd de stad in de lucht te zullen
oppen te ontfutselen aan de geau- laten vliegen als er niet één miljoen
iriseerde strijdmacht onderdelen dollar contanten werd betaald,
koms ging dat administratief, soms De afperser besloot, ter onderstre-
tnet overvallen, soms zelfs door ping van de realiteit van zijn dreige-
bntvoering en afpersing. Maar het ment, een bouwschema van zijn wa
ls nooit gelukt.terstofbom bij de dreigbrief in te slui
ten. Een groep deskundigen, die on
middellijk werden geraadpleegd,
I Niettemin zijn er wel eens Ame- kwam aan de hand van dit schema
hkaanse atoombommen „verdwe- tot de conclusie, dat de bom waar
hen". In 1954 bleek er bij een zui- schijnlijk zou kunnen functioneren,
frer administratieve controle een Met grote koelbloedigheid specu-
Itoombom met ontstekingsmecha- leerden de autoriteiten er echter op,
hisme en al te ontbreken uit een dat het om een geval van bluf ging.
ïepaald arsenaal. Na een klein Jaar Bepaalde onbeholpen details van
«peuren door duizenden deskundl- brief, tekening en opzet van het ge-
ten terwijl vele veiligheidsdiensten heel gaven daar aanleiding toe. Eni-
n een staat van top-paraatheid ge tijd later wisten detectives te ont
arden gehouden, ontdekte men 't dekken, dat een en ander het werk
ling op een dumpplaats voor leger- was geweest van een veertienja-
toederen. Gelukkig was men nog rige leerling van een middelbare
biet tot vernietiging van het hier school, die prompt werd gearres-
ppgeslagen materiaal overgegaan teerd.
Enkele jaren later was er weer 'n
™denn rW~e™iSTet
(gefigureerd. van de duidelijkste beschrij
vingen is te vinden in de voor ie
dereen toegankelijke Encyclopaedia
Americana. Het betreffende artikel
waarvoor de Amerikanen al de in deze encyclopedie is geschreven
naam MUF hebben uitgevonden, door dr. John S. Poster, voormalige
dwz. een afkorting voor Materials ontwerper van kernwapens in de VS
Unaccounted For) is de mogelijk- en later hoofd van de afdeling on-
heid. het voor chantage te gebrui- derzoek en ontwikkeling van het
ken, zoals door terroristen,' die een Pentagon.
bepaald doel willen afdwingen. Tel
kens weer voorkomende chantage- Verontrustend bij deze afpersings
voorvallen zoals vliegtuigkapingen affaire was dat de Commissie voor
met behulp van conventionele of Atoomenergie, die ingeschakeld werd,
zelfs maar onschuldige nagebootfte niet kon verzekeren dat er geen
gen. Dit verpulvert bij de explosie
en wordt zwaar radioactief. Dit ra
dioactieve kobalt blijft generaties
lang dodelijk, en wanneer het zich
door de atmosfeer verspreidt, na ge
ruime tijd over de gehele aarde,
wordt ieder menselijk en waarschijn
lijk ook hoger dierlijk leven op on
ze wereld uitgeroeid.
Dergelijke apocalyptische onheilen
zullen waarschijnlijk nooit volkomen
onmogelijk gemaakt kunnen worden.
Maar het Amerikaanse rapport maakt
toch wel duidelijk, dat wetenschap
en techniek zich zeer snel en zeer
diep zullen moeten beraden over de
veiligheidsmaatregelen, waarmee zij
hun acticiteiten dienen te omgeven.
Er zijn thans honderden kernreac
toren in werking in zeker 35 lan
den. Elk van die reactoren is een
potentiële bron voor kernchantage.
Wanneer terroristen en pressie groe
pen maar voldoende desperaat wor-
In een voormalig wil
dernisachtig bosgebied 150
km ten noorden van de
Zweedse hoofdstad Stock
holm bouwt men op het
ogenblik aan een nieuwe
kernenergiecentrale, de Fors-
mark. Het is de eerste van
een complex van vier. Een
lofwaardige bijdrage aan de
oplossing van het energiepro
bleem, maar ook een poten
tiële bijdrage tot ongecontro
leerd rondzwervende kern
splijtstof.
den, om naar uiterste wapens te
grijpen, hebben zij het nu al niet
zo moeilijk: een beetje straffe organi
satie en een jaartje intensief werk
zijn voldoende om van een terroris-
tengroep een fatale atoommacht te
maken.
Even had ik het gevoel dat ik
inderdaad op de maan wandelde. Ik
liep licht als een veertje, ik zweefde
bijna en ik moest moeite doen om
mijn evenwicht te bewaren. In mijn
enthousiasme begon ik grote spron
gen te maken, maar ik zwiepte door,
want ik moest wennen aan het
gevoel van „l/6g'\ een zesde van
mijn gewicht, net zo licht als de
astronauten op de maan.
Voor de NOS stelden we een
programma samen over de invloed
van ruimtevaart op de medische
wereld en zo kwamen we terecht bij
de gewichtsloosheid-nabootser in
Amsterdam. Het toestel staat
opgesteld in het Instituut voor
Biomechanica en Experimentele Re
validatie van de Vrije Universiteit.
De leiding heeft prof.dr. F. van
Faassen.
Hij is erg enthousiast over deze
nieuwe behandelingsmethode en
geeft na het maken van de
filmopnamen nog een nadere
toelichting: „Oorspronkelijk is de
gewichtsloosheid-simulator ontwik
keld door NASA-functionarissen, om
de astronauten op aarde reeds te
wennen aan de situatie op de maan.
Toevalligerwijze is gebleken dat deze
apparatuur - in sterk gewijzigde en
vereenvoudigde vorm - ook geschikt
is voor revalidatie van patiënten die
niet normaal kunnen lopen".
„In principe komt het er op1 neer
dat het toestel waaraan de patient
bevestigd is, de belasting van zijn
benen geheel of gedeeltelijk kan
wegnemen. Dit heeft het grote
voordeel dat patiënten die bij
voorbeeld een operatie aan hun been
hebben ondergaan of hun heup
Een revalidatiepatiënte
in het voor de NASA ontwik
kelde apparaat voor "ophef
fing" van de zwaartekracht
voor wat betreft het loopme
chanisme van de mens. Dit is
slechts een zeer simpele uit
voering van de ingewikkelde
apparatuur, die grote toe
komstmogelijkheden biedt
voor de revalidatie van loop
gestoorden.
Door
Chriet Tituiaer
hebben gebroken en van hun arts
dit been nog niet mogen belasten,
wel in de gewichtsloosheid-simulator
kunnen oefenen. Naarmate het
genezingsproces vordert, kan de
belasting langzamerhand worden
opgevoerd tot dat de patient
normaal loopt."
Ook fysiotherapeute Marijke
Hiensch is erg ingenomen met deze
nieuwe mogelijkheid van revalidatie.
Ze vertelt dat medici die van deze
methode op de hoogte zijn doch niet
over de apparatuur beschikken,
dikwijls een beroep op haar doen
om bepaalde patiënten in de
simulator te trainen.
Meestal betreft het dan
patiënten die tot voor kort als
„hopeolos" werden aangeduid. Juist
in deze gevallen biedt de simulator
de mogelijkheid het lopen weer aan
te leren.
We hadden ook een gesprek met een
patiente die reeds een jaar lang op
deze wijze wordt behandeld. Door
een spierafwijking was ze reeds tot
op zekere hoogte gehandicapt; een
auto-ongeval waarbij haar enkels
verbrijzeld werden maakte ook na
de genezing elke loopbeweging
onmogelijk. Ze is zichtbaar gelukkig
en werkt enthousiast mee aan haar
revalidatie.
Zij weet dat het toestel waarin ze
weer leert lopen uit de ruimtevaart
stamt. Ze zegt tegen me: „Toen ik
de eerste astronauten op de maan
zag lopen dacht ik: Als ik lichter
was zou ik misschien ook weer
kunnen lopen - niet wetend dat het
op deze wijze werkelijkheid zou
worden".
De gewichtsloosheid-simulator is bij
de Vrije Universiteit in ge
bruik in combinatie met een
rollend trottoir. Dat is een lopende
band die onder de voeten door
draait, zodat men zich kan
voortbewegen zonder van plaats te
veranderen. De patient kan zelf de
snelheid van de band en dus zijn
eigen loopsnelheid regelen. Dergelij
ke apparaten zijn de laatste jaren
steeds meer in gebruik genomen bij
ziekenhuizen en revalidatiecentra
voor de looptraining van patiënten.
Onze gastheer vindt de combinatie
van die rollende band met de
gewichtsloosheid-simulator ideaal:
„Niet alleen kan zo met de
revalidatie in een veel vroeger
stadium van de behandeling worden
begonnen, maar minstens even
belangrijk is dat de patient in de
gelegenheid wordt gesteld om zijn
conditie en dus ook de functie van
hart en bloedvaten op peil te
houden of zelfs te verbeteren".
Op de vraag over de toekomst van
deze behandelingsmethode is het
antwoord: „Vanzelfsprekend duurt
het enige tijd voordat nieuwe
mogelijkheden doordringen. Voor
wat ons land betreft, denk ik dat de
simulator in medische kringen
onderhand aardig bekendheid ge
niet. Het apparaat is nu in de
handel verkrijgbaar tegen een
redelijke prijs, d.w.z. alleen de
simulator. Met de aanschaf van een
rol-trottoir zijn veel grotere
bedragen (ongeveer 30.000,—) ge
moeid. Toch is de combinatie van
trottoir en simulator reeds in enkele
verpleegtehuizen, ziekenhuizen en
revalidatiecentra in gebruik. De
moeilijkheid bij het in praktijk
brengen van nieuwe medische
vindingen is altijd dat er wel geld is
voor de eerste ontwikkeling van
apparatuur en methoden, maar dat
er voor de daarop volgende fase, n.l.
het op wat grotere schaal uittesten
en het nagaan van de bruikbaarheid
in de praktijk, geen middelen
beschikbaar zijn."
„Voor ziekenhuizen en andere
geneeskundige inrichtingen betekent
de aanschaf van apparatuur voor
nieuwe behandelingsmethoden die
nog niet officieel erkend zijn nu
eenmaal een verliespost als er geen
inkomen tegenover staat. Het zou
belangrijk zijn indien van over
heidswege in deze leemte kon
worden voorzien. De gewichtsloos
heid-simulator is slechts een van de
vele voorbeelden."
Hoe dan ook, de gewichtsloosheid-si
mulator is een goed voorbeeld van
een nuttige toepassing van ruimte-
technologie. Misschien besefte ik de
werking van toestel nog wel het
beste toen ik mijn gewicht terug
kreeg. Dan voel je hoe loodzwaar de
benen zijn die de volle „g" moeten
verwerken
i
