Televisie maakt Turkse man huiselijk
ATATÜRK
'ADER
fAN DE
URKEN
U begint waar
Noach strandde
19751
IATERDAG 22 FEBRUARI 1975
PAGINA 17
met onderdrukking en terreur. Wat in Atatürks
ogen de vooruitgang belemmerde werd op de
mestvaalt der geschiedenis gegooid; wie zich te
gen zijn denkbeelden verzette, werd met ijzeren
hand op het rechte spoor gebracht. Het verzet
van de geestelijkheid werd in bloed gesmoord,
het streven van de 3 miljoen Koerden in oost-
Turkije werd met alle militaire machtsmiddelen
onderdrukt. 1,5 Miljoen Griekssprekenden, wier
voorouders reeds het land bewoonden vóór de
komst van de Turken, werden massaal verdreven
en wat er, na de slachtpartijen onder de laatste
sultans, nog aan Armeniërs restte, vluchtte naar
het buitenland. Dat was Atatürks idee van een
heid: één land, één volk, één taal, en wie zich
daarbij niet kon of wilde neerleggen kon verdwij
nen. Toen Atatürk op 10 november 1938, slechts
57 jaar oud, stierf, werden dan ook in vele mos
keeën dankgebeden tot Allkh opgezonden en zijn
tegenstanders fluisterden elkaar verheugd in de
oren dat "Het Monster van Ankara zich nu ein
delijk doodgedronken had".
Eén ding had hij bereikt: na eeuwen achter
lijkheid en na de militaire vernederingen van de
19e en 20 eeuw was de Turkse natie het zelfres
pect en de trots teruggegeven. Hij had het land
ook een uitweg gewezen voor de talloze proble
men: het Kemalisme, vooruitgang door hervor
mingen van bovenaf. Met de "Eeuwige Leider",
een andere ere-titel van Atatürk, verdween ook
een gedeelte van het élan en de dynamiek, waar
mee het hervormingsproces was ingezet en toen,
12 jaar na zijn dood, de Turken voor het eerst
in vrije verkiezingen zelf hun politiek lot mochten
bepalen, stemden zij in meerderheid niet voor
Atatürks Republikeinse Volkspartij maar voor de
oppositionele Democraten van Menderes, die de
traditionele waarden vertegenwoordigden. Fet
door Atatürk ingevoerde parlementaire stelsel had
echter stevig wortel geschoten en de Republikei
nen gingen loyaal in de oppositie. Het leger, be
hoeder van Kemals idealen, hield zich afzijdig
van de politiek totdat in 1960 de steeds autori
tairder optredende Menderes het land aan de
rand van de burgeroorlog bracht en het leger In
greep om Atatürks staat te redden.
waarlozen, wordt maar al te vaak uit
gelegd als een duivelse uitvinding,
van de goddeloze regeerders in An
kara. De Islam wordt misbruikt als
motor van verzet tegen de al te be
moeizuchtige ambtenaren en tegen
de maar al te noodzakelijke verbe
teringen. Maar de Islam is meer, het
is ook het Geloof, de slagader van
het eigen, Turkse leven en de eigen,
Turkse cultuur. Voor velen is het de
belofte van het Paradijs. Voor steeds
meer Turken wordt het het bin
dende element bij uitstek.
Voor de armen en on
derontwikkelen Is het de troost,
in een tijd van diepgaande verande
ringen en ontworteling, de laatste
strohalm in een langzaam op drift
rakende maatschappij. Want ook op
het platteland sijpelen de nieuwe
ideeën langzaam door en wordt be
seft dat hervormingen niet alleen
onontkoombaar zijn, maar ook enor-
nische vernieuwingen, nieuwe land
bouwgewassen zoals thee, rijst, ci
trus, nieuwe groentesoorten, hebben
de positie van de boer verbeterd.
Nieuwe wegen maken eindelijk
een bezoek aan de dokter mogelijk.
Nieuwe scholen geven uitzicht op
meer onderwijs en een betere toe
komst voor de kinderen. Na 100 jaar
beloften veranderen eindelijk de
eigendomsverhoudingen. De door de
regering gecontroleerde prijzen ge
ven daarenboven de boer meer fi
nanciële zekerheid dan ooit. Ook po
litiek kan de Turkse boer zich be
ter uiten. Sinds 1950, het jaar van
de toelating van de politieke partijen
zijn overal, op elk niveau, partijbu-
reau's verrezen en de Turkse boer
maakt er druk gebruik van.
Steun
Hij voelt zich gesteund door zijn
politieke vrienden in de stad, die zijn
belangen in het verre Ankara ver
dedigen. Hij wordt zich in toe
nemende mate bewust van zijn po
litieke en economische belangrijk
heid. Tenslotte is de economische
zwakheid van Turkije niet in de laat
ste plaats te wijten aan de verwaar
lozing van de landbouw, waarin
zo'n 70 pet. van de bevolking haar
bestaan moet vinden. Ook in so
ciaal opzicht vervult de politiek een
belangrijke functie. Het vormt een
nieuwe uitlaatklep om de spannin
gen van alle dag op af te reageren.
Sinds de invoering van politieke par
tijen is het aantal familievetes en is-
de bloedwraak langzaam maar ze
ker verminderd.
Boven deze langzaam maar fun
damenteel veranderende wereld to
rent de nieuwe moskee, gebouwd
door de gelden van de dorpelingen
zelf. Vanaf de minaret roept de
muezzin op tot gebed. De boer luis
tert, ervan overtuigd dat die stem
steeds luider zal klinken. Want het
is ook zijn stem.
Pijler
Terwijl de landhèrvorming de
ene pijler van de maatschappij, de
aantast, begint ook de andere pij
ler, de familiesamenleving, lang
zaam te wankelen. Binnen dat
gezin is de vrouw de centrale figuur.
Zij beheert de financiën en voor t
werk op het land is haar arbeid
onontbeerlijk. Steeds meer meisjes
volgen onderwijs. De bruidsschat en
het door de ouders gearrangeerde
huwelijk stuiten op een toenemend
verzet, niet alleen bij de jongens,*
maar ook bij de meisjes, die steeds
meer streven naar het zélf kiezen
van een partner. Terwijl het tot
voor kort als onmannelijk werd be
schouwd als de man teveel tijd
doorbracht met zijn vrouw en zijn
kinderen, blijft de Turkse man te
genwoordig steeds meer thuis en
kijkt samen met zijn gezin naar de
tv. Daarmee wordt een fundamen
tele regel van de Turkse maat
schappij, de welhaast volledi
ge scheiding van de geslachten,
doorbroken. Mannen en vrouwen
zien elkaar meer, beïnvloeden el-
kaar wederzijds. De oude vorm van
familie-samenleving verdwijnt. Het
gezin heeft zich een vaste plaats
Turkije verandert, de problemen
blijven dezelfde. Dat laatste is niet
helemaal waar. De veranderingen
zijn zo diepgaand, dat oude proble
men verdwijnen en er nieuwe voor
in de plaats komen. Maar de Tur
ken richten wel steeds minder hun
blik op het westen om daar de op-
lossing te vinden. Te vaak teleurge
steld in het westen is het wes
ten niet vaak teleurgesteld in zich-
zelf? richt Turkije de blik naar
binnen en tracht dgtar een ant
woord te vinden voor wat de Tur
ken het meeste bezig houdt: de
eigen Turkse identiteit in een ver-
anderende moderne wereld.
ADVERTENTIE
Koerdistan-reis
van 17 mei tot 1 juni en van
20 sept. tot 5 okt. 197512765.- p.p.
De berg Ararat. Markant
punt in een nog niet door
toerisme.
geteisterd
16 Dagen
lang maakt u
kennis met
Een boeiende wirwar van volken en
kuituren, geworteld in het oudste
permanent bewoonde gebied ter
wereld.
Geen vakantietripje dus. Maar een
avontuurlijke verkenningstocht
voor fijnproevers.
VLWagonsLitsCook
SPECIALTRAFFIC
De vriendelijke vakmensen voor elke reis.
"Volleen rond "3 Ararat
J Zend mij uw brochure met gedetailleerde
J informatie.
I Naam:
nr. 7237., Amsterdam.
Het leven ln Turkye wordt nog steeds beheerst
door één enkele man: Mustafa Kemal Pasja. Tij
dens zijn leven al onsterfelijk geworden onder de
ere-titel Atatürk vader der Turken Is zijn
naam. ruim 35 jaar na zijn dood, uitgegroeid tot
een mythe. Tot in de kleinste dorpen staat zijn
standbeeld. In alle openbare gebouwen en in tal
loze huizen hangt zijn portret. Ankara, zijn laat
ste rustplaats, is een pelgrimsoord voor miljoe
nen. In het enorme stenen mausoleum, dat hoog
boven de stad uitsteekt, hangt nog iets van de
bezielende geest van de Ghazi, de Eedder des
Vaderlands, de man die uit de puinhopen van
het verslagen Ottomaanse Rijk Turkije van de
ondergang wist te redden. Zijn diepste wens was
van Turkije een staat te maken, die niet langer
de speelbal zou zijn van buitenlandse mogend
heden. Daarom probeerde hij het land los te ruk
ken uit zijn middeleeuwse, islamitische achterlijk
heid en het binnen te voeren in de wereld van de
Europese beschaving, ln zijn ogen de enige be
schaving. Gesteld voor de keuze Azië of Europa
koos hij resoluut voor het laatste. In zijn ogen
was de Islam de grote boosdoener en tegen die
Islam richtte hij dan ook een groot deel van zijn
maatregelen. Het ambt van Kalief werd afge
schaft, en daarmee werden de Islamieten be
roofd van hun wereldlijk en geestelijk leider. Het
dragen van de fez, symbool van gehoorzaamheid
aan de sultah-kalief, werd verboden. De polyga
mie werd uit het wetboek geschrapt en de vrou
wen werden ongesluierd naar de stembus ge
stuurd. Het Arabische schrift werd vervangen
door het Latijnse alfabet en het godsdienston
derricht van de lesroosters afgevoerd. De islami
tische geestelijkheid mocht niet langer bidden
ln het Arabisch, de heilige taal van de Koran en
bedevaartreizen naar Mekka werden praktisch
onmogelijk gemaakt. In 20 jaar trachtte Atatürk
door te voeren waar het christelijke westen 200
jaar voor nodig gehad had: de scheiding tussen
kerk en staat, in de ogen van de gelovige mo
hammedaan een onmogelijkheid. Onder Atatürks
leiding moest Turkije Azië verlaten en zich bij
Europa voegen. Het was een grootse visie en een
grootse uitdaging, die echter te vaak gepaard ging
Sinds Atatürk bestaat is er een diepe kloof in de Turkse
samenleving, die pas nu wordt overbrugd. Het duidelijkst komt
i die kloof tot uiting in Ankara, de hoofdstad. Dit onaanzienlijke
i dorp, midden op de west-Anatolische hoogvlakte, werd door
t Atatürk tot nieuwe hoofdstad verheven. Hier, ver van de Ka-
r liefenstad Istanbul, waar de mantel van de profeet Mohammed
in het paleis "van de Kaliefen aan de ogen van de ongelovigen
j werd prijsgegeven en de belangrijkste moskeeën tot musea wer-
I den verklaard, hier bouwde Atatürk een nieuwe stad, die zich
thans met haar 1,5 miljoen inwoners met Istanbul kan meten.
Aan de voet van de Ulus, de oude citadel van Ankara, hoog
boven de moderne metropool, leeft het oude Ankara nog voort.
In de wirwar van straatjes en steegjes speelt zich 't leven nog
I steeds af of er nooit een Atatürk was. Beneden, over de brede
1 i Atatürk-boulevard, bruist het verkeer langs de nieuwe gebou
wen uit staal en beton die verwezenlijking vormen van Ata
türks droom: een modern Turkije naar Westers modeL Daar
flaneren de goedgeklede plannenmakers van het nieuwe Tur
kije langs de etalages van de warenhuizen en praten over het
al dan niet doorgaan van de metro, terwijl hun vrouwen bood
schappen doen in de supermarkets van de voorsteden. In de
ministeries buigen de ambtenaren zich over de stapels papie
ren die het nieuwe Turkije moeten scheppen en op het dak-
terras van de Ziraat Bankasi, de Landbouw Krediet Bank, het
hoogste gebouw van Ankara, discussiëren opgewonden studen
ten over de toekomst van het land.
Foto links: blik op de stad
Erzurum. Op de foto rechts: Tric
trac spelende jongemannen, die
een groot gedeelte van de dag
doorbrengen in een theehuis. Het
is een van de tekenen van de gro
te werkloosheid. Vrouwen zal men
er nimmer aantreffen.
Niet ledereen Is o ptimistisch.
("Turkije verandert, maar onze pro
blemen blijven dezelfde", zegt een
iambtenaar van het ministerie voor
(industriële ontwikkeling. "Er zijn
jgrote problemen met het onderwijs,
mef de landbouw. Onze industriële
ontwikkeling gaat te langzaam. De
imensen beginnen langzamerhand,
laan alles te twijfelen, aan het nut
jvan de NAVO, aan het nut van de
IEEO, aan de grondslagen van onze
imaatschappij zelf". Vooral de EEG
leidt binnen Turkije tot heftige me
ningsverschillen. Sommigen menen
dat Turkije het zich niet kan veroor
loven buiten de Gemeenschap te
blijven, anderen menen dat een te
nauwe band met West-Europa voor
hun land zal leiden tot een soort in
dustriële horigheid: dat Turkije voor
Europa niet meer zal zijn dan een
dankbaar arsenaal van arbeids
krachten en een dankbare markt
(voor overtollige producten. Bülent
lEcevit, leider van de Republikeinse
'Volkspartij, zei op zijn eerste pers
conferentie als premier: "Het Ver
drag van Ankara, dat onze verhou
ding tot de Europese Gemeenschap
regelt, oiedt onvoldoende mogelijk
heden. Het biedt niet genoeg garan
ties voor onze landbouw en niet ge
noeg garanties voor onze industrie.
Als Europa ons denkt nodig te heb-
I ben en voor haar veiligheid heeft
zij dat, dan zal zij ons meer moe-
I ten bieden". Europa heeft wèl het
nieuwe Griekse bewind van Kara-
manlis allerlei concessies gedaan,
maar ze heeft Turkije, dat zo voe
len vele Turken het het gehate
kolonelsregime ten val wist te bren
gen vergeten. En dat zet veel kwaad
bloed. "Laten we het over één ding
eens zijn", zei een Jonge functiona
ris van het planbureau. "Turkije be
hoort niet alleen tot het westen, het
behoort ook tot het oosten. Europa,
ls voor ons een lokkend perspectief
en wij kunnen voor Europa de brug
naar Azië vormen. Maar we kunnen
het desnoods alleen af. Dat heeft
Door
Harm E. J. Botje
Cyprus wel bewezen. Hier in de
buurt zijn trouwens genoeg andere
partners.
Tenslotte barst het hier in de buurt
van de oliedollars." Het is geen loos
dreigement. De verhoudingen met
het steenrijke buurland Iran zijn op
zijn zachtst gezegd bijzonder
vriendschappelijk aan het worden.
En het Turkije van Atatürk, de ver
volger van de Islam, heeft zich aan
gesloten bij de Islamitische ontwik-
kelingbank. Hoofdzetel is Djeddah,
in het nog rijkere Saoedi-Arabië.
De kloof tussen voor- en tegenstan
ders van Europa en de EG is even
groot en diepgaand als die andere:
tussen de Turken die, in het voet
spoor van Atatürk een Europese le
venswijze voorstaan en de anderen,
die bang zijn dat het opgaan in Euro
pa een verlies van de eigen identi
teit betekent. Bij deze tegenstelling
speelt de verhouding stad-platteland
een rol, maar het zou te ver gaan te
zeggen, dat de voorstanders van Euro
pa te vinden zijn onder de burgerij
en de industriëlen in de grote steden
en dat de tegenstanders op het plat
teland wonen. Zowel uiterst links als
uiterst rechts verzet zich tegen aan
sluiting bij het westen, waarbij de
Maoisten op de hogescholen en uni
versiteiten zich beroepen op Marxen
Lening en de religieuze fanatici op
de Koran. In wezen gaat het hier
niet om klassenstrijd of heilige oor
log, maar om een diepgeworteld ver
zet tegen het door Atatürk opgeleg
de westerse leef- en denkpatroon,
dat als wezensvreemd wordt aange
voeld. Vandaar de bloedige opstanden
aan het eind van de zestiger jaren,
toen in de clubhuizen en vergaderlo
kalen van de linkse studenten grote
hoeveelheden wapens en munitie
werden gevonden. Vandaar de 34 il
legale trainingskampen van de
100.000 rechts-extremistische Grijze
Wolven, die in de bergen van Ana-
tolië werden ontdekt. Linkse extre
misten, in het voetspoor van Baader
en Meinhof, pleegden bankoverval
len, vermoordden politie-agenten en
schoten in koelen bloede een aantal
Amerikaanse gijzelaars neer, alle
maal uit verzet tegen de zo gehate
westerse orde. Rechtse extremisten
drongen in mei 1969 de grote moskee
van Ankara binnen, waar het lijk
lag opgebaard van Imran Oktem,
president van het Hooggerechtshof,
een man van het stempel van Ata
türk. De menigte verkeerde ln razer
nij en er weerklinken kreten als:
"Verbrandt het lijk van die ongelo
vige hond. Stuurt het naar Moskou,
zodat Lening voor hem kan bidden."
De politie moest met felle charges
het binnenplein schoonvegen, er vie
len talloze gewonden en met een ge
trokken revolver moest een generaal
bescherming bieden aan de 80-Ja-
rige Inönü oud-president van de re
publiek, vele malen premier, de boe
zemvriend van Atatürk en symbool
van het gehate Westen. De vlammen
zijn inmiddels gedoofd, aan links
én rechts is amnestie verleend en
tussen Islam en Atatürk is een lang
zame verzoening bezig. Maar onder
gronds smeult het en nieuwe bloedi
ge rellen in oktober 1974 aan de
Technische Hogeschool van Ankara
geven aan dat de brandhaard nog
lang niet is geblust.
De sleutel van Turkijes problemen
ligt op het platteland, waar 75 pet.
van de bevolking leeft. Op nog geen
kilometer van Ankara doen de vrou
wen de was nog aan de bron en is de
ezel het voornaamte transportmid
del. De mestkoeken, brandstof voor
de strenge winter, liggen er voor de
huizen te drogen en als de muezzin
vanaf de minaret tot het gebed op
roept, ligt het werk op veel plaatsen
stil. Was er geen elektriciteit dan kon
je Je in een uithoek van het land
wanen in plaats van in de nabije
omgeving van Ankara, de stad, waar
geen huis ouder is dan 50 jaar. Op
dat platteland, ln de uitgestrekte
steppen en bergen van Anatolië,
wonen meer dan 30 miljoen mensen,
verspreid over 40.000 stadjes en dorp
jes. Velen van hen zijn ondervoed,
50 pet kan niet lezen of schrijven,
elke winter sterven er honderden van
de kou of de uitputting. Tussen de
stenige akkers verzanden de ambi
tieuze ontwikkelingsplannen en vindt
de Turkse maatschappij haar wor
tels. Diep in zijn hart is de Turk
se boer de nomade gebleven die hij
van oorsprong was, weinig spraak
zaam en berustend, zoals nomaden
zijn. De inrichting van zijn huis ge
lijkt op die van een tent, sober
en klaar om te vertrekken.
Trekken zit hem in het bloed en hij
reist dan ook veel. HIJ reist zelfs
graag. Sinds de aanleg van wegen is
die reiskist enorm toegenomen, per
bus, per minbus, per dulmus-taxi,
tussen de steden, de stadjes en de
dorpen. Deze tot voor kort geïsoleer
de dorpelingen trekken een groot deel
van hun leven heen en weer door
Turkije en nog verder, naar de be
loofde landen van West-Europa. 1
Miljoen Turken zijn al in West-
Europa geweest, 1 miljoen woont er
op dit moment en 1 miljoen maakt
zich op om er naar toe te gaan. Ze
blijven er nooit veel langer dan drie
vier jaa-r en gaan dan weer terug,
overstelpt met indrukken. De dorpe
ling heeft de wereld geproefd als
nooit te voren en keert terug naar
zijn stenen hut met een auto, een
bandrecorder, en veel geld en door
breekt zo de gevestigde orde.
Die orde wordt niet bepaald door de
wetten, uitgevaardigd door twisten
de parlementariërs in Ankara, maar
door de eeuwige wetten van de Ko
ran en de traditie. Elke inbreuk op
die traditie is een vergrijp tegen Al
lah zelf. De landhervorming, door
de grootgrondbezitters gebruikt, als
excuus om him landerijen te ver
