De Burcht „'t kasteel op de heuvel
of niet?
Leiden in
loop der
historie
deel 9
Leiden: marktstadje op grafelijke grond
ZATERDAG 18 JANUARI 1975
brug en de Bostelbrug bij Ihet Gal-
gewater en de toenmalige stads
gracht aan de zuidzijde: het Ra
penburg met Steenschuur. Van dit
stuk was een zeer aanzienlijk deel
tussen Rapenburg en de Breestraat
nog in de veertiende eeuw onbe
bouwd of zeer weinig bebouwd, zo
dat de Breestraat toen met de oude
Maarsmans teeg en Pieterskerk-
koorsteeg wel de eigenlijke stad zal
hebben uitgemaakt. Om en bij het
burchtkasteel stonden toen enkele
woningen en vermoedelijk een en
kele hoeve op het daaraangrenaende
Hoogeland en in de Waard. Alles
nauwelijks genoeg om enige honder
den bewoners te omvatten.
Volgens Van Mieris zien wij de
Burcht voor het eerst opduiken als
we uit een oorkonde van de Hollandse
graaf ene Flor is de zoveelste
de naam van 'n zekere Alwfnus Cas-
tellanus tegenkomen. Deze Castel-
lanus was een burggraaf, die uiter
aard zijn functie wel had kunnen op
doeken indien er geen brug zou zijn
gewe.est Meer bijzonderheden komen
te voorschijn in de dertiende eeuw
wanneer herhaaldelijk gesproken
wordt over burggraaf Jacob (zijn ge
slachtsnaam is onbekend), die van
1202 tot 1241 in de Burcht verblijf
Weid.
die na de dood van haar vader met
de graaf Van Loon was gehuwd,
haar toevluchtsoord zocht in de
Burcht. Nadat zij tot overgave ge
dwongen en weggevoerd was, keerde
haar echtgenoot van zijn vlucht te
rug en ontstond een hevige strijd
tussen hem en graaf Willem I. waar
bij de Burcht het middelpunt van
vijandelijkheden was. Later in de ge
schiedenis speelt deze vesting ook een
rol tussen de Hoekse en Kabeljauwse
twisten.
In de loop der eeuwen heeft de
Burcht, waar langs eertijds een
gracht liep, tal van burggraven dan
wel slotvoogden gekend. Een bekende
figuur was indertijd Philips van
Wassenaer, die in 1340 van de gra
felijkheid het burggraafsdhap kocht.
Eigendom van stad
Zeventien april 1651 ie het een
belangrijke dag in de Leidse historie:
de Burcht wordt eigendom van de
gemeente en wel voor de som van
f 70.000. Dit historische feilt werd
„Opentlyk den Volke" als volgt be
kend gemaakt „Het zeer oude Erf
deel des Doorludhtigsten -Stam der
Wassenaren, met den Burggravely-
ken Titel en alle Recht daar aan-
kleevende van den Prince van Ligne,
Heer van Wassenaer enz. op den 17
van Grasmaand, des jaars MDCLI
in eigendom van den Raad en 't
Volk van Leiden door Stads Geld
overbracht".
Reeds kort nadat de Burcht in han
den van de gemeente was overgegaan
kreeg de toenmalige stadsarchitct
Arend van 's Gravesande opdracht
om op het binnenplein een Heeren
logement te bouwen, waarin open
bare verkopingen van huizen 'en lan
derijen werden gehouden. Volgens
Frans van Mieris was dit de def
tigste en beroemdste herberg van de
stad. Een herberg, die in later Ja
ren sterk in verval is geraakt. De
zelfde Van Mieris vertelt ons, dat
zich op de burchtheuvel een dool
hof bevond met een aangenaam
prieel onder een lindeboom, waar
van de schrijver Francq van Berk-
hey zegt „dat het tot vrijen ge
De Kooi vreest
bouw van de
Sumatrabrug
LEIDEN Bewoners van de
Sumatnastiraat en omgeving
vrezen een grote toename van
het verkeer na de totstandko
ming van de zogenaamde „Su-
matralbrug" over de Oude Rijn
(die verbinding van De Waard
met De Kooi). Er zal door de
Stichting Wijkcomiité De Kooi
over de bezwaren een brief
worden gestuurd aan heit ge
meentebestuur. Die bezwaren
kwamen aan de orde tijdens 'n
hoorzitting die donderd.av. werd
gehouden. Onder meer werd
daarbij kritiek geleverd over de
slechte infoitnaitie aam de bewo
ners van De Kooi en het gebrek
aan inspraakmogelijkheden. Ook
het ontbreken vam alternatieven
voor dte brug werd door de be
woners ernstig betreurd. Bin
nenkort zal een tweede hoor
zitting over deze kwestie wor
den georganiseerd waarvoor ook
de betrokken wethouders zullen
worden uitgenodigd.
Ontruimingen
LEIDEN B en W hebben
besloten over te gaan tot de in-
s telling van een „werkgroep
ontruimingen". De werkgroep
zal als richtsnoer voor haar be
leid de „kraakmota" gebruiken,
die enige tijd geleden door die
Leidse raad werd goedgekeurd.
Een ambtenaar van het bureau
Huisvesting van de gemeente
aal eenmaal per kwartaal ver
slag van die werkzaamheden
uitbrengen aan het college van
B. an W.
LEZERS SCHRIJVEN
Autosloperijen
aan de Gabriël-
Metzustraat (2)
Met im&tamimng las ik het amtükel
van de heer De Boer im het LD van
3 januari jl over bovenstaand on
derwerp. Graag wil ik daarbij de
volgende kanttekening maken. Het is
mi) inliet mogelijk cm de beslissing
dat er überhaupt een terrein moet
komen, te beoordelen. Ik beschik
daartoe niet over het nodige feiten
materiaal. Aannemende echter dat
de beslissing juist is, is het volkomen
onbegrijpelijk dat een plaats wordt
gekozen als deze.
Hier gelden namelijk dezelfde be
zwaren als thans voor de Camp. Wat
te -denken van de in ontwikkeling
zijnde Mererawijk, die zich aülang
voorhij de Gabriël Metzustraat uit
strekt? Wat te denken van de straks
aan te leggen Gooimeerlaan, die
haast vlak langs het bewuste terrein
komt te lopen? Wat te denken van
het nagenoeg aangrenzende parkeer,
terrein van de Groenoondhal, die
toch zo graag als visitekaartje wordt
gebezigd?
Zijn factoren als deze bij de ge
meente of tafel geweest toen het tot
besluitvorming moest komen? Dat is
haast niet te geloven! Mogelijk kan
de inhoud van deze kanttekening
bijdragen om de gemeentelijke ge
dachten in een andere (betere) rich
ting te brengen.
G. LOS.
Jan Lievemsgtraat 18,
Leiden.
Marcel van
Dam opent
't Veerhuis
LEIDEN Staatssecretaris
Marcel van Dam zal op woens
dag 5 februari het nieuwe com
plex van de Stichting Huisves
ting Werkende Jongenen
,,'t Veedhiuis" aan het Utrechtse
Jaagpad officieel openen. Het
complex iö verrezen op het ter
rein waar op 28 april 1972 het
fabriekscomplex van Backer en
Co in vlammen op ging. Het ge
bouw omvat 81 wooneenheden
met een woanoppervlak varië
rend van 25 tot 30 vierkante
meter, en telt gedeeltelijk vier
en gedeeltelijk vijf vendiepingen.
Op 6 febr. 1974 werd de eerste
paal geslagen door de toenma
lige Leidse wethouder Kret.
Deze maand zullen de meeste
woningen door werkende jonge
ren worden betrokken.
DS. LAMPING
LEIDEN Ds. A. J. Lamping,
voorzitter van de centrale kerke-
raad der Leidse herv. gemeente
en wijkpredikant van de Vredes-
kerk is benoemd tot voorzitter
van de Raad voor de Zending
der Ned. Herv. kerk in Oegst-
geest.
Hartesteeg 5/7
LEIDEN Het college van B.
en W. aal voorstellen het pand
Hartesteeg (steeg tussen Nieuwe
Rijn en Nieuwstraat) 5—7 te
verkopen aan drukkerij Raar
B.V., die in de Nieuwstraat is
gevestigd. De grond zal in erf
pacht uitgegeven worden.
LEIDEN De komende weken zal In de kolommen van deze krant
ongetwijfeld veel aandacht worden besteed aan de vraag of C&A in
de Breestraat de nieuwbouw mag uitvoeren of niet. Om zich te kun
nen oriënteren op wat er zou kunnen veranderen, plaatsen we hier
bij twee tekeningen. De bovenste geeft de situatie op dit ogenblik
weer. Het gebouw van de Raad van Arbeid (op de voorlopige monu
mentenlijst) en Het Gulden Vlies. De onderste tekening is een
schetsontwerp ter hoogte van de Ketelboetersteeg zoals het er
straks uit zou kunnen zien.
"De Leidse Burg" naar een gravure van J. Schijn voet (1711).
schikt en door de natuur tot hef-
kozerijen en vriendelijken samen
komst gemaakt was". Rondom de
burchtheuvel waren eertijds vrucht
bomen gepland, die later plaats
moesten maken voor een herten-
•kamp. Voor de pachter van dit
hertenkamp bestond de verplichting
om de regeerders van de stad jaar
lijks een hert cadeau te doen en
aan de Leidse hoogleraren twee kop
pels konijnen.
Tot in het begin van deze eeuw
kon men de eigenlijke burcht via
een trap van 64 treden bereiken.
Restauraties
In de loop der eeuwen zijn tal
van restauraties uitgevoerd, waarvan
de meest recente dateert uit de Ja
ren 1964-1970 en op gang gebracht
door de huidige directeur van Ge
meentewerken, lr. H. H. Vos.
In een in het begin van dit Jaar
uitgekomen boekje „De Leidse
Burcht" een gemeenschappelijke-
udtgave van de ANWB en de Neder
landse Kastelenstichting gaat dr.
J. G. N. Renaud, lector in de kas-
telemkunde te Utrecht, uitvoerig in
op deze laatste restauratie en noemt
hij de Burcht een prachtig voor
beeld van een „chateau a motte", een
kasteel op een heuvel. Dit in dui
delijke tegenstelling ttt de op een
lichte ophoging gebouwde kastelen,
die omwille van wateroverlast welis
waar van een boven de omgeving uit
komend binnenplein voorzien zijn,
maar die men daarom toch bezwaar
lijk tot het kasteeltype ..chateau a
motte" kan rekenen. Dr. Renaud ver
telt verder, dat in 1693 op de Vis
markt een fontein werd gebouwd,
waarvan het water afkomstig was uft
de reservoirs, die op de burchthèuvel
waren gelegen. De fontein kostte de
stad 2740 gulden, die kom 621 gulden.
Het plein, dat zich voor de heuvel
bevond, verpachtte de vroedschap in
dertijd aan de lakenwevers, die er
him droogramen neerzetten en daar
voor f 625,- neertelden, later ver
hoogd tot f 1200,- per jaar. Dat van
de Burchtbodem uit een onderaardse
gang naar de Brittenburg onder
De uit 1658 daterende voorpoort. De met een leeuw bekroonde
poort is een ontwerp van de bekende beeldhouwer Rombout
Verhulst.
Katwijk geitpen zou hebben, aldus
dr. Renaud, komt de moderne weg
en waterbouwkundige wel wat apo
crief voor. Het is echter verloren
moeite en hij begint er dan ook
niet aan om te trachten op tech
nische gronden aan te tonen, dat
een dergelijk kunstwerk voor de mid-
Hoewel het thans op en om en in
deleeuwer een onmogelijke opgave be
de Burcht veel rustiger is geworden
tekende.
hetgeen valt te betreuren her
bergde dit middeleeuws monument
in het verleden vele manifestaties.
Studenten hielden er him feesten,
..Leiden leeft" gaf er eertijds zijn
visitekaartje af, openluchtvoorstel
lingen (muziek en toneel) werden
er gegeven, beeldententoonstellingen
gehouden, meetings georganiseerd.
Waarom is dit al verleden tijd? De
Burcht moet weer in het middel
punt van de belangstelling komen.
Neem de Burchtheuvel op in het
recreatiepatroon van de stad!
Het is van belang, de Burcht, een middeleeuws monument, meer dan tot nu toe wordt opgenomen in het recreatieplan
van de stad.
Door
Sam Platteel
Foto's
Jan Holvast
In het hartje van de oude bin
nenstad, in het oudste gedeelte van
Leiden, daar waar Oude en Nieuwe
Rijn tezamen vloeien, ligt de Burcht.
We lopen er vaak langs. Op markt
dagen en laten dan een nietszeggen
de blik over de uit 1658 daterende
zandstenen poort glijden en bekijken
nauwelijks de strijdlustige leeuw
een ontwerp van de bekende beeld
houwer Rombout Verhulst tussen
de twee burchten. En tochde
Leidse Burcht verdient meer aan
dacht. Zij is immers het symbool
van een rijke historie, waarin rid
ders en jonkvrouwen elkaar nobel be
jegenden, bloedige veldslagen door
slaggevend waren en nederige pach
ters per traditie hun meester op ge
zette tijden van geschenken voorza
gen.
Holwerda, die zich uitvoerig met de
geschiedenis van de burchtheuvel
heeft beziggehouden, komt tot de
conclusie, dat hier in de tiende eeuw
een hoge terp is opgeworpen, waarop
een bevolking in houten huizen heeft
gewoond. Spoedig daarop werd deze
heuvel vrijwel tot zijn tegenwoor
dige hoogte opgehoogd en verrees
hierop een burcht, die uit tufsteen
was opgetrokken. Volgens Holwerda
is de Burcht daarna nog al eens
herbouwd, waarvoor hij teruggaat
naar het Jaar 1204.
Marskramer
De historicus Blok neemt aan, dat
Leiden in die tijd was voor te stel
len als een marktstadje op grafe
lijke grond door boeren, marskra
mers en kooplieden bevolkt. De om
vang van dat alles moet vrij gering
zijn geweest. Hoofdzaak was wat er
ingesloten wordt door de Rijn tus
sen de tegenwoordige Karnemelks-
Het Heerenlogement. Volgens Van Mieris "de deftigste en be
roemdste herberg van de stad".
