SLAPELOZE
NACHT OM
EEN IKOON
Ontmoeting met Rusland
Fietsen
is niet
populaii
Medailles
verhogen
aanzien
ZATERDAG 18 JANUARI 1975
PAGINA 1T
winkels op de verschillende etages,
verbonden door ijzeren bruggen. Het
is er warm en het verrukkelijke ijsje
<15 kopeke) smelt in mijn vingers.
Ik was mijn handen onder een
fontein in een van de passages.
De hoofdbedekking die de vrouwen
het meest dragen, is een zwarte
hoofddoek met bonte bloemen
bedrukt (prijs 30 roebel!). Ik koop
een leuke zwart gelakte doos met
hetzelfde motief. De verpakking
steelt mijn hart!! Met grote
aandacht wordt het in bruin
pakpapier verpakt en overdadig
omwonden met touw, op zo*n onhan
dige manier, dat het pakje na een
paar meter lopen uit elkaar valt.
Een andere verkoopster ziet het en
redt de situatie met een stevige
plastic zak. In de Parijse warenhui
zen ruikt het naar parfum, in de
Chinese naar kruiden, hier naar
Betoverend
Buiten is het intussen avond
geworden. Betoverd sta ik een paar
straten verder stil en denk: „Dat is
niet waar!" Onder de staalblauwe
herfsthemel het Rode Plein, het
Kremlin, de Wassili-kathedraal,
alles verlicht door schijnwerpers.
Aan de hemel de maan, groot en
oranjekleurig. In mijn herinnering
uit films en afbeeldingen beheerst
het Rode Plein (rood is een oud
Russisch woord voor mooi) de
kathedraal en het Kremlin. Niets
is minder waar. Het plein is kleiner
dan men suggereert, het Kremlin
geweldig groot.
Kremlin betekent oorspronkelijk
burcht, vele Russische steden
hebben een kremlin. Het wordt
stiller en ik loop langs een door
bomen omzoomd paadje onder de
hoge muren van het Kremlin en
verzink in gedachten. Ik denk aan
de schatkamers achter die muren.
Een karos van Catharina de Grote
bespannen met twaalf paarden had
het hele Rode Plein nodig als
draaicirkel!
Ons toeristische programma omvat
een toer door Moskou, een bezoek
aan de bouwtentoonstelling met
voorlichting over de uitbreidings
plannen en bezoeken aan musea en
een theater. Losse kaartjes zijn
moeilijk te krijgen want de meeste
plaatsen worden gereserveerd voor
buitenlandse toeristen en groepen
bezoekers uit andere Sowjet-repu-
blieken. De theaters zijn bijna altijd
uitverkocht en om een kaartje te
bemachtigen moet je dan staan
wachten of er iemand zijn kaartje
teruggeeft. Een kaartje kost 15
gulden en de voorstellingen begin-
In het nieuwe congresgebouw op het
terrein van het Kremlin zien wij
een ballet naar een gedicht van
Poesjkin. In het gebouw kun Je een
wandeling maken in de prachtige
wintertuin, maar Je kunt in de
pauze ook met een grote roltrap
naar de bovenste verdieping gaan,
die uit een enorme zaal bestaat
waar Je naar goede Russische
gewoonte flink kimt eten: sandwi
ches met kaviaar of vis, reusachtige
in zilverpapier gewikkelde bonbons,
ijs; men drinkt champagne, wijn,
wodka, mineraalwater.
Geen fietsen
We vatten het plan op om naar
Zagorsk te gaan, een antiek stadje
met vele kerken, musea en kloosters.
We blijken er een speciaal visum
voor nodig te hebben. Zagorsk is het
enig overgebleven religieuze centrum
in Rusland. Er is een priestersemi
narie en in het klooster wonen
ongeveer honderd monniken. We
verheugen ons erop ook een stuk
Russisch landschap te zien, want
Zagorsk ligt ruim 70 km. van
Moskou.
Langs een zestig meter brede
boulevard rijden we de stad uit. We
passeren de moderne 537 meter hoge
tv-toren met een restaurant, „De
zevende hemel", met een prachtig
uitzicht op Moskou. De zalen zijn
rood, goud en zilver. Hier kan de
toerist Russisch eten.
Daarna komen we langs het
kosmonautenmonument en de Kos-
monautenallee, waar op een marme
ren voetstuk buitenmaatse borstbeel
den van de kosmonauten opgesteld
staan. We rijden onder de 109
kilometer lange autosnelweg door
die om Moskou heen loopt en tevens
tot stadsgrens dient. We zien geen
enkele fietser, fietsen is in Rusland
niet populair.
We rijden nu langs vele romanti
sche houten huisjes blauw en groen
geverfd, de raamkozijnen met wit
houtsnijwerk versierd. Achter de
ramen overal rode geraniums. Elk
Het Kremlin in de schijn
werpers.
huisje heeft een keurig tuintje,
omgeven door een houten heining.
De huisjes zijn prive-eigendom, de
grond waarop ze staan niet. Buiten
de stad zijn er uitgestrekte bossen,
van gemengd hout, waar de
Moskovieten op de weekeinden
paddestoelen zoeken. Op een weitje
zag ik een oude ganzehoedster en op
een eenzame plek een landschaps
schilder.
Zagorsk
Na een korte uiteenzetting van onze
gids Tatjana konden wij op eigen
gelegenheid gaan rondkijken. Ik ga
een kerk binnen waar een dienst
wordt gehouden. Door de koepel in
het dak valt. wat schaars licht naar
binnen, aangevuld met het licht van
vele lange dunne kaarsen in een
komvormige houder. De gelovigen
zijn allen zeer oud. Onder aanvoe
ring van een van de vrouwen zingen
zij een monotone melodie: ,,God
help ons".
Een goudglimmende wand vol
ikonen. Enorme luchters. Een
gedreven zilveren altaar, een geo
pende dekenkist, de binnenkant van
het deksel is een grote ikoon, een
liggende Christusfiguur uitbeeldend;
in de kist op.rode pluche relikwieën.
Oude vrouwen kussen de relikwieën,
waarbij ze veelvuldig buigen en krui
sen slaan.
In het voorportaal vele kreupele
mensen. In het zwart geklede oude
vrouwen zitten op banken en eten
uit hun bundeltjes. Zij hebben
allemaal een stok en zij zijn stoffig,
zij komen van verre. Een vrouw
pakt een ei en een tomaat en brengt
die naar een kreupele grijsaard in
een zelfgemaakt invalidenwagentje
in gezelschap van zijn ouders van
zeker honderd Jaar.
De vader heeft het hoofd van een
apostel. Het geschenk wordt waardig
aanvaard. Een andere vrouw geeft
iemand een broodje met een
religieuze afbeelding erop gestem
peld. Het wordt gekust en opgege
ten.
Het voorportaal ruikt naar armoede
en zweet. De tijd dringt, ik loop in
de richting van de bus.
Ikoon
Voor m'n vertrek had m'n tandarts
tegen een van mijn dochters gezegd:
„Gaat je moeder naar Rusland? Ze
zou voor mij een ikoon mee moeten
brengen, die trek ik dan van de
rekening af".
Op het plein voor de kerk staat een
groep druk pratende boerenvrouwen.
Een van hen, van een Jaar of
vijftig, heeft iets onder haar arm, in
kranten gewikkeld. Ik vraag of ik
het mag zien. Een ikoon.
„Mag ik het kopen", vraag ik. „Ja",
zegt ze. Ik: „Hoeveel?". „Tien roebel",
is het antwoord. Ik sla m'n ogen op
van verbazing en denk: zo weinig?
Het wordt uitgelegd als: zo veel? De
prijs daalt onmiddellijk tot acht
roebel.
De vrouw straalt van geluk als ik
haar betaal. Ik denk bij mezelf: „Is
acht roebel voor haar zoveel, is ze
zo arm? En ben ik zo geweldig
bedonderd, is het hele ding niets
waard?"
Opeens sist ze: „militie" en ze
verdwijnt. Ik trek me er niets van
aan en laat vol trots m'n
schilderwerk aan enkele toeristen
zien. „Weet u niet dat dit streng
verboden is", zeggen die geschrokken.
Ze lopen snel door. Ik stop het ding
onder m'n Jas.
Er volgt een slapeloze nacht. De
ikoon stamt waarschijnlijk uit 1912,
en dat zal toch ook in de
Sowjet-Unie niet als antiek worden
beschouwd? Deze gedachte verlicht
mijn geweten.
Maar er gebeurt niets. De volgende
morgen landt het vliegtuig zacht als
een veertje op Schiphol.
de kostbare wandstoffen, niet de
moeite genomen heeft te berekenen
wat er precies nodig was. In
sommige zalen is men tekort
gekomen, zodat nu de opengebleven
plekken nogal nonchalant met
restjes beplakt zijn. In het prachtige
park zijn de bronzen beelden dik
met goudverf bestreken, zonder te
proberen de kleur van oud brons na
te bootsen. Het levert een merk
waardig goedkoop effect op.
Onze tolk Larissa, 22 jaar oud,
spreekt heel goed Duits, hoewel zij
nooit in Duitsland geweest is. Ik
vraag haar: „Hoe bent u opgevoed
en waar?". Zij vertelt: „Ik heb tien
jaar lagere school (drie jaar
basisschool, zeven jaar voortgezet
onderwijs) en vijf jaar universiteit".
Iedereen die vier toelatingsexamens
met goed gevolg aflegt, wordt tot de
universiteit toegelaten. Wie op
school een gouden medaille heeft
gekregen omdat hij voor alle vakken
het hoogste cijfer (5) had, hoeft
maar één toelatingsexamen af te
leggen, maar als hij daar geen 5
voor haalt, moet hij de drie andere
toch doen.
Actief in partij
Universitaire studies duren vijf of
zes jaar en zijn kosteloos. De
studenten wonen in studententehui
zen, waarvan de huur twee roebel
per maand bedraagt, iedere student
krijgt een beurs. Wie met goed
resultaat studeert (cijfers 4 en 5)
krijgt 45 tot 60 roebel extra. Wie
alleen vijven haalt, krijgt 25 procent
opslag op zijn toelage. De allertoesten
sten dat zijn degenen die behalve
vijven behalen ook actief zijn op
partijpolitiek gebied krijgen een
Lenin-beurs, dat wil zeggen ruim
100 roebel per maand. Zij moeten
een actieve bestuursrol vervullen in
de communistische organisatie.
Vanaf de derde klas tot je 14de
levensjaar kun Je „pionier" worden.
j Voor een achtdaagse reis naar
j Leningrad en Moskou, samen met
een aantal in Den Haag wonende
I buitenlandse diplomaten, zit ik in
I het vliegtuig te overpeinzen dat ik
als Slavische, weliswaar "nieuw
gevormd" door twintig Jaren in
Nederland, zonder grote taalmoei
lijkheden in persoonlijk contact zal
kunnen komen met allerlei mensen.
Ik ben van plan om mij af en toe
van het gezelschap te verwijderen,
door de straten te lopen, mensen
naar de weg te vragen en zo
gesprekken aan te knopen.
Allereerst iets van mijn ervaringen
daarmee: de onbekende Rus die je
op straat aanspreekt, is buitenge-
i woon vriendelijk, hulpvaardig en
goedlachs. Als hij Je de weg niet
weet te wijzen, put hij zich uit in
j verontschuldigingen.
Door
Therese de Groot
De doorsnee Rus ziet de SowJ et-
Unie als een machtig land en uit
die visie put hij zijn zelfvertrouwen
in gesprekken met mij. Wie
regelmatig In aanraking komt met
buitenlanders dus vooral in
Moskou en Leningrad staat
wantrouwend tegenover alles wat
westers is. Hij heeft slechts een
vage voorstelling van onze levens
wijze en de onuitroeibare indruk dat
wij vanuit onze superieure levens
houding alleen maar de negatieve
kanten van zijn bestaan zoeken.
De mensen op straat flaneren niet,
zij haasten zich naar een doel.
Opvallend veel oude mensen en
weinig kinderen. De kinderen mogen
alleen spelen op speciale speelplaat
sen die bij elk flatblok behoren en
waar geen verkeer is toegestaan.
Kinderen zijn erg geliefd en zij
worden met grote tederheid om
ringd.
Zo nu en dan kom ik iemand tegen
met medailles op. Navraag leerde
mij dat medailles alleen bij officië
le gelegenheden worden gedragen:
links de medailles, rechts de orden.
De gemiddelde arbeider bezit een
net pak. waar de medailles en de
gaten voor de orden aanzitten. Ze
trekken het ook bij feestjes en
verjaardagen aan en laten de
medailles er gewoon opzitten. Heeft
iemand geen net pak, maar wil hij
er wel netjes uitzien, dan doet hij
zijn medailles toch op om zijn
aanzien te verhogen en een beetje
Ik was er erg van onder de indruk
hoe schoon de straten zijn. »s
Morgens heel vroeg worden zij
schoongemaakt door veegauto's en
een leger oude vrouwen; op
drukbezochte plaatsen ruimen vrou
wen nog eens extra de door
nonchalante toeristen weggegooide
peukjes op.
Leningrad
Op weg naar het hotel rijden wij
eindeloos langs hoge moderne
flatgebouwen. Leningrad wordt vaak
vergeleken met Venetie en met
Amsterdam: vijfenzestig rivierar
men, 350 bruggen. De stad telt vier
miljoen inwoners en beslaat 575
vierkante kilometer (ter vergelij-
king( in de stedelijke agglomera
tie Rotterdam wonen ruim 'n mil
joen mensen op 403 vierkante kilo
meter). Leningrad is in 1703 ge
sticht als Petersburg, in 1914 werd
het Petrograd, in 1924 Leningrad.
Er zijn veel mogelijkheden om de
prachtige stad te bekijken: per
metro, bus, trolleybus, tram of taxi.
De trams rijden de hele nacht door
met een twintig-minutendaenst.
Openbaar vervoer is goedkoop: trein
Leningrad-Moskou (600 km.) 8
roebel, stadsbuskaartje 5 kopeke,
tram 3 kopeke, trolleybus 4. In de
treinen bestaan op langere trajecten
nog drie klassen (de 1ste heet
„zachte klas").
Na een bezoek aan de Hermitage
(het voormalige Winterpaleis), waar
een unieke collectie schilderijen
hangt, 29 Rembrandts, de hele
blauwe periode van Picasso, enz.)
liepen wij naar de Newski Prospekt,
de boulevard, waar zich de meeste
winkels, cafe's en restaurants
bevinden.
Het warenhuis Gostinsjki Dwor is
eigenlijk een verzameling kleine
winkeltjes. door lange gangen
verbonden. Er is alles te koop,
alleen beantwoordt de kwaliteit niet
aan onze eisen. IJverig prijzen
noterend, raak ik mijn gezelschap
kwijt. Enkele prijzen: een beha 2,65
tot 5,18 roebel, step-in 12,60 Jurk 35
tot 110 roebel, een kilo beter 3.50
roebel, een kilo brood 40 kopeke (ik
vergat nog te zeggen: een roebel is
100 kopeke), een hippe wekker 22
roebel; een stropdas 2,30 tot 4 roebel;
een truitje uit elastisch materiaal
19,50. Wollen stoffen 8,50 tot 31
roebel per meter, een eenvoudige
mantel 86, een mooiere met
bontkraag 210, nylonkousen 1,60
roebel, een mannenpak 113 roebel.
De kinderen krijgen op school een
partijpolitieke opvoeding. De kinde
ren in de klas maken zelf uit wie er
pionier wordt. Hij moet goed leren,
op ideologisch gebied aan de
verwachtingen voldoen en een goed
kameraad zijn, bij voorbeeld bij de
sportbeoefening. Onder diezelfde
voorwaarden, vertelt Larissa, kun Je
van je 14de tot je 28ste lid worden
van de Kamsol, daarna eventueel
partijlid.
Een kamer
Larissa is pas getrouwd en woont
met haar man, die ingenieur is. op
een kamer. Zij wil een woning
kopen, Zij heeft van haar grootmoe
der geld geerfd; men kent in de
Sowjet-Unie geen successierechten.
Per persoon geldt als norm 9 tot
maximaal 11 vierkante meter
woonruimte, badkamer en keuken
niet meegeteld. Een appartement
kost 13 kopeke per vierkante meter
per maand aan huur.
Een grote woning is niet te koop,
want je kunt particulier niet
verhuren. Je kunt alleen een
appartement kopen van een staats
bouwonderneming. Een woning van
een kamer, keuken en badkamer
kost 2000 roebel (40 procent
aanbetaling, de rest renteloze
afbetaling binnen 15 jaar). Er zijn
enorme wachtlijsten. Het vaste
gastarief is 15 kopeke per persoon
per maand, ongeacht verbruik. In de
nieuwe flats zijn water en
verwarming kosteloos.
Larissa had met haar man pas een
reis gemaakt naar een andere
Sowjet-republiek. Ik vroeg haar of
men binnen de Sowjet-Unie vrij kan
reizen. Zij vertelde dat iedereen
vanaf zijn 16e jaar een pas krijgt
waarop hij binnenslands kan reizen.
Voor buitenlandse reizen heeft men
een speciale vergunning nodig. Ik
hoorde van iemand anders dat men
zich bij binnenlandse reizen bij de
plaatselijke militie dient te melden
en bij vertrek ook af te melden.
Moskou is in 1147 gesticht. Rondom
de stad worden momenteel enorme
nieuwe stadsdelen gebouwd, ieder
met ongeveer 80.000 inwoners.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog is
er niet gebouwd, maar er vielen
slechts honderd bommen op de stad,
zodat er weinig werd vernield.
Moskou telt 7,3 miljoen inwoners,
waarvan een kwart gepensioneerden.
Er zijn 800.000 vrouwen meer dan
mannen. De bevolking groeit met
50.000 zieden per jaar, niet door
geboorte, maar door immigratie.
Er rijden in Moskou 12.000 taxi's,
140.000 personenauto's. De ingenieur
die ons op de bouwtentoonstelling
voorlichtte, vertelde dat het straten-
net gebouwd is voor 500.000 auto's.
Een auto kost 3000 tot 7500 roebel,
een later benzine 9 kopeke. Drie
factoren spelen bij de aankoop van
een auto een rol: een vergunning
tot aanschaf, een wachtlijst van
drie tot vier jaar en volledige
betaling reeds bij bestelling.
Tijdens de toer door de stad zag ik
dat er ook in de stad zelf veel wordt
gebouwd, maar oude monumenten
zoals de antieke houten huisjes
worden bij verbouwingen en verbre
ding van straten verplaatst met
behulp van rollers. Om op de auto's
terug te komenbotsen er twee
auto's op elkaar, dan komt de militie
en wijst de schuldige aan, die
opdraait voor alle schade. Autover
zekering zoals bij ons bestaat in de
Sowjet-Unie niet.
Mensen
Ik verlaat mijn hotel, Russia, en
meng me onder de mensen op
straat. Een eindje verderop wil ik de
straat oversteken via een zebra, wat
me bijna het leven kost. De auto's
razen in volle vaart voorbij, want ik
word geacht alleen over te steken
als er geen auto aankomt.
Het complex van het grote
GOEM-warenhuis bestaat uit meer
dere passages met vele kleine
op te vallen toch wel een
algemeen menselijk trekje!
Toerisme is een industrie aan het
worden, een bron van deviezen
I '(Russen betalen 1 tot 5 roebel voor
I hotelaccommodatie, buitenlanders
drie tot vijf keer zoveel: voor een
roebel betaal je als Nederlander
3.62 gulden).
Opvallend is het gebrek
aan literatuur over het land in
vreemde talen, waaraan buitenland
se toeristen toch duidelijk behoefte
hebben.
Totaal onverwacht was voor mij de
verschijning van een gigolo toen ik
van de ingang van hotel Russla
>(6000 bedden!) naar de souvenirwin
kel Berjozka wandelde. Een Jonge,
zeer goed geklede man vroeg mij in
het Russisch: „Wilt u gezelschap
hebben?". Uiterst verbaasd vroeg ik
onnozel: "Wat??". Hij zei brutaal:
"Stel u niet aan, u weet best wat ik
bedoel".
Langs een satirisch theater komend,
vroeg ik en passant aan een meisje:
„Wat wordt er hier op de korrel
genomen?". „Bepaalde kanten van
het leven", zei zij. Ik legde haar uit
dat bij ons soms de hele regering in
de maling wordt genomen en vroeg
haar: "Gebeurt dat bij u ook"?. Het
Idee alleen al was voor haar
volkomen vreemd, verbaasd haalde
zij haar schouders op en vroeg:
„Waarom?".
Miljonairs
De prijzen zijn stabiel, inflatie is
onbekend. Je kunt geen geld van de
bank lenen. Onze gids zei
lachend: „Je leent van Je buren".
Een arbeider verdient ongeveer 140
roebel per maand plus een premie
die bij volledige vervulling van het
jaarplan kan oplopen tot 30 of 40
procent van het loon. Inkomstenbe
lasting is 6.7 procent. Sportlieden
zijn rijk en er zijn ook miljonairs:
kunstenaars, schrijvers, zangers en
dansers.
Ik was mijn gezelschap kwijt en
had zelfs geen geld bij me, want
een hulpvaardige reisgenoot had
mijn tas gedragen terwijl ik mijn
notities maakte. Een politieagent
hielp me: hij hield een stadsbus
voor me aan en ik hoefde niet te
betalen, zei men mij. In de bus
kwam ik naast enkele mannen te
zitten die nota bene mijn moeder
taal (Sloweens) spraken. Het waren
bosbouwers op excursie en zij
kwamen zelfs uit mijn geboortestad
Ljubljana. Wat is de wereld toch
klein. Zij betaalden mijn kaartje.
Een tip voor Nederlandse toeristen:
neem guldens mee, het is van alle
valuta het beste. Nog iets: neem
vooral tientjes en kleingeld mee, om
moeilijkheden met wisselen te
vermijden, want in de speciale
winkels voor toeristen, de hotels,
restaurants enzovoorts mag Je niet
met roebels betalen.
Zomerpaleis
Op een uur rijden van Leningrad
ligt het Zomerpaleis van tsaar Peter
de Grote, Foto's tonen in welk een
slechte staat het paleis zich voor de
restauratie bevond. Alle vertrekken
zijn in de oorspronkelijke stijl
gerestaureerd en ingericht, alle
stoffen voor de wandbekleding
werden nieuw geweven, alls meubels
opnieuw verguld. Oude meubels
werden opgekocht in antiekwinkels
en gerestaureerd.
Teleurstellend was dat men bij alle
kosten en moeite van het weven van
De ikoon: bron van slapeloosheid.
