"Dubbel-hartige man'
van dokter Barnard
Sfinx krijgt spalken en injecties
Oudste9 ruilhart
stopte onlangs
na ruim zes jaar
Wetenschap komt
monument van 4500
jaar her te hulp
Prenatale controle
ZATERDAG 7 DECEMBER 1974
Harttransplantaties zijn sinds de geruchtmakende primeur van de Zuidafrikaanse chirurg
dr. Christiaan Barnard in december 1967 wat in discred'iet geraakt, hoewel zij bij tiental
len zijn uitgevoerd in vele landen. Dit had verschillende oorzaken, waarover straks
meer.
Maar het denkbeeld dat een dergelijke door verfijnde technieken mogelijk gemaakte in
greep een heilzame oplossing kan vormen voor duizendten ten dode opgeschreven hart
patiënten over de gehele wereld heeft Barnard niet losgelaten, en onlangs kwam hij met
een nieuwe primeur: de inplanting van een tweede hart niet in plaats van maar naast het
gehandhaafde eigen hart.
Van origine is dit een Russische op dieren beproefde techniek, die echter voor zover be
kend thans in Kaapstad voor het eerst op e en mens is toegepastnaar het lijkt met rede
lijk succes.
De Zuidafrikaanse chi
rurg dr. Christiaan Barnard,
die na de grimeur van een
harttransplantatie nu ook de
primeur heeft geoogst van de
inplant van een natuurlijk
steunhart. Hoewel niet aan
genomen mag worden, dat dit
eerste xeperiment meteen een
doorslaggevend succes wordt,
bestaat de mogelijkheid dat
hiermee een geheel nieuwe en
succesvolle weg wordt inge
slagen op een terrein, dat
langzamerhand wat in dis
krediet geraakte.
Het aanvankelijk enthousiasme
over de eerste prestaties van Bar
nard ebde weg door verschillende
oorzaken. In de eerste plaats bleek,
dat in de meeste transplantatiegeval
len het nieuwe hart als „vreemd
weefsel" werd afgestoten, dat wil zeg
gen dat de oellen waaruit het is op
gebouwd niet konden aarden in het
niPt-eigen lichaam en daardoor af
stierven.
Tegen dit verschijnsel bestaan ge
neesmiddelen, maar die hebben ook
het effect dat het natuurlijke af
weermechanisme van het lichaam te
gen „indringers" verminderd wordt.
Het gevolg was, dat in vele trans
plantatiege vallen de patiënt overleed
aan infectieziekten zoals longont
steking.
Dat is natuurlijk te voorkomen
door de patiënten in een volkomen
steriele omgeving te houden. Maar
het is beslist niet de bedoeling, ten
dode opgeschreven hartpatiënteen
voor de rest van hun leven op te
sluiten in 'n steriele ziekenhuiska
mer. Op 'n gegeven moment, wan
neer zij toch nog (altijd of langdu
rig) middelen tegen afstoting van
moeten krijgen, moeten zij wil
len zij iets aan de verlenging van
hun leven hebben weer de maat
schappij in, met hoeveel medische
zorgen omringd dan ook.
Met deze moeilijkheden hebben al
le chirurgen te kampen gehad, die
in de loop der jaren in een tiental
landen meer dan honderd hart tra ns-„
plantaties hebben verricht.
Een bijkomende factor voor het
ln diskrediet raken van de hart
transplantatie was de publiciteitsgolf
om Christiaan Barnard. Dat gold
niet alleen de „buitenwacht" van le
ken. maar evenzeer de medische
wereld.
Niet het minst werd deze weer
stands-factor versterkt door verschil
lende facetten van het persoonlijk
leven van de Zuidafrikaanse chirurg,
hoewel in wezen motieven op dit ni
veau nooit behoren mee te spreken in
de evaluatie van nieuwe medische
technieken. Niettemin hebben zij zo
wel in medische kringen als bij de
leken hun invloed doen gelden.
Een zeer belangrijke invloed op de
devaluatie van de harttransplantatie
vloeide voort uit een waarschijnlijk
nog lange tijd blijvend probleem: een
hart moet worden overgeplant zo
lang dat hart zelf nog „leeft", of al
thans „levensvatbaar" is. Men moet
een weefsel typering uitvoeren bij
een potentiële donor om de afsto
tingsreacties tot een minimum te
beperken, men moet de Juiste patiënt
in gereedheid brengen voor een
transplantatie en dan op 'n gegeven
moment razendsnel beslissen en han
delen. Wanneer de „klinische dood"
b.v. van een verkeersslachtoffer is
vastgesteld, moet de transplantatie
onmiddellijk worden uitgevoerd. De
grote vraag is dan „wat is klinisch
dood"? Meestal wordt het volledig tot
stilstand komen van de hersenfunctie
als norm aanvaard. Maar daar be
staan twijfels over.
Dit is overigens 'n ethisch-medisch
probleem, waarover ongetwijfeld nog
vele. vele Jaren gediscussieerd zal
worden, en voorts een probleem, dat
blijft bestaan ook wanneer men de
nieuwe Barnard-techniek van het
dubbele hart op groter schaal zou
willen toepassen.
Maar anderzijds moet worden vast
gesteld, dat de tot dusver verrichte
harttransplantaties toch voor een
groot aantal mensen een over het al
gemeen hooggewaardeerde verlenging
van het leven hebben betekend. Niet
vergeten moet worden, dat het bij
deze patiënten ging om op korte ter
mijn ten dode opgeschreven lijders
aan hartgebreken. Soms hebben zij
vele maanden na hun oorspronkelijk
onvermijdelijke dood nog van het
leven zij het met beperkingen
kunnen genieten.
De transplantatie van een tweede
hart door Barnard met handhaving
van het oorspronkelijke, zoals deze
onlangs in Kaapstad werd uitgevoerd,
was de elfde onder leiding van Bar
nard. Van zijn eerste tien patiënten,
waarbij het eigen hart werd verwij
derd, zijn er nu nog twee in leven.
Een van hen heeft zijn nieuwe hart
al meer dan vijf Jaar, de andere drie
Jaar. Patiënten van Amerikaanse
hartchirurgen hebben eveneens Ja
renlang een transplantatie overleefd,
evenals die van Engelse en Franse
chirurgen. Zij hebben een betrekke
lijk normaal leven en zijn daar ziels-
dankbaar voor.
De nieuwe teohniek, door Barnard
in het Grote Schuur Ziekenhuis in
Kaapstad op een mens geïntrodu
ceerd, geeft ook nieuwe perspectieven.
De transplantatie vond plaats bij
de 58-jarige mijningenieur Ivan
Taylor, die zonder deze ingreep bin
nen enkele weken of zelfs dagen zou
zijn overleden. De donor van het
hart was het 10-jarige dochtertje
Jennifer Schrikker van een vracht
wagenchauffeur, dat bij een ver
keersongeval om het leven kwam.
Daarbij kwam\ weer die akelige ethi
sche kwestie om de hoek kijken:
het was een blanke man en het ging
om een gekleurd meisje, wier di
recte familieleden tevoren geen toe
stemming hadden gegeven voor het
gebruik van het hart. Men was alleen
daardoor in staat het hart over te
planten bij een „klinische dood" die
niet door iedereen als definitief wordt
beschouwd. Het eenvoudige adagium
„dood is dood" gaat niet meer op
bij de huidige situatie van de me
dische technologie.
Het tienjarige hart werd ingeplant
in de rechter borstkas van de 58-
Jarige man, terwijl het eigen zieke
hart gehandhaafd bleef. De ingreep
vond plaats slechts enkele dagen na
dat de man zich met hartklachten
bij het ziekenhuis had gemeld.
Barnard werd bij zijn operatie on
der anderen geassisteerd door zijn
broer Marius, die in 1968 ook de Leid-
se hartchirurg prof. Brom en de pio
nier van de weefseltypering prof.
Van Roodt heeft geconsulteerd over
transplantatie-vraagstukken.
Barnard verklaarde, dat hij het
eigen hart van zijn patiënt en het
donor-hart als het ware in serie heeft
geschakeld. d.w.z. achter inplaats
van naast, elkaar. Men kan dat
enigszins vergelijken met de sleep-
vaart. Men kan twee sleepboten
naast elkaar laten trekken aan een
vaartuig, maar ook achter elkaar, zo
als twee lokomotieven voor één trein.
Die laatste „schakeling" werd voor
de nu dubbelhartige man toegepast.
De aorta van oorspronkelijk en
ingeplant hart werden aan elkaar
gevoegd, evenals de andere hart-
bloedvaten. Daarbij werd de zeer zie
ke linker hartkamer van het eigen
hart omzeild.
Het eigen hart krijgt door deze
schakeling een ontlasting van zijn
taak, waardoor de toch enigszins
zieke andere delen twat kalmer
aan kunnen doen, vooral omdat zij
steun krijgen van de werking van 't
ingeplante hart, dat over het alge
meen een soort steunfunctie krijft.
De mogelijke afstotingsreacties
kunnen natuurlijk ook bij een derge
lijke ingreep optreden, maar de mid
delen tegen deze afstoting hoeven
niet zo intensief te worden toege
past. Er bestaat namelijk 'n goede
kans, dat het oorspronkelijke hart
szich dank zij de assistentie van het
nieuwe orgaan enigszins kan her
stellen en mettertijd weer geheel
kan functioneren. Het is zelfs mo
gelijk, dat het assisterende nieuwe
hart slechts een of twee maanden
in functie hoeft te blijven om het
oude hart gezond te maken.
Maar er zijn ook mogelijkheden,
dat het nieuwe hart zich Juist door
de „samenwerking" met het oude be
ter aangepast aan het "vreemde"
lichaam, waardoor de afstoting uit
blijft.
Bovendien heeft deze techniek het
voordeel, dat wanneer er voldoen
de donorharten beschikbaar komen
na verloop van tijd een nieuw „steun
hart" kan worden ingebracht wan
neer het eerste wordt verstoten.
Weliswaar zijn er hartpatiënten
geweest die al volgens de "oude"
methode tweemaal 'n ndeuw hart
hebben gekregen, en die dit nog eni
ge tijd hebben overleefd ook, maar
in de "dubbelharige" techniek is dit
allemaal om bepaalde redenen
waarop we hier niet verder kunnen
ingaan veel eenvoudiger.
Een van de enorme voordelen is,
dat tijdens de inplanting van het
tweede hart de patiënt niet op een
long-hartmaohine hoeft te worden
aangesloten, omdat het eigen hart
het werk voortzet.
Barnard heeft verklaard te ver
wachten. dat een nieuw ingeplant in
serie geschakeld hart reageert op de
hersenprikkels, die de hartslag en de
hartactiviteiten regelen, Juist omdat
het oude hart daarvoor een basis
biedt.
Deze signalering vanuit het zenuw
centrum van het lichaam is wel
noodzakelijk. Om opstoppingen en
chaos in het bloedverkeer te voor
komen is het nodig dat de twee har
ten synchroon werken.
Wat dit betreft heeft men met de
eerste dubbelhartige man wel enige
moeilijkheden, die in de eerste perio
de na de transplantatie om bepaalde
redenen niet ernstig zijn maar na
derhand toch wel een bezwaar kun
nen vormen.
De transplantatie van een aanvul
lend tweede hart is in de Sowjet-
Unie al tientallen malen met suc
ces beproefd bij dieren. Barnard
heeft de resultaten daarvan tijdens
een bezoek aan Rusland geveri
fieerd.
Naderhand heeft hy in het Goole
Schuur Ziekenhuis in Kaapstad
soortgelijke experimenten verricht
met honden en bavianen, die de in
grepen alle lange tijd hebben over
leefd.
De man, die het langst met een ruilhart (dus niet een
tweede naast het eigen hart) heeft geleefd was de 49-jarige
Louis B. Russell in Milwaukee (Wisconsin, VS) die kort na de
tweede primeur van Barnard overleed: op 27 november j.l.
Hij kreeg zijn ruilhart (van een jongeman van 17 jaar) in
een Amerikaans ziekenhuis op 24 agustus 1968, minder dan
een jaar na de eerste harttransplantatie. Dat tweede hart
gaf hem een extra leven van zes jaar, drie maanden en twee
dagen.
Russell kreeg op 7 oktober JA, na jaren van een uitstekende
gezondheid te hebben genoten, weer last van dit ruilhart.
Op 11 oktober werd een hart-stimulator chirurgisch aange
bracht. Dit heeft niet mogen baten.
Niettemin toont dit voorbeeld aan, dat ondanks alle be
zwaren harttransplantatie toch voor mensen een niet in een
of andere waardenormen uit te drukken winst kan betekenen.
De thans het langst levende met een ruilhart is mevr. Bette
Einck, die op 21 oktober 1968 ook in Milwaukee het hart van
een ander kreeg, waarmee zij haar leven dus ook met meer
dan zes jaar verlengd zag.
Over het algemeen hebben de harttransplantaties in Ame
rika meer langdurig succes gehad dan in de "wieg" van deze
ingreep, Kaapstad.
Een eenvoudige operatie ter ver
steviging van de nek en enkele chi
rurgische ingrepen rond de heupen
en de beroemde Egyptische sfinx zal
weer duizenden Jaren meekunnen, al
dus hebben Egyptische oudheidkun-
di°"m verklaard.
Woestijnzand, opgewaaid door de
wind, vreet de zachte steen van het
monument weg. En het hoofd van
de sfinx, die zijn neus mist, is te
zwaar voor de nek, aldus Nasser Has
san, hoofdinspecteur van het Egyp
tische departement voor oudheid
kunde.
„We werken sinds half vorig Jaar
aan de sfinx en hij is nu weer
zo goed als nieuwverklaar
de Hassan.
De nek van sfinx krijgt inwendige
6teunen waardoor het gewicht van
het hoofd meer evenwichtig op de
schouders komt te rusten. In de heu
pen worden wetenschappelijk uitge
kiende chemicaliën ingespoten ten
einde de steen te verstevigen.
Men heeft geen plannen om de
sfinx zijn neus terug te geven. An
ders dan de legende 't wil is die neus
er niet afgeschoten door Napoleon
tische troepen.
„Een bijzonder vrome sjeik heeft
het gezicht van de sfinx in 1436 ver
minkt, omdat volgens hem de grote
menigte die de sfinx kwam bewonde
ren getuigde van athpisme", aldus
Hassan.
„Zonder neus is het gezicht trou
wens expressiever. Het heeft er iets
tijdeloos door gekregen. De sfinx ver
tegenwoordigt het voortbestaan van
Egypte", legde Hassan uit.
De sfinx werd 45 eeuwen geleden
gebouwd. Het beeld staat voor de py-
ramiden van Chefren en Cheops en
kijkt naar het oosten, naar de op
gaande zon, als een schildwacht voor
de graven.
Het beeld van de leeuw met het
enorme mensenhoofd heeft altijd een
grote aantrekkingskracht uitgeoefend
op bezoekers van Egypte of zij nu
De afdeling celbiologie en genetica
van de medische faculteit van de
Erasmus Universiteit in Rotterdam
heeft van het Preventiefonds een
subsidie van 1,8 miljoen ontvangen
om de komende vier Jaar voort te
kunnen gaan met onderzoek naar
mogelijke afwijkingen van nog onge
boren kinderen.
De mogelijkheden voor dit soorton-
derzoek, zijn de laatste Jaren snel
toegenomen. Het is nu mogelijk
vruchtwater van aanstaande moe
ders via een zogenaamde punctie te
verkrijgen en de cellen in dit vocht
op afwijkingen te controleren. Men
doet dit vooral als de risico's op
afwijking groter zijn dan normaal,
bijvoorbeeld bij zwangere vrouwen
boven de veertig Jaar, als er in de fa
milie erfelijke afwijkingen voorko
men, enz. Het onderzoek in Rotter
dam staat onder leiding van prof. dr.
H. Galjaard en dr. M. F. Niermeijer.
In het Rotterdamse Centrum voor
prenatale diagnostiek zijn tot nog
toe ongeveer 300 vruchtwateranaly
ses verricht. Het onderzoek heeft
plaats in de veertiende tot zestiende
week van de zwangerschap. Bij iets
minder dan 10 pet. van de gevallen
werd een afwijking bij het nog onge
boren kind ontdekt, waarna de ouders
tot medisch afbreken van de zwan
gerschap besloten en de geboorte van
een ernstig gehandicapt kind werd
voorkomen. In alle overige gevallen
had het vruchtwateronderzoek een
normale uitslag. De ouders konden
worden gerustgesteld en na de ge
boorte bleek, in al deze gevallen, dat
men ouder werd van een gezond
kind.
Alexander de Grote of Henry Kis
singer waren.
De Arabieren noemen het beeld, en
Hassan had hier geen uitleg voor.
„aboel hal", ofwel „vader van de
Waarschijnlijk is het hoofd een ge-
idealiseerd portret van Khafre (Che
fren), dat de architecten hebben la
ten uithouwen uit een stuk van de
aanwezige rots nadat de beste ste
nen van de rots gebruikt waren voor
de bouw van de pyramiden.
De sfinx, 20 meter hoog en 73,5 me
ter lang, is een werk uit de vierde
dynastie 2250 voor Christus.
Herhaalde malen dreigde het mo
nument volledig ander het woestijn
zand bedolven te geraken. Reeds on
der koning Thoetmosis IV (1411-
1293 voor Christus) zijn pogingen
gedaan om het zand rond het beeld
weg te krijgen.
De Franse archeoloog Marietta
Pasja heeft in 1869, ter gelegenheid
van een staatsbezoek aan de Khedive
Ismail, opnieuw het zand rond het
hoofd verwijderd. Later in de ne
gentiende eeuw is het zand rond de
romp weggehaald.
Nog altijd vormen het woestijnzand
en sporadische regen de voor
naamste bedreigingen voor het mo
nument.
Regen in de woestijn?
„Ja", zegt Hassan. „Wij hebben
afbeeldingen uit de oudheid waaruit
blijkt dat het beeld soms tot aan
de' hals in het water heeft gestaan.
Men ziet daarop hoe een man in
een bootje bij het beeld vaart. Daar
om heeft men er waarschinlijk ook
een hoge muur omheen gebouwd",
overigens nu weinig over is.
Wetenschap cn
technologie
door P. Bok
Elektriciteit
en gezondheid
Prof. Geza Altmann van het
Zoölogisch Instituut van de Uni
versiteit van Saarbrücken meent,
dat met spoed een onderzoek
moet worden ingesteld naar de
invloed van sterke elektrische
spanningsvelden op de gezond
heid van mens en dier. Hetgeen
wij, terzijde, zelf onlangs In
een artikel op deze plaats over
de betrekkelijkheid van het be
grip veiligheid ook al eens (deze
krant van 11 mei j.l.) hebben
geopperd.
Prof. Altmann ontdekte min
of meer bij toeval, dat bijen in
de buurt van hoogspanningslei
dingen prompt in paniek raken
en wild op elkaar gaan insteken
tot het moord- en doodslagpar-
tij wordt. Zij brachten zelfs hun
eigen koningin om het leven.
Hij ging experimenteren door
meer dan 16.000 bijen in hoog-
spanningsvelden te brengen.
Waargenomen werd zelfs een
soort zelfmoord op een aller
merkwaardigste manier. De
beestjes plakten het vlieggat van
de korf en alle kieren dicht,
•aardoor zij prompt stikten.
Prof. Altmann is weliswaar niet
van mening, dat door deze pa
niekreactie van bijen zonder
meer kan worden geconcludeerd
dat hoogspanningsleidingen ook
nadelige gevolgen voor de men
selijke gezondheid hebben, maar
hij acht een snel en diepgaand
onderzoek toch wel aan te be
velen
Koelwarmte
naar meren
Tijdens een conferentie over
opslagsystemen voor secundaire
energie in Stuttgart is onlangs
energie van koelwater van cen-
nergie van koelwater van cen
trales en andere industrieën aan
te wenden voor de verwarming
van de woonruimte van 62 mil
joen Westduitsers. Prof. Gün-
ther Schöll van de Universiteit
van Stuttgart verklaarde, dat op
deze wijze Jaarlijks 40 miljoen
ton stookolie bespaard zou kim
men worden.
Een systeem van 500 meren, die
verwarmd koelwater opslaan en
bovendien nog door zonne-ener-
gie zouden worden opgewarmd,
zou voldoende zijn om alle hui
zen in de Bondsrepubliek van
warm water te voorzien. De me
ren zouden met kunststofplaten
moeten worden afgedekt. Hun
•temperatuur zou dan tot 40 gra
den celsius kunnen oplopen. Het
opslagvermogen zou vijf miljoen
kubieke meter moeten bedragen.
Zonder de extra hulp van zonne
warmte zouden ook stilgelegde
mijnen voor een opslag van
warm koelwater kunnen worden
gebruikt.
Twee nieuwe
elementaire
bouwstenen
Het is allemaal metde sa
menstelling van de materie be
slist niet zo eenvoudig gesteld als
men zich enkele tientallen Jaren
geleden voorstelde. Van het sim
plistische beeld dat atomen zijn
opgebouwd uit protonen en neu
tronen, die samen de kern vor
men en elektronen die er in
schillen omheen wentelen is al
lang niets meer over. Het blijkt
dat er veel meer elementaire
deeltjes bestaan die men ook als
energiepakketjes of energiedra
gers kan zien. Die reeks elemen
taire deeltjes heeft men in een
enigszins begrijpelijke systeem
kunnen ordenen, maar ook dat
vage systeem staat nu weer op
losse schroeven.
In twee onderzoekcentra ln
Amerika (Stanford en Brookha-
ven) werd onlangs een nieuw
deeltje aangetoond, dat ontstond
bij een kernbombardement in
.een krachtige deeltjesversneller.
Enkele dagen later werd in Stan
ford weer een nieuw deeltje
waargenomen. Beide hadden een
relatief lange levensduur, al
moet die dan ook in miljardsten
van mlljardsten delen van een
seconde worden uitgedrukt. Die
relatief lange levensduur is voor
de geleerden nog een raadsel.
Dat de deeltjes zo kort na el
kaar en ook nog op twee ver
schillende plaatsen zijn ontdekt
is geen toeval. De krachtige deel
tjesversnellers hebben in recen
te tijd nieuwe gebieden voor on
derzoek open gelegd. Bovendien
lopen veel onderzoekingen para-
lel en in elkaar overlappend
teamverband.
