He bouw
staat op
instorten
...EN HET HELE
BEDRIJFSLEVEN
TRILT MEE...
ZATERDAG 2 NOVEMBER 1974
De bouwwereld kraakt in
zijn voegen. De ene onheil
spellende tijding na de an
dere beukt op de bouw in.
Vakbondsleiders en onderne
mers zien de toekomst voor
de bouw somber in. Geen
prettig vooruitzicht. Maar
waarschijnlijk een realis
tischer visie dan die van
bouwminister Gruijters. Die
wil maaT volhouden, dat het
allemaal zo'n vaairt niet
loopt.
De bouw raakt steeds meer
in het nauw. Bouwbond-
CNV-voorziltter D. van Com
mence rekent voor de ko
mende winter op minstens
veertigduizend werkloze
bouwvakkers. En bij de Fe
deratie van Bouwbonden
NW-NKV verwacht men
zélfs dat binnenkort in totaal
vijftigduizend bouwvakkers
op straat zullen staan.
Een na-oorlogs dieptepunt,
aldus Bouwbond-NVV-voor-
ziltter Buys.
De bouwmarkt wankelt. De «gouden tijd van ongebreideld uitbreiden is voorbij. Het kwantitatieve wo
ningtekort in ons land is op enkele knelpunten na opgeheven. De bevolking groeit minder snel dan
werd4- voorspeld. Er zijn minder nieuwe huizen nodig dan we dachten. Bovendien raakt eens de beperkte
ruimte in ons land opgesoupeerd. Eind september van dit jaar waren er bijna vijfendertigduizend
huizen minder in aanbouw dan een jaar geleden, volgens cijfers van het CBS. Niet alleen de woning
bouw loopt scherp terug. Ook bij het bedrijfsleven lijkt een geringere neiging tot nieuwbouw te bestaan.
Voor een deel houdt een en ander verband met elkaar. Voor een totaalbedrag van 19 miljard gulden
aan bouwopdrachten ligt bij architectenbureaus en projectontwikkelaars te wachten op een vergunning
van de overheid. Dat bleek onlangs uit een onderzoek door het blad Cobouw-Magazine.
Voor 3 miljard gulden daarvan
wordt die vergunning onnodig opge
houden door ambtelijke procedures,
zo lieten de architecten weten. Zou
den die vergunningen nu direct af
komen, dan zou dat werk betekenen
voor 20 duizend werkloze bouwvak
kers gedurende een jaar.
Voor VVD-leider Wiegel was dat de
ze week aanleiding tot een scherpe
aanval op „de gigantische bureau
cratische rompslomp van het over
heidsapparaat". Hij verzweeg daarbij
wel dat het huidige inspraakproces
voor een deel verantwoordelijk is.
Bovendien: er zou ook wel eens
minder behoefte aan nieuwe wonin
gen kunnen zijn. Bouwen om maar
mensen aan het werk te houden is
dan ook geen oplossing voor het
werkloosheidsprobleem.
Om de ellende op de arbeidsmarkt,
nog te vergroten klapte de Duitse
bouwmarkt in een tijdsbestek van
vier maanden totaal in elkaar. De
woningproduktie viel terug van 750
duizend stuks tot 450 duizend. Grote
scharen in de Bondsrepubliek werk
loos geworden Nederlandse bouw
vakkers keren weer terug en vergro
ten daarmee de misere op de ar
beidsmarkt.
Uitstraling
Kortom, de jaren des overvloeds
ivoor de bouw zijn allang voorbij.
fNog ernstiger is dat de teruggang in
ide bouwnijverheid een uitstralipgs-
feffect heeft tot in alle hoeken en
■gaten van het bedrijfsleven.
tDat grote bouwconcerns, zoals de
•Verenigde Bedrijven Nederhorst en
•de Ballast-Nedam Groep dit Jaar
verliezen verwachten in de orde van
grootte van 20 tot 30 miljoen gul
den, is voor een deel een direct ge
volg van het instorten van de bouw
markt.
Het effect dringt echter veel dieper
door. Als er minder wordt gebouwd,
betekent dat minder werk voor...
om maar een greep te doen...:
steenfabrieken, metaalbedrijven, tim
merfabrieken, meubelbedrijven, ver
warmingsmonteurs, elektromon-
teurs, radiatorenfabrieken, schilders,
vrachtwagenchauffeurs, tegelfabrie
ken, architecten maar ook voor ad
ministratief personeel bij dit soort
bedrijven.
Dan wordt plotseling ook duidelijk
waarom allerlei bedrijven de laatste
tijd moesten inkrimpen, reorganise
ren en zelfs sluiten.
Het lijstje bedrijfsberlchten in okto
ber vermeldt ondermeer: keuken- en
deurenfabrikant Bruynzeel moet als
gevolg van de teruggang in de
Westeuropese bouwnijverheid 150 tot
200 man kwijt en vraagt later voor
nog eens 700 man werktijdverkor
ting aan. De radiatorenfabrieken in
ons land vinden dat zij hun produk-
tie moeten inkrimpen als gevolg van
de daling van het woningbouwvolu
me. Braat in Delft stopt met de
produktie van stalen ramen en ont-
Door
Jain Kees Koikke
slaat 84 man. Het betonbedrijf Loe-
vestein heeft met de vakbonden
overeenstemming bereikt over een
sociaal plan voor 113 ontslagen
werknemers. Als gevolg van de ver
minderde activiteiten in de bouw
gaat de kunststoffenfabriek Wavln
in Hardenberg met 1200 man korter
werken. Meerdere houtbedrijven
blijken deze maand over de kop te
zijn gegaan.
Minstens de hdl Ft
Drs. Adri Buur, economisch adviseur
van de Federatie van Bouwbonden
NVV-NKV, vertelt ons dat volgens
zijii berekeningen minstens 800000
werknemers direct van de bouw le
ven, inclusief mensen bij toelever
ingsbedrijven, Vervoersbedrijven, ar
chitectenbureaus en dergelijke. Het
uitstralingseffect is ongetwijfeld nog
veel groter. Denk bijvoorbeeld aan
de woninginrichters, aan bedrijven
als Philips. Minstens de helft van de
huidige werkloosheid wordt daarom
veroorzaakt door de stagnatie in de
bouw, zo meent Buur.
Dit Jaar waren er gemiddeld 32
33.000 bouwvakkers werkloos. Er
zouden dit jaar in totaal 135.000 -
ten", schrijft De Bouwer, het blad
van de Bouwbond-NVV. „Een derge
lijk beleid zou toch stuk lopen. Om
dat de bestaande tekorten aan
bouwwerken zijn ingehaald.
Geen oplossing
Maar ook hier treffen we geen pas
klare oplossing. Die zal uiteindelijk
ook van de regering moeten komen.
Niet alleen de vakbonden willen
eindelijk wel eens een duidelijke
uitspraak over de toekomst van de
bouw, met name van bouwminister
Gruijters. Ook de ondernemerswe
reld heeft genoeg van de onzeker
heid.
Het Algemeen Verbond Bouwbedrijf:
„Houdt de minister ondanks alles
zijn uitspraak staande, dat het to
taal beroep op de bouwcapaciteit de
komende jaren wel stabiel zal zijn?
De bouwwereld heeft er recht op
dat te weten. Zij moet het weten
voor haar inspelen op de toekomst".
De Nederlandse Vereniging van We
genbouwers: „We hebben duidelijk
heid nodig. De onzekerheid over de
wegenbouw alleen al betekent een
toename van de werkloosheid met 1
a 2 procent."
De Bond van Nederlandse Architec
ten bij monde van voorzitter ir. C.
de Wit: „Het valt ons op dat minis
ter Gruijters eigenlijk niet veel ver
der denkt dan op korte termijn. De
lange termijnplanning blijft helaas
achterwege. Het programma voor de
bouwproduktie tot 1980 van minister
Gruijters blijkt trouwens 25 tot 30
procent te hoog. Gruijters denkt
verder nog overwegend aan de
werkgelegenheid bij het uitvoerende
bouwbedrijf en niet aan de voorbe
reidingsfase. Hij heeft dan ook geen
oog voor de architecten".
„De gulden tijd voor de architecten
is voorbij", weet voorzitter De Wit
maar al te goed. „Er heerst nu een
vrij grote werkloosheid in de archi
tectenwereld. Ook een groot aantal
architecten zien de komende tijd
met spanning tegemoet".
140.000 nieuwe woningen in aanbouw
worden genomen, maar ik geloof dat
we al blij mogen zijn als het er
115-000 zijn, zegt Buur. De daling
van de produktie is echter veel gro
ter. Want de woningbouw sleept al
lerlei andere sectoren mee. Als er
minder woningen worden gebouwd,
betekent dat minder uitbreidings
plannen, dus minder wegen, minder
winkels enzovoort. Daar komt nog
bij dat de vernieuwbouw lang niet
zo snel van de grond komt als men
heeft voorspelt en bovendien dat de
produktie van bedrijfspanden met 20
procent is teruggevallen.
„Alles bij elkaar schat; ik op grond
van deze ontwikkelingen, dat de
werkloosheid deze winter onder
bouwvakkers tot vijftigduizend zal
toenemen," aldus het economisch
brein van de bouwbonden.
De zoveelste misrekening van Gruij
ters, die al eerder samen met zijn
paladijnen Schaefer en Van Dam
met meer enthousiasme dan kennis
van zaken de omschakeling van
nieuwbouw naar woningverbetering
en stadsvernieuwing als snel te rea
liseren had aangeprezen.
CNV-Bouwbond-voorzitter Van
Commenee meent dat het werkloos
heidsprobleem in de bouw niet op
korte termijn is op te lossen. „Het
effect van de maatregel, die nu ge
nomen wordt, is pas volgend voor-
Jaar merkbaar. Maar ik dacht dat
op lange termijn de problemen voor
de goed geschoolde vaklieden wel
zullen worden opgelost. Er zal ech
ter minder behoefte zijn aan onvol
doende geschoold personeel. Het lo
pende bandwerk in de bouw wordt
steeds minder, er zal minder in se
ries worden gebouwd, minder in
grote hoeveelheden".
„Bouwwerkloosheid zal ook op Ian
gere termijn niet kunnen worden
bestreden door extra bouwopdrach
Van gisteren
De enorme werkloosheid onder de
bouwvakkers is overigens niet van
vandaag of gisteren. Begin dit Jaar
bouwvakkers werkloos. Sinds 1971 is
waren er ook ai veertigduizend
er eigenlijk al iets aan de hand met
de bouwmarkt. In de zomer van dat
jaar liepen er nog maar een kleine
zevenduizend bouwvakkers werkloos
rond; de daaropvolgende winter was
dat aantal plotsklaps gestegen tot
niet minder dan 40 duizend. Boers-
ma, toen minister van sociale zaken
in het kabinet-Biesheuvel, pompte
in 1972 zo'n 800 miljoen gulden in de
bouw, het Jaar daarop, in het kabi
net-Den Uyl, nog eens 700 miljoen
en dit Jaar tot nu toe al weer bijna
600 miljoen. Maar de werkloosheid
in de bouw neemt allerminst af, en
blijft gemiddeld rond de vijfentwin
tigduizend man per Jaar schomme
len.
Toch had men wel degelijk beter
kunnen weten. De stagnatie in de
groei van de bouw is ten slotte al in
1968 voorspeld door professor Hen
driks, directeur van het Economisch
Instituut voor de Bouwnijverheid.
Maar noch vakbonden, noch onder
nemers noch het ministerie van
Volkshuisvesting hechtten enige
waarde aan het rapport van Hen
driks, die zelf ten slotte ook op dood
spoor werd gerangeerd.
Geen uiltzifcht
Is er ten slotte enig uitzicht op ver
betering van de situatie in de bouw?
Minister Gruijters van Volkshuisves
ting en Ruimtelijke Ordening ziet
het, met een misplaatst gevoel voor
optimisme, allemaal nogal zonnig in.
„De bouw staat volgend Jaar een
lichte opleving te wachten, die zich
tot in 1978 kan voortzetten", zei hij
in' zijn „verkennende nota" aan de
Tweede Kamer eind Juli van dit
jaar. Tot op de dag van vandaag
bleef Gruyters deze redenering vol
houden. „Ik ben nog steeds van me
ning, dat ik mijn handtekening on
der het stuk terecht gezet heb", zo
zei Gruijters kort geleden nog.
Een topambtenaar van zijn ministe
rie liet niet lang na deze uitspraak
een heel ander geluid horen. „Ook
het ministerie van Volkshuisvesting
en Ruimtelijke Ordening is er nu
wel van overtuigd dat de bouwpro
duktie tot in 1975 zal afnemen",
sprak drs. R. Harms, hoofd van de
afdeling bouweconomie van Gruij
ters' ministerie op de Jaarvergade
ring van tlmmerfabrikanten. Als we
Harms deze week om nadere uitleg
willen vragen, verwijst hij ons iet
wat kribbig naar de afdeling voor
lichting.
