Lakenhal-expositie laat
Leidens wel en wee zien
'ARS' STELDE ZIJN
HISTORIE TE BOEK
...e/7 gisteren
t/flfflBl PIQgramma
'DIT TERWILLE VAN DE VRIJHEID'
Burgemeester ontving exemplaar Leids Kunstlegaat
S^A',WTjeV-iSS-
TVmorgërA
DONDERDAG 26 SEPTEMBER 1974
LEIDEN De tentoonstelling "Leiden '74, leven in oorlogs
tijd in de tweede helft van de 16e eeuw" in het stedelijk mu
seum 'De Lakenhal' ziet er piekfijn uit Deze tentoonstelling
wil in de eerste plaats laten zien hoe het dagelijks leven er in
die tijd uitzag, zonder alle aandacht op het ontzet, de hutspot
en de heldenmoed van Van der Werf te richten. De samen
stellers, onder wie drs.Ingrid Moerman en drs. R. E. O. Ekkart,
hebben zich de vraag gesteld wat was er in Leiden in die tijd
belangrijk, en zijn vandaar uit gaan werken. Zo kwamen zij
tot een indeling in rubrieken die afzonderlijk de volgende on
derwerpen behandelen: de tachtigjarige oorlog, beleg en ontzet
van Leiden, familieleven en recreatie, bestuur, rechtspraak en
openbare orde, handel en nijverheid, godsdienst en armenzorg,
onderwijs, kunsten en letteren, rederijkers en boekdrukkers.
De verschillende onderdelen worden door 'blikvangers', die een
indruk geven van het te behandelen gegeven, van elkaar ge
scheiden-
Een zeer belangrijke plaats is na
tuurlijk gegeven aan het beleg en
ontzet van Leiden, of liever gezegd
de twee belegeringen van Leiden. De
Spanjaarden immers zijn in maart
1574 al weggetrokken, maar onmid
dellijk na de slag op de Mokerhei
weer naar Leiden teruggekeerd, zo
dat zij in mei 1574 geheel onver-
waohts voor de Leidse bevolking
hun schansen weer bemanden.
De bekende noodmunten met het
opschrift "haec libertatis ergo" (Dit
terwille van de vrijheid) zijn op de
tentoonstelling te zien. Deze nood
munten waren van papier gemaakt,
iets ongekends in een tijd. waarin de
waarde die een munt aangaf, onge
veer gelijk was aan de waarde van
het edele metaal waaruit deze munt
vervaardigd was. Omdat tijdens het
beleg edel metaal schaars was. gaf
men deze papieren munt uit, met ais
excuus het, opschrift "haec libertatis
ergo".
Een groot schilderij geeft een uit
val van de Leidse bevolking op de
Boshuyerschans weer. De Leidse be
volking is herkenbaar aan het wit
te hemd of aan de om hun aim
gebonden witte doek. De ijzeren
kookpot, die volgens de legende ge
vonden is bij de schans Lammen, (de
hutspot was nog warm) heeft haast
de functie van een relikwie gekregen,
en onübreekt uiteraard niet op deze
boeiende tentoonstelling.
Het kaartspel met 33 kaarten van
Jehan Bresson uit 1570, volgens de
overlevering bij het ontzet in een
schans in Leiderdorp gevonden*
Heel erg aardig is de rubriek on
derwijs. Men heeft vermeden veel
over de Universiteit, die immers na
het beleg gesticht werd, te laten
zien, omdat over ongeveer een half
jaar in Amsterdam een aparte ten
toonstelling toomt met de Leidse uni
versiteit ais onderwerp. Op de ten-
toonsteling in "De Lakenhal" wil
men vooral het "gewone" onderwijs
laten zien, door middel van leien,
griffels, aardrijkskunde- en ABC-
boekjes. Het ABC uit een dergelijk
boekje te moeten leren lijtot overi
gens geen eenvoudige zaak.
De ambtelijke stuktoen in hun
zwierige 16de eeuwse schrift zijn ge
lukkig. dank zij een getypte tekst
ernaast, goed leesbaar.
Iets heel bijzonders is een loterij-
prent uit 1595, een affiche voor een
loterij die geld bijeen moest brengen
voor het pest- en dolhuis van Leiden.
Op deze affiche is het interieur van
deze inrichting te zien.
Een catalogus begeleidt de ten
toonstelling. Daarnaast is onder de
titel "Leiden '74" een bundel opstel
len, van diverse auteurs verschenen,
die de verschillende aspecten van
het Leiden van toen belichten.
Een stijlkamertje van toen dat te zien is-op de grote tentoonstelling 'Leiden'74' in 'De Lakenhal'.
Foto Jan Holvast)
Saldchit Leyden
Het familieleven wordt vooral door
een speciaal voor deze tentoonstel
ling ingericht stijlkamertje aan
schouwelijk gemaakt. In het midden
staat een gedelete tafel met tinnen
en aardewerken schotels, de eet-
plankjes en de teljoren, en een enkel
mes. Bestek gebruikte men toen nog
nauwelijks, met een mes sneed men
een stuk vlees af, en verder at men
met zijn vingers. Alleen dunne pap
at men met een lepel. Achter in de
kamer is de bedstee te zien, en
rechts een schouw met kookpotten
en dergelijke. Twee poppen geven een
idee van de kleding uit de tweede
helft van de 16d eeeuw.
Bij de tentoonstelling wordft de
filim "Salicht Leyden", vervaardigd
door Leidenaar Hans van Oosterom,
vertoond. Deze film trekt- de lijn van,
het oude Leiden door naar het Lei
den van nu, en wisselt voortdurend
moderne opnamen af met opnamen
van schilderijen uit de 16de eeuw.
Ook de werkgelegenheid rond 1574
wordt met die in 1974 vergeleken.
De tentoonstelling "Leiden '74, le
ven in oorlogstijd in de tweede helft
van de 16de eeuw" omvat 320 cata
logusnummers, en neemt bijna de
helft van het museum "De Laken
hal" in beslag. Ondanks haar grote
omvang een interessante expositie,
met een duidelijke indeling, waar
men niet doodmoe uit komt. Tot 1
december is het wel en wee van onze
stad in die moeilijke tijd te zien
in ons eigen stedelijk museum. Op
3 oktober is de toegang gratis.
HANNY RENEMAN
Bij gelegenheid van de opening van de tentoonstelling 'Leiden '74' is gisteravond een schilderij uit
1568 aangeboden, dat een zelfportret van de zestiende-eeuwse Leidse schilder Swanenburgh
voorstelt. Sanenburgh is behalve een zeer bekend schilder ook een aantal jaren burgemeester
van Leiden geweest. Het in de Ver. Staten aangekochte schilderij is een gezamenlijk geschenk
van de Vereniging 'Rembrandt', de Leidse industriëlen en het Leidse Universiteitsfonds, waarvan
de vertegenwoordigers hier bij het kunstwerk bijeen staan. (Foto Jan Holvast'
"Leids Kunstlegaat, Kunst en his
torie rondom "Ars Aemula Na
turae". Auteurs: drs. R. E. O.
Ekkart, mr. Annie J. Versprille,
P. Herfst. Elsbeth R. Herfst, H.
M. de Meijere-Huizinga en Jan
Wolkers. Formaat: 19x26 cm. 63
afbeeldingen. Uitgave: Ars Aemu
la Naturae, Leiden. Verkrijgbaar
voor f 18,50 in de boekhandel in
het museum "De Lakenhal" en
het gemeentearchief op de Boisot-
kade.
De plannen voor dit boek zijn min
of meer bij toeval ontstaan, toen
mevrouw H. van Traa-van der Burg
in 1972 als secretaresse van Ars het
archief van de vereniging eens
doorsnuffelde en ontdekte hoeveel
interessant materiaal daar nog aan
wezig was, dat om bewerking vroeg.
De mogelijkheid tot subsidie bleek
voldoende aanwezig, namelijk in het
fonds voor culturele uitgaven die be
trekking hebben op de stad Leiden.
Eind september begon men serieus
aan het boek te werken, met als
streefdatum 3 oktober "74, de viering
van 400 jaar Leiden ontzet.
De geschiedenis van een Leidse te
kenacademie begint al vroeg: ra
1699 scheidde een groepje kunst
schilders, onder wie W. van Mieris,
C. de Moor en J. van Toorenvliet
zich af van het St. Lucas-gilde. Zij
richtten een eigen academie op, die
na 1760 ernstig in verval raakte. In
1799 werd de tekenacademie herop-i
gericht, nu onder de naam "Ars
Aemula Naturae". Men kwam op
Ars meerdere avonden per week bij
een om naar de natuur of een mo
del te tekenen, maar vooral ook om
uitgebreid te discussieren over de
kunst. Ars was toen nog een typi
sche society-aangelegenheid en de le
den moest men hoofdzakelijk zoeken
onder de notabelen van de stad en
onder de studenten en professoren
van de universiteit. Het onderricht
werd gegeven op de Rijnsburger-
poort, een ruimte die al spoedig te
krap werd. Een oplossing voor het
knellende ruimteprobleem werd ge
vonden in 1885, toen de inmiddels af
gestudeerde J. Kneppelhout, beter
bekend onder zijn pseudoniem
"Klikspaan", ruimte in zijn huis
aan de Pieterskerkgracht 9 beschik
baar stelde, het gebouw waarin de
tekenakademie tot op heden geves
tigd is.
Kort daarop kreeg Ars met nieuwe
problemen te kampen. Het impres
sionisme met zijn vrijere toets kwam
steeds meer in zwang, ook in Lei
den. Het kwam tot een botsing tus
sen de mensen die deze nieuwe stijl
en het vrije l'art pour l'art princi
pe aanhingen, en het conservatieve
re Ars, dat de laatste Jaren eigenlijk
nauwelijks veranderd was. Als .een
nieuwe vereniging, "De kunst om
de kunst", scheidden zij zich in 1896
af, en Ars, die dat niet zo zeer als
een aantasting van zijn waarde als
dè tekenacademie zagt maar zich
eerder bevrijd voelde van die last
posten, kon echter niet het hoofd bo
ven water houden. Tijdens de Twee
de Wereldoorlog bereikte de teken
academie een absoluut dieptepunt ia
Burgemeester Vis heeft het eerste exemplaar van het boek 'Leids Kunstlegaat' ontvangen. Dit
boek, dat de geschiedenis van de Leidse schilder- en tekenacademie 'Ars Aemula Naturae' behan
delt, werd gistermiddag tijdens een korte plechtigheid in het stadhuis aangeboden door de voor
zitter van 'Ars', dr. W. J. Maan. (Foto Jan Holvast)
NEDERLAND I
18.45 Brigadier Dog (NOS)
18.55 Journaal (NOS)
19.05 Beertje Colargol (VPRO)
19.20 Don Kirshner's Rock Concerts (VPRO)
Vanavond het tweede gedeelte uit de show met The
Eagles. Enkele nummers „James Dean" en „Doolin'
Dalton". Speciale gast is Jackson Brown („Looking
into you" en „Take it easy").
19.45 Popey (VPRO)
>0.00 —Journaal (NOS)
20.21 Berichten uit de samenleving (VPRO)
20.35 All in the family, tv-serie (VPRO)
21.00 De vernieuwers: opkomst en ondergang van D'66
(VPRO)
21.40 Trotski, speelfilm van Joseph Losey (VPRO)
23.20 Journaal (NOS)
NEDERLAND II
18.15 Flexibele school, les 1 (TELEAC)
18.45 Brigadier Dog (NOS)
18.55 Journaal (NOS)
19.05 EO-Zomerkrant (EO)
19.30 Vergane Glorie, dokumentaire serie (EO)
20.00 Journaal (NOS)
20.20 Muziek-Motief: licht muziekprogramma (EO)
Eerste aflevering van een serie lichte-muziekprogram-
ma's met pianist-presentator Carel Heinsius. Hieraan
werken mee het Amerikaans-Noorse zangeresje Evie
Tornquist, de Zweedse zanger/piloot Pelie Carlsson,
Nando van Essen en zijn „ingeblikte violen" en Gert
en Hermien Timmerman. Het programma vermeldt
onder andere „Protest alt?rnatief" van Carel Heinsius
en „Een nieuw begin" (gezongen door Gert en Her
mien).
21.20 Nader bekeken (EO)
21.50 Liefde was het: vraaggesprek (EO)
22.30 en Harry ging (EO)
Documentaire over het Bantoe-thuisland Transkei in
Zuid-Afrika.
23.15 Den Haag vandaag (NOS)
23.30Journaal (NOS)
Ik heb met veel plezier de
Tsjechische füm „Hori, ma Pa-
nenko" teruggezien, die met be
grip voor de situatie de overi
gens weinigzeggende titel „Die
nacht liep alles uit de hand"
meekreeg, terwijl de film toch
letterlijk vertaald in de biosco
pen is geweest onder de prach
tige titel „Het brandt, mijn lief-
Je" een titel die ik, onder 'allerlei
omstandigheden, nog wel eens
citeer, maar die natuurlijk weer
niet goed genoeg was voor onze
afgeplatte bioscoop-titelvertalers
„Het brandt, mijn liefje" is
een soort Tsjechische „Fanfare"
maar dan beduidend leuker,
aandoenlijker en tegelijk cyni
scher. Als je zo'n film ziet. besef
Je weer eens hoe eenvoudig het
in wezen is om iets te maken
waar Je om kunt lachen zonder
Je af te hoeven vragen waarom
je eigenlijk ladht.
Op de andere zender was „Ed
win alleen": een goed, smaakvol
programma, dat er netjes uiitzag
en waarin Edwin Rutten er blijk
van gaf een goede stem te heb
ben, zonder dat Je nu meteen
het verlangen in Je voelde opko
men iedere maand zo'n pro
gramma te zien. Daarna kre
gen we, omdat het Frelimo pre
cies tien Jaar geleden zijn strijd
begon, een film van Rene Coelho
over Mozambique, met enerzijds
arbeiders aan wie het Frelimo
voorbij leek te gaan (de een wist
er eigenlijk niets van. de ander
wachtte wel af wat het zou wor
den), en anderzijds bewust en
daardoor zelfbewuste leden van
het Frelimo, die wel degelijk
wisten waar het om ging. Hier
en daar werd ook nog een tipje
opgelicht van de sluier waar
onder veel armoede, halve hon
ger en Portugese willekeur ver
borgen gingen.
In Kenmerk trof me vooral
het interview met een groepje
teleurgestelde Russische Joden,
die van Israël in België waren
beland. Waarom waren ze uit
Israël weggegaan? Vanwege de
hitte, zeiden enkelen, maar een
vrouw zei: waarom zou ik er
omheen draaien. In Odessa kon
ik overal naar toe, naar toneel,
naar theater, maar in dat ach-
telijke Israël waar Ik zat was
niets te beleven. En een 55-jari-
ge arbeider beklaagde zioh er
over, dat hij al die Jaren als
Jood in Rusland had moeten le
ven, en het daarna als Rus in Is
raël niet beter kreeg.
NICO SCHEEPMAKER
Politieke Partijen.
Leger des Heilskwaruer.
- vandaag. 19.35 (S) Veel
8.36 Moeders wil j
dio. 10.00 Afscheii
wet, met om 10.30
delingen. 12.00 (S) Van t
met om 12.30 Nieuws en om 12.41 Echo
4.00 (S) Licht orkest. 14.15 Schoolra-
vrljdag
uu_ „lu-.c. .„oó ,si Einzen: rubriek JSP
licht muzlekprogram- SiSfjJ7,',0JSJ ,C2ïn,tP,,,"5d,
Het boek Leids Kunstlegaat vertelt
de geschiedenis van Ars, met al zijn
hoogte- en dieptepunten, en geeft
veel aandacht aan de maatschappe
lijke betekenis van de academie in
de loop van de eeuwen. Aan een aan
tal van de belangrijkste leden wordt
apart aandacht geschonken, en de
schrijver Jan* Wolkers, die de oor
logsjaren in de academie door
bracht, geeft een persoonlijke im
pressie van deze periode in het
hoofdstukje "Mijn Leidse tijd",
zijn bestaan. Na de oorlog gingen worden is wat het nu is, een spring- De 63 illustraties brengen het wel
"Ars" en "De kunst om de kunst" levende schilder- en tekenakademie, en wee van Ars in beeld, en geven
weer samen, en dat werd een perio- die uit het culturele leven van Lei-, vaak nog nooit gepubliceerde werken
de van gestage bloei, waarin Ars ge- den niet meer weg te denken is. van bekende kunstenaars.
ma. 21.56 (S) Kerkorgelconcert: oude
en hedendaagse muziek. 22.20 (S)
Avondoverdenking. 22.30 Nieuws. 22.40
i Nu. 22.50 Kommunes en
Russische klassieke balletmuz. 23.5
24.00 Nieuws.
17.30 Niei
Hilversum III
Ieder heel uur nieuws.
EO: 7.02 (S) Gospelsound. 8.02 (S)
assen thee en koffie. 10.03 (S) De
uzikale Fruitmand: verzoekpl. van
zieken. NCRV: 11.03 Drie
AVRO: 18.00 (S) Tijd vrij voor mu
ziek in vrije tijd. 18.30 Nieuws. 18.41
WereUdpanorama. 18.53 Zojuist
20.00 Nieuws. 20.05 Radiojournaal. 20.1
(S) Wiener Festwochen: Dresdner
Staatskapelle klassieke r
Meurders Methode. AVRO: 15.03 Pop-
«V.—W TT De Hitmeesters I.
l. 17.03 Radloj
Hitmeesters II,
21.46
2.10 Dat
t goed fout. een korte ludieke-cultu-
(S) Klassieke
TV DUITSLAND
rele happening. 22.30 (S) Uit de Mu-
ziekpers (V). 22.55 (S) Dichter bij
de muziek: nieuwe liedjes, ohansons of
I songs. 23.20 (S) Essay een program
kunst wordt doorge-
DOXDERDAG 26 SEPTEMBER
Duitsland 1
17.55 (K) Journaal. (Regionaal pro
gramma: NDR: 9.30-10.00 (K) i
*"00 (K) Informatief ~prc_
I (K) Aktualltelten. 18.45
18.55 (K) Nord-
NOS: 18.02 Joost mag niet
TROS: 19.02 (S) Drie loopt achter.
20.02 (8) Poster.
(S) Sesjun
i Blues Live. 22.02 (S) De Hugo
van Gelderen show met o.a. de Ne
derlandstalige Top-Tien. 23.02JS) T
Tros-Sport-Tijd sport i
De Nachtwacht. NOS:
muziek,
quiz
en recepten. EO: 6.02-7.00 Matlnata:
gevarieerde grammofoonmuziek.
VRIJDAG 27 SEPTEMBER
Hilversum I
AVRO: 7.00 Nieuws. 7.11 Ochtend
gymnastiek. 7.20 (S) Dag met een
-- 7.55 Verkeersinformatie. "8.00
8.11 Radiojournaal. 8.30 De
man). 9.00 Schoolra
9.20 Wat heeft dat kind?:
samstrasse. 18.00 (K) Informatief
gramma. 18.30 <K)
(K) Zandmannetje.
schau-Magazin. 19.26 (K) De familie
Partridge, jeugdserie. 19.59 (Z/W) pro-
grammaoverzicht. WDR: 8.05-11.45 (K)
Schooltelevisie. (9.30-10.00 <K) Sesam-
strasse). 18.05 (K) Dr. med. Marcus
Welby. tv-serte, 18.35 (K) Kleuterpro
gramma. 18.40 (K) Aktualltelten. 19.20
(K) Dr. med. Marcus Welby( tv-serie.
19.45 (K) Zang). 20.00 (K) Journaal
misd.film. 21.45 (K) Discus-
(K) Aktualltelten
Dlscussleprogn
.00 (K) Journaal. 19.30 (K)
(S) Radio Kamerorkest: klassie- Portret. 23.00 (K) Journaal.
22 15 (K) Pilm-
minen: popul. verzoekplaten progrtm-
ma. (11.00 Nieuws. 11.03-11.05 Radio
journaal). 11.30 (S) Horlepiep: volks-
**.55 Beursberichten. XT^°-
Nederland I
NOS: JHHH
(K) Journaal. TROS: (K) De Waltons
(K) Brigadier Dog.
Nieuws. VARA: 13 11 Dingen
dag. NOS: 13.25 Spiegel van jseigie.
13.50 (S) Internationaal Spectrum:
klassieke en moderne orkestmuziek.
14.30 Blik tp de Derde Wereld. 14.45
Blik op Europa. 15.00 Zoeklicht op Ne
derland: reportages, commentaren en
veèl muziek. (16.00 Nieuws.) HUMA-
tief programma. 23.00 Interview
de Sahellanden. NOS: 23.50-23.55 (K)
NOS: 18.45 (K) Brigadier Dog. 18.55
(Ki Journaal. AVRO: 19.05 (K) De
mens Churchill, documentaire. NOS:
20.00 (K) Journaal. AVRO: 20.21 (K)
Cannon, tv-serle. 21.10 (K) Liza met
een Z: muzikale show. 22.00 (K) Mash,
tv-eerie. NOS: 22.25-22.30 (K) Jour-
