aadsel geheime
documenten
chijnt opgelost
iieuwe feiten over kerken en
unstenaars in Wereldoorlog
Voor 1 september geen
hogere tarieven bij NS
Italiaanse maatregel
klap voor bedrijven
m
Jan Sterk
laat werk
niet los
KONINKLIJKE
SCHAAL VOOR
RUIM 3 TON
NAAR PERZIE
DS'70 wil
politie
versterken
hNDERDAG 2 MEI 1974
BINNENLAND
OTTERDAM (ANP) Het „ge-
de vorige week op de
tse autobaan tussen Arnhem en
Roergebied gevonden kistjes, die
evens zouden bevatten van Ne-
anders, die in de oorlog in Duitse
gsdienst waren getreden, schijnt
[jn opgelost.
«n in het westen van ons land
ende Nederlander, die om per-
ilijke redenen niet met name ge-
nd wil worden, heeft verklaard,
egevens te hebben verzameld. Zij
in de jaren vijftig in West-
sland tentoongesteld met het
nadere gegevens te verkrijgen
deze mensen, die tijdens de oor-
iraren vermist,
toenmalige directeur van de
matiedienst van het Nederland-
tode kruis verklaarde gister-
d erg blij te zijn geweest met
Initiatief van deze Nederlander,
het Rode Kruis destijds on-
neer naar Frankfort is getogen,
zover de toenmalige directeur
de informatiedienst, dr. J. J. C.
Waardenburg, zich nog her-
t zijn toen acht tot negen Ne-
nders alsnog geïdentificeerd. De-
lar anonimiteit strevende Neder-
»r heeft verklaard, dat tenslotte
de 1600 beschreven Nederlan-
er twee- tot driehonderd defini-
ileken te zijn omgekomen. Maar
kon dr. Van Waardenburg
bevestigen. Bij de vermisten wa-
liet alleen in Duitse krijgsdienst
Nederlanders, maar ook
Joden en in Duitsland te-
gestelde Nederlanders,
lan, die het archief had aan-
verklaardc in 1944 door het
olizeigericht" ter dood te zijn
■deeld, omdat onder meer zijn
)uitse houding tegen hem had
Via het kamp in Amersfoort
hij in een groep van tachtig
Duitsland gebracht. Van
in de raadskelder een tentoonstelling
was van een organisatie, die zich be
zig hield met het opsporen van in
de oorlog verdwenen Duitsers.
Gezien het vele leed, dat naar hij
dacht achter de op de tentoongestel
de foto's schuil ging en de mensen,
die in Nederland nog werden vermist,
onder meer omdat zij in Duitse
dienst waren getreden, besloot hij
ook foto's en beschrijvingen van Ne
derlanders in Duitsland tentoon te
stellen in de hoop de familie in ons
land nader te kunnen inlichten.
Toen hij daarmee was begonnen,
kreeg zijn werk in Nederland be
kendheid. Hij kreeg zelfs de mede
werking van het Nederlandse Rode
Kruis.
Hij wisselde zijn gegevens van de
ze ongeveer 1600 vermiste Nederlan
ders uit met het Duitse Rode Kruis.
Later werd de initiatiefnemer be
naderd door een oud-schoolgenoot,
die bemoeiingen had met een ver
eniging van mensen die na de oor
log in Nederland hebben vastgezeten.
Ook deze organisatie wilde een zoge
naamde zoekdienst in het leven roe
pen en beschikken over gegevens, die
de samensteller van het archief had
bijeengebracht. 25 weigerden de me
dewerking van het Nederlandse Ro
de Kruis, maar in overleg met deze
Nederlandse instanties werden de ge
gevens in bruikleem afgestaan. Toen
zijn echter de gegevens, die in twee
kistjes waren ondergebracht, verdwe
nen, aldus onze zegsman. Hij, noch
het Rode Kruis heeft ze ooit terug
gezien totdat zij vrijdagavond op de
televisie werden getoond.
DEN HAAG De Italiaanse in-
voermaatregel kan een klap worden
voor een aantal bedrijfstakken, al
dus de woordvoerder van het minis
terie van Economische Zaken naar
aanleiding van een verzoek om com
mentaar. Voor verder commentaar
wil het ministerie wachten tot er
meer bekend is over de regeling.
Italië is de op vier na belangrijkste
afnemer van Nederland. Ongeveer
zes procent van onze totale export
gaat naar dit land. In 1973 had de
Nederlandse uitvoer naar Italië een
waarde van 3.6 miljard gulden.
ijf man hun verblijf aldaar wordt niet deze gehele uitvoer ge-
troffen door de invoerheffing, want
investe-
buiten. Het
overleefd. In juni 1945,
krijding dus, heeft lü) nogmaals gr"onds'toffe"„
teestaan. omdat naar zlin zeg- rlngsgocderein valle»
tgestaan, omdat naar zijn zeg
agenten van politie hadden
ard, dat hij bij de Waffen SS
ïweest. Hij is toen veroordeeld
n gevangenisstraf, die gelijk
de tijd, die hij in bewaring
lorgebracht.
954 heeft deze man zijn vrouw
»ald, die toen met vakantie in
and verbleef. Hij moest enige
achten op het station in Ober
voor 623 miljoen gulden aan Italië
werd geleverd. Niet onder de maat
regelen vallende investeringsgoede
ren kunnen ook schuilen in de cate
gorieën eletcrische apparaten en
machines (waarde uitvoer naar Ita
lië 311 miljoen gulden in 1973) en
niet-electrische machines (172 mil
joen gulden). Een zware klap bete
kent de invoermaatregel waarschijn
lijk voor de Nederlandse kleding- en
textielindustrie, die in 1973 voor 196
miljoen gulden aan Italië heeft gele-
verd. Een belangrijke exportpost
vormden in 1973 voorts tabakspro-
dukten (uitvoer 167 miljoen gulden).
De Italiaanse minister van finan
ciën, Mario Tanassi, verwacht dat
de betalingsbalans van zijn land dit
is dan ook nog niet duidelijk, welk jaar een. tek°ri zal vertonen
gedeelte van de uitvoer van land
bouw en voedingsmiddelen, die in
1973 een waarde had van 1.4 miljard
gulden, onder de Italiaanse invoer
maatregel valt. Dit geldt natuurlijk
ook voor de export van industriepro-
dukten, waarvan de waarde in 1973
ongeveer 2.1 miljard gulden beliep.
biljoen lire (ongeveer 24 miljard gul
den). Dat zou ruim twee keer zoveel
zijn als het deficit van verleden
jaar.
Mevrouw dr. Duong
Quynh Hoa, minister van
Volksgezondheid, Sociale Za
ken en Oorlogsinvaliden van
de voorlopige revolutionaire
regering van Zuid-Vietnam is
gisteren in Amsterdam aan
gekomen voor een bezoek tot
7 mei aan ons land. Bestuurs
lid E. de Smit-Kruyt van de
stichting Medisch Comité
Nederland-V ietnam begroet
haar bij aankomst. Op de
achtergrond een van de me
dische experts die de minis
ter vergezellen.
Over de hulp die onder
meer ook door Nederland ge
geven wordt aan het bewind
in Saigon, zei mevrouw Hoa:
"Men moet geen illusies koes
teren over de besteding daar
van. Een bezoek bijvoorbeeld
aan een kamp voor wezen in
het gebied van de Saigon-
regering zal de waarheid on
middellijk aan het licht bren
gen."
Volgens mevrouw Hoa bom
bardeert de regering in Sai
gon regelmatig burgerdoelen
onder meer bij de stad Loc
Ninh, waar bij een bombar
dement in november vorig
jaar alle ziekenhuizen en
medische laboratoria werden
veriooest, terwijl radio-Sai
gon meldde dat slechts mili
taire doelen waren gebom
bardeerd
ADVERTENTIE
Kijk
en vergelijk
adviesprijs
cointreau
17.95
uw prijs
14.75
Pernod
17,95
uw prijs
14,95
vieux
12,75
uw prijs
9,95
johnny walker
17,95
uw prijs
15,25
GILDE PILS
12 halve liters.
uw prijs 6,25
STEENSTR 8 TEL 21361
HERENSTR 6 - TEL 30069
HAARLSTR 204 TEL 21611
ging ae stad in. Hij zag De grootste categorie industriepro-
de straat gehangen span- dukten zijn de produkten van de
chemische industrie, waarvan in '73
ADVERTENTIE
nu extra voordelig
j. r Pledge en Citro-Pledge
I ct
meubelspray van i±Johnson
Middenstand
vraagt Kamer
om hulp
DEN HAAG Het overlegorgaan
van de drie centrale organisaties
van ondernemers in midden- en
kleinbedrijf heeft een beroep ge-
daanop de Tweede Kamer by 't ka
binet aan te dringen op het ontwer
pen van een noodprogramma voor
het. midden- en kleinbedrijf.
Het overlegorgaan, waarin het Ko
ninklijk Verbond van Ondernemers,
het Nederlands Christelijk Onder-
nemersverbond en het Nederlands
Katholiek Ondernemersverbond sa
menwerken, hebben de leden van de
tweede kamer in een brief geatten
deerd op "de alarmerende toestand
in een groot deel van het midden- en
kleinbedrijf tengevolge van structu
rele en conjuncturele ontwikkelin
gen".
SCHIPHOL (ANP) De fotograaf
Jan Sterk, onder meer bekend door
zijn reportages over het Koninklijk
Huis, heeft zijn activiteiten rond de
prinsenkinderen tot uiting gebracht
ibij de geboorte van zijn derde zoon.
De kleine Sterk kreeg de namen:
[wan, Alexander, Friso, Constantijn,
Maurits, Bernhard, Pieter- Chris-
tiaan Carlos.
DEN HAAG (ANP) Niet vóór
1 september van dit Jaar worden de
NS-tarieven verhoogd. Aldus heeft
minister Westerterp van Verkeer en
Waterstaat gistermiddag in de Twee
de Kamer meegedeeld.
Het besluit om de NS-tarieven
voorlopig niet te verhogen is een re-
GENèVE De schaal die in 1901
door de Nederlandse kolonie in St.
Petersburg werd geschonken aan ko
ningin Wilhelmina ter gelegenheid
van haar huwelijk, is gisteravond op
een veiling van Christie's verkocht
voor f 325.000.
De nieuwe eigenaar van de schaal,
de ongeveer 45-jarige Perzische za
kenman M. Afshar, werd na afloop
van de veiling door menigeen gefeli
citeerd. Insiders waren namelijk
van mening dat de Pers "goedkoop"
gekocht had. Christie's gaf tijdens de
kijkdagen een richtprijs van ruim
f 400.000 op.
De schaal (uit nefriet, met roodgou
den handvaten, ingelegd met dia
manten en briljanten) is afkomstig
uit het befaamde atelier van Carl
Faberge, de Rus, die tsaren en
veel Europese vorsten vakmanschap
is meesterschap bewees door de ver
vaardiging van tal van kostba
re pronkstukken.
Volgens een zegsman van Christie's
is de schaal die door een Ameri
kaanse collectioneur ter veiling is
gebracht in 1962 door prins Bern
hard verkocht. "Aan een goede
vriend in Londen', A. Kenneth Snow
man, die bekendstaat als een Faber
ge-kenner bij uitstek.
geringsbeslissing, zei de bewindsman.
Hij deed zijn mededeling tijdens
de behandeling van het regerings
voorstel, voor de periode van 1 Juli
1973 tot 31 december 1974 door de
NS te sluiten geldleningen tot een
bedrag van f 400 miljoen van rijks
wege te garanderen.
Minister Westerterp deelde mee, dat
overleg gepleegd wordt over
de tweede fase van de Zoeter-
meerlijn tussen Zoetermeer en Den
Haag.
de eventuele (her)-opening van
de spoorlijn Utrecht- Rhenen- Vee-
nendaal.
Het kabinet sprak reeds over deze
spoorlijn. De plannen zijn thans
voorgelegd om advies aan de raad
voor de ruimtelijke ordening. Zij ko
men daarna ten tweede male in het
kabinet.
De voorgestelde steunverlening aan
de spoorwegen ondervond in de ka
mer geen bestrijding. Het is een
noodverband, aldus minister Wester
terp. Hij kondigde aan binnen een
week te antwoorden op de vele
schriftelijke vragen, welke de Tweede
Kamer stelde over het enkele jaren
oude wetsontwerp om de financiering
van de NS definitief te regelen.
DEN HAAG De nieuwe bad
plaats Scheveningen zal het voorals
nog zonder een treinverbinding moe
ten stellen. De Nederlandse Spoor
wegen zijn niet bereid de nodige in-
Pierre Janssen, directeur van het
Arnhems Gemeentemuseum, zal
van maandag 21 oktober af een se
rie kunstprogramma's op tv bren
gen. Samen met regisseur Leen Timp
maakt hij voorlopig voor de AVRO
vijf uitzendingen van 25 minuten.
De opzet van het maandelijks te
brengen programma is nog niet be
kend. Wel zal de serie veel gelijke
nis gaan tonen met de serie "Kunst
grepen", die Pierre Janssen al weer
een luttel aantal jaren geleden op
het scherm bracht.
vesteringen (naar raming (f 250 tot
f 300 miljoen) te doen in de eerst
komende jaren. Zelfs werd een de
finitieve toezegging voor een ver
dere toekomst niet mogelijk geacht.
De gemeente Den Haag zal dit NS-
standpunt bij de regering verifiëren.
DEN HAAG (ANP) Een snelle
versterking en een verbetering van
de uitrusting van de korpsen van
rijks- en gemeentepolitie en maat
regelen ter voorkoming van ontsnap
pingen uit gevangenissen en huizen
van bewaring. Deze eisen heeft het
tweede-kamerlid mr. K. A. Keuning
(DS'70) gisteren in schriftelijke vts-
gen voorgelegd aan de ministers Van
Agt van Justitie en de Gaay Fort
man van Binnenlandse Zaken.
De vragen zijn ingegeven door de
schietpartij te Amsterdam op maan
dagavond jongstleden, waarbij een
agent gedood werd en een wacht
meester van de marechaussee ern
stige verwondingen opliep.
Volgens het kamerlid moeten de
'bewapening en de verdere uitrusting
van de politie zodanig worden, dat
voldoende bestrijding van de ernstige
criminaliteit aanwezig is. Voorts dient
minister Van Agt na te gaan, of de
bewaking van de gevangenissen vol
doende is te achten, de personele be
zetting van het bewakingspersoneel
voldoende is, van het bewakings
personeel psychisch en fysiek niet
te veel wordt gevergd en het perso
neel door het afschaffen van het dra
gen van vuurwapens binnen de ge
bouwen zich niet te zeer in zijn
taakuitoefening belemmerd gevoelt.
paar cijfers over de Neder-
geestelijke leidslieden in de
Wereldoorlog.
Bs de bezetting worden 136
»de predikanten (op een to-
an circa tweeduizend) voor
lange duur gevangen gehou-
aalf komen er om in concen-
Bipen. De relatieve cijfers
bij de gereformeerden aan-
hoger. Bij deze denominatie
vijfhonderd predikanten
106 worden er gearres-
bezweken. Bij de katholieke
komt men op een getal van
0 vierhonderd arrestanten, 49
Landelijke cijfers ontbreken
t de totalen betreft. Alleen
ïburg zijn ze beschikbaar:
1 op 700 priesters 70 arres
ten percentage van tien dus.
belangwekkende cijfermate-
Qt men tegen in de tweede
1 professor De Jong's vijfde
..Het Koninkrijk der Neder-
Tweede Wereldoorlog"
week verschenen is. Ook nu
het de periode
'iuli '42 met soms maar
weinig om de nieuwsgierig-
ivredigen sprongetjes m
•rwaarts.
e onderwerpen van dit boek
perken tijdens deze vroege
^jaren. het kunstenaarsver-
Kultuurkamer, de eerste
1 van de illegaliteit en de
'^de ..Endlösung." de stelsel-
>eiing van de Joden en de
cynische wijze waarop men zich
daarbij van de medewerking van or
ganisaties als de Joodse Raad verze
kerde. Op die Endlösung komen we
zaterdag met een uitgebreid
fragment uit dit deel terug.
Eén van de interessantste hoofd
stukken is „Van kerken en kunste
naars". Het draagt voor een deel ge
heel nieuwe feiten aan. Onthutsend
hier en daar. Een aantal hardnekki
ge voorstellingen over de benade
ringswijze van het verzet door ver
schillende kerkelijke groeperingen
wordt op z'n minst op de tocht ge
zet. De cijfers hierboven afgedrukt
staan bijvoorbeeld op voet van oorlog
met de gangbare mening dat men
in katholieke kring (vanuit een
voortsudderend gediscrimineerd voe
len wellicht) de bezetter gemakke
lijker tegemoet zou zijn getreden dan
dat in protestantse groeperingen het
geval was. Let wel: de overgrote
meerderheid van ons volk heeft zich
zeker niet heroïsch opgesteld en heeft
door een gedogende, meegaande hou
ding, de Duitsers meer steun ver
schaft dan dat er via een worteltje
(oranjekleurig!) in de kelder of an
dere ongehoorzame gebaartjes aan
verzet onderling werd gegenereerd.
Maar bevolkingsgroepen als geheel
behoeven wat De Jong betreft voor
lopig noch in het verdomhoekje noch
in de ereloge.
Het zijn de namen die het hem doen.
Ook dit nieuwe deel weer. Een Titus
Brandvna, de kleine dominicaan.
zwak van gestel, maar met zelfs in
de gruwelijkste hel van Dachau on
gebroken wil, die als adviseur van
perszaken van aartsbisschop De Jong,
de eenzame strijd voert om de katho
lieke bladen te vrijwaren van giftige
NSB-penetratie. Uit het boek komt
hij als een blijmoedige onwankel
bare naar buiten. Hij heeft het bijna
naïeve van de echte mysticus in zijn
hyper-persoonlijke Godsrelatie. Als
de beulen van Dacha zijn gezicht tot
verminkens toe beschadigen, roept
hij zijn barakgenoten op tot gebed.
Hij stierf door 'n injectie in 1945. De
Jong, toen al lang kardinaal, De Jong
heeft tot zijn laatste Jaar, zo schrijft
zijn naamgenoot, schuldgevoelens
gehad "Ik had Titus nooit moeten la
ten gaan".
Een andere naam vol groot geloof:
dominee van den Bosch, om zijn
boek "666, het getal eens mensen" al
in december 1940 opgepikt. Een ge
matigd man zonder uitgesproken po
litieke ideeën. Zijn boekje is even
min een politiek manifest, maar veel
eer een voorbeeld van directe predi
king, waarmee Van de Bosch in de
vooroorlogse Ja'ren op kansel en voor
microfoon een zeer gevierd spreker
is geworden. De nazi-exegese maakt
er een tegen de Führer gericht mani
fest van. Ine een gesmokkelde brief
schrijft hij over het verhoor in de
Scheveningse celbarakken"De
Joden, 'k Heb gezegd dat ik de Jo
den om Christus' wil waardeerde al
zag ik wel hun slechte eigen
schappen: Jezus ook een Jood.
zyneen. Vele professoren in
Duitsland zeggen Jezus was Ariër. Ik:
onmogelijk voor wie de Bybel laat
spreken.. Dag, dit alles in grote haast.
Blijf voor mij bidden..." Een man die
door de diepste geloofsvertwijfeling
gaat, voordat hij tenslotte in een on
hechte rust het lichtend voorbeeld
wordt van al die anderen in het con
centratiekamp Amersfoort.
De conclusies over de wijze waarop
priesters en predikanten daadwerke
lijk de angstige kudde door dat barre
tijdperk leidden, zijn na lezing van
dit hoofdstuk nog niet te trekken.
De Jong signaleert een hoop aarze
len en soms vertwijfeld vasthouden
aan bijbelteksten die de houding
eensluidend tegenover bezetter en
onrecht moeten bepalen, zoals de
tekst van Paulus in Romeinen 13:
"alle ziel zij den machten over haar
gesteld onderworpen. De machten
die daar zijn, die zijn van God geor
dineerd: Alzoo dat die zich tegen de
macht stelt, de ordinantie Gods we
derstaat; en die ze wederstaan, zullen
over zichzelven een oordeel halen."
Aan katholieke zijde is ook het
episcopaat menigmaal niet ontko
men aan verwarring stichtende en
vreemd beargumenteerde beslissin
gen. Tegenover de NSB-ers stelt men
zich in het algemeen ferm op (ont
houden van sacramenten in vele ge
vallen), daartegenover bestaat er te
genover Nederlandse leden van de
Waffen-SS nog geruime tijd een ver
bijsterende lankmoedigheid, getuige
de pas na de oorlog bekend gewor
den interne richtlijnen die bij de
Waffen-SS ervan getuigen dat "een
zeker idealisme (nl. strijd tegen het
bolsjewisme) a priori niet behoeft te
worden uitgesloten".
Over Kultuurkamer en gelijkscha
keling van kunstenaars bevat het
boek van De Jong niet zoveel wer
kelijk nieuws. Het is wel zeer zorg
vuldig verzameld met het gaaf ge-
voel van de auteur voor de anekdote.
De magistrale brief waarmee
Adriaan Roland Holst zich zoge
naamd neerlegt bij het verplichte
lidmaatschap van de Kultuurkamer
staat in extenso afgedrukt. Aan een
merkwaardig verschijnsel van de
ze bezettingsjaren besteedt De
Jong breedvoerig aandacht, de nei
ging namelijk om allerlei heroïsche
daden toe te dichten aan populaire
Nederlanders, aan de idolen van die
tijd als Johan Buziau, Fien de la
Mar, Charlotte Kohier: "Iedereen
weet dat de Duitsers nooit willen toe
geven dat de Engelsen hun steden in
puin gooien. Welnu, op het toneel
staat een mand boordevol eieren. Bu
ziau sleept een zware kei aan en
laat die met inspanning van al zijn
krachten midden in de mand vallen.
Hij bukt zich. Hij kijkt. Dan, tegen
het publiek: één kneusje.
Al die verhalen zijn gefantaseerd.
Maar ze komen tegemoet aan de
frustraties van al die monddood ge
maakte miljoenen.
Het is dan 1942. Het ergste moet
nog komen.
IL MULDER
