VRIJE ACADEMIE PSYCHOPOLIS
m
K
PAGINA 18
MAANDAG 8 APR;
mie
Achteraf, na twee dagen rond
kijken bij Psychopolis, de Vrije
Academie in Den Haag, voelen we
ons eigenlijk niet zo prettig. Dat
kan komen, omdat we uit een
bonte mengeling van kleuren en
grillige kunstvormen opeens weer
in een natte stad staan, grauw en
rechtlijnig. Maar de tegenstelling
gaat verder dan onze ogen re
gistreren. We hebben het gevoel
dat we uit een ander leventje zijn
gestapt. Een heel eigen maat
schappijtje, waarin spontane
mensen bezeten zijn van normen
en opvattingen, die elders min
achtend terzijde worden gescho
ven. Ze spreken je wel aan, maar
je hebt je twijfels. Het zou prach
tig zijn als de wereld eruit zou
zien zoals zij haar voorstellen,
maar of het er ooit van komt?
Zij liggen daar niet wakker van.
Zij hebben genoeg aan zichzelf
en aan iedereen, die ook anders
wil, maar ze komen je niet halen.
Zoek het zelf maar uit. Psycho
polis kijkt een beetje in ons gewe
ten, of we het prettig vinden of
niet. Vandaar dat kriegelige ge
voel.
De Vrije Academie gaat schuil
achter fel oranje gekleurde deuren,
die opvallen in het saaie grijs van
de Haagse De Gheynstraat. Op de
binnenplaats van een oud schoolge
bouw kunnen muurschilderingen de
troosteloze aanblik van het complex
niet helemaal wegnemen, maar dat
kunnen we gemakkelijk zeggen als
we niet worden gehinderd door
enige kijk op kunst.
Knotse kleuren lachen ons toe (of
uit?) bij binnenkomst. Een aanpak,
die overigens maar enkele meters is
volgehouden, want op een paar
creatieve uitspattingen na staan de
lange gangen van Psychopolis
nauwelijks in de verf. De directieka
mer weer wel, waar adjunct-direc
teur Rudi Rooyackers, met Jolig
sjaaltje om de hals, ons hartelijk
verwelkomt.
Dat hij, zonder dat we onze mond
nog hebben opengedaan, meteen fel
begint te oreren, komt omdat we
van de pers zijn. Psychopolis moet
enkele slechte ervaringen met cns
soort hebben gehad.
"Negatief kan Je overal zijn", zegt
Rudi. die zo wil worden aangespro
ken, „dat is geen kunst. We houden
er hier een zo groot mogelijke
persoonlijke vrijheid op na, maar
dat betekent nog niet dat iemand,
die een onderwaterfoto wil maken,
ook met een camera in de sloot kan
springen. Toestel naar de knoppen,
Jammer. Nee, zo ver gaan we niet."
Wrak
Bij deze onverhoedse uitval maakt
een lichte verwarring zich van ons
meester. Dat wordt nog wat ^rger
als Paul de Mol even het gezellige
rommelige vertrek aandoet. Paul
houdt zich bezig met kunst op het
gebied van film en foto.
i.We hebben hier dus een autowrak
met mankracht naar boven geta
keld", zegt hij, „daar hebben we
mensen in gezet en wegen achter
geprojecteerd. Dat geheel is weer
gefilmd. Heel gek. Morgen spuiten
we dat wrak trouwens vol met
schuim, dan krijgt dat ding
Door
Daan Overhoff
ze now
kunstenaar
worden of
amateur
blijven, wij
laten de
mensen wat
anders
meemaken"
natuurlijk weer een heel andere
vorm. Jullie moeten toch eens
komen kijken."
Terwijl we een opwellende paniek
nauwelijks nog kunnen onderdruk
ken, beloven we langs te komen.
Rudi voelt onze problemen feilloos
aan, want laaiend enthousiast duikt
hij met ons in de gedachte achter
Psychopolis. Zo'n anderhalf uur later
komen wij afgebluft, maar toch een
stuk wijzer weer boven.
Psychopolis, de Vrije Academie,
walgt van het kunstonderwijs, zoals
dat op de gevestigde instituten
wordt gegeven. De leraar-leerling
verhouding wordt verafschuwd, om
dat zij voor beiden fnuikende
gevolgen heeft.
Een kunstleraar, vindt Psychopolis,
troont zo hoog op de opvattingen
over zijn vak, dat hij buiten het
leven komt te staan. De vakidioot,
die een deel van zijn kunstenaar
schap verliest. Frustrerender nog is
het voor de leerling, die dingen
krijgt voorgekauwd, die hij helemaal
niet nodig heeft of die hij heel
anders ziet. Hij heeft het echter
maar voor zoete koek te slikken,
omdat er anders aan het einde van
de rit geen diploma wordt
uitgereikt.
Een papiertje, dat in een maat
schappij, waarin alleen prestatie
telt, zaligmakend is. Je hebt wat
bereikt, zo heet het, en Je verdient
je geld. Psychopolis stelt daar een
paar vragen tegenover. Wat gebruik
je in je werk nog van wat Je hebt
geleerd? Doe Je werkelijk precies
wat Je altijd hebt gewild? Heeft Je
leven genoeg inhoud, ook buiten je
werk om? Ben je gelukkig?
Ontdekken
De Vrije Academie probeert daarop
antwoord te geven. De leraar heet
begeleider, de leerling heet deelne
mer en in het omgaan met elkaar
en met de kunst hopen zij zichzelf
te ontdekken en te ontwikkelen.
Een begeleider zegt een deelnemer
niet hoe hij een vaas moet tekenen.
Hij zet maar wat op papier en dan
gaan ze er samen over praten. Twee
ervaren meer dan één. Beiden
leren ervan en ontwikkelen zich.
Vroeg of laat ontdekt een deelnemer
dan wat hij waard is, niet zozeer
voor de maatschappij, maar voor
zichzelf.
Op dat moment heeft Psychopolis
zijn doel bereikt. De deelnemer
krijgt geen diploma, hij heeft geen
enkele garantie in de maatschappij.
Hij is wel wat meer mens geworden
en misschien ook nog een aardige
kunstenaar. Dat laatste is dan
meegenomen
„Een geweldig vreemd gedoe hier
natuurlijk", zegt Rudi, „al vinden wij
weinig gek. Niemand hoeft te
komen. Geen straf als Je niet op
tijd bent. Er zitten hier mensen
maanden niets te doen, afgeknapt
op de maatschappij, het voortou-
rend informatie krijgen, presteren,
geld verdienen. In die periode niets
doen komen complexen, frustraties
naar boven. Dan ontdekt zo iemand
zichzelf. Daarna kan hij eindelijk
gaan doen wat wezenlijk voor hem
van belang ls."
Rudi heeft zijn zegje gedaan en
leunt tevreden achterover. Carla
Hartjesveld, eens zelf deelneemster
en nu stafassistente, heeft tijdens
de lange monoloog steeds instemt
George Lampe: "Met iemand die niet eerst wat op papier zet kan ik niet praten
mend zitten knikken. De onont
koombare vanzelfsprekendheid van
Rudi's woorden straalt haar van het
gezicht. Waar wij aarzelen werpt zij
ons bemoedigende glimlachjes toe.
Carla verstrekt nog wat cijfertjes.
Per Jaar schrijven zich zo'n duizend
mensen voor Psychopolis in, vrou
wen meer dan mannen. De leeftijd
varieert van 18 tot 85 Jaar. Het zijn
zowel amateurs, die het televisie
kijken moe zijn, als professionals,
die zich heilig hebben voorgenomen
een hele grote te worden. Onder die
duizend zitten zo'n tweehonderd
buitenlanders van een dikke twintig
nationaliteiten.
De deelnemers hebben, of de
vooropleiding niet gehad voor
toelating tot de traditionele Institu
ten of zij weigeren zich aan de
„vastgeroeste" opvattingen daar te
onderwerpen. Zij kunnen kiezen uit
een totaalprogramma voor 350
gulden per Jaar, een volledig
avondprogramma voor 240 gulden
per Jaar en één unit (les) per
week voor 30 gulden per maand met
een minimum van twee maanden.
T otaalprogramma
Het merendeel volgt het totaalpro
gramma, waarin zij steeds hun
eigen disciplines (vakken) kunnen
kiezen. Na gemiddeld drie tot vier
Jaar hebben zij voldoende kijk op
zichzelf gekregen, maar er zijn er
ook. die Psychopolis veel langer als
je ware beschouwen.
De Vrije Academie heeft een
Jaarbegroting van ruim één
miljoen gulden. Zij heeft ongeveer
twintig procent eigen inkomen en
voor de rest wordt zij voor ongeveer
tweederde deel gesubsidieerd door de
gemeente en voor eenderde deel
door het ministerie van CRM
Deelnemers kunnen een toelage,
lager dan een beurs, krijgen van
provincie en gemeente. Het mate
riaal, dat zij gebruiken, komt in
negen van de tien gevallen voor
eigen rekening.
Rudi leidt ons rond door de
academie. Zelfontwikkeling in op
perste vrijheid voltrekt zich, zo
blijkt, in rust en orde. Waar
tijdens ons bezoek begeleiders
aanwezig zijn (schilderen inclusief
naakt, edelsmeden, lithografie, film
en foto) is de animo weliswaar het
grootst, maar ook op andere
afdelingen (zeefdruk, geluid, etsen,
beeldhouwen) wordt gewerkt.
Zo plukt een meisje ergens met
overgave aan de snaren van een
oude piano, terwijl op de lasafdeling
twee Jongens het oud metaal met
oneindige tederheid benaderen. Rudi
heeft voor iedereen een vriendelijk
woordje klaar. „Hoe is het met Je
huis?", vraagt hij her en der en dan
tegen ons: „ja. we doen ook aan
huisvesting. We hebben al zeven
panden, waarvan we de kamers aan
deelnemers verhuren."
Psychopolis heeft duidelijk wat over
voor de mens en zijn ontwikkeling.
Zo heeft ook een crèche onderdak
gevonden in de vrije Academie. Zo'n
tien, vijftien kinderen amuseren zich
er onder het wakend oog van de
deelneemsters opperbest. „We heb
ben hier vaders, moeders en soms
hele families", zegt Rudi, „hoe lang
hebben ouders niet gedacht dat zij
er alleen voor de kinderen waren?
Nu komen ze hier eindelijk ook aan
zichzelf toe."
De kantine, naast de zelf aangelegde
tuin, puilt uit tijdens het lunchuur.
Kinderen happen een boterham
mee. terwijl vader bij de maaltijd
naast de gebruikelijke frisdranken
de keuze heeft uit bier, wijn en
sherry. Oude Jazz en Fats Domino
fleuren het geheel op.
Keihard
Vrijheid of niet, vrijwel niemand
blijft achter als er weer kan worden
gewerkt. „Eigenlijk is het hier
helemaal niet zo vrij", zegt Rudi,
„wat hier gebeurt is keihard. De
mensen verwachten van je, dat Je
tegen hen zegt wat ze moeten gaan
doen. Mis. Ze zullen het zelf
doen. Erachter komen
wil schilderen en niet weven of
omgekeerd. Dat kan tot geweldige
teleurstellingen leiden, maar Je bent
wel weer een stukje verder in de
eigen ontwikkeling."
Rudi Rooyackers begeleidt zelf het
boetseren en beeldhouwen. Als wij
onszelf nou eens zouden willen
ontdekken, vragen wij. maar we
kunnen niet kleien, hoe moet dat
dan? „Geeft niks", zegt hij, „nog
afgezien van het feit, dat de meeste
technieken in één dag zijn aan te
leren. Techniek is niet onbelangrijk,
maar het moet stroken met Je eigen
opvatting. Daar moet Je achter
komen via het omgaan met elkaar.
Wij proberen de afstand tussen wie
Je bent en wat Je doet kleiner te
maken."
's Middags stuiten wij op George
Lampe, de directeur van Psychopo
lis, die zich graag als "ideeënmaker"
ziet gekwalificeerd. Hij is een zeer
innemend man met een zeebonkig
prethoofd boven een ruige trui. Als
we hem dezelfde vraag voorleggen,
is hij bijna niet meer te stuiten. Hij
spreekt met een ontroerende over
tuigingskracht, die ons tenslotte
bekaf doet vluchten.
,Als iemand wil tekenen, maar hij
zet niet eerst zelf wat op papier,
hoe kan ik dan in godsnaam met
hem lullen", zegt hij, „de liniarecta
weg om Jezelf te vinden is iets te
maken, waarvan Je zelf houdt.
Daarvoor heb Je produktie, mate
riaal en techniek nodig. Daarin zal
Je zelf moeten kiezen en pas dan
kan ik zeggen: zou Je het
zo doen. Samen ga je dan verd<
Het is net als met een vro
een kind maakt. Dingen, die
moet Je ook beleven. Wat
intensere beleving dan een
die een kind baart. Mensen,
leven willen vullen met
waarvan ze werkelijk
moeten de grootst mogelijJ^]
krijgen om dat te doen.
Pas maar op. Denk maar
noodkreten van psycholog
psychiaters.Het zweten
brood, je de kanker i
gaat verdwijnen. Dan kan
doorgaan met het gevestigde
wijs, maar dan voed je mei jj~
tot maatschappelijke figm
tegen de tijd dat ze aan
kunnen, is die maatschappij j^(
veranderd.
En waar kunnen z<
terecht? Voor de televisie
rotzooi. Een zinvolle, w(
beleving van hun bestaan is
niet meer. Je hebt mens ia
zetten kaarten in bakken
zijn ze belangrijk, wafcj£
verdienen geld. Wi'
daartegenover de mensen he r
te geven, dat ze leven. EeJJ
een samenleving, waarin
zelf vollediger functioneren.
Wij laten de mensen wat
meemaken. Of ze nou kui j.
worden of amateur blijven, 1
eigenlijk geen sodemieter
maken. De enige realiteit is
kan en wat Je wil met
geleerd hebt.
We doorbreken het blinde gel
Je er bent met wat Je geleei
Uiteindelijk doe Je toch wat
wilt. Doe Je dat niet, dan
dat niet. of Je hebt er de ki
toe gekregen of Je weet niet
wilt.
Met die ontwikkeling zijn
bezig. Daar veranderen
maatschappij niet mee. Wi
er alleen een klein draadje
we zeggenkijk, het kan ook a
Psychopolis is doordrenkt
filosofie. Een leven, waarin I
waarde hoger wordt aan< I
dan prestatie, waarin kern I
belangrijk wordt als Je
bevredigends mee doet. Zof-
ook duidelijk waarom zich
deelnemers psychiatrisch
den, ex-gevangenen en ex-'
den bevinden.
„Een tijdje terug kregen
nog eens per week invalid
bezoek", zegt een begeleil
volgende dag, „met allerlei hi
delen hebben wij een blind10
echt leren fotograferen, hij
nooit iets van zijn werk
maar hij wilde nc
dolgraag. Het was een ge f.
kick voor hem, die rr
compleet gelukkig."
We maken een vergadering
de zogeheten equipe, een
gebeurtenis, waarbij een vaslfrj
van stafleden met een wi
aantal begeleiders en d
discussieert over zaken,
wezen van Psychopolis bejra
Ook wij zijn op dat
équipe, verklaart George pled
Het gaat
de gi
afdelingen. Een begeleider b
zich over de rust rond de zi
en als er deelnemers zijn
laten ze hem trouw- en v
dagskaarten verzorgen. Hij vii
hij wordt gebruikt.
„Fout"
„Fout", laat George inderdaad!»
„een begeleider biedt geen
Tenminste niet eerder dan i
ervan overtuigd is, dat de deef»
zich wezenlijk voor zeefdruk i
aeert. Anders wordt hij e
techniek voor de deelnemer,
maar knoeien. Van de misluk
leren ze het waarom ei
Pas als ze dat interesseert,
gaan begeleiden. Stoppen mt
hulp dus". Aldus wordt besloten
We lopen, zoals beloofd,
even langs de film- en fotos
Het autowrak wordt net
soort diarreekleurig,
toverschuim volgespoten. Deeli
en begeleiders vereei
happening, die een beetje d(
ingaat, omdat koplampen en
kap niet, zoals gehoopt, d«
uitdijende schuim van de
knallen.
Ook de deelneemster, die als
achter de drek in de auto zit,
verrukt. „Ik zit hier nu al ff
zegt ze. „en ik zou eigenlijl
liever schilderen." Dat moei
één van die teleurstellingen
weg naar zinvol leven zijn.
