Wat komt er in mijn kraam te pas?
„ON KAN LEVEN
BRENGEN IN SAHEL
I
Betrouwbaarheid van
de wetenschap komt
gevaarlijk in geding
AG 23 MAART 1974
EXTRA
PAGINA 19
De waterpomp van Girardier, die leven kan "brengen in de zon-
verschroeide Sahel. (Foto Pierre Mengin, Unesco)
De nog steeds (en dit jaar ster-
kei-) dreigende hongersnood en
hongerdood voor mens en vee in een
deel van Afrika dat Sahel wordt ge
noemd, kan bestreden worden, wan
neer er meer geld op tafel komt voor
watervoorziening. En die watervoor
ziening in een gebied waar het Ja
ren achtereen nauwelijks regent kan
verzorgd worden door diezelfde ver
schroeiende zon, die het land nu tot
een van de armoedigste streken op
aarde maakt.
Diep in de bodem van deze streken.
Niger, Mauretanië, Boven Volta, en
Senegal ten zuiden van de Sahara,
bevinden zich rijke waterbronnen.
Het gaat er maar om, dat water aan
de oppervlakte te brengen en te ge
bruiken als dankwatefr voor mens.
dier en plant.
Een jonge Fransman, Jean-Pierre
Girardier bouwde in de oase Chin-
guetti, achthonderd kilometer van de
Mauretiaanse kust, een „zonne-
pomp" die de tweeduizend inwoners
van drinkwater voorziet. De machi
ne bestaat grofweg uit vier elemen-
Het schoolcomplex in
Mauretaanse stijl in Chin-
'luetti. waarvan het dak fun
deert als warmtecollector voor
ie waterpomp. (Foto Pierre
Mengin. Unesco)
ten. In de eerste plaats is er een
aantal platte zwarte vlakken, die de
hatte van de zonnestraling absorbe
ren. Achter die collectors lopen
buizen waarin water tot zeventig a
tachtig graden wordt verhit. Dat is
voldoende om een vloeibaar gas als
butaan te laten uitzetten. Dit uitzet
tende gas drijft een pomp aan, die
koel water diep uit de bodem haalt.
Het gas wordt in een condensator
door dit opgepompte water weer ge
koeld en vloeibaar gemaakt. De cy
clus is daarmee rond met een grote
winst aan water.
Girardier ontketende in Chinguet-
ti, een van de meest geïsoleerde plek
jes ter aarde, een kleine sociale re
volutie met zijn vinding. Omdat de
pomp het werk overnam van de
kinderen, die altijd (veel minder)
water van ver verwijderde bronnen
hadden aangedragen, konden deze
kinderen nu tijd vinden voor onder
wijs. Daarom werd er een schoolcom
plex gebouwd, waarbij het dak
gebruikt werd voor de warmtecol-
lectors van de waterpomp.
De pomp van Girardie r heeft
honderdtwintigduizend gulden ge
kost, maar deze kosten kunnen
tot een fractie worden terugge
bracht, wanneer pompen in massa-
produktie worden vervaardigd. Die
selpompen zijn dan, door de lange en
moeilijke aanvoerlijnen van de
(kostbare) brandstof veel duurde*.
1,1,'uUi
k n« alrijke beslissingen met zeer verstrekkende gevolgen moeten regering en volksverte-
oordiging eigenlijk blindelings afgaan op adviezen van deskundigen zoals weten-
ps-beoefenaren. Men mag nu eenmaal van kabinetsleden noch parlementariërs ver-
tigüi iten, dat zij op allerlei wetenschappelijke en technologische gebieden zo gespeciali
studies aan een bepaald terrein hebben gewijd, kunnen controleren, zonder hulp van
onderzoekers gefundeerd bekritiseren en op de juiste waarde wegen,
schouders van de wetenschapsbeoefenaren wordt daarmee een zware verantwoor-
iheid gelegd terwijl zij daarnaast niet door een plicht tot verantwoording worden
ïderd. In een tijd van polarisatie, het ongenuanceerd denken in zwart-wit, is zo'n si-
niet zonder gevaar.
ook wetenschapsmensen ontkomen niet aan vooroordelen, aan de neiging om naar
>epaalde theorie of veronderstelling toe te werken. Zij hanteren bij een eerlijke
oschapsbeoefening weliswaar „harde feiten" maar de samenbundeling daarvan
t nog niet tot de „waarheid te leiden, want in een conclusie ligt onvermijdelijk een
dosis feiten-selectie, interpretatie en onzekerheid om dat ook de wetenschap niet al-
nd is.
orgaantransplantaties, het al
'Opheffen van de tbc-consulta-
of hun ombouw tot an-
tm gezondheidsorganisaties.
wereld (o.a. Amerika) DDT-projec-
ten werden onderbroken.
Jukes stelt hier tegenover in zijn
artikel in Die Naturwissenschaften
de onthutsende conclusie, dat vrijwel
alle hetze tegen DDT berustte op
zijn, dat zij uitlatingen en adviezen van wetenschapsbeoefenaren, die een leven verkeerde, later grotendeels achter
haalde observaties en gegevens
ten dele zelfs op bewuste misleiding;
bewust in zoverre dat gecorrigeerde
gegevens duidelijk werden achterge
houden of niet de publiciteit kregen
als de oorspronkelijke, kennelijk
foutieve "feiten".
Het is op deze plaats niet mogelijk,
tot in detail dit betoog van Jukes te
volgen. Enkele saillante uitspraken
willen wij echter samenvatten.
De vogelstand in de VS zou door
DDT zijn bedreigd met uitroeiing
van bepaalde soorten: treklijsters,
vis-arenden, adelaars etc. Latere zui
lver wetenschappelijke observaties
hebben aangetoond, dat de treklijs-
trokken conclusies vooral
die grote publiciteit hebben gekre-
(en spoedig komende be- gen. Bovendien is het helemaal de
ten) over het al of niet fluori- vraag, of dergelijke "gecorrigeerde"
"a drinkwater, over de wen- inzichten dan bij die actiegroepen
van een snelle natrium- wel eerlijk dezelfde publiciteit zul-
kweekreactor in het West- len krijgen als de oorspronkelijke.
zowel omdat die correcties helemaal niet
in hun kraam te pas komen. Want
'htnfo) in het algemeen, maar ook ook zo'n groep wil niet graag onge-
re zaken als het vaststellen lijk bekennen, door terug te komen
tijdstip van de dood met het op eerdere stdlingname.
Dat lijkt allemaal wat academisch,
maar toch zijn dergelijke zaken in
het verleden gebeurd.
Dezer dagen kregen wij een bijzon
der boeiend artikel onder ogen, waar
in Juist zo'n geval wordt beschreven.
Wij willen u zonder teveel weten
schappelijke termen de hoofdlij
nen van deze wetenschappelijke ver
handeling niet onthouden.
aken worden nog gecompli-
ïn riskanter, wanneer actie-
zich meester maken van
ï«en van wetenschapsmen-
rapporten etc. en deze se-
iianteren als wapens. Er gaan
prestigekwesties meespre-
»r de wetenschapsbeoefena-
nu eenmaal niet graag voor
He voetlicht terugkomen op
H geponeerde stellingen en ge-
Die Naturwissenschaften (Springer- ters,
Verlag, Januari 1974 pag. 6 e.v.)
inderdaad vele i
kwamen bij behandeling
In deze tabel is het verloop van dodelijke slachtoffers van
vlaria voor en na (en voor Ceylon later weer na) DDT-
fiecten opgesomd. Men dient er acht op te slaan dat het
Ustgenoemde dodencijfer voor Ceylon een periode van twee
ar omvat. Voorts moet in aanmerking worden genomen dat
J/ wrul in de vermelde Europese landen) de malaria ook
Jggedrongen werd door hetere algemene hygiënische om-
digheden door aanzienlijke verbetering van het sociale
lieu
and
eylon
Jaar
1946
1961
1962
1963
Slachtoffers
2.800.000
)DT-project geëindigd in 1964
IULGARIJE «46
TALIE 1945
1968
I0EMENIE 1948
1969
PAN JE 1950
J 1969
URKIJE «so
J 1969
OEGOSLAVIE 1937
150
144.631
10
411.602
37
338.198
4
19.644
den.
Maar na enige Jaren stak 'n storm
protest tegen het gebruik
het fotosynthese-proces in de
reldzeeën er door zou worden
traagd en uiteindelijk stopgezet
verschijning van het veel
besproken en wereldwijd verspreide
boek Silent Spring in 1964. Dat boek
signaleerde (veronderstelde) funeste
invloeden van insecticiden en vooral
DDT op het milieu en de ecologie en
ook uiteindelijk op de mens doordat
DDT onafgebroken in de voedselke
ten zou worden opgenomen en daar
door een veel wijdere werking zou
krijgen dan alleen ten aanzien van
insecten.
Het resultaat was. dat van over
heidswege in een groot deel van de
enkele meting onder excep-
Wetenschap cn
technologie
door P. Bok
tionele omstandigheden en dat de re
sultaten van die meting later niet
werden bevestigd als geldend voor de
oceanen en de regenval in het al
gemeen, integendeel. Publicaties en
mededelingen betreffende deze cor
rectie kregen nauwelijks aandacht,
hoewel het voor iedere wetenschap
pelijke onderzoeker duidelijk moest
zijn dat extrapolatie van incidentele
gegevens over het geheel van de we
reldzeeën ronduit onverantwoord
iepen
artikel over insecticides en gezond- tegen iepziekte, als geheel in Ameri-
heid, landbouw en milieu. Daarin ka veruit de grootste vogelpopulatie
gaat hij uitvoerig
bleem.
DDT was al in 1877 gesyntheti-
de af- seerd, maar men wist er weinig mee
medische fy- te doen tot 65 jaar later, tijdens de
sica van de Universiteit van Califor- tweede wereldoorlog de dodelijke zij hebben zich elders sterk vermeer-
nie en Berkeley (USA) publiceerde werking bij insecten ontdekt werd. derd. Adelaars (het nationale sym-
in het wetenschappelijke tijdschrift Toen ontstond een rage van DDT-ge- bool van de Verenigde Staten) blijken
bruik voor gewassen-bescherming.
malariabestrijding etc. Een typhus-
epidemie in Hitiers vernietigingskam
pen werd direct na de bevrijding,
door de geallieerden abrupt afgebro
ken door de toepassing van DDT,
voordat de ziekte zich vanuit de kam
pen over de rest van Europa kon
verspreiden.
Vooral de malariabestrijding met
DDT had over de gehele wereld na
de oorlog opzienbarende resultaten.
In een bijgaand staatje, eveneens
ontleend aan het artikel van prof.
Jukes, worden enkele voorbeelden
gegeven. De Wereld Gezondheids- rapport over het voorkomen
Organisatie verzorgde doeltreffende DDT in het water der oceanen
acties met DDT tegen ondermeer ty
phus, gele koorts en slaapziekte in
groot aantal ontwikkelingslan- overhaaste conslusie uit trokken, dat
i op 't DDT-pro- gebleven, talrijker zelfs geworden in
de jaren dat met DDT werd gewerkt.
Visarenden zijn inderdaad gesneu
veld door DDT-concentraties in vis
(vermoedelijk, niet bewezen)
niet door DDT-resten in hun prooi
vrijwel op de rand van uitroeiing ge
bracht te zijn maar door (ongeoor
loofde) Jacht, waaraan 77 procent
van de adelaarstand ten offer is ge
vallen. Soortgelijke ontwikkelingen
deden zich voor ten aanzien van val
ken en pelikanen.
De aanvankelijk verdachtmakin
gen van DDT kregen een enorme
publiciteit door de actiegroepen, de
latere weerleggingen van de (voorlo
pige) wetenschappelijk conclusies
kwamen nauwelijks in het daglicht.
Een incidenteel (weer voorlopig)
DDT op, om dat het milieu-vervui- dat de zuurstofvoorziening op aarde
lend zou werken, vele diersoorten op gevaar zou lopen.
De acties kwamen pas goed op alarm-gegevens betrekking hadden
malen de dagelijkse dosis van nor
male mensen en dieren eventueel een
verhoogde kans op kanker hebben.
Op grond van allerlei acties en met
terzijde stelling van studies die de
wetenschappelijke basis aan die actie
ontnamen, is in een groot deel van de
wereld het gebruik van DDT ge
staakt. al of niet door de overheid
vissoorten zouden met
uitsterven bedreigd zijn door te hoge
concentraties van DDT in hun
lichaam. Deze beweringen steunden
op een sterke achteruitgang van die
vissoorten in bepaalde gebieden in
tijden, dat inderdaad een verhoogd
DDT-gehalte van afbraakprodukten
daarin werd aangetroffen. Niet
werd in de alarmerende berichten in
dit verband vermeld, dat enkele
elkaar snel opvolgende orkanen een
ravage onder de visstand hadden
aangericht door verwoesting van
broedplaatsen etc. terwijl (waarover
straks meer) in het geheel niet was
aangetoond dat DDT op zichzelf
schadelijk voor deze vissen was. Er
werd 'n causaal verband gelegd dat
er niet was en tot dusver niet is aan
getoond. Bovendien was de veront
reiniging waarschijnlijk door andere
produkten veroorzaakt.
Jukes vermeldt met kennelijke spijt,
dat zelfs de Club van Rome in zijn
opzienbarende rapport in sommige
opzichten is uitgegaan van de aan
vankelijke alarmerende „voorlopige"
conclusies van onderzoekingen en de
tegenspraak van de aanvankelijke
conclusies door dezelfde wetenschaps
-beoefenaren of wetenschappelijke
instellingen kennelijk niet in hun
beschouwingen heeft betrokken.
Een werkelijk ontstellend voorbeeld
van eenzijdige, onjuiste en mislei
dende hetze volgt in het artikel van
Jukes na deze aanval op de Club
van Rome. Tijdens 'n „hearing" over
de DDT-gevaren in de Verenigde
Staten kwam een rapport ter spra
ke over verontrustende DDT-con
centraties in de bodem. Dat rapport
had toen al aanleiding gegeven tot
heftige acties. Tijdens de hearing
moest de wetenschapsbeoefenaar, die
de verontrustende cijfers de wereld in
had geslingerd, toegeven dat di
me tingen slechts betrekking hadden
op één plaats bij Long Island (New
York). Maar er bleek tijdens die
waar de metingen werden verricht,
had een tankauto gestaan die daar
gevuld werd met sproeistoffen met
DDT voor bewerking van landbouw
gronden. De betrokken wetenschaps
beoefenaren publiceerden geen cor
rectie op toelichting op hun aanvan
kelijke rapport, het hearing-rappor'
kreeg nauwelijks aandacht.
Dan is er in die Jaren van verzet
tegen DDT nog een wijdverbreide op
vatting ontstaan dat DDT kanker
verwekkend of in ieder geval afbre
kend voor een natuurlijke defensie
tegen kanker zou zijn. Onjuist noemt
Jukes deze conclusie aan de nand
van wetenschappelijk onderzoek.
Bij sommige soorten knaagdieren
(o.a. ratten) bestaat dit effect mis
schien wel. maar bij andere diersoor
ten in het geheel niet. Zeker niet
bij de mens, aldus concludeert Jukes
Arbeiders in DDT-fabrieken, die
een dagelijkse dosis van 625 maal de
„normale" voor anderen geldende
dosis DDT of meer binnen kregen ge
durende negentien Jaar hebben daar
geen enkele nadelige invloed van on
dervonden. Er is geen spoor van ver
hoogd kankerrisico gevonden. Proe
ven met dieren hebben aangetoond,
dat enkele soorten pas bij tientallen
Die gevolgen blijken duidelijk uit
het bijgaand staatje over de slacht
offers van malaria, een ziekte die in
onderontwikkelde landen vooralsnog
alleen door DDT doeltreffend beste
den kan worden, terwijl de acties te
gen DDT volgens Jukes niet weten
schappelijk verantwoord zijn. Niette
min zijn in vele landen de DDT-ope-
aties gestaakt.
Premier Indira Gandhi van India
verklaarde in Juni 1972 tijdens de
Stockholmse wereldconferentie over
milieubescherming ondermeer het
volgende: „Wat moeten wij zeggen te
gen onze landgenoten, die in dorpjes
en achterbuurten wonen over het
belang van het schoon houden van
oceanen, rivieren en atmosfeer ter
wijl hun eigen gezondheid en hun le
ven door het milieu van him ver
blijfplaats worden bedreigd? Het mi
lieu op wereldwijde schaal kan niet
verbeterd worden zolang er grote ge
bieden bestaan waar onvoorstelbare
armoede heerst. Maar anderzijds
moeten wetenschap en techniek hel
pen, om die armoede op te heffen".
Tot zover het artikel van Jukes.
In dit licht bezien hebben weten
schapsbeoefenaren een beangstigend
verantwoordelijke taak, maar de
overheid heeft de even beangstigen
de taak om adviezen van de weten
schap in de praktijk te brengen. De
gevolgen van de hetze teg«i DDT
zijn, gezien de cijfers die wij hierbij
publiceren, bijvoorbeeld in Ceylon
ontstellend geweest. De overheid
heeft hier kennelijk „deskundige" ad
viezen verkeerd geëvalueerd. Maar
tot een herziening op grond van we
tenschappelijk onderzoek is het nog
nooit gekomen.
Dergelijke zaken brengen ener
zijds de geloofwaardigheid van de
wetenschap in geding, en geven bo
vendien aan actiegroepen nog niet
het recht, de wetenschap waar dat
in hun kraam te pas komt, op het
verdachtenbankje te plaatsen en se
lectief te gebruiken voor hun acties.
Nogmaals: het is een gevaarlijke
situatie, wanneer overheid en volks
vertegenwoordiging blindelings moe
ten vertrouwen op „de wetenschap"
terwijl die wetenschap zelve noodge
dwongen door de maatschappij wordt
gepolariseerd, wordt gedwongen om
te denken in zwart-wit.
„Zwangere vrouwen en kinderen wegwezenEen bord dat
door een actiegroep werd geplaatst bij de kerncentrale in
Borssele. Een voorbeeld ook van de manier, ivaarop actie
groepen apert onjuist wetenschappelijke argumenten voor of
tegen een of andere installatie hanteren. Vele ivetenschaps-
mensen waarschuwen voor de gevaren van kernenergie, maar
die gevaren zijn voor zwangere vrouwen niet groter dan voor
anderen. De genetische schade, waarop kennelijk wordt gezin
speeld, heeft zich eventueel al voor de zwangerschap voor
gedaan
vao
