Valdez
ontruimt
schansen
Eeuwfeest Leidse universiteit
wordt een groot spektakelstuk
ieleg en
uitzet
Vandaag vierhonderd
jaar geleden
Elvi Couture in Crimplene
IJa. 8'
I, dan
pERDAG 21 MAART 1974
'hllatei
ast8001* Hft de a s" herdenkine
'istaay ^onderd jaar vrijheid'
ft K publiceren wij hier het
artikel van een serie,
jrin een historische bescrij-
g zal worden gegeven
beleg en ontzet van Leiden.
t denken daarbij o.m. aan
'jol, die de geuzen en glippers
ten gespeeld, om verder ook
te staan bij figuren
van Oranje, Boisot, Pie-
Adrzn van der Werf en Mag-
Moons. Vandaag staan
stil bij het eerste beleg, dat
jgj 31 oktober 1573 tot 21 maart
heeft geduurd. Voor
sluyting" van Leiden,
pleegden wij de geschied-
Ijvers Orlers, Blok, Van Vio-
en Fruin en gingen wij af op
intekeningen van de 79-jarige
;denaar. de heer Tegelaar.
Platteel
[DEN De Leidenaar is voor wat zijn vaderlandse ge-
«denis betreft zeer vertrouwd met de datum van de der-
oktober 1 574. Aan een maandenlang beleg kwam op die
een einde. De vijand had Leiden de rug toegekeerd
stad kon weer in alle vrijheid ademhalen. Aan dit beleg
ontzet, nu bijna vier eeuwen geleden, zal over enkele
inden ruime aandacht worden besteed. Minder bekend
onze vaderlandse historie is het feit, dat het morgen pre-
ivierhonderd jaar geleden is, dat de Spaanse bevelhebber
idez op last van Alva, die Valdez' troepen nodig had om
j te leveren op de Mookerheide, de vijandelijke schansen
"fd Leiden ontruimde. Met deze aftocht kwam een einde
het eerste beleg, dat vanaf 31 oktober 1573 had ge-
Reeds lang was het in die tijd te
vrezen geweest, dat de Spanjaard,
eenmaal in het bezit van Haarlem,
weldra zou trachten zijn succes ver
der voort te zetten door onmiddellijk
zich te werpen op de overige steden
van Holland. Niet ontmoedigd door
het helfhafite verzet, dat Alkmaar
bood op 8 oktober 1573 schudde
de stad het Spaanse Juk van zich
af begonnen de Spanjaarden
Rijnland binnen te trekken en hier
en daar voorbereidselen te maken tot
het opwerpen van schansen en het
bezetten van dprpen in de omtrek
van Leiden. Tot op een halve mijl
afstand van de stad werden op last
van de stadsregering alle huizen,
hooibergen, schuren en bomen ver
nield teneinde de vijand te beletten
daarvan gebruik te maken. Boven
dien werd alle fourage zoveel moge
lijk binnen de stad gehaald en net
vee en de paarden tot onder de wal-
Voor het eerste beleg, waartoe de Spaanse bevelhebber Valdez over circa 5000 manschappen de be
schikking had, wierp hij plm. twintig schansen rond Leiden op. Geheel onder aan de foto de
schans Lammen, die bij het tweede beleg een belangrijke rol zou gaan spelen. Op de foto links de
Spaanse bevelhebber Franciscus Valdez. Rechts onder: papieren noodmunten tijdens het beleg ge
slagen.
len gedreven. Een nauwe kring van
vijandelijke schansen omvatte spoe
dig de stad. Leider ook van dit beleg
was Francisco Valdez, die omstreeks
5000 man tot zijn beschikking had.
Overeenkomstig de nieuwe oorlogs
plannen van Alva, die na de erva
ring met Haarlem en Alkmaar had
afgezien van een belegering met be
schieting en bestorming en zich
wilde bepalen tot nauwe insluiting
en schansenbouw op het platteland,
beperkte Valdez zich tot het afslui
ten van alle toegangen te water en
te land en tot het bezetten der rond
om opgeworpen schansen (pijn. 20)
met voldoende troepen. De Spaan
se strategie steunde daarbij op de
overweging, dat de stad zich vroeg
of laat bij gebrek aan levensmid
delen zou moeten overgeven.
Binnen Leidens veste
Tegenover de macht van de vijand
bevonden zich binnen Leidens veste
vier vendels schutterij (omstreeks
600 man), enige honderden gewa
pende ingezetenen en een groot aan
tal voor het ontzet van Haarlem
aangetrokken vrijwilligers.
De bestuurderen der stad hadden
zich op tal van wijzen voorzien van
leeftocht voor de bevolking, waar
van een deed afkomstig was uit het
karen, dat Dordrecht, Delft en Rot
terdam ten behoeve van Haarlem
hadden bijeengebracht, maar dat te
Leiden was achtergebleven en met
de verder ingeslagen levensmidde
len in het "provianthuys" aan het
Steenschuur en in drie kerken wa
ren opgeslagen. Ook aan koeien had
men geen gebrek aangezien het om
liggende platteland ten behoeve der
stad zoveel mogelijk van alle vee was
beroofd. Uitvallen van de "vrybuy-
ters" brachten bovendien nog veel
mondvoorraad binnen.
Met het uit kloosters en kerken ge
haald zilver werd 'koper- en zilver
geld geslagen. Het later in december
uitgegeven papderen noodgeld voor
zag in het gebrek aan munt. Op de
papieren gulden, waarvoor men het
perkament van oude misboeken ge
bruikte, had de magistraat het rand
schrift. "Haec libertatis ergo" (Om
vrijheidswil) om de Hollandse leeuw
latén plaatsen.
Dit opschrift wekte indertijd er
gernis bij dominee Adrïaan Jansz
Teling, die van de kansel de magis
traten met varkens vergeleek, die
niet verder denken dan aan hun
voer. Volgens zijn inzicht had erop
moeten staan "Haec religionis ergo"
(terwille van de godsdienst). De drif
tige stadssecretaris. Jan van Hout
die naast burgemeester Van der
Werf de preek aanhoorde, haalde
op zeker moment zijn pistool tevoor
schijn en zei tot de burgemeester:
"zal ik hem er af lichten"? Geluk
kig kon Van der Werf hem tot be
daren brengen.
„Glippers"
De verbeurdverklaring, verhuur
en verkoop der goederen van uitge
wekenen 'glippers) bracht ook nog
wat geld in kas. Zo kon men de met
inkwartiering van soldaten in hun
huizen en op eigen kosten zwaar be
laste burgers enigszins ontheffen
door de soldaten van stadswege te
betalen voor hun onderhoud, waar
toe bovendien een wekelijkse hef-
delijke omslag werd ingesteld.
Gestreden werd er evenwel niet
veel. De vijand, die de door de stad
opgerichte schans bij Lammen en
het slot te Warmond al spoedig had
bemachtigd, bepaalde zich tot klei
ne strooptochten tot onder de stads
muur en het verbranden van een
paar buiten de stad gelegen molens
Ook van verraad is tijdens dit
eerste beleg sprake geweest, Zo had
een aantal "glippers" het plan op
gevat om de Hogewoerdspoort op 'n
geheim gehouden moment te ope
nen en zo de vijand gelegenheid te
geven om de stad binnen te vallen.
Het is bij een poging gebleven want
op 21 maart 1574 brak Valdez het
beleg op om met zijn troepen aaar
het Gelderse te vertrekken. Vier
dagen later werden de poorten van
Leiden weer geopend, men ver
ademde en juichte over de onver
wachte redding van de reeds drei
gende ellende en hongersnood.
Men juichtte.. doch van de Prins
kwamen de waarschuwende woor
den: "Denk er om de Spanjaard is
weg. maar hij komt terug. Wees
zuinig met levensmiddelen, zorg dat
de pakhuizen vol met etenswaren
zijn, zorg voor veel koeien en var
kens". De waarschuwing werd in de
wind geslagen, de Prins kreeg gelijk
want in de nacht van 25 op 26 mei
de Spanjaardenr ^erug
ADVERTENTIE
Overheerlijk INDISCH of CHINEES ETEN In gezellige sfeer en met prettige bediening
INDISCH RESTAURANT DOBS Koeiltjï IkOe efov^sldTgehooflafl
ADVERTENTIE
LEIDEN Er staat Leiden het volgend jaar een feest te
wachten dat, als de groots opgezette plannen slagen, zijn weerga
in de historie van deze stad niet kent. Een feest dat een kleine
week duurt en gevierd zal worden bij gelegenheid van het
tachtigste lustrum van de Leidse Universiteit. Een feest, waar
aan alle Leidse verenigingen actief kunnen deelnemen en waar
bij de nadruk behalve op het dramatische vooral ook op het
sociale aspect wordt gelegd. De manifestaties, die in de week
van 19 tot 24 mei gehouden zullen worden, hebben namelijk als
onderwerp sociale opbouw van de stad Leiden door de eeuwen
heen met speciale aandacht voor het begrip 'Vrijheid'.
verbonden worden. De deelneming,
aan deze gigantische happening staat
open zowel voor zangkoren ais schil
dergenootschappen, zowel voor sport-
verenigingen als bejaardenbonden zo
wel voor scholieren als socialistische
Er heeft zich inmiddels een Com- werkgroepen, zowel voor vormings-
Door
Pieter C. Rosier
missie Project 1975 gevormd,
in behalve Henk Gerdlng
Douwes namens het Leids Acade
misch Kunstcentrum zitting hebben
de beroepsregisseurs Pieter van Em-
pelen en Roel Polak. Het zijn met
centra als carnavalsclubs, zowel
Kiki blaaspoepgezelschappen als kamer-
muziekensembles.
Dramatisch
De commissieleden, die gisteravond
deze twee regisseurs, die hun een eerste informatieve bijeenkomst
plannen tot het verzorgen 1
met vertegenwoordigers i
feestweek voor de gehele Leidse bur- verenigingen en groeperingen heb-
gerij, waartoe ook de studenten zelf ben belegd, spreken van eeti drama-
f(£)Crmjp/er^]
U vindt het in de betere modezaken, f. 142.50
Verkiezingsbijeenkomsten
behoren,
het college
sociaal interessant project.
stuur van de Leidse Universiteit heb- Dramatisch interessant, omdat de
ben voorgelegd. Een week vol
creativiteit dus, waaraan iedere Lei-
denaar op z\jn eigen specifieke ma
nier kan deelnemen en waarvan de
bedoeling is dat door deze
werkvorm, geïnspireerd op die
het Parijse Theatre de soleil en het
Bread and Puppet Theatre, in dit
toepassingsgebied geheel nieuw is.
Sociaal interessant, omdat het
De regisseur Pieter van Empelen (rechts) en
Roel Polak, die het dramatische en sociale spek
takel rond het eeuivfeest van de Leidse Univer
siteit zullen begeleiden. (Foto Jan Holvast)
samenwerking een sterkere band tus- unieke kans biedt
groot
ÖDEN Vrijdagavond om 8 uur
te Partij van de Arbeid een
^angsbijeenkomst in De Burcht
S?en. Sprekers zullen zijn Ma
te van der Molen, lijsttrekker,
de kieskring Leiden, en Arie
,der Hek, tweedekamerlid en
Wvoerder van de PvdA-fractie,
de debatten over de olie-cri-
Mevrouw van der Molen zal het be
lang van de Statenverkiezingen v or
met name de Leidse regio met de
vele speciale problemen uiteen zetten
en van der Hek zal het verband leg
gen tussen de Staten-verkiezingen en
de positie van het kabinet Den Uyl.
De SGP komt dezelfde avond bij
een op Middelstegracht IA. Spreker
is B. Sieifc.
de verenigingen onderling en tus- tal maajtschappelijke groeperingen
sen de verenigingen en de stad Lei- binnen en buiten de universiteit in
den zelf wordt gecreëerd. De uni- eenzelfde gerichtheid onder te oren-
versiteit heeft inmiddels haar steun gen, hetgeen voor Leiden ook buiten
,e week van belang kan zijn.
Behalve de straat zullen ook ge-
k.en: de Waag, het stadhuis, de
a» o Pieterskerk en de Stadsgehoorzaal
al deze gebeurte-
ormen. De in Am
sterdam wonende regisseur Pieter
van Empelen heeft voor deze feest
week een raam ontworpen, waarbin-
door de deelnemende verenigin-
rlsch opzicht. Het eeuwfeest
Leidse Universiteit krijgt met dat al het""decor
een geheel ander karakter dan tot nissen
nog toe in deze stad gebruikelijk is.
Het project, dat onder meer een con
gres over "Vrijheid" omvat, zal in
principe de vorm hebben van een
keten van toneelscenes (zowel op zelf nog heel veel kan worden
straat als in theaters)muziekuitvoe- ingevuld,
ringen, cabaretvoorstellingen, dans-
demonstraties, poppenspelen, hage- Het ontwerp, waarin Piero van
preken en exposities. Een keten van Ley den als schijnbaar historische fi-
gebeurtenissen, die door omroepers, guur een centrale functie vervult,
vlugschriften en kranten met elkaar geeft als dramatische manifesta
tie bijvoorbeeld de geschiedenis van
Leiden vanaf 1550 tot het ontstaan
van de Leidse universiteit te zien
met de nadruk op de sociale op
bouw van Ledden.
Het ontwerp geeft ook een volkse
kijk op de plaatselijke zeden ten tij
de van de eerste jaren na het beleg.
Het biedt voorts ruimte voor een
levensechte tentoonstelling van het
sociale leven in de afgelopen vier
eeuwen, een cabaretvoorstelling ge
baseerd op de rechten van de mens,
een hagepreek op het Burcht-terrein
met als spektakelstuk een overval
door katholieken en Spaanse soldaten
(waarbij Piero van Leyden gevangen
wordt genomen), een geuzentocht
van Pijnacker naar Leiden met een
gekostumeerde intocht tot slot, een
historische maaltijd, een poppenkast
voorstelling van „Het studentenleven
door de eeuwen heen" en een muzi
kale schets van de geschiedenis van
Ledden in de negentiende en twintig
ste eeuw. De feestweek zou naar Pie
ter van Empelens idee besloten kun
nen worden met een „Dag der ver
enigingen," tijdens welke de heden
daagse thematiek van de sociale
structuur aan de orde kan worden
Pieter van Empelen en mede-regis
seur Roel Polak, die zelf de moge
lijkheden en moeilijkheden van een
dergelijk groot project nauwelijks
kunnen overzien, stellen zich voor om
met de deelnemende verenigingen in
de komende twee maanden aan een
proefspel te beginnen. Dit proefspel
moet volgens dit tweetal een compac
te samenballing zijn van wat prak
tisch mogeliijk is. Hoe bijvoorbeeld
4 WEKEN LANG
Voorjaarsaanbiedingen
VIEUX SUPERIOR,
extra zacht, liter
nu f 9,75
ALEDO SHERRY
echte Sherry, per fles
nu f4,95
f 9,75
ROSE DE FRANCE
uit het land van An jou,
per fles
nu f 2,95
PONTE'S WHISKY
100% Scots, per fles
nu f 10,95
21 Pijpjes
GILDE PIL,ENER
nu f 7,95
12 euro halve liter
GILDE PILS
nu f 6,25
STEENSTR 8 TEL 21361
HERENSTR 6 - TEL 3006»
HAARLSTR 204 TEL 21611
en gratis thuisbezorgd in
Leiden en omgeving.
Donderdagavond koopavond
tot 9 uur geopend
kan een beoefenaar van de turnsport
in dit sociale spektakel worden in
gepast? „Maaif", zo zeggen Pieter en
Riél, „we zijn erg beïnvloedbaar waar
het ideeën betreft". En dat «feeft
misschien veel hoop voor het proef
project, dat op de LAK-zolder tot
ontwikkeling zal worden gebracht.
