"DWANGW ETTEN" VAN KUYPER
GAAN NA 70 JAAR VERDWIJNEN
SKOJ,
'Staken mag, als je maar
beseft dat het beter is
om het nooit te doen
Ambtenaren eindelijk uit Kuypers wurggreep
ZATERDAG 1 DECEMBER 1973
Het stakingsverbod voor overheidspersoneel verdwijnt bin
nenkort uit de wet. Niet na luidruchtige acties van ambte
naren, maar vrijwel zonder slag of stoot. Een schril con
trast met de woelingen van zeventig jaar geleden, die tot
het verbod hebben geleid.
pe arbeidersbeweging staat nog in de kinderschoenen als
n het begin van deze eeuw het land wordt geregeerd door
ben christelijke coalitie van anti-revolutionairen en rooms-
katholieken. Leider van de regering is de stichter van de
&RP, dr. Abraham Kuyper.
in de eerste maamd van 1903 bre-
cen in de Amsterdamse haven con
tacten uit na de weigering van de
werkgevers om de vakverenigingen
jan de arbeiders te erkennen als
inderhandeldingspa/rtner. Er volgen
jntslagen.
)e spoorwegmaatschappijen willen
nige boten laten lossen door spoor-
De Nederiandsche
)oor Peter Riemersma
fereemging van Spoor- en Tram-
fegpersoneel bestempelt dit als
pnderkruipersa'rbeid" en roept de
jden op het werk te weigeren,
p 29 Januari legt vrijwel het ge-
;ele personeel van de Rietlanden,
iet grote spoorwegemplacement te
[msterdam, het werk neer. De sta
ing breddt zdoh snel uit onder alle
poorwegpersoneel in het land
h Durgerdam komt het tot bloedii-
e gevechten tussen stakers en „on-
prkruipers". Op 31 Januari ligt het
poorwegverkeer in heel Nederland
lil. ,,De grote spoorwegstaking van
j)03" is een feit. Nog op dezelfde
pond van die gedenkwaardige dag
pven de spoorwegdirecties volledig
>e aan de eisen van de arbeiders,
kvee dagen later gaan de werkge-
ers in de haven door de knieën.
Gans het raderwerk staat stil. als
W machtige arm het wil", heeft
Jomela Nieuwenhuis de arbeiders
borgehouden. Menigeen begint erin
geloven.
lereerste plaats geldt diit voor het
personeel te Den Haag, terwijl de
personelen van de lijn Haarlem-
Rotterdam en Gouda-Den Haag
zioh gereed moeten houden op de
eerste aanmaning naar Den Haag
te vertrekken.
Deze maatregelen dienen om te
voorkomen, dat de volksvertegen
woordiging een wet aanneemt,
waarbij ons het recht tot staken
wordt ontnomen. Men beware ech
ter zijn kalmte, wachte de geheime i
de wetsontwerp wordt de instelling
geregeld van een staatscommissie
die de rechtspositie en de dienst-
voorwaarden van het overheidsper
soneel moet onderzoeken.
Vooral het stakingsverbod zet
kwaad bloed, omdat het wetsont
werp de mogelijkheid biedt een sta
kende ambtenaar of spoorwegman
enkele rechten te ontzeggen. Zoals:
het bekleden van ambten, het die
nen bij de gewapende maoht en ook
het recht om te kiezen of gekozen te
worden.
In een persoonlijke en, heel onge
bruikelijk, mondelinge toelichting
voor het parlement op zijn wets
voorstellen spreekt Kuyper over de
noodzakelijkheid „om verdere gru
wel als van Durgerdam te voorko
men", van „een onbezonnen aanslag
op dien hoofdfactor voor de levens
beweging der maatschappij", van
„een opofferen van de welvaart van
heel het volk aan zucht naar
klasse-invloed".
Maar Kuyper heeft ook oog voor
en deugdelijke rechtspositie en
laaien op. Maar de stakingsgeest
stikt er vrijwel in.
Als op 2 april de Tweede Kamer
begint met de behandeling van
Kuypers voorstellen is er in het Co
mité van Verweer een scherpe
tweestrijd gaande tussen de so
ciaal-democraten en de anarchisten.
De eerste voelen niets voor een po
litieke staking; de laatsten hebben
de overhand. In de nacht van zon
dag 5 op maandag 6 april wordt de
staking afgekondigd.
Maar noch in de havens, noch bij
de spoorwegen slaat hij echt aan.
Alleen de Amsterdamse haven komt
praktisch stil te liggen. Nog dezelf
de dag begint de stakingsleiding te
rug te krabbelen. Na enkele dagen
is de slag verloren.
De smadelijke nederlaag voor de
socialistische vakbeweging leidt tot
felle botsingen. In nachtvergaderin-
gen op 10 en 11 april bestrijden
anarchisten en sociaal-democraten
elkaar bijna op leven en dood. Re
volvers zwaaien dreigend door de
lucht. SDAP-voorman Pieter Jelles
Dngehoord
uyper en zijn kabinet hebben
ërkloos toegekeken. Het wordt „de
jalitie" niet in dank afgenomen,
paral an de rechtse en liberale
brs wordt gevraagd om strafbepa-
agen tegen het staken van ambte
aren en spoorwegpersoneel. Men
indt het ongehoord, dat openbare
jensten en bedrijven door stakin-
bn kunnen worden stilgelegd,
jeprikkeld door deze reacties kon-
jgt de Vereeniging van Spoor- en
ramwegpersoneel een politieke sta
ng aan, voor het geval Kuyper
(richt voor de druk van rechts. In
[n manifest van 4 februari wordt
(t spoor- en 'tramwegpersoneel op-
jroepen
instructie af en doe niets zonder
order van het hoofdbestuur." Aldus
'het vaderlijk, gebiedende manifest
van de Vereeniging van Spoor- en
Tramwegpersoneel.
En bij het verspreiden van dit
pamflet blijft het niet. Op 20 fe
bruari richten enkele organisaties
een Comité tot Verweer op. Behalve
verschillende socialistische vakver
enigingen en de Socialistenbond
doen er aan mee het NA.S. (Natio
naal Arbeiderssecretariaaten de
S.DA.P. (Sociaal-Democratische Ar
beiders Partij).
Kuyper trotseert de socialistische
druk. Op 25 februari dient hij drie
wetsontwerpen in bij de Statcn-Ge-
neraal. Het eerste verbiedt het sta
ken van overheidspersoneel en per
soneel van de spoorwegen op straffe
van maximaal zes maanden gevan
genisstraf of zeshonderd gulden
boete.
Het tweede voorziet in de oprich
ting van een spoorwegbrigade, die
voor behoorlijke arbeidsvoorwaarden
voo'r het overheidspersoneel „voor
nu en voor de toekomst", getuige de
instelling van de staatscommissie.
Het furieuze Comité van Verweer
kijkt daar aan voorbij en roept uit,
dat Kuypers voorstellen „dwangwet-
ten" zijn. Het propageert een alge
mene staking. Deze harde opstelling
brengt de christelijke vakverenigin
gen in het geweer.
Zij protesteren tegen de poging om
de Nederlandse arbeiders te brengen
tot revolutionair verzet tegen de re
gering. „Een verzet in besliste strijd
met de Christelijke verhouding 'tus
sen volk en overheid, niet te recht
vaardigen door het bestaan van
rechtmatige grieven onder de spoor
wegarbeiders".
Een oproep tot alle arbeiders van
christelijk beginsel zich te organise
ren in eigen verenigingen gaat ge
paard met de oprichting van een
Comité van Verdediging - tegenpool
van het Comité van Verweer, Hefti
ge discussies tussen zich christelijk
en socialistisch noemende arbeiders
Onder de dwangwetten.
Troelstra typeert het gebeuren als
„de hel", maar hij kiest niet duide
lijk partij tegen de anarchie.
Intussen neemt de Tweede Kamer
de wetten aan. Alleen de SDAP en
de Vrijzinnig Democraten zijn te
gen. De laatsten, omdat zij het on
redelijk vinden het spoorwegperso
neel het stakingsrecht ite ontnemen,
voordat him rechtspositie behoorlijk
Is geregeld. De onmachtige Troel
stra roept dramatisch uit: „Thans
hebt gij overwonnen. Gaat uw gang
maar. Wij zullen strijden en strij
den, tot wij eenmaal de overmacht,
waar gij misbruik van hebt ge
maakt, zullen hebben overwonnen."
Een zwakke echo van de woelingen
aan 'het begin van deze eeuw heeft
dezer dagen geklonken in de Verga
derzaal van de Tweede Kamer.
Daar spraken de parlementariërs
van nu over het regeringsvoorstel
de strafsancties op het staken van
ambtenaren e
uit de wet 'te schrappen.
Kuyper kon zeventig Jaar geleden
niet voorzien, dat het uitgerekend
twee AR-ministers (De Gaay Port
man en Boersma) en een Rooms-
Katholieke KVP-minister (Van
Agt) zijn die het voorstel verdedi
gen. Troelstra kon al evenmin be
vroeden, dat er Van enige strijd
nauwelijks sprake zou zijn en dat
de „dwangwetten" eigenlijk nooit
zijn gebruikt.
Het WD-kamerlid Annelien Kap-
peyne van de Coppello vertolkte in
de Kamer een algemeen gevoel door
te zeggen: „Beziet men deze straf
fen en ontzetting uit bepaalde rech
ten, dan kan men constateren dat
zij na zeventig Jaar van kracht te
zijn geweest en nauwelijks te zijn
toegepast, niet meer thuishoren In
de huidige sociale verhoudingen."
Er zou verder ook geen woord meer
zijn gesproken over dit kappen van
enig dor hout uit onze wetgeving
als de anti-revolutionaire nazaat
van Kuyper, minister De Gaay
Portman, niet zo stoutmoedig was
geweest in het dagblad Trouw te
laten doorschemeren, dat hij niet
alleen de strafsancties kwijt wilde,
maar het hele stakingsverbod voor
ambtenaren de wëreld uit wilde
helpen. Sterker: ambtenaren in
principe het recht wilde geven om
te staken.
„Ik ben er tegen om in de plaats
van dat strafrechtelijk verbod disci
plinaire maatregelen tegen stakende
ambtenaren te gaan invoeren. Als
je dat doet hou Je de boel voor de
gek. Als Je zegt staken is voor amb
tenaren strafrechtelijk niet verbo
den, maar je gaat bijvoorbeeld va
kantiedagen intrekken of boeten
opleggen als er gestaakt wordt, dan
verandert er nog niets wezenlijks."
Misschien had deze ontboezeming in
Trouw alleen, nog onvoldoende hou
vast gegeven voor steigerende Ka
merleden. Maar de stormloop tegen
de minister was niet meer te keren,
doordat in de Troonrede deze lelijke
zin stond: „De regering wil een
snelle ratificatie van het Europees
Sociaal Handvest, ook wat betreft
het stakingsrecht voor de ambtena
ren, bevorderen".
De goedkeuring door het parlement
van het Europees Sociaal Handvest
laat al twaalf Jaa'r op zich waohten.
De vertraging houdt nauw verband
met een meningsverschil over de
uitleg van het stakingsrecht.
Achtereenvolgende kabinetten heb
ben steeds volgehouden, dat het
meedoen aan stakingen van ambte
naren ongeoorloofd is en plichtsver
zuim oplevert. Het kabinet-Cals
(waar de PvdA inzat) wilde de on
geoorloofdheid opnemen in de
De Mamaalothzanger. Abraham de triomfantelijke.
Maar de regering kan geen defini- loos te staan, zegt
tieve afspraken maken. Altijd be-
1913
Roethof:
heeft dat voornemen verder gestalte houdt het parlement het recht
gegeven. Het diende een wetsvoor- in te grijpen. De Btaten-Generaal kan de regering nog altijd
stel in om de Kuyperiaanse straf- hebben het budgetrecht, zij geven roep doen op de plichtsverzuimbe-
sancties uit de wet te (schrappen,
maar tegelijkertijd stelde het voor
disciplinair stakingsverbod op te de Tweede Kamer
in de Eerste Kamer.
AR-minister De Gaay Fortman
vindt in deze zaak de AR-fractie in
Tweede Kamer tegenover zich.
in het ambtenarenreglement.
Het kabinet-De Jong wilde de vraag
ja of nee stakingsrecht voor ambte
naren niet zelf beantwoorden. Ver
moedelijk zag het geen kans de De oppositievoerende "fracties
knoop door te hakken wegens
deeldheid dn eigen boezem. Naar
oud vaderlands gebruik stelde het
nog eens 75 ambtenarenrechter. Deze hoeft dan
echter niet in beginsel uit te gaan
van het onrechtmatige karakter van
de staking. Dat zou wel het geval
zijn als er een disciplinair stakings
verbod komt."
n ambtenarensta-
poli'tiek karakter
heeft (van Troelsbra mocht i
WD en CHU zien in de ontstane De stelling, dat
troebelen genoeg houvast om ook king altijd
tegen te stemmen.
de zaak Toch verdwijnen de „dwangwetten" litieke staking al niet) bestrijdt
genoemd naai
E. H. Toxopeus, de «n^ele weken nog de zijde kiezen secretarie-, belasting- of museum-
Koningin in Groningen, toog begin Is straks het hek van de dam? Het pende consequenties voor de bevol-
tegenwoordige commissaris van de
3 linkse regeringspartijen.
1970 aan het werk. Een auto-onge-
geheel dan een staking bij
PvdA-Kamerldd Roethof ziet in het king _o
de voorzitter leverde wat Scheel geen wilde ambtenarensta- het grootwinkelbedrijf, de particu-
tijdver.lies op, maar eind
Jaar zou de commissie met een ad
vies aan de regering komen.
Die opzet ds achterhaald. Toxopeus
c.s. hebben hun we!rk gestaakt, na
dat de regering haar principe-be- dat
sldssing bekend had gemaakt: „Sta- heeft?
kingsrecht voor ambtenaren? Ja".
Oordeelde voorzitter Toxopeus:
„Voor ons bleef er in wezen niets
over. Hoe dat stakingsrecht dn de
ambtelijke reglementen verwerkt
moet worden is een technisch
vraagstuk. Dat kunnen de ambtena
ren zelf oplossen." De overrompe
lende tactiek van de nieuwe rege
ring en dn het bijzonder van minis
ter De Gaay Fortman heeft het
stakingsrecht voor ambtenaren
plotsklaps tot een heet hangijzer
gemaakt. Kamerfracties die ervoor
zijn straffen op staken uit de wet
te schrappen hebben aangekondigd
straks toch tegen het voorstel te
zullen stemmen.
Een van de tegenstemmers zal het
AR-Kamerlid Bauke Roolvink zijn -
destijds als minister van sociale za
ken in het kabinet-De Jong zelf
een van de indieners van het voor
stel.
Roolvink: „Ik was en ik ben erte
gen ambtenaren en werknemers in
het particuliere bedrijfsleven over
een kam te scheren. Volgens mij
laat het Europees Sociaal Handvest
ook toe, dat onderscheid te maken."
Er klinkt iets ij» door van de op
stelling van de christelijke vakver
enigingen in 1903.
De rechtlijnige Pries Roolvink ziet
ook anno 1973 im een ambtenaar
meer dan een gewone werknemer in
dienst bij een hele grote werkgever,
de overheid. „De ambtenaar is in
openbare dienst, waarvan het doel
is de publieke zaak te dienen. Dat
spreekt zonder meer aan bij de po
litie, de brandweer, de geneeskundi
ge diensten, maar geldt ook voor
ambtenaren die niet zo aan de weg
timmeren".
Roolvink heeft nog een argument.
„Er is geen c.a.o. tussen het rijk en
de ambtenaren. De rechtspositie
wordt eenzijdig geregeld al is er
dan een intensief georganiseerd
overleg met de ambtenarenbonden.
kingen in het verschiet. Hij begrijpt liere waterleiding, of de artsen."
niet, dat nog zoveel steun dn de Drees van DS'70 heeft met gevoel
te vinden voor „discrimi-
praktisch
de principiële
de ambtenaar. Waarom discussie wat omzeild. Zijn stand
punt komt, vrij vertaald, hierop
neer: „Staken moet mogen, als ie
dereen, ambtenaar of niet, maar
beseft dat het beter is om het nooit
te doen."
ADVERTENTIE
een miljoen gulden aan prijzen
International Bier
Iedere week kunt u een half Jaar SKOL-bier winnen door deel te
nemen aan de puzzel Aktie Natuur In deze krant. De 26 weken
Skol-bier (iedere week een kratje) werden u aangeboden door de
SKOL-brouwerijen NV, Breda.
