Leidenaars aan pest
n 1655 overleed 1 op
Waarom nu juist cle fietsers?
Leiden in
loop der
historie
(deel 1)
[JDAG 2 NOVEMBER 1973
Graag zou ik bij het artikel
Paul Wolfswinkel in uw blad van 29
oktober een paar opmerkingen wil
len plaatsen. Allereerst bevalt me de
toon er vain niet. zo erg. Als zouden
juist de fietsers de prettige sfeer in de
Haarlemmerstraat verpesten. De fo
to bij dat stuk bewijst wel het tegen
deel. En die geeft een redelijk goede
afspiegeling van de werkelijkheid.
Wanneer men daar goed naar kijkt
ontdekt men slechts twee actieve
fietsers, een twijfelende en een non-
actieve, terwijl minstens vier levens
grote auto's de straat vullen.
Laat ik voorop stellen dat ik zeker
geen pleidooi wil houden voor, al dan
niet actieve fietsers in de Haarlem
merstraat zet die dingen toch in
een klem en ga lekker wandelen
maar dat zijn nu juist de gebeten
hond moeten zijn, dat gaat me te
Hoe komt het nu eigenlijk, dat er
over de auto's nauwelijks gerept
wordt? Ik denk dat ik dat weet.
Daarom wil ik eerst even het vol
gende aantekenen: Al meer dan een
jaar loop Mc elke dag minstens twee,
maar meestal driemaal door prak
tisch de hele Haarlemmerstraat,
maar ik heb 't nog nooit meege
maakt dat er een automobilist be
keurd werd, wel verscheidene fiet
sers. Wat ik ook verscheidene keren
heb gezien is dat de politieauto rus
tig blijft staan wachten wanneer 'n
voorganger die weg verspert (tijdens
avonduren). Voor mij is het heel
duidelijk dat de auto in betreffende
straat (maar ook elders) privileges
heeft.
Ik ben ook zeer benieuwd naar de
specificatie der bekeuringen in
auto's, brommers en fietsers. Verder
LEZERS SCHRIJVEN
is er nog de klacht van inspecteur
Ernst dat het niet gemakkelijk is om
iets tegen de overtreders te onderne
men. Is dat nu echt zo moeilijk? Of
gaat men zonder beleid te werk?
Wat dacht de inspecteur ervan om
B. en W. eens te adviseren een par
keer verbod voor fietsen en brom
fietsen in te stellen en een verbod
om deze aan de hand mee te voeren
tijdens de middaguren? In Amers
foort kan dat bijvoorbeeld wel. En
op onze eigen markt op zaterdag ook.
Wat dacht hij er verder van om
bekeurde automobilisten 'n boete van
f 100, bromfietsen f 75 en wielrijders
f 50 gulden op te leggen? Daarover
moet hij eens contact met de offi
cier van justitie opnemen. Dat werkt
zeer zeker preventief.
Ik heb trouwens nog een aardige
tip. Dien bij de minister van Justi
tie (of bij de burgemeester, dat
weet ik niet precies) een aanvraag
in om kredieten beschikbaar te stel
len voor de aanschaf van 2 lichte
takelwagens. Daarmee voert men
iedere fout parkeerder af. Tegen een
forse boete plus betaling van de rit
(de takelwagens moeten zichzelf te
rugverdienen! kan de eigenaar zijn
auto na 4 weken terugkrijgen. Ik kan
de inspecteur verzekeren dat ook dit
probleem na korte tijd de wereld uit
is. H. v INGEN.
Hooglandsekerkkoorsteeg 4.
Leiden.
verk voor moderne
mensen. Bij
zessen tegelijk!
-p* Zes wijnglazen
w- nu niet 23,70
15,75
maar
Zes jus d'orangeglazen:
12,50
Zes borrelglaasjes:
niet: 15,- n q
P maar J "j
Da's 6,951 IS 5,20/// 5,25
Tv:
•oAj*
a°t
CIDEN. De viering van het zes-
:ig bestaan van het Nederlands
um bracht ons kortgeleden
terug op de plaats, die de
luwelijke herinnering levendig
catastrofe, die Leiden
Irige eeuwen trof: het Pesthuis,
de ingang van dit "huis der
ten" treft men nu nog een reliëf
Rombout Verhulst aan, dat da-
uit 1660 en waarop een voorstel
en de verschrikkingen, die wer-
eweeggebracht door de pest en
in 1655 één op de zes Leidse
etenen overleed. Deze vreselijke
op dit reliëf gesymboliseerd
staande vrouwefiguur met
!rjten roede. Aan haar gewaad
zpt zich een kind vast, terwijl
deze figuur een uitgeteer-
oeder een stervend kindje op de
n houdt (foto Jan Holvast),
eerste ernstige pestepidemie
zich in Leiden reeds voor in
in welk jaar niet minder dan
3000 ingezetenen - voor het me-
:el opgroeiende kinderen en
gere vrouwen - aan deze ziekte
dpden. Enkele eeuwen later (in
was dit sterftecijfer reeds op-
n tot 14475 om in 1655 een tries
ardhóogte te breiken. Van Juli
oktober van dat jaar stierven
al ongeveer tienduizend inge-
len aan de pest. Jaren waarin
nauwelijks nog gelegenheid
j om de slachtoffers te begraven.
ihoed
renge voorschriften waren door
i-^meentelijke overheid uitgevaar-
i de epidemie een halt toe te
Zo werd b.v. bij verordening
aid, dat aan de deur van een wo-
waarin de pest was uitgebro
ken hoed of een krans van stro
uitgehangen. Dit "uithangbord"
t4(| ADVERTENTIE
□00.000 gulden
Is niet niks.
ujker U dat U de autootjes van
1 F 2
VOORTMAN
moest blijven hangen tot zes weken
na het herstel of het overlijden van
de zieke. Voorts was het verboden om
vóór zes weken na overlijden of gene
zing de kerken te bezoeken, met uit
zondering voor een begrafenis of een
uitvaart. Een ordinantie uit 1519 ver
bood aan 'n ieder, die niet strikt no
dig in het ziek- of sterfhuis moest
zijn, zich voor de deuren of vensters
op te houden. Bovendien was het
verboden om kleding, dekens, lakens
en bedstroo uit besmette huizen bui
ten te hangen, op straat te werpen of
in een gracht te gooien. Men moest
dit zelf verbranden of naar de Vest-
wal brengen om aldaar verbrand te
worden.
Teneinde verpesting van de lucht
te voorkomen men deed toen ook
reeds iets tegen milieuverontreini
ging werd bevolen om de deuren
en vensters van de besmette huizen
gesloten te houden tot zes weken na
overlijden of genezing. Tot de vele
bepalingen om deze "pestilentie" te
bestrijden behoorde ook de aanstel
ling van pestmeesters om de lijders
daaraan te behandelen en de inrich
ting van een afzonderlijk pesthuis,
voor de verpleging, waarover hieron
der meer.
Goddelijke bijstand
Naast bovengenoemde ordonnanties
tot bestrijding der besmetting wer
den ook enkele voorschriften gegeven
die ten doel hadden om de moed er
bij de bevolking in te houden, hetzij
door het inroepen van goddelijke bij
stand, dan wel tot het tegengaan van
paniek. Tot het eerste behoorde het
uitschrijven van processies om "den
menschen te willen verleenen ge
zonde lichamen". Onder de maat
regelen om paniek te weren valt het
verbod om meer dan één kruis van
stroo voor de deur van het sterfhuis
te leggen en het vermijden van op
vallende begrafenissen. Verder werd
besloten om niet meer voor iedere
dode de klok van een parochiekerk te
luiden. Dit geschiedde in het ver
volg uitsluitend 's avonds na het lof
in elke parochiekerk voor alle die
dag overleden personen. Op 16 augus
tus 1655 toen de pestepidemie haar
hoogtepunt bereikte waren het
133 overledenen waarvoor de klok
werd geluid.
Bouw Pesthuis
Alvorens men in 1635 besloot tot
de bouw van een houten pesthuis,
buiten de singels, was reeds in 1458
een afzonderlijk pesthuis ingericht,
dat een onderdeel uitmaakte van 't
St. Catharine-gasthuis, dat zich eer
tijds bevond aan de Breestraat, en
zich uitstrekte tot aan de Aalmarkt.
Teneinde "de meesteren van dit
nieuwe pesthuis van penningen te
voorzien" kregen zij de beschikking
over f 12.000, t.w. van meesteren
van het St. Catharine-gasthuis
f 6.000, van meesteren van het St.
Elisabethsgasthuis f3.000 en van de
huiszittenmeesberen van de Diaconie
der Nederduitse gemeente eveneens
f3.000.
Voor de benoemde "binnevader en
-moeder" di'e daarvoor een Jaarlijk
se vergoeding kregen van tweehon
derd gulden plus kost en inwoning,
werden strenge instructies vastge
steld. Zo hadden zij er b.v. op toe te
zien, dat alle verpleegden 's avonds
om uiterlijk half acht in bed lagen.
Voorts moesten zij "de keucken vry
houden van alle vreemde persoonen
en er op toezien, dat in het huys,
geen taback noch brandewyn wert
gedroncken". Weer een andere in
structie luidde, dat zij er nauwlet
tend op toe moesten zien, dat dienst
meiden "ais yemant van de sieke
persoonen, die aen de beterhant
syn" naar de stad gingen. Dit mocht
alleen geschieden indien men "een
behoorlick billieth hadde becomen,
van de binnenvader".
„Heete ziekte"
Aangezien "die van den Gerechte
deezer Stede" bevreesd waren, dat
ook niet-ingezelenen zouden probe
ren in het nieuwe pesthuis opgeno
men te worden, werd een verbod
uitgevaardigd, dat opname van
vreemde zieken strafbaar stelde. Die
van den Gerechte stelde daarin na
drukkelijk, dat alleen Leidse ingeze
tenen "die van God den Heere met
de heete ziekte der pest bezogt wer
den" in het pesthuis verpleegd
mochten worden.
Men diende er voor te waken, al
dus lezen wij in Frans van Mieris
Beschryving der stad Leyden "Uit
de nabuurige plaatsen ofte dorpen
eenige zieken ofte kranken binnen
deeze stad gebragt werden onder
den naam ende deksel van ingezee-
tenen deezer stede te syn". Daarom
werd het verboden, dat schippers,
schuiten, wagens, karren, sleden "of
te ook andersints eenige zieken in 't
pesthuis te brengen". Zij die dit toch
zouden doen "verbueren haare
scheepen, schuiten, wagens, paarden,
karren ende sleeden". "De wagters
aan de poorten ende watergaten"
hadden op deze instructies nauw
keurig toe te zien.
Stenen pesthuis
Tot de bouw van het voormalige
van steen opgetrokken Pesthuis,
waarin thans het Legermuseum is
ondergebracht, werd in 1655 beslo
ten. In 1661 was deze bouw voltooid.
De verpleegaccommodatie was over
acht zalen verdeeld, met een capa
citeit van in totaal 214 bedsteden.
De zalen keken uit op een binnen-
met in het midden een vijver, waar
langs ter weerszijden een stenen
pomp (zie foto). In later jaren is
deze vijver gedempt en maakte zij
plaats voor de huidige binnenplaats
van het museum.
Om de „liefdegaven" voor de ex
ploitatie van het pesthuis bijeen te
krijgen werd in de zeventiende eeuw
wekelijks een huis-aan-huis-collec-
te gehouden. In 1697 werd deze col
lecte afgeschaft en kwam er een
Jaarlijkse inzameling op de tweede
maandag in mei voor in de plaats.
In de loop der eeuwen is het Pest
huis naar zijn uiteindelijke bestem
ming: het Legermuseum toegegroeid.
Vogels van diverse pluimage hebben
er hun huisvesting gehad. Kort na
dat de vreselijke ziekte Leiden de
rug had toegekeerd werden de
ruimten gebruikt als hospitaal van
ziekte en gewonde matrozen en sol
daten. Verder is het achtereenvolgens
in gebruik geweest als rijkswerkin-
inrichting voor vrouwen, als rijksop
voedingsgesticht voor Jongeren en
als rijksasiel voor psychopaten. Van
meer recente datum in 1939 bij
de mobilisatie is het feit dat het
huis nog korte tijd heeft dienst ge
daan als militaire werkplaats. Een
definitieve bestemming kreeg het
gebouw met de inrichting als Leger
museum, welk museum eertijd was
ondergebracht in Doorwerbh.
f! a s
Op de huidige binnenplaats van het Legermuseum bevond zich in de zeventiende eeuiu een vijver.
De kerkzaal van het voormalige Pesthuis aan het einde van de negentiende eeuw.
Dit ziet de auto
die staat te wachten
de stoplichten op de Kore-
De spiksplinter nieu-
van Korevaargara-
duinnell
WASSENAAR
blijft „natuur" lijk
ook 's zondags
OPEN
pmakkelijk per bus bereikbaar
NZH-Halte „Duinrell"
I (extra busdiensten).
3 EN 4 NOVEMBER
SKIBEURS
gaat gewoon door
landen - informatie
ruilbeurs modeshows
ge gaat nog grotendeels schuil
achter een stokoude bouwval,
waarin een leerwinkeltje op het
punt staat zijn laatste adem uit
te blazen. Natuurlijk kijkt men in
de garage met spanning uit naar
het moment van "overlijden"
Eigenlijk rekent men er zo'n beet
je op, dat het nog dit jaar gaat
gebeuren. Dat de slopers nog in
de komende twee maanden de
restanten zullen wegvagen, die
het volle uitzicht op de nieuwe
aanwinst van Korevaargarage
belemmeren.
De familie Verberg heeft er
overigens niet op gewacht. Gis
termiddag werd de nieuwe show
room met passend vlagvertoon in
gebruik gesteld. Zeshonderd vier
kante meter, een weelde van
ruimte voor deze garage, die in
het verleden de uitgebreide serie
Fiats en alle Lancia modellen op
een oppervlakte van 150 vierkante
meter moest proberen uit te stal
len. Wat prompt natuurlijk niet
lukte. Maar gisteren konden de
vele bezoekers (onder wie oud
burgemeester mr. Van Kinschot,
Figt-importeur Leonard Lang sr.
hoogstpersoonlijk) met eigen
ogen aanschouwen, dat men nu
35 automobielen goed de ruimte
kan geven.
Maar de gasten kwamen niet
alleen voor de room en de show,
maar ook voor directeur A. J.
Verberg, die meteen het feit vier
de, dat hij het zilver had gehaald
in het bedrijf, waarvoor door zijn
vader (G. Verberg) in 1935 in
Katwijk de eerste steen werd ge
legd. Daarom bleef het ook niet
bij handen schudden. Bij herha
ling bleken die handen goed ge
vuld met leuke geschenken. Soms
voor het bedrijf, soms voor de
jubilaris privé, die overigens een
beetje tegen zijn zin al een uur
tevoren door het personeel was
gehuldigd. Van dat gezamenlijke
personeel ontving hij een klok,
zijn vrouw kreeg parfum. Men
had terecht geraden, dat er toch
wel genoeg bloemen zouden ko
men. Van zijn vader en zijn broer,
de adjunct-directeur, kon hij een
horloge in ontvangst nemen. Na
de drukke receptie van vier tot
zes uur begon de Fiat- en Lancia-
shoio, die ook vandaag en morgen
nog zal voortduren.
(Foto Jan Holvast)
Verlovingsringen
De ruimste keuze.
Blijvende service.
De beste merken.
Gratis graveren,
desgewenst handgravure.
Uw Juwelier
v. d. WATER
Het ligt in de bedoeling, dat
onze chef-stad-in-ruste Sam
Platteel onder het motto "Lei
den in de loop der historie"
van tijd tot tijd artikelen gaat
publiceren over het Leidse le
ven in de loop der eeuwen.
Vandaag schenkt hij aan
dacht aan de pestepidemie die
de stad in het verleden enke
le malen trof en waarvan per
jaar tienduizenden ingezete
nen het slachtoffer werden.
"Die van den Gerechte dee
zer steede" besloten toen tot
de bouw van het Pesthuis.
Door
Sam Platteel
