Hoop
op
Genève
iowjet-
itel-
(ctuelen
fBE
IRDAG 29 SEPTEMBER 1973
Andrej Sinjawski overleef
de de hel van het Russische
kampleven.
De beroemde schrijver heeft
zijn vaderland onlangs met
zijn vrouw Maja en zijn hond
Mathilde verlaten. Zij wonen
nu in een huisje ir\ een Pa-
rijse voorstad.
ït is zonneklaar dat de briljante Russische geleerde Audrey Sacharow (52) behoort tot
meest bewonderde mensen ter wereld, althans op dat deel van de aarde dat niet is ge-
fke^l 'end met het Sowjet-dogma dat de kleine vrijheid van de gee9t pas kan gedijen onder
grote knoet van de staat. Sacharow is een zeer eenvoudig levende man met een goed-
>edige glimlach, een fabelachtige wetenschappelijke carrière en een onverschrokken
>ed: een eenzame apostel van de menselijke waardigheid op de communistische step-
n bijna niemand die weet dat hij indertijd Chroesjtsjew al tot razernij bracht met
eenmans~actie voor het stopzetten van de Russische atoomproeven.
is oie in de Sowjet-Unie meent te weten dat denken vrij staat heeft wel de boeken van
^irx gelezen, maar niet de bevelschriften van het Kremlin. De haatcampagne in de
irissische pers tegen een bescheiden geleerde, die met grenzeloze moed blijft opkomen
ïgraijcr de vrije meningsvorming, is bij het hysterische af: in de Stalintijd was zoiets het-
fde als het luiden van de doodsklokken.
de stem
Sacharow steeds ideeën worden niet verleend. De bom" zich vaak toespitsen op perso-
toon en feller
uldigingen wordt is het nuttig
te melden dat vele Sowjetolo-
- onder wie de Russische histo-
Roy Medwedew en de commu-
/ische Franse auteur Pierre Dai*
zijn boek „Wat ik weet van
zjenitsyn de laatste tijd heb-
gewezen op de herwaardering de Sowjet-Unie,
bepaalde tendensen van
lin-terreur.
grote theoreticus van het Politburo,
Soeslow, zei onlangs: „Er kan geen
vreedzame coëxistentie bestaan tus
sen socialisme en kapitalisme op
ideologisch terrein". Sacharow kan
praten wat hij wil, na zo'n uit
spraak, weet men wel weer genoeg
over de officiële ideeënrijkdom in
Geen illusies
Over Genéve behoeft men zich wat
de „uitwisseling van cultuur" betreft
dan ook geen illusies te maken.
Tenminste wanneer men er van
uitgaat dat het om een intellectuele
uitwisseling tussen geesten en ge-
dachten gaat, en niet om het vrije
«LoiiIho verkeer tussen dansgezelschappen,
B Men behoeft verder ook niet lang
naar het antwoord te zoeken waar
om de Sowjet-pers er na jaren van
zwijgen toe is overgegaan ruime be
kendheid te geven aan de dissidente
beweging en zijn woordvoerders. De
bekentenis van Jakir, die na een
elt is voor Sacharow en Rusland
ook het treurige: ruim een hal
eeuw na de overwinning van het
Uetariaafc moet de menselijke
\st daar nog altijd door wrede
worden gelijkgestampt en
de intelligentsia de keel
dichtgeknepen.
a ij-
vaniry Jassies
laten we - nu Sacharows i
nog niet tot zwijgen is gebracht -
enkele van de meest bekende figu
ren uit de Russische gruwelbiblio-
theek opvoeren.
Het heilige van Sacharows strijd is
immers ook dat de moed van deze
schrijvers bewijst hoe groot de
menselijke geest is: de geest van
één dichter laat zich goddank nog
niet africhten door de geweren van
100 soldaten en de schande van
1000 vernederingen; de Kremlin-ti
rannen hebben gemakkelijker volke
ren onderdrukt dan de geesten van
hun meest onafhankelijke onderda
nen. Dat is ruim 50 jaar na de re
volutie tenminste nog iets
ALEKSANDER SOLZJENITSYN is
met Sacharow de meest invloedrijke
en dus ook meest gevreesde woord
voerder van de Sowjet-intellectuelen
die met hun pennen op de muren
van het Kremlin krassen en die
hun woorden als lichtkogels de we
reld inzenden.
de (knieën ging kwam natuurlijk als
onnoemelijk dappere preken door de hemel gezonden. Maar de
scherpe kritiek van Sacharow en
goed ge-
in dit eindeloze land, dat élk
Sach^ow wdt sprankje TOn een vrij hei^tie
mist, past Solzjemtsyn zonder meer
in de grote Russische literaire tra
ditie van schrijvers als Dostojewski,
Gogol en Tolstoj: doordringend in
de diepste angsten
:omer in nensinKi zin- w^^uuw^ WBcn one- samenlevina
West het ook hebben spanningspolitiek die hun idealen 3
van een humaner socialisme ne
geert. Wat de regie van het Krem
lin doet is hun kritiek alle publici
teit te geven en hen vervolgens af
te schilderen als „vijanden
wereldvrede" - de cirkel is rond, de
stok om te slaan of de kans om te
isoleren is gevonden. Alles was Sa
charow nu zegt kan straks tegen
de boeren
n (fear de stem
lg steeds gehoord. En zijn bewo-
vanbnen niet worden los gezien
steli tweede ronde van de Europese Solzjenitzyn kwam al
in Genève. legen.
•t als deze zomer in Hensinki zul- Beiden waarschuwen tegen
joh Oost
her het „vrije verkeer tussen men-
)nd< informaties en ideeën". En
ihrijcharow hoopt op het wonder: het
esten zou de om kredieten, vak-
unis en voedsel bedelende Sow-
Co -Unie de garanties moeten af
l V( ringen tot invoering van demo
rah itische rechten voor de Russische
;lng rgers; rechten die sedert de revo
tie als vergeelde voetnoten staan hem gebruikt worden
slapen in de Sowjetgrondwet.
antieer we afgaan op de resulta-
van Helsinki wacht Sacharow
tuurlijk een diepe teleurstelling,
ijzeren gordijn gaat steeds
eng^r °Pen voor goederen en toerls-
optredend als
i soort morele barometer; alls be
loning wordt hij doodgezwegen.
Solzjemtsyn (55) weet waarover hij
het heeft: de schrijver heeft oorlog,
rï* kampen en kanker meegemaakt. In
1945 werd hij aan het Duitse front
gearresteerd omdat in zijn dagboek
kritiek was aangetroffen op de Sta
lin-verheerlijking: elf Jaren van
verbanning en dwangarbeid volgden,
in 1962 gaf Chroesjtsjew toestem
de publikatie van de no
velle „Een dag uit het leven van
Iwan Denisowitsj". Solzjenitsyn was
op Slag beroemd: miljoenen Russen
voor democratische
Solzjenitsyn op de begrafenis van de Russische dichter Twardowski In diens tijdschrift Nowy
Mir mocht Solzjenitsyn in 1962 zijn novelle "Iwan Denisowitsj" publiceren.
Andrej Sacharow ....hoe lang nog
slimheid van de politiestaat.
Maar over wie heeft hij het eigen-
lijk? Over elke Sowjetburger na- VP
tuurlijk en over al diens vermorzel-
ï.™Ti(!e"Ke„.re5:„h.te^: onteSta.\iï"in 6e tompen
gezeten, hij was de eerste die er
over durfde te schrijven. Maar ook
de laatste die het mocht.
Lastercampagne
De Nobelprijswinnaar, die sedert de
val van Chroesjtsjew aan een enor
me en bijna ondragelijke lastercam
pagne bloot staat, heeft zijn „lite
rair testament" al gemaakt: on
langs onthulde hij over aanwijzin
gen te beschikken dat de geheime
politie, de KGB, hem wil vermoor
den. De KGB vond enkele weken ge
leden het manuscript van zijn
roman Archipelag Goelag, dat han
delt over de Russische werkkampen.
De titel betekent: Archipel van de
Goelak.
Goelak is de Russische afkorting
van het Centrale Bestuur van de
werkkampen onder Stalin. De vrouw
die de plaats waar het manuscript
zich bevond had verraden heeft
zichzelf opgehangen. Zij was vijf
dagen ondervraagd door de KGB.
Leve het land 1
is!
Solzejnitsyn, die men het best een
religieus socialist in de traditie van
Ghandi en Tolstoj kan noemen,
verheft - bevangen door een lang
zaam gegroeide morele woede - pas
sedert kort zijn stem openlijk tegen
de terreur die in zijn vaderland
zelfs de geest in de boeien, wil
-slaan.
De schrijver zag hoe de collega's
die hij bewonderde een voor een
naar krankzinnigengestichten en de
kampen van Siberië verdwenen of
naar het buitenland werden wegge
pest. En hoewel hij het liefst in een
kleine wereld wil leven, begrensd
het leven goed
door een bos en een schrijftafel,
protesteert hij nu openlijk en steeds
luider. KGB-spionnen haatcampag
nes, geblaf uit het Kremlin en ge
vaar voor zijn leven omringen hem
als het lugubere antwoord uit de
werkplaatsen van de Sowj et-ideolo
gie. Maar de auteur schrijft voort
en zegt „bereid te zijn om -te ster
ven voor de waarheid, die niemand
zal kunnen tegenhouden".
De SowjetUnie heeft grote burgers
voortgebracht!
Solzjenitsyn heeft zijn idealen en
zijn schrijven zo hartstochtelijk lief
dat hij alle schurkenstreken die te
gen hem worden georganiseerd kan
verdragen: onlangs nog werd hem
verboden zich in Moskou te vestigen
waar zijn vrouw een huis heeft.
Maar de schrijver lijkt onder dit
alles steeds strijdbaarder te worden:
weer een afvallige die in het aas
gaat bijten.
Hij kondige aan dat hij deze win
ter in elk geval in het Moskouse huis
gaat wonen. Maar wie daartoe geen
vergunning heeft kan wegens het be
ruchte „landloperij" artikel voor drie
Jaar naar Siberië worden gezon
den. Zo leeft een Nobelprijswinnaar
voort in een land, dat in Genève over
„uitwisseling van ideeën" komt pra
ten.
Band
In zijn buitenhuisje, 50 km. buiten
Moskou, worden alle telefoonge
sprekken en andere gesprekken af
geluisterd. „Als hun band opraakt,
verbreken de KGBmensen xustig
het telefoongesprek om een nieuwe
band op te zetten, terwijl wij het
nummer opnieuw draaien".
Zelfs de omgeving van de wereldbe
roemde auteur deelt in de doem:
zijn Jonge assistent Soeperfiti moet
voor de rechtbank verschijnen om
dat hij Solzjenitsyn aan materiaal
voor diens historische roman okto
ber 1917 en maart 1918 heeft gehol
pen. De aanklacht luidt „gevaarlijke
misdaden tegen de staat". Hierop
staat 15 jaar. Andere vrienden wor
den regelmatig gemolesteerd.
Tegen deze verbijsterende toestan
den strijdt Sacharow: wanneer Sn
de Sowjet-Unie bijvoorbeeld een
exemplaar van „Iwan Denisowitsj"
wordt ontdekt, gaat het tegenwoor
dig naar een snijmachine die het
gemene werkje verticaal in twee
stukken hakt. Beide delen gaan
naar afzonderlijke
oud papier wordt verwerkt. Perso
neel dat men betrapt bij het ach-
teroverdrukken van een halve no
velle wordt garresteerd: liever ach
ter prikkeldraad in Rusland dam
achter een boek van de schurk
Solzjenitsyn.
Paspoort
ZJORES MEDWEDEW de beroemde
Russische geneticus en bioloog, ont
dekte tijdens een studiebezoek aan
Londen dat zijn paspoort hem was
afgenomen door de Sowjet-ambas-
sade: ook een manier om een af
vallige kwijt te raken. Medwedew
had de fout begaan om in een boek
af te rekenen met de Stalinlakei
Lyssenko, de man die verantwoor
delijk was voor de beruchte heksen
processen tegen integere weten-
Kort daarop mei 1970 werd
hij gearresteerd. Solzjenitsyn
schreef over die arrestatie: „Zonder
arrestatiebevel en zonder medische
verklaring kwamen 4 politiemannen
en 2 artsen het huis van een ge
zond mens binnen. De artsen ver
klaarden dat hij gek was, de poli
tiemannen schreeuwden; wij zijn de
vertegenwoprdigers van het straat-
gezag, sta op! Ze bogen zijn armen
achter zijn rug en brachten hem
naar een inrichting".
De 'geleerde werd, nadat er in de
vrije wereld een enorm tumult over
zijn arrestatie losbarstte na enkele
maanden ontslagen uit het gekken
huis. Maar hij gedroeg zich, gek ge
noeg opnieuw niet als een loyaal
staatsburger. Medwedew zette zijn
schokkende ervaring in de inrich
ting („patiënten" bijv. die met
drugs werden behandeld om „be
kentenissen" af te dwingen) op pa
pier; zo'n man kan Moskou natuur
lijk missen als kiespijn in Lon
den werd hem zijn nationaliteit
ontfutseld.
Maar Medwedew heeft nog het
voordeel van zijn roem gehad. De
veel minder bekende bioloog Boe-
kowski kreeg na het opknappen van
zes Jaar voor hetzelfde literaire
misdrijf twaalf Jaar; en een nog
onbekendere man als de Oekraïner
Tsjoemoek tien jaar. De laatste had
iets meer durven schrijven over de
25 Jaar gevangenis die hij net ach
ter de rug had.
Straathonden zijn beter af dan de
schrijvers die hun pennen niet la
ten dansen op de maat van het
Kremlin
ANDREJ SINJAWSKI, die in 1966
werd veroordeeld omdat hij „anti-
Sowjetwerken" in het buitenland
had gepubliceerd, behoort tot de
weinige dissidente schrijvers die de
Sowjet-Unie vrijwillig verlaten heb
ben: hij kon niet meer ademen en
woont nu in een Parijse voorstad.
Bijna zes jaar lang leidde Sinjawski
een leven vol ontberingen in een
aantal kampen in een onherbergza
me streek 600 km. van Moskou. In
het eerste kamp trof hij in het
kampleven al vaak geheel vergrijsde
aanhangers aan van religieuze sek
ten zoals Zevende Dag Adventisten
en Jehova's Getuigen, in de andere
leefde de beroemde schrijver onder
allerlei soorten misdadigers: overal
was weinig voedsel en veel ziekte
aan de rand van het laatste kamp
waar Sinjawski verbleef strekte
zich een eindeloos kerkhof uit. de
eenvoudige kruizen droegen alleen
maar nummers.
De schrijver was ook ondervoed en
werd ernstig ziek; zijn tanden vie
len uit. Maar hij overleefde de hel.
En wat hem op de been hield was
het schrijven, 's Nachts wanneer de
bannelingen sliepen op hun houten
britsen zat Sinjawski aan een tafel
met 'n kaars en schreef hij lange
brieven aan zijn vrouw. Deze zullen
deze of de volgende maand in Lon
den worden uitgegeven: Sommige
eenzame pennen blijven het altijd
winnen van de duizenden voudige
terreur van hamer en sikkel.
Toen Sinjawski in augustus zijn
uitreisvisum kreeg, verlieten hij en
zijn vrouw hun vaderland per trein.
„Ik wilde het zolang mogelijk
zien", zei hij toen hij in Parijs uit
stapte.
Gedichten
JOELI DANIEL werd in het ge
ruchtmakende proces van 1966 tege
lijk met Sinjawski veroordeeld: met
zijn gedichten was iets niet hele
maal in orde geweest. Op de poëzie
van „de vrije mens" volgde het pro
za van dc rechtbank: vijf Jaar
dwangarbeid waarin Daniel het
zwaarste werk moest opknappen
het lossen van kolenwagens.
Ook Daniel bleef dichten. Maar hij
durfde geen letter op papier te zet
ten. Daniel zei zijn gedichten op
aan de vrienden die hem eens ta de
vier maanden mochten bezoeken.
Deze leerden de gedichten uit het
hoofd en fluisterden ze voort in
Moskou: enkele maanden later al
werden de stenciltjes met de ge
dichten van Daniel over de grens
naar het Westen gesmokkeld.
Een raket haalt gemakkelijker de
maan dan een verboden Sowjet-
dichter zijn publiek!
In de Sowjet-Unie werden Daniels
Gevangenis-gedichten in het diepste
geheim gelezen. Het risico van de
ondergrondse pers is er trouwens
toch aanzienlijk. Een typiste die
materiaal voor Ginzburg en Galans-
kow tikte werd tot 1 jaar veroor
deeld, verspreiders van ongecensu
reerde literatuur ontvangen straffen
die tot 4 jaar oplopen.
En wat, nu toch even over gaat, de
twee vrienden van de staatsgevaar
lijke typiste betreft: Ginzburg werd
voor zijn bundel documenten over
de zaak tegen Daniel en Sinjawski
bedankt met 5 jaar strafkamp. En
Galanskow voor zijn bundel Feniks
met 7 jaar. Van de laatste adder is
de Sowjet-Unie overigens al verlost:
de zieke Galanskow kreeg in zijn
kamp onvoldoende medische zorg
de schrijver stierf als een hond.
Daniel wiens vrouw drie Jaar Si
'berlë mocht opknappen omdat ze
luidkeels tegen de Russische inval
in Tsjechoslowakije had geprotes
teerd woont nu in een klein pro
vinciestadje en mag niet meer In
Moskou wonen. De dichter moet
technische brochures vertalen die
hij niet begrijpt.
Symbool
ANDREJ AMALREK fungeert de
laatste tijd meer dan vele andere
zwaarder gestrafte dissidenten als
het symbool van het protest tegen
de onderdrukking van het vrije
woord en de zelfstandige gedachte
in de Sowjet-Unie .Over deze jonge
kwelgeest van de lompe en wrede
macht van het Kremlin is de laat
ste tijd al genoeg geschreven: Zijn
verblijf in een kamp onder de pool
cirkel in Oost-Siberië is onlangs
met drie Jaar verlengd. Tien gevan
gen waren bereid gevonden mee te
delen dat Amalrik wel eens „anti-
SowJet-laster" had verspreid.
Maar de stem van Sacharow heeft
nu laten weten dat Amalrik vrij
zou zijn gelaten wanneer hij schuld
had bekend. Zo triomfeert de zui
verheid van de mens opnieuw over
de smerigheid van de dictatuur:
een verheven schouwspel. Maar op
de barre vlakte bij de poolcirkel
gaat de gezondheidstoestand van de
met een hartafwijking geboren
schrijver steeds verder achteruit:
zijn vrienden vrezen het ergste.
WLADIMIR MAKSIMOW is een
van die schrijvers die de reis naar
Siberië nog maken moet. Als twee
van in Frankfort uitgegeven romans
heeft Makslmow onlangs grotere
bekendheid verworven door zijn
brief aan Heinrich Böll, waarin hij
- ook al met het oog op de door de
dissidenten gevreesde ..internationa
le ontspanning zonder garanties
voor democratische vrijheden in de
Sowj et Unie" - Willy Brandt bekri
tiseerde en om bescherming vroeg
voor een aantal nog vrij onbekende
dissidente schrijvers.
Maksimow heeft inmiddels gewei
gerd zich bij een psychiatrische kli
niek te vervoegen „ter controle van
uw gezondheid". Hij weet wel beter.
De 40-Jarige auteur heeft nu van
Brezjnev en Co. een oproep voor
een militaire keuring gekregen: als
hij niet gauw emigreert zal ook hij
de gerechtigheid van de Sowjet-U
nie niet ontlopen.
Het zijn de ervaringen van deze -
en vele andere - mensen die steeds
terugkeren in de onverschrokken
aanklachten van Sacharow - de
stem van de vrijheid.
De kinderen van de tweede vrouw
van Sacharow mogen niet op de
universiteit studeren, zijn schoon
zoon krijgt geen baan, zijn eigen
werk komt in gevaar: van de moed
van deze ene man. wiens zedelijke
kracht ver boven die van zijn hele
land uitstijgt, wordt zo langzamer
hand het onmogelijke geëist.
„Ik hoop veel goeds uit Genève te
horen", zei hij met zachte stem te
gen buitenlandse Journalisten. De
vraag is hoe lang de Almariks van
deze wereld nog mogen hopen die
stem te horen.