Hoop op Genève iowjet- itel- (ctuelen fBE IRDAG 29 SEPTEMBER 1973 Andrej Sinjawski overleef de de hel van het Russische kampleven. De beroemde schrijver heeft zijn vaderland onlangs met zijn vrouw Maja en zijn hond Mathilde verlaten. Zij wonen nu in een huisje ir\ een Pa- rijse voorstad. ït is zonneklaar dat de briljante Russische geleerde Audrey Sacharow (52) behoort tot meest bewonderde mensen ter wereld, althans op dat deel van de aarde dat niet is ge- fke^l 'end met het Sowjet-dogma dat de kleine vrijheid van de gee9t pas kan gedijen onder grote knoet van de staat. Sacharow is een zeer eenvoudig levende man met een goed- >edige glimlach, een fabelachtige wetenschappelijke carrière en een onverschrokken >ed: een eenzame apostel van de menselijke waardigheid op de communistische step- n bijna niemand die weet dat hij indertijd Chroesjtsjew al tot razernij bracht met eenmans~actie voor het stopzetten van de Russische atoomproeven. is oie in de Sowjet-Unie meent te weten dat denken vrij staat heeft wel de boeken van ^irx gelezen, maar niet de bevelschriften van het Kremlin. De haatcampagne in de irissische pers tegen een bescheiden geleerde, die met grenzeloze moed blijft opkomen ïgraijcr de vrije meningsvorming, is bij het hysterische af: in de Stalintijd was zoiets het- fde als het luiden van de doodsklokken. de stem Sacharow steeds ideeën worden niet verleend. De bom" zich vaak toespitsen op perso- toon en feller uldigingen wordt is het nuttig te melden dat vele Sowjetolo- - onder wie de Russische histo- Roy Medwedew en de commu- /ische Franse auteur Pierre Dai* zijn boek „Wat ik weet van zjenitsyn de laatste tijd heb- gewezen op de herwaardering de Sowjet-Unie, bepaalde tendensen van lin-terreur. grote theoreticus van het Politburo, Soeslow, zei onlangs: „Er kan geen vreedzame coëxistentie bestaan tus sen socialisme en kapitalisme op ideologisch terrein". Sacharow kan praten wat hij wil, na zo'n uit spraak, weet men wel weer genoeg over de officiële ideeënrijkdom in Geen illusies Over Genéve behoeft men zich wat de „uitwisseling van cultuur" betreft dan ook geen illusies te maken. Tenminste wanneer men er van uitgaat dat het om een intellectuele uitwisseling tussen geesten en ge- dachten gaat, en niet om het vrije «LoiiIho verkeer tussen dansgezelschappen, B Men behoeft verder ook niet lang naar het antwoord te zoeken waar om de Sowjet-pers er na jaren van zwijgen toe is overgegaan ruime be kendheid te geven aan de dissidente beweging en zijn woordvoerders. De bekentenis van Jakir, die na een elt is voor Sacharow en Rusland ook het treurige: ruim een hal eeuw na de overwinning van het Uetariaafc moet de menselijke \st daar nog altijd door wrede worden gelijkgestampt en de intelligentsia de keel dichtgeknepen. a ij- vaniry Jassies laten we - nu Sacharows i nog niet tot zwijgen is gebracht - enkele van de meest bekende figu ren uit de Russische gruwelbiblio- theek opvoeren. Het heilige van Sacharows strijd is immers ook dat de moed van deze schrijvers bewijst hoe groot de menselijke geest is: de geest van één dichter laat zich goddank nog niet africhten door de geweren van 100 soldaten en de schande van 1000 vernederingen; de Kremlin-ti rannen hebben gemakkelijker volke ren onderdrukt dan de geesten van hun meest onafhankelijke onderda nen. Dat is ruim 50 jaar na de re volutie tenminste nog iets ALEKSANDER SOLZJENITSYN is met Sacharow de meest invloedrijke en dus ook meest gevreesde woord voerder van de Sowjet-intellectuelen die met hun pennen op de muren van het Kremlin krassen en die hun woorden als lichtkogels de we reld inzenden. de (knieën ging kwam natuurlijk als onnoemelijk dappere preken door de hemel gezonden. Maar de scherpe kritiek van Sacharow en goed ge- in dit eindeloze land, dat élk Sach^ow wdt sprankje TOn een vrij hei^tie mist, past Solzjemtsyn zonder meer in de grote Russische literaire tra ditie van schrijvers als Dostojewski, Gogol en Tolstoj: doordringend in de diepste angsten :omer in nensinKi zin- w^^uuw^ WBcn one- samenlevina West het ook hebben spanningspolitiek die hun idealen 3 van een humaner socialisme ne geert. Wat de regie van het Krem lin doet is hun kritiek alle publici teit te geven en hen vervolgens af te schilderen als „vijanden wereldvrede" - de cirkel is rond, de stok om te slaan of de kans om te isoleren is gevonden. Alles was Sa charow nu zegt kan straks tegen de boeren n (fear de stem lg steeds gehoord. En zijn bewo- vanbnen niet worden los gezien steli tweede ronde van de Europese Solzjenitzyn kwam al in Genève. legen. •t als deze zomer in Hensinki zul- Beiden waarschuwen tegen joh Oost her het „vrije verkeer tussen men- )nd< informaties en ideeën". En ihrijcharow hoopt op het wonder: het esten zou de om kredieten, vak- unis en voedsel bedelende Sow- Co -Unie de garanties moeten af l V( ringen tot invoering van demo rah itische rechten voor de Russische ;lng rgers; rechten die sedert de revo tie als vergeelde voetnoten staan hem gebruikt worden slapen in de Sowjetgrondwet. antieer we afgaan op de resulta- van Helsinki wacht Sacharow tuurlijk een diepe teleurstelling, ijzeren gordijn gaat steeds eng^r °Pen voor goederen en toerls- optredend als i soort morele barometer; alls be loning wordt hij doodgezwegen. Solzjemtsyn (55) weet waarover hij het heeft: de schrijver heeft oorlog, rï* kampen en kanker meegemaakt. In 1945 werd hij aan het Duitse front gearresteerd omdat in zijn dagboek kritiek was aangetroffen op de Sta lin-verheerlijking: elf Jaren van verbanning en dwangarbeid volgden, in 1962 gaf Chroesjtsjew toestem de publikatie van de no velle „Een dag uit het leven van Iwan Denisowitsj". Solzjenitsyn was op Slag beroemd: miljoenen Russen voor democratische Solzjenitsyn op de begrafenis van de Russische dichter Twardowski In diens tijdschrift Nowy Mir mocht Solzjenitsyn in 1962 zijn novelle "Iwan Denisowitsj" publiceren. Andrej Sacharow ....hoe lang nog slimheid van de politiestaat. Maar over wie heeft hij het eigen- lijk? Over elke Sowjetburger na- VP tuurlijk en over al diens vermorzel- ï.™Ti(!e"Ke„.re5:„h.te^: onteSta.\iï"in 6e tompen gezeten, hij was de eerste die er over durfde te schrijven. Maar ook de laatste die het mocht. Lastercampagne De Nobelprijswinnaar, die sedert de val van Chroesjtsjew aan een enor me en bijna ondragelijke lastercam pagne bloot staat, heeft zijn „lite rair testament" al gemaakt: on langs onthulde hij over aanwijzin gen te beschikken dat de geheime politie, de KGB, hem wil vermoor den. De KGB vond enkele weken ge leden het manuscript van zijn roman Archipelag Goelag, dat han delt over de Russische werkkampen. De titel betekent: Archipel van de Goelak. Goelak is de Russische afkorting van het Centrale Bestuur van de werkkampen onder Stalin. De vrouw die de plaats waar het manuscript zich bevond had verraden heeft zichzelf opgehangen. Zij was vijf dagen ondervraagd door de KGB. Leve het land 1 is! Solzejnitsyn, die men het best een religieus socialist in de traditie van Ghandi en Tolstoj kan noemen, verheft - bevangen door een lang zaam gegroeide morele woede - pas sedert kort zijn stem openlijk tegen de terreur die in zijn vaderland zelfs de geest in de boeien, wil -slaan. De schrijver zag hoe de collega's die hij bewonderde een voor een naar krankzinnigengestichten en de kampen van Siberië verdwenen of naar het buitenland werden wegge pest. En hoewel hij het liefst in een kleine wereld wil leven, begrensd het leven goed door een bos en een schrijftafel, protesteert hij nu openlijk en steeds luider. KGB-spionnen haatcampag nes, geblaf uit het Kremlin en ge vaar voor zijn leven omringen hem als het lugubere antwoord uit de werkplaatsen van de Sowj et-ideolo gie. Maar de auteur schrijft voort en zegt „bereid te zijn om -te ster ven voor de waarheid, die niemand zal kunnen tegenhouden". De SowjetUnie heeft grote burgers voortgebracht! Solzjenitsyn heeft zijn idealen en zijn schrijven zo hartstochtelijk lief dat hij alle schurkenstreken die te gen hem worden georganiseerd kan verdragen: onlangs nog werd hem verboden zich in Moskou te vestigen waar zijn vrouw een huis heeft. Maar de schrijver lijkt onder dit alles steeds strijdbaarder te worden: weer een afvallige die in het aas gaat bijten. Hij kondige aan dat hij deze win ter in elk geval in het Moskouse huis gaat wonen. Maar wie daartoe geen vergunning heeft kan wegens het be ruchte „landloperij" artikel voor drie Jaar naar Siberië worden gezon den. Zo leeft een Nobelprijswinnaar voort in een land, dat in Genève over „uitwisseling van ideeën" komt pra ten. Band In zijn buitenhuisje, 50 km. buiten Moskou, worden alle telefoonge sprekken en andere gesprekken af geluisterd. „Als hun band opraakt, verbreken de KGBmensen xustig het telefoongesprek om een nieuwe band op te zetten, terwijl wij het nummer opnieuw draaien". Zelfs de omgeving van de wereldbe roemde auteur deelt in de doem: zijn Jonge assistent Soeperfiti moet voor de rechtbank verschijnen om dat hij Solzjenitsyn aan materiaal voor diens historische roman okto ber 1917 en maart 1918 heeft gehol pen. De aanklacht luidt „gevaarlijke misdaden tegen de staat". Hierop staat 15 jaar. Andere vrienden wor den regelmatig gemolesteerd. Tegen deze verbijsterende toestan den strijdt Sacharow: wanneer Sn de Sowjet-Unie bijvoorbeeld een exemplaar van „Iwan Denisowitsj" wordt ontdekt, gaat het tegenwoor dig naar een snijmachine die het gemene werkje verticaal in twee stukken hakt. Beide delen gaan naar afzonderlijke oud papier wordt verwerkt. Perso neel dat men betrapt bij het ach- teroverdrukken van een halve no velle wordt garresteerd: liever ach ter prikkeldraad in Rusland dam achter een boek van de schurk Solzjenitsyn. Paspoort ZJORES MEDWEDEW de beroemde Russische geneticus en bioloog, ont dekte tijdens een studiebezoek aan Londen dat zijn paspoort hem was afgenomen door de Sowjet-ambas- sade: ook een manier om een af vallige kwijt te raken. Medwedew had de fout begaan om in een boek af te rekenen met de Stalinlakei Lyssenko, de man die verantwoor delijk was voor de beruchte heksen processen tegen integere weten- Kort daarop mei 1970 werd hij gearresteerd. Solzjenitsyn schreef over die arrestatie: „Zonder arrestatiebevel en zonder medische verklaring kwamen 4 politiemannen en 2 artsen het huis van een ge zond mens binnen. De artsen ver klaarden dat hij gek was, de poli tiemannen schreeuwden; wij zijn de vertegenwoprdigers van het straat- gezag, sta op! Ze bogen zijn armen achter zijn rug en brachten hem naar een inrichting". De 'geleerde werd, nadat er in de vrije wereld een enorm tumult over zijn arrestatie losbarstte na enkele maanden ontslagen uit het gekken huis. Maar hij gedroeg zich, gek ge noeg opnieuw niet als een loyaal staatsburger. Medwedew zette zijn schokkende ervaring in de inrich ting („patiënten" bijv. die met drugs werden behandeld om „be kentenissen" af te dwingen) op pa pier; zo'n man kan Moskou natuur lijk missen als kiespijn in Lon den werd hem zijn nationaliteit ontfutseld. Maar Medwedew heeft nog het voordeel van zijn roem gehad. De veel minder bekende bioloog Boe- kowski kreeg na het opknappen van zes Jaar voor hetzelfde literaire misdrijf twaalf Jaar; en een nog onbekendere man als de Oekraïner Tsjoemoek tien jaar. De laatste had iets meer durven schrijven over de 25 Jaar gevangenis die hij net ach ter de rug had. Straathonden zijn beter af dan de schrijvers die hun pennen niet la ten dansen op de maat van het Kremlin ANDREJ SINJAWSKI, die in 1966 werd veroordeeld omdat hij „anti- Sowjetwerken" in het buitenland had gepubliceerd, behoort tot de weinige dissidente schrijvers die de Sowjet-Unie vrijwillig verlaten heb ben: hij kon niet meer ademen en woont nu in een Parijse voorstad. Bijna zes jaar lang leidde Sinjawski een leven vol ontberingen in een aantal kampen in een onherbergza me streek 600 km. van Moskou. In het eerste kamp trof hij in het kampleven al vaak geheel vergrijsde aanhangers aan van religieuze sek ten zoals Zevende Dag Adventisten en Jehova's Getuigen, in de andere leefde de beroemde schrijver onder allerlei soorten misdadigers: overal was weinig voedsel en veel ziekte aan de rand van het laatste kamp waar Sinjawski verbleef strekte zich een eindeloos kerkhof uit. de eenvoudige kruizen droegen alleen maar nummers. De schrijver was ook ondervoed en werd ernstig ziek; zijn tanden vie len uit. Maar hij overleefde de hel. En wat hem op de been hield was het schrijven, 's Nachts wanneer de bannelingen sliepen op hun houten britsen zat Sinjawski aan een tafel met 'n kaars en schreef hij lange brieven aan zijn vrouw. Deze zullen deze of de volgende maand in Lon den worden uitgegeven: Sommige eenzame pennen blijven het altijd winnen van de duizenden voudige terreur van hamer en sikkel. Toen Sinjawski in augustus zijn uitreisvisum kreeg, verlieten hij en zijn vrouw hun vaderland per trein. „Ik wilde het zolang mogelijk zien", zei hij toen hij in Parijs uit stapte. Gedichten JOELI DANIEL werd in het ge ruchtmakende proces van 1966 tege lijk met Sinjawski veroordeeld: met zijn gedichten was iets niet hele maal in orde geweest. Op de poëzie van „de vrije mens" volgde het pro za van dc rechtbank: vijf Jaar dwangarbeid waarin Daniel het zwaarste werk moest opknappen het lossen van kolenwagens. Ook Daniel bleef dichten. Maar hij durfde geen letter op papier te zet ten. Daniel zei zijn gedichten op aan de vrienden die hem eens ta de vier maanden mochten bezoeken. Deze leerden de gedichten uit het hoofd en fluisterden ze voort in Moskou: enkele maanden later al werden de stenciltjes met de ge dichten van Daniel over de grens naar het Westen gesmokkeld. Een raket haalt gemakkelijker de maan dan een verboden Sowjet- dichter zijn publiek! In de Sowjet-Unie werden Daniels Gevangenis-gedichten in het diepste geheim gelezen. Het risico van de ondergrondse pers is er trouwens toch aanzienlijk. Een typiste die materiaal voor Ginzburg en Galans- kow tikte werd tot 1 jaar veroor deeld, verspreiders van ongecensu reerde literatuur ontvangen straffen die tot 4 jaar oplopen. En wat, nu toch even over gaat, de twee vrienden van de staatsgevaar lijke typiste betreft: Ginzburg werd voor zijn bundel documenten over de zaak tegen Daniel en Sinjawski bedankt met 5 jaar strafkamp. En Galanskow voor zijn bundel Feniks met 7 jaar. Van de laatste adder is de Sowjet-Unie overigens al verlost: de zieke Galanskow kreeg in zijn kamp onvoldoende medische zorg de schrijver stierf als een hond. Daniel wiens vrouw drie Jaar Si 'berlë mocht opknappen omdat ze luidkeels tegen de Russische inval in Tsjechoslowakije had geprotes teerd woont nu in een klein pro vinciestadje en mag niet meer In Moskou wonen. De dichter moet technische brochures vertalen die hij niet begrijpt. Symbool ANDREJ AMALREK fungeert de laatste tijd meer dan vele andere zwaarder gestrafte dissidenten als het symbool van het protest tegen de onderdrukking van het vrije woord en de zelfstandige gedachte in de Sowjet-Unie .Over deze jonge kwelgeest van de lompe en wrede macht van het Kremlin is de laat ste tijd al genoeg geschreven: Zijn verblijf in een kamp onder de pool cirkel in Oost-Siberië is onlangs met drie Jaar verlengd. Tien gevan gen waren bereid gevonden mee te delen dat Amalrik wel eens „anti- SowJet-laster" had verspreid. Maar de stem van Sacharow heeft nu laten weten dat Amalrik vrij zou zijn gelaten wanneer hij schuld had bekend. Zo triomfeert de zui verheid van de mens opnieuw over de smerigheid van de dictatuur: een verheven schouwspel. Maar op de barre vlakte bij de poolcirkel gaat de gezondheidstoestand van de met een hartafwijking geboren schrijver steeds verder achteruit: zijn vrienden vrezen het ergste. WLADIMIR MAKSIMOW is een van die schrijvers die de reis naar Siberië nog maken moet. Als twee van in Frankfort uitgegeven romans heeft Makslmow onlangs grotere bekendheid verworven door zijn brief aan Heinrich Böll, waarin hij - ook al met het oog op de door de dissidenten gevreesde ..internationa le ontspanning zonder garanties voor democratische vrijheden in de Sowj et Unie" - Willy Brandt bekri tiseerde en om bescherming vroeg voor een aantal nog vrij onbekende dissidente schrijvers. Maksimow heeft inmiddels gewei gerd zich bij een psychiatrische kli niek te vervoegen „ter controle van uw gezondheid". Hij weet wel beter. De 40-Jarige auteur heeft nu van Brezjnev en Co. een oproep voor een militaire keuring gekregen: als hij niet gauw emigreert zal ook hij de gerechtigheid van de Sowjet-U nie niet ontlopen. Het zijn de ervaringen van deze - en vele andere - mensen die steeds terugkeren in de onverschrokken aanklachten van Sacharow - de stem van de vrijheid. De kinderen van de tweede vrouw van Sacharow mogen niet op de universiteit studeren, zijn schoon zoon krijgt geen baan, zijn eigen werk komt in gevaar: van de moed van deze ene man. wiens zedelijke kracht ver boven die van zijn hele land uitstijgt, wordt zo langzamer hand het onmogelijke geëist. „Ik hoop veel goeds uit Genève te horen", zei hij met zachte stem te gen buitenlandse Journalisten. De vraag is hoe lang de Almariks van deze wereld nog mogen hopen die stem te horen.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1973 | | pagina 15