Als ze maar tevoorschijn
kwamen en wilden vechten
\eheime diensten en spionage worden normaal verschijnsel
Bij de Portugese soldaten in Mozambique
pAG 15 SEPTEMBER 1973
lefoons ook
fgeluisterd
KEl'
[HAAG Niet alleen in de Verenigde Staten en Frank-
naar ook in Nederland worden telefoons afgeluisterd,
k - en journalistiek - Den Haag zijn hier van overtuigd
Haagse ministeries en ambassades waarschuwen hun
[erkers dat zij voorzichtig moeten zijn in het gebruik van
foon.
!n 8 ft Nederlandse ministerie van Defensie bijvoorbeeld zit
ilefoonschijven een rode gevarendriehoek geplakt die de
- naren er aan moet herinneren dat zij moeten oppassen;
!t bepaalde Haagse journalisten belt krijgt regelmatig
m dat „deze zaak" beteT niet telefonisch besproken kan
dge PTT-ambtenaar heeft
dat de PTT niet alleen
aftapt van alle Oosteuropese
te en die van de Chinese
ibliek aan de Haagse
Doekooplaan, maar ook van
en en huistoestellen van me-
bladen als Vrij Ne-
n zelfs "normale" dagbla-
m van deze ambtenaar kan
weer niet genoemd wor-
hij is bij deze redaktie,
en al bekend net zo
iet verhaal dat alle belang-
evens die de Nederlandse
Sdienst, de BVD, bereiken,
ree maal 24 uur ter beschik-
u van de KGB, de Rus-
leime dienst, die zoals ge-
gevestigd is in de Russi-
assade, aan de Andries
2. Deze laatste bijzon-
indertijd bekend gemaakt
arlementaire redakteur van
r. Pers, Jan Vos, die tot gro-
van de BVD een schandaal
door te onthullen dat de
an Doeveren, Pers-chef bij
inlichtingen aan de Russen
De man is nog steeds in
i is in Nederland kenne-
ingewoon. Dat blijkt onder
maatregelen die overal
enomen om het ijverige
en-verzamel aars moeili j k te
het ministerie van Defen-
r men mag aannemen een
eries met de meeste gehei-
ngt op elke kamer een lijst
ffl, een soort dienstrooster
lenaren, waar op staat wie
ner die week tot taak heeft
ia of 's avonds alle kas-
areau-laden goed gesloten
ministerie moeten 's avonds
en naar huis gaat, alle bu-
Izijn; er mogen geen stuk
ken blijven liggen zelfs de inter
ne telefoonlijst niet. Alles moet in
de bureau's worden weggesloten, ook
in speciale kasten, waar een bepaald
bordje aan hangt. De ene kant van
het bordje (ongeveer tien bij tien
centimeter) is rood en moet voorhan
gen als de kast ongesloten is; de an
dere kant van het bordje is wit en
hangt "Voor &ls de kast veilig op slot
zit. Dit is ter vergemakkelijking van
de taak der controleurs, die na werk
tijd en vertrek der ambtenaren het
hele gebouw doorlopen.
De sleutels van alle bureaus en kas
ten gaan in een aparte kast, en van
die kast zelf bezitten per kamer,
slechts twee mensen een sleutel. Die
sleutel wordt tegenwoordig doorgaans
bij vertrek afgegeven aan de wacht,
omdat het is voorgekomen dat een
hele kamer ambtenaren niet kon
werken omdat de twee "sleuteldra
gers" niet kwamen opdagen.
Alle ambtenaren in het ministerie
van Defensie zijn beëdigd en sommi
gen van hen worden gescreend door
NATO-mensen als zij voor him werk
inzage moeten hebben in bepaalde
geheime NATO-stukken. Mensen van
minder niveau krijgen die mappen
niet in handen en dat is vrij gemak
kelijk te controleren, want dergelij
ke geheime stukken zitten niet in de
normale blauwe map, maar in een
speciale rode map, zonder de verde
re speciale aanduidingen die worden
gereserveerd voor werkelijke "topge
heimen". De rode mappen gaan ook
niet mee met de gewone interne post
binnen het ministerie, maar worden
persoonlijk overhandigd door specia
le ambtenaren of officieren.
De ambtenaren en de andere me
dewerkers op de vliegbases worden
regelmatig door middel van circulai
res en stickers met opschriften (zo
als die uit de laatste oorlog: "De
vijand luistert altijd mee") aan het
belang van dit soort maatregelen
herinnerd.
Bij de niet-Europese ambassades
maakt men zich niet zo druk om
mogelijke af tapperij van telefoons.
De Amerikaanse pers-attaché was
tijdens het schrijven van dit artikel
voor commentaar onbereikbaar maar
de heer Ohta, ambassade-raad van
Japan, verklaarde in een persoonlijk
onderhoud officiéél dat hij tijdens te
lefoongesprekken nooit rekening
houdt met de mogelijkheid dat zijn
•natuurlijk soms vertrouwelijke me
dedelingen zouden kunnen worden
opgenomen. Insiders, in deze dubieuze
materie nemen echter als vanzelf
sprekend aan dat in ieder geval de
handels-afdeling van deze ambassa
de afgeluisterd wordt, want de Japan
se handel met Nederland (electroni
cal) is zeer belangrijk en loopt in de
miljoenen.
Ik vroeg de heer Ohta of hij zijn
kantoor ooit heeft laten onderzoeken
P afluister-apparatuur, maar hij
antwoordde dat de Japanse regering
deze maatregeleen in wat hij noem
de "beschaafde" landen niet nodig
acht. De Watergate-zaak in de Ver
enigde Staten zou volgens hem voor
Tokio dan ook een grote verrassing
?ijn geweest. "Maar Japan is toch
het land bij uitstek waar men alles
weet over de mogelijkheden, van
miniatuur afluister - apparaten?",
vroeg ik zo argeloos mogelijk. "Phi
lips weet daar ook alles van", ant
woordde hij, en uit dit antwoord zou
kunnen blijken dat de Japanners m
Den Haag toch voorzichtiger zijn dan
zij willen laten weten. (De Japanse
regering is er van overtuigd dat Phi
lips een bijzonder grote invloed op
de gebeurtenissen in politiek Den
Haag heeft). De code-kamer in de
mooie Japanse ambassade van de
Rustenburgweg is in ieder geval,
zelfs voor de lagere Japanse diploma
ten strikt verboden terrein laat staan
voor de Nederlanders die voor deze
ambassade werken. De kamer op de
tweede verdieping staat sinds het be
zoek van de Japanse keizer Hirohito
vol met altijd ratelende telexappara-
ten en glanzend nieuwe geheimzinni
ge apparaten - in tegenstelling tot bij
voorbeeld de overburen van de Ja
panners. de Indiërs aan de Buiten-
rustweg, waar maar één enkel telex
apparaat op 'n zolderkamertje staat.
De onbelangrijke scheld-kannonades
aan 't adres van Pakistan die daar
doorgaans op lopen worden regelma
tig afgescheurd door de bode die de
Indiase ambassade op dat moment
toevallig in dienst heeft dat kan
zells een vakantie-werker zijn.
Nu gaat het op de ambassade van
India ook typisch Indiaas toe: eer
der kalm en berustend dan over-ijve-
i.g, zoals bij de Japanners. De India
se handel met Nederland is ook niet
zo belangrijk als die met Japan
maar volgens mensen die zeggen dat
zij het weten kunnen wordt ook hier
Een PTT ambtenaar voor een
telefooncentrale, de plaats waar
alle lijnen samenkomen. Het af
tappen van een telefoon is erg
makkelijk voor een deskundige.
De strenge bewaking binnen en
buiten de ambassades van de Ver
enigde Staten en Israël en de grote
mtvangst-masten op de daken van
deze gebouwen aan het Lange Voor
hout en 't Buitenhof vestigen de in
druk dat men daar wel iets voorzich
tiger werkt. Veruit de best geïnfor
meerde ambassade in Den Haag, 's
echter ongetwijfeld de Chinese am
bassade. Van de Nederlandse ambas-
e& van de Afrikaanse vrijheidsstrijders in het oerwoud van
wnbique.
"laar eens tevoorschijn wil-
D en vechten," verzuchtte
Portugese pelotonscom-
.AVe zouden ze in een week
hakken en de oorlog zou
en altijd tot het verleden
••Ze" zijn de guerrillastrij-
ftelimo, het Bevrijdings-
Mozambique. Met hun acht
üzend in getal houden ze
Jaar 60.000 Portugese sol-
i
ogenblik zijn we niet veel
Politieagenten," zegt luite-
ese Clara. „De terro-
an toe en verdwijnen met-
'n de binnenlanden. Wat
overblijft te doen is iemand
ons wil helpen bij ons
ar>ge Pirese Clara vecht al
'n de vierde compagnie
toepen. Zijn dienst zit er
diensttijd in Mozambi-
dan de vier Jaar die de
FMugese recruut moet uit-
Elitecorps
Pirese Clara is geboren in Tete, de
stoffige stad aan de river de Zambe
si. Zijn vrouw en twee kinderen wo
nen er nog. Hij behoort tot een elite
korps van tweeduizend man. De
sterkte van de vierde compagnie is
120 man, zwarten zowel als blan
ken.
Pirese Clara spreekt niet alleen
Portugees, maar ook het Afrikaanse
dialect dat in Tete gesproken wordt.
„Dat is misschien ook maar beter,"
zegt hij grinnekend. „Vergeet niet
dat ik hier altijd gewoond heb. La
ten we het er maar op houden dat
ik meer van Mozambique dan van
Portugal ben."
Pirese Clara's eenheid opereert
vanuit helikopters, de Franse Alouet-
te. „Als Frelimo ergens hier in de
buurt toeslaat heeft het dertig minu
ten de tijd om zich weer terug te
trekken, want daarna zijn wij er,"
zegt hij. Daarnaast ondernemen klei
ne groepen van zes a acht man op-
Finesse
De vergelijking met Vietnam is
verleidelijk. „Wij strijden tegen een
door de Chinezen opgeleid leger dat
de taktiek van de Viet Cong toepast,"
aldus Pirese Clara. „Maar onze sol
daten zijn beter uitgerust voor dit
soort oorlog dat wil zeggen dege
nen onder ons die Mozambique ken- Raketten
nen".
200.000 blank zijn, door de regering
in Lissabon jarenlang stiefmoederlijk
zijn bedeeld.
Kijk eens naar de nieuwe wegen,
ziekenhuizen en dergelijke die voor
de Afrikaanse dorpelingen worden
"Maar daar zit verandering in.
aangelegd en gebouwd. En dan
spreken we nog niet over de Cabo-
ra Basa-dammen", zeggen ze.
„Als ze optrekken en een sluip
schutter van Frelimo opent het vuur,
dan schieten ze in het wilde weg te
rug. Maar wij, commando's, schieten
nooit als we geen duidelijk uitzicht
op de vijand hebben". Commandant
van de Estimagroep is kapitein Os-
waldo Rocha Silva, een mulat van
de Kaapverdische eilanden die voor
de duivel nog niet bang is.
In het schaftuurtje met Pirese
Clara Rocha Silva en andere offi
cieren, werden een paar vragen ge
steld: „Waarom toch is iedereen er
tegen dat Portugal in Afrika is?"
„Wij zijn geen racist," is het ant
woord. „Kijk maar om U heen
blank, zwart en daar tussen in".
De officieren erkennen ruiterlijk
dat de 8,2 miljoen inwoners van Mo
zambique, van wie er ongeveer
De Cabora Baissa-daan wordt
het grootste hydro- elektrische
kunstwerk in Afrika. In het alle
daagse leven in Estima speelt hij
een grote rol. De Portugese troepen
hebben altijd met succes pogingen
van Frelimo om bij het enorme
bouwterrein te komen, afgeslagen.
In Juni schoot Frelimo vijf 122
mm raketten van Russische makelij
van een afstand van tien kilometer
onder dekking van de duisternis op
Estima af. De commando's stegen
onmiddellijk in hun Alouettes op en
gingen de vijand te lijf. Deze wist
niet hoe gauw hij de benen moest
nemen.
„Een paar dagen later haalden we
er een paar in, maar toen hadden
ze al ruim 140 kilometer gemar
cheerd", zegt Pirese Clara.
Frelimoleider Zeca Caliante die de
aanval op Estima leidde kort voor
hij zich op 16 juli aan de Portuge
zen overgaf, werd later geïnter
viewd. Hij vertelde dat zijn aan-
valsleger van bijna 300 man niet te
dicht onder de stad had willen door
dringen vanwege de snelheid van de
Portugese reactie.
De Portugezen in Estima zijn bit
ter gestemd over de recente berich
ten dat in dorpen rondom Tete mas
samoorden van het MyLai-soort zou
den hebben plaatsgegrepen.
.Hoelang denkt U dat ik mijn
zwarte soldaten in de hand zou kun
nen houden nadat ze zoiets gecon
stateerd zou hebben", vraagt Pirese
Clara. „De enige hoop die wij op
voortbestaan in Mozambique heb
ben, is de plaatselijke bevolking er
van te overtuigen dat ze het bij ons
beter zal hebben dan onder Freli
mo".
Onvermijdelijk
Ook Caliante heeft de berichten
tegengesproken dat in het dorp Wi-
riamu 400 dorpelingen zouden zijn
vermoord. Pirese Clara en zijn me
de-officieren zeggen dat dorpelingen
het slachtoffer van de oorlog zijn ge
worden, maar zij vinden dat in ne
gen Jaar van strijd „onvermijdelijk".
sadeur in Peking, dr. Vixeboxe. is de
uitspraak dat hij m Peking eerder
iels over Nederland te weten Kan ka
rnen dan in Den Haag. Hoe de Chi
nezen dat klaarspelen en of zij zelf
telefoons aftappen zal voorlopig wei
een geheim blijven, aar wie iets
met de Chinezen te bespreken heeft
dat hij voor de BVD geheim wil hou
den, kan in ieder geval beter maar
zelf even bij de Adriaan Goekoop-
aan langs gaan.
De koude oorlog mag dan voorbij
-:ijn veel landen vinden het in de
eeuw der electronica nodig regel
matig exacte en "verse informatie
verwerven over alles wat er waar
aan ter wereld ook gebeurt voor
al in het land van de tegenpartij. Het
afluisteren van telefoons schijnt daar
een belangrijk hulpmiddel bij te zijn
en de Nederlandse diensten doen er
jverig aan mee.
Weinig mensen vinden dit waar
schijnlijk echt leuk misschien al-
.een degenen die de soms natuurlijk
zeei intieme gesprekken op de band-
les moeten afdraaien. De Franse mi
nister van Binnenlandse Zaken heeft
twee maanden geleden in het Fran
se parlement nog eens nadrukkelijk
gezegd hoe waardevol hij het opne
men van telefoongesprekken achc.
Zijn regering is ondanks de protes
ter van boze Franse parlementariërs
uan ook niet van plan met het af
luisteren op te houden, zei hij bij die
gelegenheid.
De geheime diensten schijnen
er vrijwel overal ter wereld in ge
slaagd te zijn zich "onmisbaar" te
niaken ook in Nederland. De
echte grote veiligheidsdiensten zijn
tijdens de tweede wereldoorlog ont
staan, bleven bestaan toen de oorlog
voorbij was en werden uitgebreid en
verfijnd ten tijde van de koude oor
log omdat de betrokkenen en be
paalde politici volhielden dat deze
diensten een van de belangrijkste
kansen leveren om 'n nucleaire oorlog
te voorkomen. Verschillende inciden
ten hebben in het verleden min of
meer bewezen dat dit in bepaalde ge
vallen juist niet zo is, maar er is ook
nog een andere gevaarlijke kant aan
het geheime van die geheime dien
sten.
Het was de Amerikaan Allan Dul-
ies die heeft gezegd dat een veilig
heidsdienst "het ideale apparaat" is
voor een samenzwering. "De leden
van deze diensten kunnen min of
meer doen wat zij willen zonder dat
ei een haan naar kraait: de hele ad
ministratie, ieder papiertje in de ar
chieven, de leden, het geld dat zij
uitgeven: alles is geheim", zei Dul
les. die toen met name op de Duitse
Abwehr doelde. De kans dat een
andere inlichtingendienst zich tegen
zijn eigen regering keert is echter
overal ter wereld aanwezig. Dat 'n
inlichtingendienst voor schandalen,
van de allergrootste orde kan zorgen
en het staatshoofd in enorme moei
lijkheden kan brengen is duidelijk
gebleken uit de Watergate-zaak.
De diensten zijn in ieder geval zo
machtig dat onschuldige burgers zelf
hun privé telefoongesprekken niet
•anger kunnen voeren zonder in hun
achterhoofd het idee te hebben dat
anderen misschien meegenieten van
bijvoorbeeld uiterst persoonlijke ge
sprekken met goede vrienden. Ieder
een, zegt wel eens iets door de tele
foon dat niet voor anderen bestemd
is. Het is een nare gedachte dat nu
ook in Nederland de telefoon een
gj iezelig apparaat is geworden.
Volgens recente berichten heeft het
Portugese opperbevel in minstens
één geval disciplinaire maatrege
len genomen waar zonder dat er
noodzaak toe was, dorpelingen om
het leven waren gebracht.
Pirese Clara wijst erop dat Fre
limo dikwijls de taktiek aanwendt
van het onder bedreiging voor zich
uit duwen van dorpelingen, als
schild tegen oprukkende Portugese
troepen. De voormalige opperbevel
hebber van de Portugese troepen in
Mozambique, generaal Kaulza de
Arriaga die begin september zijn
commando neerlegde, heeft ge
zegd: „Deze oorlog kan niet verlo
ren worden. Het zal een kwestie van
tijd zijn alvorens hij eindelijk wordt
gewonnen". Hij voegde er aan toe
dat hij hoopt dat het bereiken van
deze overwinning binnen zo kort
mogelijke tijd zou plaatshebben
en dat er intussen nog heel wat
gewerkt en gevochten zou moeten
worden. Pirese Clara en de anderf
officieren stemmen daar mee in.
Voor kerstmis hoopt Pirese Cla
ra thuis te zijn en weer de civiel
ingenieur die hij voor zijn diensttijd
was. Tegen die tijd zullen de
guerrillastrijders er nog wel zijn,
vreest hij, en hij herhaalt met een
zucht: „Als ze zich nu maar eens
vertoonden en vochten".
De Portugese provincieMo
zambique in het zuidoosten van
Afrika. Portugese soldaten probe
ren hier in de binnenlanden de
Afrikaanse vrijheidsstrijders te
verslaan, maar deze zijn zeer be
dreven in de guerrillatactiek en
vertonen zich alleen als de sol
daten uit de buurt zijn.
ADVERTENTIE
KANTOORMEUBELEN
BRANDKASTEN
01RECTIE KAMERS
KANTINE INRICHTINGEN
MAGAZIJNKASTEN
