EDERLAND EN ORANJE BLEVEN
EN, ZELFS IN
EEN SCHEIDING
Herstel en vernieuwing
naast teleurstellingen
allingschap
opening naar nieuwe verhoudingen
25 4 SEPTEMBER 1973
1 94 8 JULIANA REGINA 1973
PAGINA 17
de opvoeding en
un Prinses Juliana dan
;ijn geweest, er bleef al-
te afstand bestaan tussen
de gewone man. Niet al-
dit functioneel nodig was
3 zekere hoogte blijft)
ioor de opvattingen niet
de Oranjes zelve maar
ook van de lieüe hof-
Later, toen na
dat alles anders werd,
dat deze af-
zo groot behoeft te zijn
dit altijd hadden ge-
op 12 mei verliet het gehele
gezin IJmuiden om de
veilig te stellen,
keerde terug naar
maar korte tijd later van-
alle Oranjes, Wilhelmina in-
weer in het Londense
Palace, voor een so-
doop van Irene, Vrede,
nu geen bede meer was
opdracht.
van dat rampjaar bracht
Sumatra het Prinselijk ge-
Canada, omdat zelfs Lon-
veiligheid scheen te bie-
betrok na korte tijd een
de kinderen, enig per-
drie rechercheurs ingerich-
flm Ottawa, waar het tot de
?r naar ons land is blijven
s Juliana heeft met haar
in Canada, ondanks het be-
e werk dat zij als Kroonprin
selijk ging vervullen zoals
bezoeken en redevoeringen,
ater trekkelijk "gewoon" leven
i do leiden. De aanhalingstekens
;nA?n in dit geval slechts dat
tijd niets ter wereld meer
was. Zij slaan in geen enkel
op het feit, dat zij lid was
i vorstenhuis. Zij heeft daar
leven in een sfeer, waarin
volle honderd procent per
verdiensten en karakter de
waren gaan innemen van
onoprechte, op maat-
afstand fife
die zich voor zijn
met Prinses Juliana
Jaren als gewoon burger
had kunnen be
veel meer dan welk an-
het Koninklijk Huis de
mwvi gekregen, als ieder mens
1 1 zien door schone schijn en
Ht.hpid die daardoor ook in
periode van zijn huwelijk
sterk om hem geweven
om de andere Oranjes,
was de eerste der
die een zo gunstige positie
Een dergelijk doorzicht heeft ook
Juliana natuurlijk wel geleerd maar
toch hebben de Canadese Jaren haar
door afwezigheid van de onwaarach
tige hofsfeer dichter bij de gewone
wereld gebracht en haar de wegen
naar die wereld en haar mensen,
beter leren kennen dan welke pe
riode voordien dan ook.
Dit heeft direct en indirect, en
vooral ook later een belangrijke in
vloed gehad op de vorming van de
prinsesjes, waardoor die op haar
beurt op welhaast ideale wijze
werden voorbereid op hun toekomsti
ge taken, waartoe zij door geboorte
geroepen zijn.
De Canadc respecteerden haar
dringend verzoek om "privacy" ook
voor de opgroeiende prinsesjes Bea
trix en Irene. Maar dat betekende
niet dat men de Nederlandse gas
ten vergat. Dat bleek overduidelijk
op en na 19 januari 1943, toen in
de verloskamer van het Burgerlijk
Ziekenhuis van Ottawa Prinses
Margriet werd geboren. De kamer
was door een speciale wet afgekon
digd door het Canadese gouverne
ment, lijdelijk tot Nederlands grond
gebied verklaard omdat de nieuwe
Oranjetelg beslist de Nederlandse
nationaliteit moest hebben. Na de
geboorte stroomden officiële en "ge
wone" gelukwensen naar het prinse
lijk gezin en naast de Britse vlag
werd voor het eerst en eigenlijk
tegen de wettelijke voorschriften in
op het parlementsgebouw de na
tionale vlag van een vreemde mo
gendheid gehesen: de Nederlandse.
Sindsdien is dat nooit meer voorge
komen.
Op een ldein gebied in Nieuw Gui
nea na, waar de guerrilla-strijd te
gen de Japanners voortging ook na
de oapitulatie in Indonesië, was De
West in de oorlogsjaren het enige
vrije deel van het Konkrijk der Ne
derlanden. Deze vrijheid heeft Julia
na met beide handen aangegrepen,
om de banden tussen Oranje en de
bevolking van dit gebied te verste
vigen. Maar door allerlei omstan
digheden kon zij pas in de herfst
van 1943 naar deze gebieden, behalve
naar Curasao waar toen een ge
vaarlijke griep heerste. Het enthou
siasme van de bevolking kende geen
grenzen, vooral teen Juliana in een
officiële rede de verzekering gaf dat
de oorlog en de komende wederop
bouw dn vrede de gelegenheid zou
bieden om te komen tot een alge
meen bestel van vrijheid naar eigen
keuze, rechtvaardigheid ook tussen
de volkeren en maatschappelijke en
militaire vrijheid.
In maart 1944 bracht Juliana het
eerder afgelaste bezoek aan Curasao
en daar knoopte zij, op verzoek van
de regering van Venezuela, een kort
bezoek aan dat land aan vast. Prins
Bemhard was al in 1942 in Surina
me en Curasao geweest tijdens een
inspectiereis langs de Nederlandse
troepen.
Niet onvermeld uit deze tijd mo
gen blijven de officiële bezoeken, die
zij aan de Verenigde Staten bracht,
en die een reeds bestaande vriend
schap tussen de Oranjes en presi
dent Roosevelt verstevigden. De oud-
stf twee prinsesjes maakten één
van die ontmoetingen met de Ame
rikaanse president en zijn vrouw
mee.
In Europa gaat dan de strijd een
grote keer ten goede nemen: de in
vasie, de doorbraak naar de lage
landen en de Duitse Rijn, de be
vrijding van Belgie, van zuidelijk Ne
derland. Juliana pakt haar koffers,
en vliegt naar Landen. Te vroeg.
Net zoals op Dolle Dinsdag, 5 sep
tember 1944, ontelbare duizenden te
vroeg langs de wegen in Noord Ne
derland stonden om de geallieerden
te begroetten en toen zij en passant
de horden Duitsers naar het oosten
zagen vluchten.
De Geallieerde opmars kwam ab
rupt tot sbaian, de Slag bij Arnhem
om de zaak toch nog te farceren,
werd een geallieerde ramp, de Duit
sers keerden terug en de afschuwe
lijke terreur van de hongerwinter
waarin de razzia's de kampen, de
wraaknemingen van de bezetters te
gen de acties van de binnenlandse
strijdkrachten en ook de gevechts
handelingen zelf zoals de bombar
dementen en de Duitse V-wapens en
vooral de honger, honger, honger en
koude, bittere koude, gingen ontel
bare duizenden slachtoffers maken,
in een land, dat zich al bevrijd had
Prinses Juliana in de oorlogsjaren en tijdens haar bal
lingschap in Canada in gesprek met president Franklin D.
Roosevelt en diens echtgenote Eleanor Roosevelt, waarbij zij
de zaak van de Nederlanders-in-nood bij de machtigste
bondgenoten van ons land in de Tweede Wereldoorlog be
pleitte. Roosevelt zou de overwinning van de geallieerden
niet meer meemaken, maar zijn weduwe was later in Neder
land en bezocht de toen al Koningin geworden Juliana in
het Paleis Soestdijk.
Pas op 4 mei 1945 kan Radio
Oranje des avonds uit Londen be
richten, dat de Duitsers hebben ge
capituleerd in een "plechtigheid" in
Hotel de Wereld in Wageningen,
waar ook Prins Bemhard bij aanwe
zig was.
Juliana was tot Januari van dat
Jaar in Londen gebleven, reisde
toen terug naar Canada en komt in
april 1945 terug in Londen. Tegen
het eind vain die maand, wanneer t
gonst van geruchten over een Duit
se capitulatie, vliegt zij met Konin
gin Wilhelmina naar Zuid Neder
land. Daar hoort zij op de avond
van 4 mei, net als zovele landgeno
ten boven de rivieren die illegaal
naar weinige illegale radio's luister
den, dat de nachtmerrie van vijf Ja
ren ten einde is.
Een ander, veranderd, Oranje
stond klaar om in een veranderd
Nederlands volk terug te keren.
Twee maanden na de capitulatieop 4 augustus 1945, keert
Julinana met haar gezin definitef in Nederland terug in twee
Dakota's, die landen op het vliegveld Teuge. Even na de landing
zet Prinses Margriet haar eerste stappen op Nederlandse bo
dem. Er wacht een sobere tijd, zonder veel uitbundigheid maar
met een overweldigende hoeveelheid werk. Prinses en Prins
nemen een belangrijk aandeel in het werk van "herstel en ver
nieuwing" hoewel zij tot hun teleurstelling moeten ondervin
den, dat herstel van het oude, met alle teleurstellingen en con
flicten en verdeeldheid vaak vlotter van stapel loopt dan de
vernieuwing, waartoe de tijden alle mogélijkhelen hadden ge
opend.
tol kIer de hoede van enkele typisch Engelse bobbies steken Prinses Juliana met Irene in de
Herwagen en Beatrix aan het handje van een verzorgster in gezelschap van een andere ver-
>ok rgster een Londense straat over. Het was in de eerste dagen na de capitulatie van Nederland
veI »r het Duitse geweld, voordat Juliana en de kinderen een nog veiliger heenkomen (moesten)
idei tken in het verre Canada.
Het was in deze jaren vooral, dat
Juliana zich het "hart en gewe
ten" van het Nederlandse volk ging
tonen door haar intense medeleven
maar ook door haar stimulerende
activiteiten op maatschappelijk ge
bied, voor de Jeugdzorg en voor de
bezinning op nationale en interna
tionale vormgeving aan de in moei
lijke oorlogsjaren gegroeide idealen.
Prins Bernhard heeft vooral in die
eerste naoorlogse Jaren een grote
naam gemaakt als zakelijk kataly
sator en gangmaker, als koninklijk
ambassadeur voor het Nederlandse
bedrijfsleven.
De andere zeker niet onbelangrijk
ste taak van het kroonprinselijke
paar lag op het meer besloten ter
rein van het gezin, dat tot grote
vreugde van ons volk op 10 februari
1947 werd uitgebreid met het vier
de kind, Maria Christina, aanvanke
lijk Marijke genoemd, later op eigen
verzoek Christina.
Dat Nederland werkelijk lief èn
leed wilde delen met het Oranjehuis
bleek op ontroerende wijze toen la
ter bleek dat er een schaduw over
dit jonge leven zou blijven liggen.
Doordat Juliana tijdens haar zwan
gerschap aan rode hond had gele
den bleken de ogen van Marijke zich
niet goed te hebben ontwikkeld. Het
was een verband tussen ziekte en
kwaal dat pas bij dit geval weten
schappelijk werd vastgesteld. Hier
door is later zo'n gevolg van een sa
menloop van omstandigheden bij
talloze zwangerschappen over de ge
hele wereld voorkomen. In de zo
mer van het eerste levensjaar van
Marijke werd zij in het Utrechtse
Ooglijdersgasthuis geopereerd maar
zonder succes.
Vooral Juliana heeft deze handi
cap voor haar jongste dochter bij
zonder moeilijk kunnen verwerken.
Hieruit zijn ook later de enige ern
stige problemen in het huwelijksle
ven van Juliana en Bernhard voort
gekomen, waarover later meer.
Prinses Marijke was nog maar
ruim een half Jaar, toen haar moe
der vrij plotseling de volle zwaarte
van haar taak in ons volk te dragen
kreeg.
De oorlogsjaren bleken een zo zwa
re tol te hebben geeist van de
krachten van Koningin Wilhelmina,
dat zij, die het koningschap op te
Jeugdige leeftijd aanvaardde om het
zonder regentschap te kunnen stellen
slechts in een regentschap tot twee
maal toe de mogelijkheid vond, om
haar gouden regeringsjubileum te
vens tot haar abdicatie te kunnen
maken.
Zeker heeft bij het besluit tot aftre
den van Wilhelmina tevens meege
teld, dat zij zidh door de slopende
invloed van de oorlogsjaren niet
meer krachtig genoeg voelde om een
van de moeilijkste besluiten van haar
toch waarlijk niet onbewogen be
wind met haar handtekening te beze
gelen.
Een Koninklijke handtekening,
wordt in onze monarchie gezet on
der verantwoordelijkheid van de re
gering, officieel zonder verantwoor
dingsplicht van de Koning of Konin
gin. Niettemin kan die zichzelf de ze
delijke plicht opleggen, geen handte
kening te plaatsen die zaken effec
tueert welke indruisen tegen de diep
ste persoonlijke overtuiging.
Deze hoge opvatting van haar
taak heeft mede geleid, naast zuiver
medische, tot een terugtreden van
Koningin Wilhelmina. Wij doelen
hiermee op de ontwikkeling van de
verhoudingen tussen Nederland en
Indonesië, die telkenmale ingrijpen
de maatregelen vereisten en uitein
delijk culmineerde in de soevereini
teitsoverdracht van 1949. Nederland
was toen drie eeuwen min of meer
nauw verbonden geweest met de
tachtig miljoen zielen omvattende
volken van Indonesië. Die soeverei
niteitsoverdracht was de tweede in
krimping van het Koninkrijk tijdens
de Oranjemonarchie. In 1830 vond
de afscheiding van de zuidelijke Ne
derlanden. België plaats.
Koningin Wilhelmina was persoon
lijk niet tegen grote vrijheid en
zelfbeschikking van Indonesië. Reeds
op 7 december 1942 had zij in een
befaamd geworden rede voor Radio
Oranje na een verklaring in het
Amerikaanse Congres verklaard, dat
het rijksbestel na de oorlog grondig
diende worden te herzien, waarbij
aan Indonesië een grote zelfstandig
heid toegekend zou moeten worden.
Maar een volledige scheiding was
iets. wat zij niet ten volle kon aan
vaarden.
Het zou uiteindelijk nog tot eind
1949 duren, voordat Juliana als Ko
ningin haar handtekening onder het
zwaarwichtige afscheidingsdocument
zou zetten, maar de nadering van
deze gebeurtenis heeft het besluit
vam Wilhelmina, om het roer in jon
gere handen te geven, versneld.
Eenvoudig en waardig en onver
moeid ondanks de genoemde per
soonlijke problemen neemt Juliana
als regentes van 10 oktober tot 1
december 1947 het koningschap waar.
In het voorjaar verneemt het Ne
derlandse volk, dat Wilhelmina an
dermaal een beroep moet doen op
een regentschap om op nadruk
kelijke wens van haar dochter
haar koninklijke waardigheid te blij
ven dragen tot na de viering van
haar gouden regeringsjubileum. Dit
tweede regentschap bracht bijzonde
re problemen met zich mee. waaron
der een uiterst moeilijke kabinetsfor
matie, ook alweer moeilijk door het
Indonesische probleem.
Het tweede regentschap duurde van
14 mei tot 30 augustus 1948. Enkele
dagen noemde het Nederlandse volk
zijn Koningin nog Wilhelmina.
Op 4 september 1948 vindt in het
Paleis op de Dam in de hoofdstad
de abdicatie van Wilhelmina ten be
hoeve van haar dochter Juliana
plaats. Op 6 december is de officië
le inhuldiging na de eedsaflegging
door de jonge vorstin.
Het eerste Koninklijke Besluit,
waaronder Juliana haar handteke
ning zet als Koningin in plaats van
als regentes is 't besluit, Wilhelmina
te benoemen tot Ridder eerste klas
se in de Militaire Willemsorde. Het
zal waarschijnlijk de handtekening
van deze aard zijn, die zij met de
grootste liefde en overtuiging heeft
gezet in haar thans 25-jarige periode
als Koningin der Nederlanden.
Minister-president dr. W. Drees zei
in een toespraak over de radio on
dermeer het volgende: "Koningin
Wilhelmina heeft in de loop van
haar bewind, hoe gezegend het ook
in vele opzichten is geweest, de ge
varen groter zien worden en de tij
den ongunstiger. Koningin Juliana
begint in 'n tijd van moeiten en
zware zorgen. Moge haar de zegen
geschonken worden van een leven,
waarin de volkeren onder haar
kroon hun lot lichter zien worden,
hun samenwerking nauwer, de vre
de beter beveiligd".
De goede wensen zouden beslist
niet in vervulling gaan
In augustus 1945 komt Prinses Juliana met haar echtgenoot
en de drie prinsessen terug in Nederland, ivaar zij in Dakota's
landen op het vliegveld Teuge. Deze foto toont de hereniging
van Oranje en Nederland, waarbij Prinses Margriet (uiterst
links) de eerste voetstappen zet op echt Nederlandse bodem.
Zij zou later de eerste van de prinsessen worden, die een
"echt Nederlandse jongentot levenspartner koos.
klonken bij het derde eeuwfeest van Leidens ontzet in de Pieterskerk de woorden
en Oranje hecht is niet een verdrag, niet een gelofte, niet een eed, het
en liefde. Zij zijn niet verbonden, want wat verbonden is kan worden
kt. Zij zijn één. Om ze van elkaar te scheiden zou men een eenheid moeten
de Duitse horden zijn daar niet toe ito staat gebleken. Het tegendeel
in die jaren 40-45. Bovendien bleek later, dat de ballingschap waarin zij het
gezin dreven bijzonder veel heeft bijgedragen tot wat we in de huidige
>gie zouden noemen het omturnen" van Oranje tot een „gewoon gezin". En
Nederland, dat uit de volstrekte chaos herrees hadden wij zo'n „gewoon
Soestdijk bitter nodig.
