Hart spreekt mee in
oordeel van verstand
VRIJHEID PROEVEN ALS LEIDS STUDENTE
Nederlander en wereldburger
STORMACHTIGE ENTREE
PAGINA 16
1 948 JULIANA REGINA 1973
DINSDAG 4 SEPTEMBI
Het leven hernam zijn loop.
In februari 1936 ontmoette Prinses Juliana tijdens een ver
blijf in het Oostenrijkse Igls, waar zij ontspanning zocht in de
bergen die zij door haar vader had leren liefhebben, een jonge
man die ruim een half jaar later ons land en het hart van ons
volk zou binnenstormen met een ontwapenende onstuimigheid:
Prins Bernhard von Lippe Biesterfeld.
De eveneens stormachtige uitbun
digheid waarmee deze keuze van Ju
liana begin september 1936 werd ont
vangen door het Nederlandse volk
was 'n unicum. Een uitbundigheid die
slechts geëvenaard zou worden door
de uitgelatenheid bij de bevrijding
in 1945.
In zekere zin was september 1936
dan ook een bevrijding. Het was te
representatieve plichten afwezig
moest zijn. Haar jaarclub, de „zee
sterren" genaamd, telde vijftien stu
dentes.
Zij heeft een enigszins afwijkend
studieprogramma, dat hoofdzakelijk
gericht is op haar komende taak.
Het past niet in een of ander nor
maal studieprogramma. Dat was ook
niet nodig, omdat zij bij gebrek aan
een wettelijk einddiploma middel
baar of voorbereidend hoger onder
wijs toch geen examens kon afleg
gen. Dat zou met allerlei bijzondere
wettelijke voorzieningen wel geregeld
kunnen worden, maar Juliana heeft
daarvan afgezien omdat zij dan in
een uitzonderingspositie zou komen
en aangezien zij er rekening mee
moest houden, dat zij wellicht toch
niet een volledige studie zou kunnen
voltooien in verband met steeds meer
wetenschappelijke representatieve
verplichtingen en andere vormen
van voorbereiding op het koning
schap.
Tot haar leermeesters behoorden
ondermeer de hoogleraren Van Ey-
singa (ook al in haar schooltijd),
vooral Huizinga, Kranenburg, Ver-
wey en Duyvendak. Voorts kreeg zij
nog privé-onderwijs van andere co
ryfeeën van de wetenschap.
Ongedwongen, niet lastig gevallen
door opdringerige belangstelling in
universitaire kring of burgerij, heeft
Juliana die 28 maanden van haar
studie als mens onder mensen kun
nen leven in Katwijk en Leiden. De
ze vrijheid heeft heel duidelijk haar
stempel gedrukt op de ontwikkeling
van karakter en menselijk gevoel
van de prinses.
Niettemin heeft zij er niet zo volle
dig de vrijheid genoten, die haar
dochter Prinses Beatrix ten deel zou
vallen. De tijden waren nu eenmaal
anders, en ook de opvattingen om
trent wat voor een kroonprinses wel
en niet „kon". Typerend daarvoor is
de keuze van haar woning: in Kat
wijk, terwijl Beatrix de vrijheid had,
zich in het centrum van het Leidse
universitaire leven te vestigen: aan
het Rapenburg.
In december 1929 verliet Juliana
de Leidse universiteit officieel. Haar
studie eindigde evenwel pas op 31
Januari 1930, toen haar de bul werd
uitgereikt als eredoctor in de lette
ren en wijsbegeerte, zowel als bewijs
van dankbaarheid voor de eer, de
academie bewezen als blijk van de
grote waardering voor de wijze
waarop de prinses haar studie had
opgevat.
In een eenvoudige plechtigheid
die werd bijgewoond door de gehele
koninklijke familie (Juliana zelf, Ko
ningin Wilhelmina, Prins Hendrik en
Koningin-Moeder Emma) vond de
ere-promotie plaats in de senaats
kamer.
Daarbij gaf prof. dr. J. Huizinga, de
historicus van wereldfaam die als
haar promotor optrad, ondermeer
het volgende judicium:
„Uitnemende ijver, lust tot onder
zoek, helder begrip en oorspronkelijk
heid van geest".
Wie Huizinga kende, kende zijn
afkeer van holle fraseologie, zijn on-
Prins Bernhard, die in september 1936 met laaiend enthou
siasme door het Nederlandse volk werd ingehaald als een
volslagen onbekende van wie wij alleen wisten dat hij en
Juliana het "zeer eens" waren geworden, heeft zich de ach
ting en waardering van dit volk sindsdien niet automatisch
verworven als echtgenoot van onze tegenwoordige koningin.
Zulk een automatisch verworven achting zou ook alleen maar
voos en onstandvastig zijn.
Het was bijzonder verheugend, dat Koningin Wilhelmina
in een "open brief" nooit eerder vertoond in welke mo
narchie dan ook enige maanden voor haar abdicatie ter
gelegenheid van de laatste verjaardag van Bernhard als
echtgenoot van de Prinses in plaats van Koningin, ons Ne
derlanders vroeg hem niet "Prins Gemaal" te noemen. Die
titel zou hem op het tweede plan plaatsen en achting tot
een functionele waardering maken.
Prins Bernhard heeft zich door hard werken en diep begrip
de waardering van ons volk verworven. Voor zijn echtge
note is hy een onmisbare steun geweest zowel in haar maat
schappelijke taak als in het gezin van Soestdijk.
De nadruk valt in de herdenking van het zilveren regerings
jubileum vanzelfsprekend op Juliana en de historie. Maar
een kenschets van prins Bernhard, die zoveel heeft bijge
dragen tot wat onder het bewind van Koningin Juliana en
voordien tot stand is gekomen mag op deze pagina's niet
ontbreken.
We moeten het kort doen, al zouden er boeken over de
Prins der Nederlanden te schrijven zijn (hetgeen ook gebeurd
is)zakelijk idealist, idealistisch realist. Niet taai maar on
gelooflijk wilskrachtig. Een intens hard werker met een fa
belachtig absorptievermogen, gepaard gaande aan de gave
om het overbodige te negeren en vergeten. Iemand die
meestal gelijk heeft omdat hij weet waarover hij praat,
maar die nimmer het gelijk zoekt, en altijd bereid om onge
lijk te erkennen. Even snel van oordeel, inzicht en beslissing
als snel op de weg en in de lucht. Zeer soms hinderlijk
zelfbewust en vast in eigen overtuiging maar evenzeer vrijwel
blind varend op het kompas van hen die hij zijn vertrouwen
heeft geschonken. Openhartigheid gevend maar ook verlan
gend en bij 'n verheugend gebrek aan lange tenen ook aan
vaardend. Primair emotioneel en impulsief maar zijn gevoelens
met strenge zelfdiscipline in de hand houdend. Begiftigd
met een merkwaardig vermogen om gevoels-details evenzeer
te achten als de verstandelijke grote lijn. Een gezonde humor
en een spontane jovialiteit parend aan een diep gewortelde
ernstige levensopvatting welke getuigt van moed zonder roe
keloosheid.
Als ambassadeur een katalysator maar niet een motor voor
de Nederlandse welvaart en de Nederlandse naam. Steeds
getuigend van een verworven maar welhaast aangeboren
lijkend Nederlanderschap in hart en nieren maar evenzeer
getuigend te behoren tot de samenleving van mensen. Patriot
naast internationalist. Nederlander en wereldburger.
Het lijken tegenstellingen, deze eigenschappen en gaven.
Maar in hun totaliteit vormen die eigenschappen een gaaf
mens. Juliana had geen betere partner kunnen vinden voor
haar moeilijke leven.
bevangen eerlijkheid die hem zo'n
oordeel nooit over de lippen had la
ten komen zonder er met overtuiging
achter te staan, zijn karakteristiek,
sprekend van geestdrift des harten
om toch vooral de dingen waarlijk
goed te verstaan, van nauwwegende
kritiek, van drang tot begrip van
algemene normen en bovendien van
,het hart dat steeds deel heeft aan
het oordeel" behoudt ook voor deze
tijden nog een volstrekte geldigheid.
Enige van die typeringen werden
andermaal gegeven toen Prinses Ju
liana in de loop van haar Canadese
ballingschap in 1941 een ere-docto-
raat ontving in de stad Holland in
Michigan. Prins Bernhard woonde
deze ontroerende plechtigheid temid
den van honderden uit Nederland
stammende of uitgeweken belang
stellenden bij.
Hoewel de studietijd van Juliana
was afgelopen, heeft Leiden sindsdien
heel veel bezoeken van de kroonprin
ses later koningin gehad, die
aan de nauwe banden met de
sleutelstad herinnerden. Zij woonde
heel veel lustra van de universiteit
bij samen met club- en Jaargenoten,
liep herhaaldelijk mee in de tradi-
tionale stoet van oud-alumni in
haar eigen jaargang van 1927, en gaf
ook acte de presence bij vele ande
re Leidse hoogtijdagen in haar offi
ciële functie. Vanzelfsprekend was zij
vaak in haar vroegere studiestad in
de tijd, dat Beatrix en later Margriet
hier studeerden. Meestal was dat on
opvallend en privé, als moeder van
een Leidse studente.
Na haar studie wachtten Juliana
talrijke openbare plichten. In de
eerste plaats moet genoemd worden
t ere-voorzitterschap van het Na
tionaal Crisis Comité dat mede op
haar initiatief tot stand kwam om
de ergste nood te lenigen van de gro
te economische depressie van de Ja
ren dertig. De titel „ere-presidente"
betekende beslist niet dat het een
ere-baantje was. Zij zat dikwijls aan
de telefoon van het hoofdbureau om
allerlei Nederlanders te woord te
staan die echt niet wisten dat zij de
kroonprinses aan de telefoon hadden.
Datzelfde gold ook voor de functie
van voorzitster van het Nederland
se Rode Kruis waaraan twee heel
droevige gebeurtenissen vooraf gin-
Prinses Jv.liana óp de "binnenplaats van het Leidse Academiegebouw na haar erepro
motie in januari 1930. Rechts de rector magnificus in dat jaar prof. dr. N. van Wijk.
gen en haar functies in de Jeugd
beweging.
Bitter troffen de slagen van 1934
het koninklijk gezin. Na de dood
van haar innig geliefde grootmoeder
Emma op 20 maart van dat Jaar
kwam enkele maanden later het
plotseling overlijden van haar va
der Prins Hendrik wel heel hard aan
bij de prinses.
Voor prinses Juliana brachten de
ze gebeurtenissen niet alleen veel leed
mee, maar ook een plotseling veel
grotere openbare taak, die zij ten de
le van haar overleden vader maar
ook van Wilhelmina moest overne
men, die zich in die jaren wat meer
uit het openbare leven terug trok.
Wilhelmina verouderde in die ja
ren zienderogen. Bovendien kwamen
belangrijke functies vakant die Em
ma nog steeds had vervuld, zoals bij
de tuberculosebestrijding. Ook daar
aan ging zij haar aandacht wijden.
Maar veel uiterlijk vertooi
sinds de voorzomer van 1934
Er legden zich een stilte e
een beangstigende eenzaaml
rond de troon. Vakanties weri
gens incognito in 'n rustige on
in het buitenland doorgebracl
ter pas, in 1936 zou blijken, di
periode van vereenzaming o
grondslag werd voor een nieu
bloei van het Huis van Oranje.
eenzaam geworden rond de troon in
de dertiger Jaren. Prins Bernhard
kwam in ons land als bevrijder van
een misschien niet volledig bewuste
maar toch wel aanwezige zorg over
de bestendigheid van de band tussen
Oranje en Nederland.
De wijze waarop hij zijn entree
maakte, in een beroemd geworden
open auto'tje, Joviaal en wars van
stijf ceremonieel, bleek al spoedig ty
perend te zijn voor zijn vitaliteit,
openheid en blijmoedigheid. Er was
in die Jaren nog geen spoor van ver
zet tegen de oorspronkelijke nationa
liteit van de gemaal van de troon
opvolgster, zoals dat een Jaar of der
tig later wel zou zijn hetgeen toen
tot de ernstigste na-oorlogse crisis
rond het koningshuis zou uitgroeien.
Het had aanvankelijk in de be
doeling gelegen, dat Prins Bernhard
geruime tijd in ons land zou verblij
ven om zich op de hoogte te stellen
van de toestanden en verhoudingen
en om zich onze taal geheel meester
te maken (wat nadien wel aardig
maar nooit helemaal gelukt is), al
vorens de verloving publiek zou wor
den.
Dat is niet gelukt door een toeval
lige samenloop van omstandigheden,
waarin een attente Journalist met
speurzin een rol speelde. Derhalve
werd al begin september 1936 de ver
loving bekend gemaakt waarbij Prin
ses Juliana de beroemd geworden
woorden sprak „Wij zijn het eens ge
worden, en wel zeer eens". Prins
Bernhard kreeg daardoor niet meer
de gelegenheid, anoniem met ons volk
kennis te maken.
Een merkwaardige analogie zou
In september 1936 stormde
Prins Bernhard voor het
eerst als officieel verloofde
van onze kroonprinses in dit
open autootje (op de foto
voor het Paleis Noordeinde
in Den Haag) ons land en de
harten van de Nederlanders
binnen, daarmee een nieuwe
periode voor Oranje inlui
dend.
optreden bij de verloving van Prin
ses Beatrix, die op 28 juni 1965 voor
tijdig bekend moest worden gemaakt
omdat toen op wat onbescheidener
wijze een groeiende verhouding pu
bliek was geworden. De kreet dat „de
geschiedenis zich herhaalt" lijkt niet
zonder grond te zijn.
De intrede van Prins Bernhard be
tekende ook een verhuizing van Prin
ses Juliana, zij het een symbolische
Zij verliet de „gouden kooi" waarin
Wilhelmina zich opgesloten gevoelde
om bewust gewild intrek te nemen in
een „glazen huis". Zij en haar gezin
hebben daarvoor grote offers moeten
brengen, maar deze figuurlijke ver
huizing paste in de nieuwe tijd, in
de maatschappelijke heroriëntatie.
Deze offers, waarover latei
zijn als zodanig niet altijd d(
volk aangevoeld en begrepen. H
len wel eens te dicht staan
gezin, zelfs met een persoonli,
deel in dit gezin op 'n wijze
van anderen in ons eigen gezi
voudig niet zouden dulden.
In zijn toespraak tot het
paar tijdens de huwelijksingi
op 7 januari 1937 de hui
datum van Koning Willem
Koningin Emma —merkte pre
buik ondermeer het volgent
„Waar elk huis het nodig h
leven onder open hemel, zal
dat nodig hebben in dubbele
Uw hoge plaats temidden vi
Nederlandse volk, Uw meer d
wone verantwoordelijkheid teg
o) kander en tegenover ons vat
en daarmee tegenover God i
tot plicht met grote wijsheid t
delen in Uw persoonlijk èn
openbaar leven". Een toespelir
op dat glazen huis, waar
koninklijk gezin sindsdien he
leefd, vooral als gevolg van d
lutionaire maatschappelijke
k'<lmgen Juist sinds 1937.
De tijd van toen tot nu, no
iuim eenderde eeuw, is in h
van de historie niet lang. li
staatkundig, maatschappelijk,
selijk, technisch, wetenschai
politiek, economisch en geestei
zicht hebben zich in deze ck
zo grote veranderingen voll
dat zelfs de vraag rijst, of i
leen een radicale breuk met
ties en verhoudingen van gisti
mensheid in staat zal stellen,
reld van vandaag en morgen
'kunnen. Vooral dank zij Jul
Bernhard is althans één
sterk genoeg gebleken voor
ving: de band tussen Oranje
derland.
Nederland leefde intens
het jonge prinselijke gezin
bleek uit de vreugde toen
werd, dat een nieuwe Oranje?
tie zich had aangediend,
schrik en angst na een zeer<
auto-ongeluk van Prins Bern
november 1937. Voorts bij
boorte van Beatrix, „zij die g
maakt", voorts in de groeiel
zorgdheid over de dreigende i
tionale toestand, de vreugde
geboorte van Prinses Irene in
tus 1939 wier naam „vrede" kfi
later een vergeefse hartekree
te zijn, de beklemming toen d
om Europa eenmaal was d
waarmee een betrekkelijk
ge" eerste tijdperk van het pi
gezin in Soestdijk werd be
En dan barst op 10 mei 194
wine van geweld, tyrannie,'
drukking en lijden over Wes
pa en ook Nerrderland los. I
Jaar later zou de banjir in| iq
worden. Niet alleen 'n ander
land achterlatend, maar ook rj
anderde wereld met een vel j,
Koningshuis in een verander e)
Op dertien september 1927 treedt „Jula van Oranje" zoals
zij spoedig voor enkele vriendinnen gaat heten, het Leidse
studentenleven en een van de gelukkigste perioden van
haar leven binnen. Het was haar eigen wens geweest even
zeer als die van haar ouders om enige tijd „gewoon stu
dente" te kunnen zijn voor een vrije ontplooiing zonder de
druk en maatschappelijke beperkingen door haar toekomst.
Aanvankelijk was voor deze academische vorming een jaar
uitgetrokken, maar het zouden er bijna tweeëneenhalf wor
den.
Juliana nam haar intrek in de vil
la 't Waelre aan de Katwijkse bou
levard, welke villa later de prooi werd
van de vernielzucht van de Duitse
bezetters. Zij ging daar wonen met
enkele Jaargenoten, de meisjes Roo
seboom, Michelin en De Brauw, die
heel goede vriendinnen van haar
werden en bleven. Het huishouden
werd geleid door mej. Sc hoe h, waar
naast Juliana als secretaresse ook
Jonkvrouw Van Sytzema als mede
bewoonster heeft. In een nabijgele
gen villa woont de vroegere kamer
heer van de koning baron Baud.
De vrijheid, die Juliana in die
Jaren genoot, werd slechts (wrang
genoeg) geëvenaard door de vrijheid
van de ballingschapsjaren in Cana
da, waarheen zij vluchten moest
toen ons volk de meest afschuwelij
ke dwingelandij uit zijn historie
moest ondergaan.
Juliana wordt lid van de WSL, de
Vereniging van Vrouwelijke Studen
ten te Leiden en wordt in de novi-
tiaatsperiode, de mildere vorm van
ontgroening precies gelijk behandeld
als de andere studenten, zij het dan
dat zij noodgedwongen eens voor
Een glunderende Prinses Beatrix met haar moeder op de
binnenplaats van de Leidse Academie op 7 juli 1961, direct
nadat zij met goed gevolg het doctoraal examen had afgelegd.
Het was het officiële einde van haar studie.
