Alleen onder het
gezellig samen in
stortbad of
de kuip
Met n taartje
het bad in
G-olfbadschommel.
Begietingen
ZATERDAG 28 JULI 1973
Fig. 62.
LEIDEN De twee badhuizen
die Leiden op dit moment heeft
zijn niet bepaald florissante instel
lingen. Het gemeentelijke badhuis
aan de Lindestraat krijgt nog
maar 500 baders per week, die
dan bovendien bijna allemaal op
vrijdag en zaterdag komen ook.
Dit geringe aantal leverde grote
exploitatietekorten op. De gemeen
te kan er binnenkort een ton
subsidie instoppen. Ook het bad
huis aan de Medusastiraat, eigen
dom van woningbouwvereniging De
Eendracht, is een aflopende zaak.
De gemeente legt daar Jaarlijks
40.000 gulden bij. Maar als het
badhuis niet kon terugvallen op
het woningbezit van de vereniging
zou het verder exploiteren een on
doenlijke zaak worden.
Steeds meer mensen krijgen zelf
een douche in huis. steeds minder
voelen er voor om de vrije zater
dagmiddag voor een groot deel op
te maken aan naar en van het
badhuis fietsen, wachten tot
iemand anders klaar is, half uur
tje natworden. In de zomer daalt
het aantal bezoekers zelfs zo erg,
dat de badhuizen zich om de beurt
een vakantiesluiting van drie we
ken kunnen veroorloven.
Toch is dat vroeger anders ge
weest. Kort na 1920 werd in de
Van der Werfstraat een badhuis
geopend. Een van de keurigste die
we in Leiden hebben gekend want
er waren drie aparte ingangen.
Eén voor de mannen, één voor de
vrouwen en één voor de schoolkin
deren. Aanvankelijk maakten al
leen de openbare scholen gebruik
van die mogelijkheid tot het reini
gen van leerlingen. De andere
scholen hielden zich er echter zo
verre van, dat de openbare scho
len al snel vreesden dat ze het
stigma van „armoeschool" zouden
krijgen. Dat wilden ze liever niet
en de belangstelling nam ziender
ogen af.
Woningbouwvereniging De Een
dracht opende voor 1930 een bad
huis in de Medusastraat. Dat was
er al direct een met een gemeng
de ingang. Maar gemengd onder
het stortbad was er niet bij.
Het badhuis aan de Van der
Werfstraat werd in de oorlog voor
het publiek gesloten en om
gebouwd tot ontluizingsinrichting.
De twee aparte afdelingen voor
mannen en vrouwen kwamen toen
goed van pas. De soldaten die van
het oostfront kwamen, Duitse mi
litairen en mensen van wie men
vermoedde dat ze een vlektyfus-
besmetting zouden kunnen over
brengen, moesten eerst naar de
vuile afdeling. Daar werden de
kleren uitgetrokken, daar werden
soldaten duchtig ontsmet. De kle
ren gingen naar een ontsmettings-
bad of naar de brandstapel. De
schoongeboende mannen mochten
vervolgens naar de schone afdeling
waar ze schoon goed aankregen.
Op deze manier heeft Leiden zich
de vlektyfus, een geduchte ziekte
in die tijd, van het lijf weten te
houden.
Er werd na de oorlog weer naar
stig gespetterd, gespatterd, ge
zeept en geboend in het badhuis.
In 1959 kwamen er in het bad
huis aan de Van der Werfstraat
nog 87.500 baders, in het badhuis
van De Eendracht 40.000. Aan
tallen die jaarlijks met 10 procent
omlaag gingen. Iedere prijsverho
ging had nog eens een extra be
zoekersverlaging tot gevolg. Toch
zal de gemeente er in die tijd wel
brood in om nog een nieuw bad
huis te openen. Het badhuis aan
de Van der Werfstraat was ver
ouderd, de behoefte aan open
bare badgelegenheid bestond dui
delijk. Een onderzoek wees uit dat
er nog twee badhuizen bij moesten
komen. Er kwam er één die in de
Lindestraat. In '67 besloot men het
badhuis aan de Van der Werf
straat te sluiten.
En nu? Er zijn al enkele stem
men opgegaan om het gemeente
lijke badhuis maar te sluiten,
maar de gemeenteraad weigerde
daar mee in te stemmen. Over
gemengd baden wordt nog niet
gepraat in Leiden. De heer van
Zwieten, van de GG en GD, die
zich speciaal met het badhuiswe
zen heeft belast: Er wordt niet
naar gevraagd, dus we praten er
niet over. Maar ik geloof dat de
weg zichzelf wijst. Als er vraag
naar komt zullen we het doorspe
len aan B. en W. De badhuizen
zijn wel gemengd, maar de muur
tjes tussen de hokken zijn opge
hoogd en bovendien lekker glad
Grappenmakers zullen er niet
overheen kunnen klimmen. Samen
onder de douche, daar is gewoon
nog geen vraag naar, we hoe
ven ons er niet druk over te ma
ken". Over vaders met kinderen
onder de douche: ..Ach. de prak
tijk wijst de weg. Thuis helpt de
vader de kinderen toch ook".
len zomers bericht: B. en W. van Amsterdam overwegen het gemengd baden in de openbare
lad'huizen toe te staan.
'amen onder de douche, geizellig.
Wet z'n tweeën in de kuip. Knus hoor.
laar geen geintjes: men zal wel getrouwd moeten zijn.
'rouwboekjes meenemen en bij eventuele controle terstond tonen.
"taai ielfs in Swinging Amsterdam sneuvelen taboes etappegewijze.
am" tan de andere kant: waarom zouden autoritei ten harder hollen dan de Nederlandse badmoraal
huis doet?
zal ze de kost moeten geven: de echtelieden die met of zonder schoenlepel nog nimmer
amen de badkuip ingleden.
)oor
lees Haak
txx
Gemeentelijke badhuizen. Zijn die
dan nog? We hebben toch allemaal
d z'n minst een douche thuis?
Haha: geen sprake van.
Duizenden er nog eens duizenden
jn nog steeds aangewezen op de ,ge-
leenitelijke inrichtingen tot het ne-
len van een stortbad of een kuip-
ad". Zij hebben thuis geen behoor -
]ke badgelegenheid vaak zelfs niet
;ns de mogelijkheid om „in de teil"
gaan.
het allereerste uur. Ze verrichtte
haar propagandistische arbeid onbe
zoldigd. Haar dank bestond niet zel
den uit deuren die vlak voor haar
neus in het slot werden gegooid.
Haar opvolgster, mej. A. M. Dou-
wes Dekker, zette het werk voort en
deed een vlugschrift van haar hand
verschijnen: „De roeping van de
vrou-w als propagandiste voor Volks-
en Schoolbaden". Het was een
krachtige opwekking aan de vrouw
om zich in groten getale te scharen
in de gelederen van de strijders voor
reinheid als basis der volksgezond
heid. Schrijfster vroeg de Hollandse
vrouw, wier zindelijkheid ook toen
al spreekwoordelijk was ,welk aan
deel zij nam in de bevordering der
lichaamsreiniging.
klein bleek
alvorens erj
werd door
beien een vereniging opgericht die kun« van dat mooie doel voorlopig in
de naam kreeg „Vereeniging Volks- de w«g" Tot ineens 30 000 «ulden
l het nog jaren duren lichaamsreiniging,
eer kwamen. In 1889
aantal Haagse nota-
Verplaatsbaar
Gebrek aan, geld 6tond verwezenlij-
bad".
De bedoeling
de arbeiders zoals dat heette
uit de lucht kwam vallen, in het
de vereniging voorjaar van 1918, toen de secretares-
de vereniging bericht kreeg
mogelijkheid te geven tot be- dat "'-l1®11 de heer Pteter Langertiuy-
zen, oud-burgemeester van Huizen,
aan de vereniging een legaat tot dat
bedrag had vermaakt.
Propaganda
Hierdoor was de vereniging in staat
w^eHS het ProP^andawerk krachtig ter
toe naZSr-" hMUi nanaQ' V°" Dr' W P
hoorlijke lichaamsreiniging". De
mitaire voorzieningen juist voor deze
groep waren toen uitgesproken slecht.
De achterstand is ook in '73 nog
lang niet overal weggewerkt
In tal van oude stadswijken in Ne
derland is men op het ogenblik
met het
die naar
i tot
lopen overal terug,
dienden. Ze krijgen eindelijk
be' deüjke keuken, wat grotere
Jkzi aamsrecht hebben ze nog wel dege- douche
jk. In de grote steden worden jaar- ruimte voor
jks nog honderdduizenden baden Ter gelegenheid
verstrekt". Aan gezinnen, kinderen bestaan
schoolverband, kamerbewoners,
lleenstaande bejaarden.
In sommige wijken van grote ste-
bestaat meer dan de helft van
aI lie badhuisklanten uit gastarbeiders.
Jotabelen
als daar tetimisnte
Ruysch en eerste propagandiste He
lena Moll maakten „pelgrimstochten
der reinheid".
de Haagse vereniging Amersfoort, Amsterdam, Breda. Bus-
Gouda, Groningen, Haarlem,
Kampen, Leiden, Rotterdam, Tilburg,
Utrecht, Vlaardingen, Zutfen en
werd in 1902 een conferentie georgani
seerd waarvoor iedereen werd uitge^
nodigd die in de oprichting van bad'
gadertag, gehouden op woensdag 3 zwolle afdelingen opgeiioht
september in Scheveningen, werd
een groot sucoes en leidde tot de op
richting in datzelfde Jaar
Nederlandsche Vereeniging
Het ene badhuis na het andere
de ging open. Heel Nederland moest in
bad, minisbens een keer in de week.
Volks- en Schoolbaden. Doel: dat Vond Helena, een Dolle Mina van
Een nieuwe vorm van- propagan
da bereikte Nederland van overzee. Tij
dens de eerste internationale confe
rentie maakte ene Thos. Beadenkoff
met behulp van een miniatuurbad-
cel aanschouwelijk hoe groot het nut
wel was van een verplaatsbaar bad
huisje zoals dat te Baltimore in ge
bruik was genomen.
Het bestuur van de Nederlandse
Vereniging voor Volks- en Schoolba
den zag het wel zitten en liet prompt
zon reizend badhuisje bouwen. Het
was voorzien van wachtkamer, ketel-
ruimte, 4 badcellen en w.c. Zijn eers
te standplaats was Tilburg, waar het
ongeveer een half jaar dienst deed.
1914 werd het in Den Haag opgesteld,
op de Laan van Meerdervoort.
Dat in dit eenjarig Haags verblijf
de propaganda doel trof bleek duide
lijk uit het bezoekcijfer dat eind
1914 2500 aanwees. Talrijk waren in
tussen de aanvragen van steden die
het huisje ook wel eens wilden „uit
proberen": onder meer Maastricht,
Alkmaar en Leeuwarden. Hieraan
kon niet worden voldaan want Den
Haag was er zelf veel te blij mee.
Geld om er nog een te laten bou
wen ontbrak.
Gesol
Niettemin is er ook na 1914 nog
enorm gesold met het reizend bad
huis. In 1195 verhuisde het op ver
zoek van de regeringscommissaris voor
Belgisch geïnterneerden naar Har
derwijk, bij wie het in permanente
huur bleef totdat de burgemeester
van Harderwijk het in 1917 voor zijn
eigen gemeente inpikte.
Weer een Jaar later stond het plot
seling in Amsterdam. Ook daar be
wees het huisje onschatbare diensten,
maar toen zijn bestaan de noodza
kelijkheid en het genot van een bad
goed in zijn omgeving had doen door
dringen, zodat de bouw van een per
manente inrichting eigenlijk niet
meer kon uitblijven, zette het zijn
reis voort naar Breda.
Daar heeft het tot op zeer hoge leef
tijd voorzien in een grote behoefte.
Want ondanks talrijke pogingen om
tót de oprichting van een permanent
badhuis in Breda te komen, het ge
meentebestuur van die stad had voor
de lichaamsreiniging van zijn in
woners geen cent over.
Tarieven
In veel andere steden raakte het
badhuis in die Jaren al aardig in
geburgerd. Een stortbad in die Jaren
kostte zes zes, een kuipbad een dub
beltje.
De huidige tarieven in de mees
te plaatsen vijftig cent voor een stort
bad. een gulden voor een kuipbad,
zeep f 0,10 zijn bij lange na niet
toereikend om de kosten te dekken.
Er moet overal geld bij. Ook al om
dat de bezoekersaantallen doordat
toch steeds meer mensen de beschik
king over tenminste een doilche krij
gen elk Jaar afnemen.
Met name in oudere stadswijken,
waar vaak het sanitair nog onvol
doende is, blijven de vaak gemoder
niseerde, badhuizen hun belangrijke
taak vervullen.
Aan het begin van deze eeuw werd
de schooljeugd van Amsterdam.
Rotterdam en Den Haag tijdens het
zangonderricht de reinheidsidee en
het genot van het bad ingeprent.
Het door de Amsterdamse wethou
der van onderwijs gedichte en op
muziek gezette „Lied van het
Schoolbad" ging het zo:
Wethouder van Hall was hoofdbe
stuurslid van de Nederlandsche
Vereeniging voor Volks- en School
baden. Zijn propagandistische liedje
zou in Mao's rode boekje niet heb
ben misstaan. De scholieren die het
uit hun hoofd moesten leren, had
den er dan nog mee kunnen
zwaaien ook.
vóór het bad:
Komt Jongens (meisjes) nu op 1
pad
Naar 't heerlijk frissche bad!
Wie vuilpoets willen heeten
Die moeten 't zelf maar weten.
Als wij ons wasschen van hoofd tot
Hoezee voor 't bad!
Hoezee voor 't bad!
Na het bad:
Nu komen w'er weer uit
Met söboongewasschen huid,
En bennen,
Nooit bang ir
Maar gaan
voort
En zingen zc
't hoort:
later
eer voor wat water,
niet baden vroolijk
Fig. 2S,
Een badjuffrouw vertelt:
„Tegenwoordig moeten de
zelf een handdoek meebrengen. Hu
ren is er niet meer bij. Jammer,
want nu is spontaan een bad of
een douche nemen niet meer moge
lijk".
„Tussen de middag heb Je er die
hun boterham onder de douche
opeten".
„Ja, moeders met dochtertjes mogen
wèl samen onder de douche of in
bad. Vaders en zoontjes niet, dat
ligt nu eenmaal anders. U weet wel
wat ik bedoel. Kijk, iedereen kan
wel zeggen dat het jongetje wat ie
bij zich heeft z'n zoontje is".
„Het komt nog wel eens voor Ja:
dat ze zich gelijk helemaal in het
nieuw steken en hun ouwe vieze
ondergoed en bovenkleren achterla
ten. Dat mogen wij dan opruimen".
„Soms komen ze hier met een ge
bakje binnen. Dat smikkelen ze dan
lekker op terwijl ze in bad zitten".
„Laatst kwam hier een echtpaar, ik
denk dat ze samen 120 Jaar waren.
Ze kochten een kaartje en gingen
hetzelfde douchehokje binnen. Ik
zeg: héhé, dat mag niet. Zegt die
vrouw: Ja maar, we gaan altijd sa
men in bad. Ik zeg: Ja. dat wil ik
best geloven en Ik zoek er ook niets
achter, maar het is nu eenmaal re
gel: gemengd mag niet. of ze nou
Jong of stokoud zijn. Zonder een
woord zijn ze vertrokken, ze hebben
niet eens hun geld teruggevraagd".
Drie Jaar geleden hebben ze hier 19
kuipbaden gesloten. Nu hebben we
er nog vier. Het werd te duur. Ga
maar onder de douche zeiden ze.
Maar een heleboel mensen die thuis
wel een douche hebben kwamen
hier om eens lekker in bad te kun
nen. Die moet ik nu nee verkopen.
U mag gerust weten: ik kan er wel
om huilen als ik zie hoe die mooie
kuipbaden ongebruikt blijven. Ze
rotten weg zo. Waarom maken ze
eigenlijk geen sauna in die ruimte?
Dat is helemaal „in" tegenwoordig".
„Ik ga hier zelf ook elke dag onder
de douche. Dan kunt u toch wel
nagaan dat het schoon is hier hè.
Er komt hier elke dag een man he
lemaal uit Gouda, op de fiets. Om
dat ie het hier schoner vindt, én
gezelliger I".
Rotterdams
Jongenskoor
LEIDEN Het bekende Rotterdams
Jongenskoor zal zondag 5 augustus
tijdens de eucharistievering van 10.45
uur in de Hartebrugkerk zijn mede
werking verlenen.
Het is een koor met een perma
nente bezetting van 40 Jongens in de
leeftijd van 10 tot 19 Jaar. Dirigent
is de heer Preek Velders, die in 1957
het koor gesticht heeft. Het Jongens
koor zingt klassieke muziek, zowel
polyfonische als harmonische. Wer
ken van alle grote componisten
staan op zijn repertoire. Ook aan mo
derne werken wordt aandacht be
steed. Per jaar geeft het koor zo'n
veertig uitvoeringen in kerkdiensten
of op concerten, in ziekenhuizen of
bejaardentehuizen. Ook worden zij
elk jaar gevraagd om aan diverse uit
voeringen van Bach's Matthaus Pas
sion hun medewerking te verlenen.
Jaarlijks maken zU tournees in bin
nen- en buitenland. In 1972 met groot
sucoes in Denemarken. Organist van
het koor is Theo Kloeg.
Beroepingswerk
NED. HERV. KERK
Aangenomen naar Katwijk aan
den Rijn, E. K. Teygeler te Marken.
Bedankt voor Benschop, Streefkerk
en Werkendam H. A. van Slooten te
Nijkerk.
CHR. OEREF. KERK
GEREP. GEM. IN NEDERLAND.
Bedankt voor Terneuzen M. va
Beek te Opheusden.
KLOKKEN
Friese Staart en Stoeltjes,
Zaanse en Sallanders. Echte
antieke Franse en Comtolse
klokken, enz.
Uw specialist met vak-service
V. d. WATER
Haarlemmerstr. 181 - Leiden
