spel
«le
rossen
i BAG 15 JUNI 1973
de chaos die het Duitse
s7r in de meidagen van 1945
ïterliet, maakten de geal-
erden een groot deel van de
^-archieven buit. Speciale
nheden van het Amerikaan-
leger vonden tienduizenden
nporten. Alles werd naar de
lenigde Staten verscheept,
jleer dan twintig jaar later
«d de Amerikaanse journa-
t Ladllas Farago, die in de
,rlog voor de inlichtingen-
enst had gewerkt, op een zol-
r van het Nationale Archief
Washington twee trommels
i nog steeds niet waren ge-
und. Onder een laag stof las
yagó een naam: captain L.
Vickers IJSN. Het was de
naam van de man die destijds
opdracht had de documenten
van de Duitse Abwehr de
spionagedienst te verzame
len.
In 800 verzegelde doosjes
was het archief van de Abwehr
op microfilm vastgelegd. Dui
zenden beelden in elk doosje.
Deze 800.000 documenten ga
ven een volledig beeld van de
Duitse spionage-activiteiten in
de jaren 1920 tot 1945.
De inhoud was verbijsterend:
De namen van alle Duitse
agenten met hun code en hun
schuilnaam, de opdrachten, de
binnengekomen rapporten en
een complete boekhouding die
elke Mark verantwoordde die
de agenten hadden besteed.
Farago dezelfde die nog
onlangs beweerde dat hij Hit-
Iers rechterhand Martin Bor-
mann in Zuid-Amerika had
gevonden bestudeerde zijn
vondst vier jaar lang. Hij
sprak met overlevenden en
schreef over zijn ervaringen
een boek van meer dan 600
pagina's: Het spel van de vos
sen.
Een spel, waarin in de jaren
die voorafgingen aan de Twee
de Wereldoorlog Nederland
en met name Den Haag een
belangrijke rol vervulde. Want
waar konden spionage diens
ten beter gedijen dan in het
kleine neutrale Holland?
september 1934 ging schout bij nacht Bastian, bevelhebber van de Duitse zeestrijd-
i, aan boord van het oude slagschip Schlesiën achter zijn bureau zitten of een rap-
schrijven over de gezagvoerder van zijn vlaggeschip, die een opdracht aan de wal
Jkregen.
d« is de laatste dienst die Bastian een oude vriend kon bewijzen: zijn rapport was dan
0111 termate gunstig. Verschijning en gedrag: gemiddelde lengte, frappante verschij-
oortreffelijk militair gedrag, uitstekende omgangsvormen. Vreemde talen: Engels,
PPa ans, Italiaans, Portugees, Russisch. Financiën: in goede orde. En daaronder:
menswaardige vastberadenheid en volmaakte professionele bekwaamheid. De
H ran de man die dit schitterende getuigschrift mee kreeg was kapitein Wilhelm Franz
De man die was voorbestemd om de meesterspion van het Derde Rijk te wor-
AJ
Het pand aan de Nieuwe Uitleg 19 in Den Haag waar in de jaren dertig kapitein
de Britse spionage-organisatie woonde. Met aan de gevel het bordje "Continental
pany".
Best, chef van
Trading Com-
op wie het nieuwe Duits-
kunnen bouwen. Canaris
j^had de opkomst van Adolf
warmte begroet.
;omst van kapitein Canaris
van de Abwehr kwam deze
lionagedienst weer tot le-
aelrn Canaris had één doel
zijn dienst zou de groot
ste geheime dienst van de
orden!
enkele maanden trok de
hef honderden nieuwe me-
aan. Adolf Hitler kreeg
htige spionagedienst: „Zum
ten van de Abwehr zwerm
er de gehele wereld. Herr
stuurde „een vos onder de
een specialist van de oude
icbrichtendienst naar Den
kapitein-luitenant ter zee
Andreas Richard Protze.
lerst van 1937 installeerde
beroeps-spion, die ieder-
chuldig beschouwde tot hij
huid had bewezen, zich ln
aan de Bloemcamplaan 36
naar.
twee Jaar eerder was de
tret Intelligence Service in
y *0 8earriveerd. De Intelli-
Beleren verzamelden hun
ta vanuit de, ter camou-
I erichte, Paspoort Controle-
y die hi diverse Europese
Ito hun deuren openden,
spoort Bureau" voor Neder-
tóe aan de Nieuwe Park-
Be Britse spionage-organi-
•s een opvallende figuur:
flete Engelsman met mono-
toisen, zwart costuum, bol
der een opgerolde para-
kh.
Q Den Haag was de
toeest efficiënte en actief -
et vasteland van Europa.
Best ging wonen aan de
D'tleg 19. Aan de gevel
1 speren bord bevestigd:
"el Trading Company.
Bis werd de „handelsman"
Jtoopteerd in de voorname
to^en. Zijn diners en ver
kregen
Door
Frans Hoekstra
btion
bezocht Best het Paspoort
*aar een ataf van hoogge
kwalificeerde spionage-agenten werd
geleid door kapitein Hugh Reginald
Dalton. Het bureau had een eigen
zendstation, dat bediend werd door
de telegrafisten Inman en Walsh.
Een van de mensen, die Dalton van
inlichtingen voorzag was de Hage
naar Adrianus Johannes Josephus
Vrinten, die voordien bij het minis
terie van Justie had gewerkt. Hij
had in de Residentie een informa
tiebureautje, dat als camouflage
diende voor zijn eigenlijke werk
zaamheden: spionage voor de En
gelsen. Later zou diezelfde Vrinten,
zonder dat de Engelsen er ook
maar flauwste notie van hadden,
tevens voor de Duitsers gaan wer
ken.
Dalton's rechterhand was een gena
turaliseerde Engelsman van Duitse
afkomst: John William Hooper.
Was het een wonder, dat de Britse
spionage nauw samenwerkte met de
Nederlandse militaire inlichtengen-
dienst. Een dienst die geleid werd
door een felle anti-Nazi, kolonel W.
van Oorschot. Zo nauw was deze
samenwerking, dat Van Oorschot
bij de Engelsen bekend stond als
„Agent no. 945".
In '36 werden insiders geschokt
door de dood van Dalton. Hij had
zelfmoord gepleegd. Later bleek, dat
er een fors kastekort was.
Inmiddels bereidde de Duitse kapi
tein Protze, „Onkel Richard" voor
zijn vrienden, zich voor op de slag
met de Britten. Hij vond de ope
ning na een half Jaar geduldig
wachten.
Protze merkte, dat hij gevolgd werd
en hield de man op een avond aan.
De achtervolger ging door de
knieën, zei dat hij Van Koutrik
heette en voor de Engelsen werkte.
Hij kreeg er tweehonderd gulden
per maand voor.
Protze bood hem hetzelfde bedrag
als hij voor hem ging werken. Van
Koutrik nam dit buitenkansje aan:
tweemaal 200 gulden was nog altijd
400. Sedert die dag was Protze van
alles wat er bij de Britten speelde
op de hoogte.
Venlo
De Britse Intelligence had in Den
Canaris stuurde een vos onder de vossen", een specialist van de oude Marine-
nachrichtendienst naar Den Haag; kapitein-luitenant ter zee Traugott Andreas Richard
Protze. In de herfst van 1937 installeerde deze oude beroeps-spion, die iedereen als schul
dig beschouwde tot hij zijn onschuld had bewezen, zich in een villa aan de Bloemcamp
laan 36 in Wassenaar.
Haag de eerste slag verloren. De Onder voorwendsel hoge Duitse of- kapitein Best en majoor Henry Ste-
tweede nederlaag was belangrijk ficieren te ontmoeten, die een aan- vens die de leiding van het „Pas-
groter. lag op Hitier beraamden, werden poort Bureau" had overgenomen, bij
Venlo naar de Duitse grens gelokt.
De Duitse „officieren" die zij daar
dachten te ontmoeten, waren leden
van de Abwehr. Op Nederlands
grondgebied werden Best en Stevens
gevangen genomen en naar Duits
land gevoerd. Een Nederlandse lui
tenant van de militaire inlichten-
gendienst, die door Van Oorschot
was meegestuurd, Klop, werd bij
het vuurgevecht gedood.
Bijna zes Jaar na deze negende no
vember 1939, keerden Best en Ste
vens uit een Duits concentratie
kamp terug.
Protze had zijn grote slag geslagen.
„De Engelse spionagedienst was
onthoofd".
Op de Nieuwe Parklaan werd een
bericht opgevangen vanuit Duits
land: „Langdurige onderhandelingen
met verwaande en domme mensen
zijn vervelend. U zult dus begrijpen
dat wij er een einde aan maken.
Hierbij wordt u hartelijk vaarwel
toegeroepen door uw toegenegen
Duitse oppositie". De flegmatieke
Engelse telegrafist, die het bericht
opving, bevestigde het met „Dank
u". Hij ondertekende het .met zijn
eigen naam: Walsh.
Duitsland overrompelde Europa. De
Engelse spionnen namen de benen
en redden him huid op één van de
laatste boten, die in de meidagen
van '40 uit Hoek van Holland naar
root Brittannië koersten.
Admiraal
Canaris, inmiddels tot admiraal ge
promoveerd, strooide zijn spionnen
uit over de wereld. Zijn eerste doel:
vaste voet te krijgen in Engeland.
Het werd, zonder dat hij het besef
te, een complete nederlaag voor zijn
tot in de perfectie georganiseerde
Abwehr.
Alle agenten, die reeds voor de
Duitse agressie Groot Brittannië
waren binnengedrongen, werden in
enkele dagen opgepakt.
Verscheidenen van hen gingen in
op het voorstel van de Intelligence:
onder controle van de Intelligence
Service doorwerken als „Duitse
spion" of de gevangenis in. Tot het
einde van de oorlog bleven de Duit
sers onkundig van het spel dat de
Britse „vossen" met hen speelden.
Geen enkele inlichting bereikte Na
zi-Duitsland zonder dat de Britten
de inhoud wisten.
Canaris wiert nieuwe spionnen.
Doel Engeland. Er waren Nederlan
ders bij, die de kant van de Nazi's
hadden gekozen. De 26-Jarige
Charles Albert van den Kleboom
bijvoorbeeld, een boekhouder van de
AMVJ in Amsterdam en de 28-Jari
ge SJoerd Pons, pas gedemobiliseerd
als chauffeur van het Nederlandse
leger.
Een treiler bracht hen tot tien kilo
meter uit de Engelse kust. In een
sloep roeiden ze naar de streek
rond Romney Marsh. Om vier uur
in de nacht stapten ze aan land.
Een uur later zag een Britse sol
daat een man, die bij het zien van
de militair aan de haal ging. Enke
le schoten brachten de man tot an
dere gedachten. Hij gaf zich over:
het was Van den Kieboom. Op 1
december 1940 werd hij in de ge
vangenis van Pentonville gehangen.
Pons deed het weinig beter. Ergens
achter een struik, waar hij zijn nat
geworden kleren voor droge verwis
selde, werd hij door militairen ge
pakt.
Maar Pons werd niet gehangen. Hij
wist de Jury er van te overtuigen,
dat hij zich alleen maar als .spion"
had gemeld omdat hij dienst wilde
nemen in het Engelse leger. Voor
alle zekerheid werd hij tot na de
oorlog in een gevangenis opgebor
gen.
Op 25 april 1945 stief Canaris' Ab-
wehrdienst. Met een donderende
klap vloog de enorme bunker met
zenders en ontvangapparatuur in
het Hamburgse voorstadje Wohldorf
in de lucht. Opgeblazen door de
resten van de verslagen weermacht
van Adolf Hitlér.
Twee weken tevoren had admiraal
Canaris, hangend aan een piano
snaar, die aan een vleeshaak was
bevestigd, de laatste adem uitgebla-
HET SPEL VAN DE VOSSEN
door Ladislas Ar ago.
Uitgave van Nieuwe Wieken B.V. in
Uithoorn. Prijs 36.-
