HANDEL EN
ERGERNIS IN
HET HEILIGE
LAND VAN
BARTJE
-s
)AG 30 MAART 1973
EXTRA
PAGINA 11
Dinsdag 20 maart nam
Nederland afscheid van
Bartje, de kleine held
van de Drentse hei en
het winterprogramma
van de NCRV. De chris
telijke omroep financier
de het epos voor een half
miljoen gulden en naar
elk van de uitzendingen
keken gemiddeld zeven
miljoen mensen een
miljoen meer nog dan de
schare die niet weg was
te slaan bij een ander
drama van eigen bodem
,,De Kleine Waarheid".
Het moet zo langzamer
hand duidelijk zijn dat
weinig jongetjes uit de
twintigste eeuw zo aan
het hart van de Neder
landers gebakken zitten
ris deze kleine kroon
prins van de streekro
man een merkwaardig
vaderlands fenomeen dat
in deze dagen zijn le
venskracht weer eens be
wijst in de op volle
kracht draaiende Bartje-
industrie.
De televisie-bewerking
heeft in de Nederlandse
huiskamers een al even
groot succes gescoord als
het eerste Bartje-boek,
dat in 1935 voor de prijs
van f 2,90 verscheen en
dat de leeshonger nog
steeds niet heeft kunnen
stillen. De schrijver was
de toen 31-jarige Drent
se onderwijzer Anne de
Vries, een soort zondags
schrijver die niet alleen
met zijn Bartje-figuur
reusachtige omzetten
haalde: zijn kleuterver
telboek bijvoorbeeld is in
honderdduizenden exem
plaren in 21 talen ver
schenen.
Jan Krol als Bartje met zijn to-moeder Jantje Weurding.
\artje, een goudmijn
tje was meteen een enorm succes. Het eerste jaar werden er al 100.000 exemplaren
verkocht. Mijn man had al wel meer geschreven, maar na Bartje kon hij van de pen
leven", zegt in Zeist de weduwe van de in 1964 overleden schrijver, mevrouw A.
ries-Wermeskerken.
avond in de 14 dagen heeft zij haar bejaardenflat verlaten om het geesteskind van
echtgenoot in kleur te zien opdraven. „Ik heb er echt van genoten. Bartjes beleve-
;n en de treurige en scheve toestanden in de samenleving van die tijd, kwamen ook
tv-serie heel goed over. Wat zou mijn man trots zijn geweest wanneer hij dit zelf
laai had kunnen meemaken. Wat een prachtige kroon op zijn werk".
-*•Ms
Vries is echter nog wel ge-
i de bestsellers-po-
die vooral zijn eerste „Bartje"
erf. Uitgeverij Callenbach in
rk schat dat sedert 1935 meer
>00.000 boeken-BartJes naar de
okasten stroomden op iets
dan de helft van dat astrono-
e getal staat het vervolg
je zoekt naar het geluk" geno-
ries heeft zich overigens nim-
aten verleiden door de smeek -
de geldbuidels van de
lercie om de levensloop van
yentje te blijven portretteren,
et begin van de Jaren veertig
te hij, tot bitter verdriet van
tgever, zijn zeer moeizame po-
om een derde Bartje op het
te krijgen. De Vries ging
t Hnt vervaardigen van het
bij de Duitse bezetter populai
re Bartje werd niet ouder
iet publiek niet wijzer over
de praktijk bewijst dat het
met het eerste deel al wel
zat. „Na de oorlog is de Jaar-
d gemiddeld zo'n 10.000 exem-
blijven bedragen", zo meldt
_.'tje-uitgeverij te Nijkerk. Le-
Nederland kan het dus al lang
zonder de pientere hei
aap stellen: de vaste vraag
gt in Bartjes televisiejaar nog
idend omhoog nu Callenbach
eens 25.000 stuks van de persen
rollen. Zelfs de luxe-uitgave
f 17,90 vliegt de winkels uit.
zijn toch al weer te
gt de heer Callen-
zelfs voor deze doorgewinter-
artje-kenner is het na 38 Jaren
successen een opmerkelijke
dat het boek al weer twee
- meedraait bij de vijf best
ehte boeken in Nederland. Net
Is met de bijbel wordt de druk
vermeld.
Bartj e-honger is in Nederland
adigen: Pietje Bells en
tjes komen en gaan, Bartje
blijft. En het was natuurlijk
itkoombaar dat zo'n uit het
niet weg te branden knaapje
rock en roll-wonder door de
tties van het hitgevoelige be
sleven achtervolgd zou worden,
kan gerust zijn: het
blazoen van de zo griefde
blijft van ad te malle
tten vrij. „Anne is als kind ook
soort Bartje geweest", zegt in
de oude mevrcuw De Vries,
bedoelingen mogen in geen
verkeerd verkomen."
He reden is na de dood van'de
de voorlichters van Neerlands
--e literatuur doodgezwegen,
ije-auteur de Erven De Vries
[icht. En ook deze instelling,
de familie De Vries zich
aigd heeft, bewijst het unieke
de Bartje-schepping: haar doel
is Bartje in leven te houden zoals
vader De Vries hem creëerde.
De commercie heeft er weet van:
onlangs nog ontving een groot be
drijf dat Nederland wilde verblijden
met een Bartje-strip een hartgron
dig „nee" van de ontoegankelijke
leidsman van de nazaten, de in
Bergen wonende leraar Nederlands
Anne de Vries Jr.
Ter gelegenheid van de televisie-op-
voeringen hebben de erven, die bijv.
alle feuilleton-en buitenlandse rech
ten op Bartje bezitten, zich met
uitgeverij en NCRV verenigd in een
maatschappij die de nieuwe gulden
stroom van inkomsten onderling
verdeelt. Het is in Bussum de pro-
duktiemaitschappij Parnassus die
in de laatste instantie Bartjes eer
bewaart. „Geen Bartje bij de
kauwgom, geen Bartje bij de zeep",
zo meldt Parnassus op de plechtige
domineestoon dde past bij een fi
guurtje van zoveel nationaal ge
wicht.
Maar Anne de Vries heeft op de
Drentse hei indertijd een goudmijn
aangeboord. Parnassus is natuurlijk
wel degelijk met. het ventje de
markt op gegaan: bij een kruide-
niersbedrijf is al een grammofoon
plaat te krijgen, met de van eerbied
getuigende titel „Ik mocht Bartje
zijn", het eten van chocoladepasta
belooft een Bartje-poster, en er zijn
verder de feuilletons, de puzzels, het
televisieboek en de ansichtkaarten
als de nieuwe eerbewijzen aan een
unieke vaderlandse figuur. Ook de
handel heeft Bartje lief.
Bartje komt verder tot ons op
handdoeken, aanstekers, flessenope-
ners, tegels, lepeltjes, menukaarten,
handdoeken, vlaggetjes en op de
befaamde miniatuurbeeldjes van een
soort kobold-achtig mannetje met
een kuifje. Nederland kocht de
laatste Jaren gemiddeld 10.000 Bart-
Je-beeldJes per Jaar: op zichzelf al
een buitensporig opmerkelijke zaak.
Toen het heidebaasje eenmaafl zijn
koene zegetocht cp het t.v -scherm
begon steeg de verkoop naar 4000
per maand.
Door
Ary Jassies
Gevolg
De rechten op de Bartje-beeldjes en
wat aanverwante artikelen als le
peltjes en tegels berusten bij een
andere firma uit het reusachtige
gevolg dat wat van de Drentse
graantjes probeert mee te pikken:
de firma Thrianta te Assen. „We
zijn al heel veel Jaren de Neder
landse grossier van Bartje-artike-
len", zo verklaarde, trots als een
pauw. mevrouw Boersma, de echtge
note van de eigenaar.
De huidige Bartje-rage laat zelfs
deze kleine vaste burcht van de
tijdloze Bartje-cultus niet onbe
roerd. Laten we het woord aan me
vrouw Boersma geven om nog eens
te onderstrepen hoe mateloos ge
liefd hartje wel is bij volk en han
delaars.
„Deze krankzinnige drukte hadden
we nóóit verwacht. Het is zo ver
schrikkelijk dat Je er nerveus van
wordt. Buiten ons om blijken ineens
allemaal handelaren bij de winkels
met Bartje-spullen te leuren. Het
echt, originele beeldje van Bartje,
daar heeft alleen mijn man het au
teursrecht op. We hebben al eens
een proces om een pseudo-BartJe
gewonnen. Maar het is alweer zo
laat. We hebben alweer een tip ge
kregen dat er een valse, een kope
ren Bartje in de handel is. Het is
nu nog een beetje kiele-kiele of we
er iets tegen gaan doen, maar nou
vra&g ik u.
Iedereen wil op het ogenblik profi
teren van Bartje, de hele handel.
De fabrieken die de beeldjes maken
kunnen niet meer tegen de vraag
op. Ze hebben onvoldoende perso
neel, hele wachtlijsten moeten er al
worden aangelegd. Iedereen is even
zenuwachtig.
De Bartje van 20 cm. en 13,25
gaat in de verkoop het hardst. Dan
die van 14 cm. en 8,50. Maar al
die aanvragen kunnen we niet meer
bijbenen. We hebben ook een tuin
beeld van Bartje, weerbestendig en
ƒ110. Maar zelfs de tuinbeelden zijn
als gekken de deur uit gevlogen, de
fabrieken kunnen er niet meer te
gen op, we zitten op het ogenblik
helemaal zonder, terwijl het hele
land belt."
Leuk verdiend
Weinig romanfiguren spreken dus
zo tot de verbeelding van het Ne
derlandse volk als het manneke B.
uit Drente. Aan het ventje wordt
sedert 1935 de ene ton na de an
dere verdient. Uitgever Callenbach:
„Wijzelf hebben natuurlijk leuk aan
Bartje verdiend. Wat de erven De
Vries betreft, die verdienden, voor
dat de televisie begon, aan rechten
het Jaarinkomen van een hoogle-
Bartjes populariteit heeft sedert
zijn ontdekking als t.v.-personality
een 'MJna bovenaards karakter ge
kregen. De Jongen van Bartels be
zorgt niet alleen fabrieksdirecteuren
en handelaren slapeloze nachten,
maar treedt nu ook al met ongeë
venaard succes op als het onweer
staanbare lokkertje van de Drentse
toeristenindustrie.
Bartje is dit Jaar de magneet die
vele tienduizenden Nederlanders
naar Drente doet trekken: de on
vergetelijke pelgrimage naar de
plekjes waar Jan Krol uit
Drouwen heeft mogen acteren als
Bartje. „Een unieke situatie. Het
lijkt wel of half Nederland naar
Drente wil", aldus het provinciale
Jan BartjeKrol in het Drentse land.
VVV-kantoor in Assen. Je wordt
helemaal wild van de telefoon. Dag
en nacht mensen uit het westen die
naar de Bartje-route vragen. De
rust is weg, aldus het wrevelig ge
stemde VV V-bureau in Odoora, zo
maar een Drents dorp aan de ver
leidelijke toeristenweg die aan de
knaap is opgedragen, de Bartje-rou-
te.
Duizenden zijn al over deze weg ge
trokken om met eigen ogen te zien
waar Bartje de bruine bonen wei
gerde en zijn andere heldendaden
verrichtte. De man die de route uit
zette, de heer H. Lich uit Odoorn,
verwacht vooral deze zomer een
eindeloze stroom Bartje-vereerders
op het traject. Maar, zo vroegen we
hem vreest hij door die invasie
niet dat de befaamde Drentse rust
om zeep wordt gebracht.
„Zeker niet", sprak de heer Lich,
„wij Drenten zijn beslist niet bang
dat zoiets zou omslaan in iets wat
geen van ons graag wenst. Sommi
gen van ons zijn inderdaad bang
dat ongerepte natuurgebieden ver
trapt gaan worden. Maar daar moet
ik hard om lachen. Dat gebeurt
nooit. Die mensen uit het westen
komen immers hun auto niet uit!".
Gewin
De eusachtige trek naar het heilige
land van Bartje levert ook de pro
vincie uiteraard geldelijk gewin op:
voor de routebeschrijving dient
eerst 2,50 betr aid te worden, on
derweg is er het horeca-wezen dat
ook gaarne van de Bartje-roes mee
profiteert en dat op de menukaar
ten zelfs al met Bartje-pannekoe-
ken adverteert.
„Wat die kijkers er zich van voor
stellen weet ik ook niet", aldus de
Drentse VW directeur Duinkerken,
„er staat echt geen klein Jongetje
met een witte kuif bruine bonen in
het water te gooien."
Maar de horeca weet al beter. „On
voorstelbaar die drukte om Bartje",
aldus restauranthouder Van der
Laan in Schoonoord, „allemaal ko
men ze hier vragen waar de scihool
staat waar Bartje op heeft gezeten.
Jammer hoor: hij staat hier hele
maal niet. Maar de mensen blijven
natuurlijk graag om een hapje te
eten." Van der Laans advertentie is
niet de minste van de slimme Bart-
Je-teksten in het Drentse land
schap: „Als Bartje geweten had dat
Je in Schoonoord zo lekker kon eten
was hij zeker bij ons binnenge
stapt."
De volgers van de route krijgen on
dertussen ook al het ene opwinden
de tekstje na de andere onder de
neus gedrukt in het lijvige Bartje-
scenario van de WV. „In deze
boerderij werd het Interieur gefilmd
avn de boerderij van vrouw Boen
der, w ir Bartje een verrotte appel
en een pleister kreeg", aldus de on
dertiteling bij een van de plaatjes
die voor het autoraam opdoemen
allen die in kleine Bart geloven ko
men op deze tocht werkelijk ogen
tekort.
We naderen een historisch punt:
een hunnebed waar de camera's
werkten toen Bartje de klabatse
verb'"1 dde. Er stonden hier vijf
auto's geparkeerd, de inzittenden
staarden zwijgend naar buiten.
Bent u voor Bartje gekomen?, vroe
gen we. „Zeker", zei een man uit
Amsterdam, „hier is ook iets ge
beurd". .Maar ik zie helemaal niets.
Alleen stenen", zei zijn echtgenote.
In Sleen maakte de routebeschrij
ving melding van de beroemde sce
ne kruisbessen stelen. Hartje heeft
heel wat aangericht", zei een oude
dorpsbewoner, „vooral op zaterdag
en zondag is het bar. Allemaal au
to's uit het westen die hier binnen-
scheuren. Hele troepen mensen
springen er uit, ze hollen een paar
keer om die boerderij daar en ze
scheuren weer verderop."
Mijlenver
Het heeft er inderdaad de schijn
van dat de Bartje-drukte nu al vele
Drenten mijlenver de keel uithangt.
„Wat heb Je hier in Drente aan al
die belangstelling", zei in Elp zelfs
de televisiemoeder van Bartje, boe
rin Jantje Weurding, „toerisme is
goed. maar de bewoners moeten er
geen last van hebben zoals nu."
Een andere bekende figuur uit het
televisieavontuur, opa Schepers uit
Odoorn, heeft aan het begin van
het zandpaadje dat naar zijn een
zame Bartj e - boerderij leidt, kor
telings een bordje „verboden toe
gang" op een paaltje laten spijke
ren. „Opa kon er niet meer tegen.
Hij werd er misselijk van. Elke dag
stapten de mensen zomaar bij hem
over de vloer", aldus de heer Lich.
Opa -"Rgerde ook ons te ontvangen.
„Ie komt 'r niet in. Niemand meer.
Ik bin wel wiezer", zo klonk het ge
smoord vanachter de gesloten deur.
In ettelijke dorpen rond Or-Mte
heeft de boerenbevolking een ander
middel gevonden om de plotselinge
run op de Bartje-sfeer te weren: in
de weekenden wordt de lange paal,
waarmee het hooi op de wagen
wordt gestouwd, pal voor de oprit
naar de hoeve gelegd geen auto
die dan nog het erf op kan.
„In dit BartJe-Jaar een begrijpelijke
zaak om duidelijk te maken dat al
die toeristen niet welkom zijn om
boeren te bekijken", aldus de heer
H. Bruin, de secretaris van de
stichting Orvelte. Meer dan van de
achterdochtige bevolking vernam
men van deze gemeenteambtenaar
hoe weinig begrip de Bartje-gangers
hebbeh voor de gebruiken van het
platteland.
Omdat de deuren van boerderijen
nogal eens open plegen te staan
ontvangen vele boeren tijdens het
voeren van het vee of de eigen
broodmaaltijd onaangekondigd be
zoek van nieuwsgierige en kinderrij
ke families uit de Randstad. Steeds
vaker is het op de oude deel een
haastig komen en gaan van vreem
delingen. De ene Bartje-vraag na
de andere wordt op de korzelige
werkers in de stal afgevuurd.
Andere veehouders overkomt het al
dat zij tijdens het zondagse kof-
fieuurtje worden gadegeslagen door
tientallen toeristen die zich als gek
ken voor de ramen verdringen. Het
boerengezin is hot dan vreemd te
moede.
■De boeren zeggen dat het niet
gekker moet worden. Onze stichting
heeft nu plannen om alle erven te
voorzien van opschriften waarop
duidelijk wordt gemaakt dat men
het prlvéleven van de bewoners
moet respecteren", aldus de heer
Bruin.
Nummer 65
Laten we ons verblijf op deze aller
opmerkelijkste route besfluiten bij
Bartje-attractie nummer 65, het
piepkleine kruidenierswinkeltje in
het verlaten en zwarte veenland bij
Roswinkel, waar de Jongen wel eens
koekjes kocht. De vriendelijke eige
naresse heet mevrouw Oosting. Ze
is 53 jaar. moeder van vijf kinderen
en bezig de zenuwen te krijgen ln
dit hoogseizoen van de Bartje-ver
ering.
„Ik heb", zo vertelde ze, „praktisch
geen geld gehad voor de opnamen
die ze hier hebben gemaakt. Maar
dat vond ik niet erg. Maar wat er
achter aan kwam. Dat heb ik nooit
in de gaten gehad. Het is te bar. Ik
heb een lachend gezicht, ik blilf
vriendelijk, maar ik kan er soms
niet meer tegenop. Achter elkaar
komen ze de in, de hele dag
door. Dan staan ze daar maar al
die mensen uit Limburg en het
westen, en maar vragen: wat deed
waar stond Bartje. waar
stond hij precies. Uren sta ik uit te
leggen. Maandag was mijn wasdag
Normaal ben ik om half een klaar.
Nu was het vier uur geweest. Om
dat- ze de hele dag binnenvallen
met hun Bartje-vragen. Mijn man
en de kinderen moeten met het
eten vachten Dat is niet mooi Ze
worden er ook ongeduldig en ze
nuwachtig van. Anderen in het
dorp worden ook al hardstikke mis
selijk van al dat Bartje-spul. Maar
ik vind het zo Jammer dat we er
haast niks beter van worden. Een
reepje ^icola, nou dat willen ze
dan nog wel kopen. Soms als ik ze
een hele 'ddag te woord heb ge
staan over Bartle en ik het geld
natel heb vier gulden verdiend.
Ik hop het voor Drente, maar ei
genlijk is bet heel treurig."
In het veen waren de bezoekers al
tijd op de vingers van één hand te
tellen geweest. Ook de kruideniers
vrouw besefte dat het echte seizoen
nog b«gl ju moest langs de ro.u.
van Bartje.
