amp
Iet verhaal
an iemand
it N. Tonge
DIE
ONS
OORLOG ZEGT
NIKS MEER
En toen begon de wind
hoe langer hoe harder
te waaien...
lAG 27 JANUARI 1973
was eindelijk uitzicht op wat beter weer. Het jaar 1953 was
maand kil geweest. Maar het weeroverzicht in de krant van
dag 31 januari gaf hoop; het zou nu snel gedaan zijn met de
teloze waterkou, die de Hollander al weken deed rillen. Dus
men die avond voldaan bij de radio zitten. Zaterdagavond:
howboat van de VARA. En berichten over de successen, die
itsers als Kees Broekman, Wim van der Voort en Anton Huys-
in de Noorse plaats Hamar bereikten, in de wedstrijden om
.uropese kampioenschap.
toch begon de wind hoe langer hoe harder om het huis te
en. Zo hard dat het KNMI in De Bilt die avond een heel ander,
weeroverzicht moest opstellen,
toen hebben we de radio uitgezet en gingen we naar bed. Op
enkelingen na, die de melding van "gevaarlijk hoogwater"
len gekregen en die wisten dat er die zaterdagavond 31 januari
nog zoiets als een "springvloed" op komst was. Ze gingen toch
even kijken op de dijken. Ze schrokken. Maar dat was aan-
elijk dan ook alles.
e is een Hollander, dat hij gelijk in paniek raakt van storm-.
hoge golven, die een dijk aanranden?
lar de noordwesterstorm werd een complete orkaan. Na tien
's avonds werd er een windsnelheid van bijna 100 km per uur
ten. En in Vlissingen registreerde men een windstoot van 120
)er uur. Om 3.24 uur, in de vroege ochtend van 1 februari zou
pringvloed komen. De waterstand liep op. In Vlissingen zou hij
boven NAP worden, in Hellevoetsluis 4.10, In Bergen op Zoom
Ooit, in 1906 was het water in Bergen op Zoom wel eens tot
meter opgelopen
t loeien van de wind uit het noordwesten was bulderen gewor-
werd om kwart voor vier 's morgens door de brandweer
bed gehaald. Ze zeiden hem dat er ergens een dijk was
gebroken. Waar precies wisten ze niet. Hij moest met zijn
naar de Kerkring van het dorp. Mensen redden. Op' de
lering stuurden ze hem door naar Battenoord. Hij kwam op
lijk aan en werd toen aangehouden door een man, die hem
g zijn autolampen op een woning beneden aan de dijk te
ten. Daar ergens moest zijn vrouw het water ingelopen zijn.
vrouw heette Pietertje Tanis-Meijer, ze was 44 jaar. Ze was
Ironken. Zoals er die nacht in Nieuwe Tonge nog 85 ver-
iken. Nog weinig vergeleken met wat er in het nabij gele-
Oude Tonge gebeurde; daar lieten er 305 het leven.
aian moest zijn auto verlaten
dat het water nog steeds
het stijgen was. Gearmd met
brandweerman worstelde hij
door de storm terug in de
lug van het dorp. Er kwamen
mannen bijJac Ooster
die 59 was, Pieter de Haan
Aalbert van Prooijen (29). Op
ijk stond nu ook al water. Ze
len bij een auto aan, waar-
Johannes Willem Bruggeman
een 50-jarige landbouwer. In
uto zaten zijn vrouw Maria en
kinderen, de 7-Jarige Marinus,
nnes Willem van 6 en Cornelis
me alsjeblieft die auto dou-
zea Bruggeman wanhopig te-
3 mannen. Ze deden het en
het vijf minuten vol. Toen
ten Oosterling en De Haan het
ie konden niet meer tegen
en de waterstroom op.
erste man hield zich vast aan
to en zag een waterzuil ko-
die Oosterling en De Haan
en van de dijk wegsloeg. Ze
ronken.
laai moest even later horen hoe
geman zei dat hij ook niet
kon, waarna er weer een golf
kwam, die de boer met de auto,
in zijn gezin zat meenam, de
in. De man bleef over met
Ab van Prooijen. Samen worstelden
ze verder door het water. Ze kwa
men opnieuw bij een auto. Daarin
zat Gijsje de Jong (28) met haar
drie kinderen van 8, 6 en 3. Hulpe
loos. Ab van Prooijen haaide alvast
één kind uit de auto om het in zijn
armen mee te nemen naar de vei
ligheid, die hij in de dorpskern ver
moedde.
En de man zag hoe Van Prooijen
met 't kind in zijn armen door het
water werd opgetild en weggesleurd.
Even later werd ook de auto met
Gijsje de Jong en haar andere kin
deren door een golf meegenomen.
De man heeft het overleefd, maar
kon het pas veel later navertellen.
Voor het die ochtend van 1 februari
8 uur was, had hij er nog twee zien
verdrinken.
Overal op de eilanden beierden de
klokken en loeiden sirenes. Er stier
ven mensen in het water. Of ze za
gen ze doodgaan. Wat is erger?
Daar was ergens op Tholen een man,
die zijn vrouw en twaalf kinderen
zag verdrinken. Een ander, die op
het dak van zijn huis is geklommen
en dan één-voor-één zijn huisgeno
ten ziet vallen tot hij alleen over is.
Schuldbesef zal er op overlevings-
drift volgen.
„Ik had me ook moeten laten val
len, mij-n kinderen moeten nasprin-
den. In het gebied van de Zeeuwse en Zuidhollandse eilanden merk
ten de mensen, die verontrust uit bed stapten, dat ze met hun
voeten in het water stonden.
En dat was dan het begin.
Zondag 1 februari 1953 was aangebroken. In de, merendeels ver
laten lokalen van kranteredacties begon de telex van het Algemeen
Nederlands Persbureau hard te rinkelen. Dat doet zo'n telex alleen
als het ANP zeer gewichtig nieuws heeft.
Het nieuws dat dan naar traditie nerveus uitgetikt wordt. Eerste
bericht
213 Noodtoestand in Zwijndrecht.
Den Haag 1 februari In Zwijndrecht is in verband met het
hoge water de noodtoestand afgekondigd. Het water slaat reeds
over de ringdijk. Ook het eiland van Dordrecht schijnt gevaar dens die storm van 31 januari/1
lopen.
Tweede bericht:
Noodtoestand in diverse plaatsen.
Maassluis 1 februari Ramp van water dreigt. Een polder tus- meter overschreden,
Overal in het land werden tij- Zuid-Beveland en Walcheren; er Zeeuwse waarvoor ze het woord
werd een bres geslagen in -pront" bedacht hebben.
tri j Ze vertelt het verhaal van de dood
februari de hoogst bekende wa- Zeeuws-Vlaanderen. van haar man Hoe de oude BoliJn
terstanden met 30 tot 75 centl- Pas toen het zondagmorgen het haar die nacht kwam vertellen;
De dijken licht werd. kon men op die eilan- de enige BoliJn die nog over was
sen Maassluis en Hoek van Holland loopt reeds' langzaam onder begaven het. Op het eiland Goe- den zien wat kolkend water en die haar echtgenoot Vijverberg in
water. De boeren hebben het vee losgesneden. Het gehele boven- ree-Overflakkee alleen al op 118 wat stroomgaten zijn. Als men
dijkse gedeelte dat meer dan 3000 Inwoners tel nadat wl eerat zl1n
Waarna de telex Maassluis liet voor wat het was omdat er ander,
belangrijker rampnieuws te melden was.
Belangrijk? Wie in dat Haagse nieuwscentrum van het ANP had
op dat moment ook maar enig besef van de verschrikkingen, die op er geslagen in de boulevard
dat moment van de vroege ochtend beleefd werden in plaatsjes als Vlissingen.
Nieuwe en Oude Tonge op Flakkee, Nieuwerkerk en Ouwerkerk op
Schouwen-Duivenland, in Klundert, Kortgene, Halsteren, 's-Gra-
vendeel, Nieuw Vossemeer, Serooskerke Stavenisse
hangen
nadat hij eerst zijn gezin in veilig-
plaatsen. Op de Zeeuwse eilanden nog kon zien; in Ouwerkerk heid had gebracht en teruggegaan
beukte het water zich ook door en bracht men een vrouw op een ho- was naar het water om anderen te
over de dijken. Vijf gaten werden ge, veilige plaats, ze leefde, maar redden.
was blind geworden door het zou- j1?» ,daar 111 „dleT
met dat kind van 6, Johanna Sara
te water dat een lange nacht Bolijn zijn armen. En toen is-le
haar gezicht omspoeld had. in het water gevallen", vertelt ie-
Flakkee liep onder, Schouwen- mand namens mevrouw Vijverberg,
Duiveland. een groot deel van Onze gids zegt, als we in de zuide- die vochtige ogen heeft gekregen en
Tholen, delen van Noord- en hjke hoek van Schouwen-Duiveland in haar thee roert.
rijden half Januari 1973 en „Toen die oude Paulus BoliJn werd
als we opgemerkt hebben dat dit binnengebracht, levend, wist ik dat
zulk mooi land is: „Ja, dit is een al de anderen dood waren. Mijn
mooi land". Hij stuurt de auto een man ook", zegt nu de weduwe Vij-
dijkje op om extra-uitzicht te geven verberg,
op het land waar het leven
zegt Herinneringen
goed heet te zijn. Maar
hij: „Zie Je die bomen bij die hof-
stedes? Dat zijn bomen van daarna.
Dit land had je eens moeten zien
daarvóór! En dan die asfaltwegen
van nu; vóór de ramp sukkelde Je
over macadam, veel langzamer dan
dmgen- ECh- SchevenJugen
te bomen bijvoorbeeld'
Hij vraagt ons de andere kant op
te kijken. Het is de dijk van de
polder Vierpannen, waarop we
staan. En als we in de richting van
de delta-arm Keeten kijken, waar
van het water een weg zoekt naar
de Oosterschelde, zien we drie ko
lossale klompen beton.
Die zijn van „daarna".
Hier, zuidelijk van Ouwerkerk, werd
de buitenbedijking op drie plaatóen Wel-
slecht weer op komst,
storm...".
Er is in het gemeenschapshuis ie
mand, die later tegen ons zegt:
„Wij praten nooit over vóór de oor
log of na de oorlog. Wij hebben het
altijd over vóór of na de ramp. Die
oorlog, dié zegt ons niks meer...".
In Colijnsplaat op Noord-Beveland
stonden in die nacht zo'n honderd
mannen met hun schouders tegen
doorbroken. Daardoor kwam
het dorpje een vloed water aanzet
ten, die voor 101 Ouwerkerkers een
afscheid van dit leven werd.
We stappen de auto en lopen naar
de caissons. Het zijn er drie en hun
type heeft de naam
heet die vogel, die uit zijn as her
rijst; lichtelijk verdwaald in dit
land van worstelen en ontzwemmen
Als we van het caisson teruglopen
naar de auto, zien we dat Jonge ko
ningin Juliana een mooie tekst in
den het. Maar op andere plaatsen
op de eilanden zaten er al mensen
op daken van hofstedes en landar
beiderswoninkjes. En in Oude Tonge
had een vloedgolf bereids de hele
Phn'prMv» 117n Julianastraat weggevaagd. Van de
,rno dijk was het water in één vernieti
gende zucht naar de rijksweg ge
gaan. Het ging twee tot drie meter
heen; 305
mensen verdronken.
„Het water kwam zó hard dat Je er
vluchten kon. We waren
boven gegaan en
hadden de bedden boven gebracht
r,,, en eerst Henkie natuurlijk op het
de bewoners van Ou- uw™
iico beton heeft laten hakken,
waarin rij het genie van de dijk-
dichters prijst.
Maar nu naar
werkerk,
eten
In die bange dagen was de radio een belangrijk communicatiemiddel. Vanuit de rampgebieden
onderhielden radio-zendamateurs de verbindingen met het "droge" en heel Nederland luisterde
gen. Maar voordat ik besluiten kon, beid met de opdracht eens naar Abraham Cornelis, Adriaam, Corne-
zag ik al niemand meer. Ze werden Ka/twijk-aan-Zee te gaan omdat het lis, Cornelis Pieter, Elisabeth, Izaak,
weggesleurd. Wat moest ik toen nog strandhotel Brittenburg daar in el- Izaak Cornelis Johannes, Jacob, Ja-
springen? Maar toch..."
kaar dreigt" te storten, want het cobus, Jan, Jannetje, Johanna Jaco-
Het binnenland, ver van de dijken duin wordt weggeslagen. In Rotter- ba, Johanna Pieternella, Johannes waren
die doorbraken, had op dat moment dam moest een fotograaf uit zijn Jacob, Leendert, Neeltje, Pieter
slechts met het bulderen van de bed komen om met zijn camera te Cornelis, Pieternella Christina
i veel... In gaan vastleggen hoe mensen in ca-
het nieuwscentrum van het ANP in fé's bij de Oostzeedijk tot aan hun Jannetje, Pieternella, Maatje Hele-
Den Haag werd slechts gewag ge- kuiten in het water stevig door
maakt van dreigende toestanden op staan te drinken,
het eiland van Dordrecht, in Hoek En daarbij nog Jolig heisa maken helmina Janna,
van Holland; ook kwamen er be- ook. Wist i
richten uit Vlissingen.
En op een carnavalsfeest in
Haag wordt een verslaggever
rinrn mf»t ledikant gelegd en toen de kleren
iT'beeldschoon gerestaureerde Kerk- uit de kMt geha^ld eb neg wat
ring. ANWB heeft het dorp sejfs ^enT „^"r.^w^
weer opgenomen ln rijn Schouwen stonden we al tot QVer 0n2e
Duiyeland-route. knieën in het water, dus toen zijn
Toch was dit dorp na 1 februari wg naar boven gegaan en hebben
een puinhoop. het daar maar afgewacht... Toen
Op de Kerkring bevindt zich ook stortte dat dak m en zlJn we
nog bij Jannl V. op het kolder kun-
nen komen, die had de trap uit het
dakraam gelegd en daar zijn we
toen over geklommen. Maar Jaantje
en Gerrit konden er niet meer over
en die hebben zich toen aan de
dakgoot vastgehouden... Daar heb-
toen de hele dag in de
storm en de regen opgezeten, tot
's avonds toe en overal water om
ons heen en het ene dak na het
andere dat in het water zakte en
we zagen er zoveel verdrinken...".
Woorden van een vrouw die alleen
haar toen 12-jarige zoon behield en
al haar naaste familieleden in Oude
Tonge verloor.
Dan begint opeens een mevrouw Terwijl zij voor haar leven vocht,
Vijverberg te praten. Een andere maakte zich zaterdagavond laat ln
Johanna, vrouw heeft ons aangestoten, dis- het Rotterdamse restaurant Kota
Pieternella Adriana, Lisseya en Wil- creet en gewaarschuwd: „Zij is een Radjah een stel mensen kwaad om-
de spijskaart blank
hield vanwege het feit, dat door
Ze hebben de ramp allemaal mee
gemaakt. En ze knikken herken
nend en bewogen als we de namen
noemen van Bolijn (Jan Willem,
Johanna Sara, Leendert Paulus en
Leendert), van Hendrikse (Adriaan,
Cornells, Jacob Leendert, Jannetje,
Johanna en Pieter), dat gezin van
Swenne, die vier van Pannekoek, de
Van Dammes die met z'n vijven
Weduwe
Adriana
Pieternella Josina,
weduwe. Haar man is toen verdron-
85; Johanna Hage- ken, ergens bij Vierpannen",
In Stavenisse moeten zich op dat Luljk, die op de Poststraat A 378 Mevrouw Vijverberg is een struise wateroverlast de fornuizen niet
woont, de Jongste is 4, Johanna Ja- vrouw met
coba Hage van de Stoof dijk 136. verweerd h
wiet men veel...
