Het celibaat zal altijd wel
een moeilijke zaak blijven
Knelpunt dateert reeds uit vierde eeuw
Kerkdiensten Leiden en omgeving
15
ZATERDAG 13 JANIJi
„Aan de toekomstige priesters wordt het celibaat niet meer als voorwaarde gesteld voor
de ambtsbediening". „Aan priesters die willen huwen of reeds gehuwd zijn, wordt
onder daartoe geformuleerde voorwaarden de mogelijkheid geboden om hun ambts
bediening voort te zetten of weer in de ambtsbediening te worden toegelaten". „De ver
plichting tot het celibaat als voorwaarde tot de ambtsbediening dient te worden opgehe
ven
Dit zijn enkele van de aanbevelin
gen gedaan aan de Nederlandse bis
schoppen door het Pastoraal Conci
lie, begin Januari 1970. Het is één
van de meest bewogen zittingen van
dit concilie geweest. Met 86 stemmen
vóór, 3 tegen, 8 blanco en 1 onthou
ding werden deze aanbevelingen aan
genomen.
De bisschoppen hadden zich van
stemming onthouden. Zij zouden, na
onderling beraad, hun standpunt be
kend maken. Dat kwam later in die
Januari-maand. In een perscommu
niqué konden wij het lezen. Na een
reeks woorden over een „complexe
Bituatie" en een „verscheidenheid
van opvatting' gaan de bisschoppen
voort: „De bisschoppen dragen ver
antwoordelijkheid voor hun eigen
deel van de Kerk, maar tegelijker
tijd dragen zij verantwoordelijkheid
voor de universele Kerk. Dat is de
reëele inhoud van de collegialiteit die
op het Tweede Vaticaanse Concilie is
uitgesproken.". De bisschoppen zul
len de Paus op de hoogte brengen
van de inzichten en wensen die er
ln ons land leven. ,De bisschoppen
zijn van mening dat hun geloofsge
meenschap ermee gebaat zou zijn,
als haast het in duidelijke vrijheid
gekozen celibataire priesterschap in
de Latijnse Kerk de gehuwde priester
toegelaten zou kunnen worden door
dat gehuwden tot priester worden
gewijd en doordat in speciale geval
len priesters, die in het huwelijk zijn
getreden, onder bepaalde voorwaar
den in de ambtsbediening worden
hersteld".
Maar, zonder overleg met de Paus en
de wereldkerk kan dit niet worden
gerealiseerd.
Afwijzend
Dat overleg met de Paus en met de
curie in Rome heeft plaats gevonden
en we weten, sindsdien hoezeer men
aldaar afwijzend staat tegenover de
aanbevelingen van het Pastoraal
Concilie. De bisschoppen hebben zich
naar dit beraad gevoegd en niemand
kan sindsdien -ook maar met enig
recht beweren dat de bisschoppen in
ons land niet trouw zijn aan de
Paus en aan de wereldkerk. Dit wil
niet zeggen dat de kwestie daarmee
van de baan js. Dat is ze allerminst,
al was het alleen maar door het feit,
dat voortdurend priesters de staat
van het huwelijk verkiezen boven 't
celibaat. En dit is niet alleen in ons
land het geval. In België bijv. zijn
er streken waar dit onrustbarende
vormen aanneemt. Bovendien zit
men met het probleem dat theo
loganten die klaar zijn met hun stu
die, weigeren de belofte van het ce
libaat af te leggen, hoewel ze er op
zich zelf niet tegen zijn. Wél keren
zij zich tegen de verplichting als zo
danig.
Heeft r. k. Nederland zich nu bij
de beslissingen in Rome genomen,
neergelegd? Men is geneigd te zeg
gen: schijnbaar al. Hierbij is te be
denken dat de stemverhoudingen op
het Pastoraal Concilie niet weergeven
de verhoudingen onder de rooms-ka-
tholieken in ons land.
Allerlei stemmen werden gehoord
na het perscommuniqué van de
bisschoppen, die zich fel daartegen
keerden- Bovendien was er natuur
lijk ook die tussenmoot (hoe groot
die was, kan men moeilijk schat
ten) voor wie het lood -om oud ijzer
was of men de verplichting tot het
cèlibaat voor priesters ophief dan
wel niet. Het spreekt echter haast
vanzelf dat de stem die op het Pas
torale Concilie zo luide weerklonk,
niet is verstomd. Dit is o.a. niet het
geval geweest in de Dominicus-pa-
rochie in Amsterdam, waar men
ongeveer een Jaar geleden, de paro
chianen heeft opgeroepen tot een
beraad en waar het ging over de
vraag of men toch niet een ge
huwd priester van de parochie zou
laten voorgaan bij de bediening van
van stemmen is toen besloten dat
dit zou kunnen. Een minderheid
sprak zich uit tegen zulk een plan,
omdat men dan als enkele parochie
in een afzonderlijke positie zou ko
men. Zo rezen er meerdere vragen,
wat een nader beraad nodig maak
te. Maar een paar maanden gele
den is het dan toch gebeurd. Di
rect kwam er een nader verbod
van de bisschop van Haarlem en
later heeft de kardinaal zich bij
hem aangesloten. En daarmee zal
deze kwestie voorlopig wel weer rus
tende blijven, tot ze weer eens voor
de dag komt, want dat zal zeker ge
beuren. naar onze mening.
Knelpunt
Nu moeten we niet denken dat
het verplicht ongehuwd zijn van
geestelijken met hogere wijding in
de RK Kerk een knelpunt is spe
ciaal voor onze tijd. Ze is het eigen
lijk altijd reeds geweest. Wie zich in
de geschiedenis van het celibaat
ook maar enigszins verdiept, komt
reeds spoedig tot de ontdekking dat
het altijd reeds een knelpunt ge
weest is. Op bijbelse gronden is
deze verplichting moeilijk te verde
digen.
Wel heeft men er reeds in de
vierde eeuw op aangedrongen dat
de bisschoppen ongehuwd zouden
zijn, een standpunt dat in de Oos-
ters-Orthodqxe kerken bewaard is
gebleven, ook in die welke met Ro
me zijn geünieerd. Pas in de 11de
eeuw bestreden de pausen met gro
te nadruk het huwelijk voor de ho
gere geestelijkheid en eveneens be
streden zij het leven in concubi
naat. Eerst in de 13de eeuw werd
besloten dat lagere geestelijken door
huwelijk hun ambt zouden verlie
zen. Maar aan het eind van deze
eeuw maakte een toenmalige paus
deze beslissingen weer ongedaan,
omdat het verplichte celibaat erge
misstanden ten gevolge had. De
priesters gingen leven in concubi
naat en dit was voor hem erger dan
een normaal huwelijk. Ook voor
aanstaande leken (o.a. de keizer
van Duitsland) gingen er zich mee
bemoeien. Toch kwamen later de
bepalingen van het celibaat weer
terug en natuurlijk ook het concu
binaat. Na de reformatie en het
concilie van Trente is op het celi
baat veel nadruk gelegd. Maar toch
zijn er telkens weer bewegingen in
de RK Kerk geweest die er zich te
gen hebben verzet.
Tegen celibaat
De reformatoren hebben het celi
baat verworpen als verplichte staat
voor kerkelijke ambtsdragers. In
het verplicht zijn zag men allesbe
halve een grotere verdienste dan in
het huwelijk. Bovendien weigerden
zij het geestelijk ambt al te zeer
te verheffen, zoals in de kerk van
Rome geschiedde. Zelfs keerden zij
zich tegen het celibaat, omdat zij
dit in strijd achten met Gods be
doelingen.
Bovendien verwierp men de tegen
stelling gee9telijke-leek, waarbij de
eerste dan van een hogere orde zou
zijn en meer Gode welgevallig
Ieder beroep dat in trouw aan God
wordt verricht, is van gelijke waar
de. In deze eeuw is er in deze waar
dering van het celibaat onder de pro
testanten wel enige verandering geko
men door de communauteiten van
Taizé en Grandchamp. Maar ook in
deze communauteiten wil men niet
weten van een verplichting voor het
leven. In geen geval wil men ook hier
het celibaataire leven zien als een
hogere levensstaat dan die van het
huwelijk.
Kerkelijke wet
Waarom blijft Rome steeds
zo'n sterke nadruk leggen op dit
celibaat? Waarom is. sinds het Pas
Een uit 1737 daterende tekening van de oude dorpskerk in Kat
wijk aan den Rijn.
toraal Concilie en het besluit van de
bisschoppen nadien, de verhouding,
van de Nederlandse kerkprovincie tot
Rome in zo'n moeilijke toestand ge
raakt dat men sinds doet alsof de
bisschoppen met nog meer trouw aan
Rome nodi^ zijn? We geloven dat de
oorzaken vooral te vinden zijn in de
besluiten over het celibaat. Daarmee
hebben zij de spits afgebeten van
iets dat er eigenlijk overal leeft in
deze kerk, in de ene kerkprovincie
meer dan in de andere. Dit celibaat
mag dan geen goddelijke wet zijn, het
is wel een kerkelijke wet en de kerk
van Rome is daarbij wèl gevaren,
want ze brengt vele voordelen mee.
Zdj die bereid zijn de belofte van het
celibaat af te leggen geven zichzelf
in principe geheel over aan de kerk,
die hen kan gebruiken zoals zij dat
wil. Met de reguliere geestelijken
(in kloosters en congregatie senz.),
mag dit ln sterkere mate het geval
zijn dan bij de regulieren, de wereld
heren, ook deze laatste binden zich
aan hun kerk met een sterkere band
heren, ook deze laatste binden zich
aan hun kerk met een sterkere band
dan ooit in enige protestantse kerk
me 'n predikant mogelijk is. Niemand
zal ontkennen dat hierin een kracht
van de kerk van Rome ligt. Daarom
ook werd vroeger het naast zich neer
leggen van deze gelofte en het hu
wen van priesters als één van de al
lerergste dingen beschouwd. Er zou
een hele omvorming van de kerk. 'n
hele revolutie, nodig zijn, wanneer
Rome zou instemmen met de aanbe
velingen van het Pastoraal Concilie,
hoewel men weet dat er met hand
having van de strenge celibataire
verplichting eveneens grote moeilijk
heden te verwachten zijn. Denk al
leen maar aan Zuid-Amerika. Het
celibaat zal altjid wel een lastige
kwestie blijven.
Sexuele leven
Tegen de verplichting heeft t Pas
toraal Concilie zich gekeerd, niet te
gen het vrijwillige celibaat. Zoals
reeds gezegd, krijgt dit vrijwillige
celibaat tegenwoordig in protestantse
kringen meer waardering dat het
ooit heeft gehad. Men kan zdch hier
gevoeglijk aanluiten (en dat doet men
dan ook) bij de apostel Paulus, die
toch wel de voorkeur geeft aan het
ongehuwd zijn en dan terwille van
geestelijke arbeid en voorbereiding
de wederkomst van Christus. Doch we
kunnen van hem niet zeggen dat hij
een voorstander is van 't ongehuwd
zjin van ambtsdragers in de kerk.
Wel moeten deze de man zijn van
één vrouw. In onze tijd is er een
heel andere waardering gekomen van
het sexuele leven. Ook rk psychia
ters en psychologen verkondigen dit
luide, wat hen wel eens moeilijkhe
den heeft bezorgd. Omdat er die an
dere waardering gekomen is, geloven
we dat het laatste woord over het.
verplichte celibataire leven nog niet
is gesproken en dat we er nog wel
eens meer van zullen horen, ondanks
alles waaraan men dn Rome zozeer
vast houdt.
S. J. M. Hulsbergen
Christelijke eenzijdigheid
Christelijke eenzijdigheid. Is dat
nu niet eenzijdig? Telkens
klinkt deze opmerking wanneer
opnieuw en de laatste weken
verhevigd geprotesteerd wordt
tegen de Amerikaanse bombar
dementen in Vietnam. Waarom
moet Amerika het steeds ont
gelden, waarom niet hetzelfde
sterke protest tegen Hanoi, dat
toch ook doorgaat met oorlog
voeren. Waarom geen demon
straties tegen Rusland en Chi
na, die toch Noordvietnam on
dersteunen?
Is het niet veel rechtvaardi
ger in deze dingen het juiste
evenwicht te bewaren. Waarom
nu juist protesten tegen landen
waarmee wij door een lange
geschiedenis op vele manieren
verbonden zijn, Zuid-Afrika,
Griekenland, Portugal. Noord-
Amerika? Zou het niet eerlij
ker zijn een grote demonstratie
te houden tegen het onrecht
waar ook ter wereld?
Dit is natuurlijk geen vreem
de vraag en helemaal geen nieu
we gedachte, want zo denken
we van huis uit allemaal, ik
ook. En als ik nu ga proberen
iets anders en iets meer te zeg
gen. dan rolt dat niet zomaar
uit mijn pen, maar dan wordt
dat ingegeven door de onrustige
gedachte, dat die algemene ver
ontwaardiging te gemakkelijk
is. Immers, op deze manier kun
je blijven zitten waar Je zit,
want er worden overal fouten
gemaakt. Niet alleen bij ons
maar evengoed bij de tegen
standers. En als Je Je opwindt,
dan over allebei. Het is de poli
tiek van het evenwicht, maar
het is een dodelijk evenwicht,
want er gebeurt niets.
Als er 'n conflict is tussen twee
mensen, dan kan dat in een do
delijk evenwicht blijven hangen
- in verwijten over en weer -
maar de enige manier om er uit
te komen is, dat een van beiden
over de brug komt. En dan
niet de ander, maar ikzelf.
En juist omdat ook wij beho
ren tot "het vrije westen",
juist omdat er zoveel banden
zijn met de U.S.A., Juist omdèt
we in grote politieke vragen tot
een front gerekend worden -
juist daarom kunnen we alleen
maar protesteren tegen onszelf,
tegen een oorlog, die mede in
onze naam gevoerd wordt.
Ik ben er van overtuigd, dat
het' evangelie ons in deze rich
ting stuurt, dat het ons leert zeer
eenzijdig te denken over ons ei
gen aandeel in de schuld, als
het spreekt over de balk in ons
eigen oog en de splinter in het
oog van de ander - en dat niet
bedoelt als vrome beeld
spraak, maar als uitgangspunt
voor het handelen in al onze
conflicten.
Als Jezus zegt: "Wat ziet gij
de splinter in het oog van uw
broeder, maar de balk in uw
eigen oog bemerkt ge niet? Hui-
ohelaar die ge zijt, doe eerst de
balk uit uw oog weg, dan zult
ge scherp kunnen zien om de
splinter uit het oog van uw
broeder weg te doen."(Matth.
7), dan is dat niet bedoeld als
vrome beeldspraak, maar als
uitgangspunt voor het handelen
in al onze conf licten.
Christelijke eenzij dighead
weet hebben van een oor
van God dat niet beginnen
bij de anderen, maar dat
gïnt bij de christenen, ("bij
huis Gods"), dat begint bij h
die de weg gewèten hebt
maar hem niet bewandelen, j
weg van Christus, de i
waarop God zdch met ons r
zoent en de enige weg waarlai
wij de ander kunnen tegen
gaan.
De kerk en de christenen ti
len zich bezwaard als ze in
krant een foto zien van pre I
dent Thieu op Nieuwjaarsd
in biddende houding in de t
thedraal van Saigon en als
weten van Nixon, dat hij wo j
geacht een chnisten te zijn - o:
dat het voortzetten van deze o
menselijke oorlog niet het at
woord van God op het geb j
kan zijn.
En het communisme? Is g.
geen gevaar voor het Christel
ke Westen? Christenen kunt l
geen redenen hebben om b;
te zijn voor ideologiëen. Ang
is een sléchte raadgever, e S
zijn veel betere. Zoals de lief;
die zich niet alleen uitstrekt
de vriendenkring, maar ooki
hen die om welke reden
ook vijanden geworden zijn.
besef, dat het er weerloos
staat, liefde is een vreem1
voord in dit verband, maar
weet tegelijkertijd, dat di
macht het cement is, dat
wereld bijeen houdt. Vertaa
betekent het: openheid, tot;
bereidheid tot overleg in h
vertrouwen dat het aan de and
re kant niet allemaal schurft;
zijn.
En daarom was er deze m
een wanhoopsdelegatie van 1;
ders van de Amerikaanse kt
ken on Nederland, daarom ht
ben veel mensen vorige we J
gebruik gemaakt van de mo?
lijkheld hun handtekening
zetten op lijsten in de kerkpoj
talen met het verzoek aan
Amerikaanse president ee
eind te maken aan de oorlog i
Het is geen blind anti-Ame
kanisme, het is geen linkse m
de, het is de belasting van hl
eigen geweten, die doet spi I
ken. i
Juist omdat wij ermee ve
bonden zijn, daarom lukte h
me niet, die kaarten met tali i
reien uit de oorlog in Vietms
zomaar weg te sturen: Toen s!
afgelopen zondag een dienst b1
zochten in de Hervormde ke
ln Ootmarsum, deelde de om!
voorganger aan het eind me
dat er bij de uitgang gelegei
heid was kaarten te kopen m
het doel deze te verzenden na
burgers in Amerika. De g>
drukte tekst daarop ludddi
"Wat zult U uw kinderen ve
tellen, wanneer zij U vrage
waarom U deze oorlog getolij
reerd hebt? De kaarten z|j
verstuurd, maar niet zonder e
kleine wijziging in de tekst.
„Wat zullen wtf onze kindere
vertellen, wanneer ze ons vr.
gen, waarom U en ik deze oa
log getolereerd hebben?"
A. Geense-Ravenstei
Ledderdw
Geref. predik»
Lelden Hervormde Gemeente
Hooglandse Kerk 10.00 uur ds. C. H.
Bijl, Jeugddienst m.m.v. Leidse Canto-
rij (thema: gebedsverhoring) 11.45 u
Oecumenische studentendlenst. 5.00 u
ds G. C. Post.
Marekerk 10.30 uur ds J. Wisse te
Rijnsburg.
Maranathakerk 10 uur ds G. C. Post.
Konlngskerk 10.00 uur dr L. J. Caze-
mier, Voorschoten.
Bethlehemkerk 10.00 uur ds J. A.
Eekhof.
Bevrijdingskerk 10.30 uur ds. Joh.
Poort.
Vredeskerk 10:00 uur ds A. J. Lam
ping, H. Avondmaal,
Ver. Vrijz. Hervormden (aula As-
serstraat) 10.30 uur ds T. Brulnsma,
Den Haag.
Egllse Wallone 10.30 uur Pasteur
A. Rlchardot.
Academisch Ziekenhuis 10.00 u. ds.
P. J. D. van Malssen.
Dlaconessenhuis 10.30 uur ds H. W.
Hemmes.
Oecumenische Werkplaats (Rapen
burg 10) 11.15 uur samenkomst.
Jeugdkapel Vredeskerk 10.00 uur ds.
H, Aalbers Oegstgeest.
Jeugdkapel „De Goede Herder" 10.30
uur de heer W. Backhuys.
Gemeenschap van Kerken (Meren-
wijk) 10 uur oecumenische dienst ds.
Hortenslus.
Geref. Kerk
Zuiderkerk (Lammenschansweg 15)
10 uur dr Vlijm, 5 uur ds E. Ver
burg, Wassenaar.
Petrakerk (Surlnamestraat)10 uur
ds. E. Verburg. 5 uur ds Horten-
Blus.
Oude Vestkerk (Oude Vest 133) 10
uur ds S. Oegema Oegstgeest 5 uur dr
Vlijm.
Beloftekerk (Robijnstraat): 10 uur
ds Bovenberg 5 uur ds J. de Zeeuw,
Voorschoten.
Bevrijdingskerk (Aerent Bruunstr.)
9 uur ds De Heer, 5 uur ds Boven-
Hulze „Groenhoven" 10 uur ds W. J.
Smldt, Voorschoten.
Stichting „De Jeugdhaven": Gezins
diensten 10 uur „De Mirt" de heer
Kromhout 10 u „Het Mierennest" De
heer De Jong.
Jeugdhuis (Breestraat 19) Jeugd
dienst. 10 uur mevr. ds. Geense-Raven-
Btein.
Geref. Kerk (vrljgem.) 10 en 5 u ds
J. v. d. Haar.
Chr. Geref. Kerk 10 en 5 uur ds
Carller. (HA).
Geref. Gem. 10 en 4.30 uur ds R.
Boogaard.
Baptlstengem. (Oude Rijn 3) 10 u
ds. G. van Mameren (woensdag 8 uur
bijbelstudie).
Evang. Luth. Gem. 10.15 ds J. Hap
pee.
Rem. Doopsgezinde Gem. 10 uur dr.
E. F. Meyerlng.
Leger des Hells 10 u heillglngsdienst
7.30 uur verlossingssamenkomst.
Chr. Science (Steenschuur 6) 10.30
uur Holl. dienst
Evang. Chr. Gemeenschap (Middel
stegracht) 10 uur dhr Dlkkes.
Nieuw Apostolische Kerk (H. Rijn
dijk 24) 9.30 en 4 uur (donderdag 8 u)
Gerei. Gem. ln Nederland (Konlngs
kerk) 11.30 en 5.30 uur leesdienst.
Zendingswerk Middernachtsgroep.
Zoeterwoudseslngel 21, 6 u de heer
van der Keur (donderdag 7.30 u band-
recorderdienst).
Kerk van Jezxis Christus van de
Heiligen der laatste dagen (Steensch.
6) 10.30 en 5 uur.
Jehova's Getuigen (Hogewoerd 175) 2.
Jehova's Getuigen (Hogewoerd 175):
2.30 uur Vestestraat 39, 10 uur voor
middag en 3 uur.
Pinkstergem. (Oude Rijn 3) 3 uur
dhr J. Eikerbout.
Evangeliecentrum (Zijlsingel 2) 10
uur evang. J. Leeflang (dlnsd. 8 uur
evang. J. Zijlstra.
RK Kerk H. Antonlus (zat. av. 7 u
m.m.v. The Lords Folks) 9.30, 11 en 7
Hartebrug (zat. av. 7 u) 8, 9, 10, 11
12 en 7 uur.
Stud. Parochie (zat. av. 7 u) 11.45,
uur Ln de Hooglandsekerk.
Leonardus (zat. av. 7 u) 9, 10.45
12 en 7 uur.
Petruskerk (zat. av. 7 u) 9, 10.30,
12 en 7 uur.
Petruskerk (zat. av. 7 u) 9. 10.30
12 en 6 uur.
LodewlJk6kerk (zat. av. 7 u), 9, 10.30
11 en 6.30 uur.
Jozefkerk (zat. av. 7 u) 8.30, 9.30, 11
en 6.30 uur.
Oud Kath. Kerk (Zoeterwoudseslngel
9.45 uur).
Marekerk 7.30 uur d6 G. Toornvliet
te Bloemendaal (thema Van Je vrien
den moet Je het maar hebben) m.m.v.
Teke Bljlsma, organist.
Aarlanderveen Herv. Gem. 10 en
7 uur ds. Van Hoegee, Geref. Kerk 9.30
en 6.30 uur dienst. Chr. Geref. Kerk
9.30 dienst, 7.15 uur ds Van der Weele
RK Kerk (zat. 7 uur) 7.30 uur en 10.30
uur, Ter Aar Dorpshuls Aardam 9 en
12 uur.
Alphen aan den Rijn Herv. Gem.
Adventskerk Julianastraat 10 uur ds.
Hanemaaljer 6.30 uur ds Franken, -
Kruiskerk, Gouwsluis, 10 u. ds. Fokke-
ma, Opstandlngskerk Prinses Marljke-
straat 10 uur ds Lefeber, 5 uur ds. van
der Linden (open deur dienst). Gebouw
Nabij Van Lennepstraat 10 uur Jeugd
kapel ds Bogers, Zaal Opstandlngskerk
Prinses Marljkestraat 10 uur (jeugd
kapel) dhr Kruithof, Oudshoorn Oud-
hoornseweg 10 uur ds Oort. Hervorm
de Slonskerk Hooftstraat 9.30 en 6.30
uur ds Van Wier, Goede Herderkerk
9 uur ds Hoogendljk, Rldderveld „De
Bron" Troubadourweg 10.30 u ds Hoo
gendljk, Geref. Kerk Maranathakerk,
Raadhuisstraat 10 en 6.30 uur ds De
Jong (HA) Salvatorlkerk W. de Zwij
gerlaan 10 en 5.30 uur ds Borman (HA)
De Goede Herderkerk Ten Harmsen-
straat 10.30 en 6.30 uur ds Vos, Rld
derveld „De Bron" Troubadourweg 9
en 6.30 u ds De Ruiter (HA) Gereform.
Kerk (vrijgem.) 9.30 en 6.30 uur ds.
Feenstra, Chr. Geref. Kerk Jeruzalem-
kerk Grijpenstelnstraat 9.30 en 4.30 u
ds Sneep. Oud Geref. Gem. Kerkgebouw
Hoofdstraat 240 9.30 uur en 4 uur lees
dienst, Rem. Geref. Gem. Van Man-
dersloostraat 10 uur ds E. L. H. Bon-
gartz. Baptisten Gem. Trlomfatorkerk
Molenwerfstraat 10 en 6.30 u. ds. Koek
koek, Leger des Heils gebouw Cor.n de
Vlamingstraat 10 uur en 7.30 uur RK
St. Bonifacluskerk (zat. 7 uur) 8.30 10
en 11.30 uur, RK Plux X kerk (zat.
7 uur) 10.30, 11.45 en 5.30 uur, RK H.
Geestkerk De Bron Rldderveld (zater
dag 6.30 uur) 9 en 11 uur, Volle Evan
gelie gemeente (Kindervreugd) 10 uur
H. van Leexiwen,.
Benthuizen Herv. Gem. 9.30 en 6
uur dienst. Geref. Gemeente 9.30 uur
leesdienst. 7 uur ds Boogaard te Lel
den.
Bodegraven Herv. Gem. Dorpskerk
10 uur ds J. H. Cirkel 6.30 uur ds. G.
J. van Embden. Salvatorkerk 10 uur
ds G. J. van Embden, 6.30 uur ds W.
Balke, Bethlehemkerk 9.30 uur ds. W.
Balke, 6.30 uur ds J. H. Cirkel. Geref.
Kerk 10 uur ds L. Buitenhuls, 6.30 uur
ds. B. J. F. Schoep, Nleuwerbrug, 10
uur ds B. J. F. Schoep, 6.30 uur ds
L. Buitenhuls. Geref. Kerk vrijgemaakt
9.30 uur leesdienst 4.15 uur ds. H. J. J
Feenstra, Geref. Gem. 10 en 6.30 uur
leesdienst, Evang. Luth. Kerk 9 uur
ds. D. Pobuda, Evangelisatiekring, 10
uur Eredienst. 6.45 uur Jb. Kleln-Ha-
neveld. Vergadering van Gelovigen 10
uur Eredienst, 6.30 uur woordverkondl-
ging.
Boskoop Herv. Gem. 9.30 uur ds
W. L. Heijmans (HD) 6.30 uur ds. A
de Leeuw (aula mavoschool) 11 uur ds
Dijkstra, Geref. Kerk 9.30 uur en 5
uur ds Dijkstra Chr. Geref. Kerk 9.30
en 5 uur ds Den Boer (HA) RK Kerk
(zat. av. 7 uur) 8.45 10 en 11.30 uur
(Ontmoetingscentrum) (zat. 5.30 uur)
10.30 uur.
Hazerswoude Herv. Gem. 9.30 uur
ds. Stehouwer 6.30 uur ds Verploeg,
Geref. Kerk 10 en 5 uur ds Brink (HA)
Rijndijk RK St. Bernarduskerk (zat.
7 uur) 9.30 uur en 11 uur. RK St. Mi
chael kerk Rijndijk (zat. 7 uur) 9 uur
en 11.30 uur, RK Kerk der Engelbe
waarders Dorp (zat. 7 u.) 8, 10 en 11.30
Hillegom Herv. Gem. 10 uur ds
E. den Tonkelaar uit Warmond, 7 uur
Interkerkelijke Dienst ds Geense-Ra-
vestein uit Leiderdorp mmv Hillegoms
Kwartet De Gier-Vlsser en orgelist Ge-
reform. Kerk 10.00 uur drs. G. Morsink
uit Halfweg 7 u. geen dienst (zie her
vormde Kerk) Chr. Geref. Kerk 10 en
5 uur drs G. C. vander Kamp.
RK Kerk St. Martinus (zat. 7 u)
8.30, 10. 11.30 12.45 en 5.30 uur St. Jo
zef 8.30, 10 en 11.30 uur Beinsdorp 8.30
Hoogmade Herv. Gem. 10 uur ds
Schoonenboom (HA) RK Kerk (zat. 7
uur) 9 en 11 uur.
10 u_..
Katwijk aan den Rijn Herv. Gem.
Dorpskerk 10.0 uur kand. De Jonge
6.00 uur ds Makkenze, Ontmoetlngs-
kerk 10.00 uur ds Makkenze 6.00 uur
Jeugddienst, Ds. Wuister Schevenin-
gen, Geref. Kerk 10.00 uur ds van Hal-
sema Katwijk, 5.00 uur ds de Vries Kat.
wijk, Johannes de Doper 9.30 en 11.15
uur.
Katwijk aan Zee Herv. Gem. Nwe
Kerk 10 uur ds J. Catsburg, HA, 6 uur
ds. Jac. de Vos Oude Kerk 10 uur d6
W. Kool. H.A. 6 uur ds J. Vroeglnde-
wey, HA, Ichthuskerk 10 uur ds D. W
Koelman HA. 5 uur ds C. Treure
Pnlëlkerk 9.30 uur ds. J. Vroegln-
dewey, HA. 6 uur ds A. Vink, HA Groen
van Prinste re rschool 10 uur ds W.
Oost em. pred. te Leiderdorp, Zeehos
pitium 8.45 uur ds J. Catsburg, Wijk-
gebouw „De Hoeksteen" 10 uur Doven-
dienst, Ziekenhuis „Overduin" 2 uur
ds. J. G. van Ieperen, Geref. Kerk Vre
deskerk 10 uur ds F. Pijlman 6 uur ds
C. Warner van Noordwijk, Triumfator-
kerk 10 uur ds B. Bouma van Noord-
wijk 5 uur ds F. Pijlman, Chr. Geref
Kerk 10 uur ds H. C. van der Ent,
5 uur ds H. C. van der Engt, Geref.
Vrijgem. 8.30 uur ds Th. Hoff 3 uur
ds Th. Hoff, Geref. Kerk 9.30 uur ds.
J. J. Verlees 7 uur ds G. Roukema, Vol
le Evangellegem. Katwijk, Voorstr. 100.
9.45 uur. Soefi beweging Universe)
(kerk voor allen), Sportlaan 3 uur
bijeenkomst voor belangstellenden 4 u
Universele eredienst.
Koudekerk Herv. Gem. 10 uur ds
A. G. van der Linden, 7 uur ds H.
S. J. Kalf van Bennebroek, Geref Kerk
10 uur en 5 uur ds Swierts.
Leiderdorp Herv. Geref. Kerk
Dorpskerk 10 uur ds A. Geense, Hoofd-
straatkerk 10 uur ds G. van Loenen,
6.30 uur ds G. van Loenen, Scheppings-
kerk half 10 en 11 uur ds J. A. van
Netten, 5 uur ds A. Geense, RK Kerk
Gaarmeesterstraat (zat. av. 7.30 uur),
910.30 en 12 uur.
Lelmuiden Herv. Gem. 9.30 uur
ds. De Vree 7 uur ds Sipkema, Geref
Kerk 9.30 uur en 7 uur ds. Los (HA)
RK Kerk (zat. 7 uur) 7.30, 9.30 en 11.
Llsse Herv. Gem. Grote Kerk 10 u
ds H. G. Oostlnga, 7 uur ds S. Kooistra
van Rotterdam, Jeugddienst, Paxilus-
kerk 10 uur ds J. v. d. Velden, Geref.
Kerk 10 en 5 uur dr D. Bakker van
Nljkerk, Chr. Geref. Kerk 10 en 4.30
uur ds D. H. Blesma, Geref. Gem.
10.00 en 4.00 uur de heer C. G. Vreug-
denhil (donderdag 7.30 uur ds R. Boo
gaard van Lelden). Geref .Kerk vrij
gemaakt 10.00 u. ds. Th. Hoff van Kat
wijk, 4.30 uur ds Kuiper van Amers
foort HA. Geref. Kerk (vrijgem. bui
ten verband) 9.30 uur ds G. Roukema
van Katwijk, 5 uur ds A. J. Moggré
van Rijswijk. Oud Geref. Gem. 9.30 en
3.00 uur leesdienst (donderdag 7.30 u)
Ned. Prot. Bond (zaal Groene Kruis-
gebouw) 10.15 uur ds S. M. A. Daal
der van Haarlem, Aktie Kruistochten,
Nederland, Maandag Gastenhuis Wel
kom evangellsatiedlenst ds J. Graven
deel 8.00 uur. RK Kerk St. Agatha Pa-
rohcie (zat. av. 7 uur) 11.30 en 7 uur
Dependance Poelpolder (zat. av. 7 u)
10.00 uur 11.30 en 7 uur. Maria Pa
rochie (zat. av. 7 u) 8.30 uur 10.30,
12.00 en 5.30 uur. HH Engelbewaar
ders Parohcie (zat. av. 7 u) 7.30 uur
5.45 en 7 uur.
Nieuwkoop Herv. Gem. 10 uur
ds. Van Ieperen, 6.30 uur ds Van Doorn
Geref. Kerk 10 uur ds Dijk, 6.30 uur
ds Van Houten, Chr. Geref. Kerk 9.30
uur dienst 2.15 uur ds Van der Ent,
Rem. Geref. Gem. 10 uur ds Hudig
de Vries, RK Kerk (zat. 7 uur) 7.30, 9
10.45 en 7 uur.
Nieuwveen Herv. Gem. 9.30 uur
ds Kaai, 6.30 uur ds Troost, Gereform.
Kerk 9.30 en 7 uur ds Pouwels, RK
Kerk (zat. 7 uur) 9, 10.45 en 5 uur.
Nieuw Vennep Herv. Gem. 9.30
en 7 uur ds Goverts (HA) Geref. Kerk
9.30 uur ds Den Heeten, 4.30 uur dhr
Monsma, Chr. Geref. Kerk 9.30 en 3
uur ds De Graaf RK Kerk (zat.av.
7 uur) 9, 11 en 7.30 uur.
Noordwijk Binnen Herv. Gem.
(in Geref. Kerk) 10.30 uur ds Lap ré, 6
uur dr Jansen (gem. dlnst), Gereform.
Kerk 9 uur ds De Vries, 5 uur gem.
9.30, 11 en 12 uur.
Noordwijk aan Zee Herv. Gemeen
te 10 uur dr Jansen, 5 uur ds Lapré
(De Rank) 10 uur ds Pannenkoek te
Leiden, Geref. Kerk 10 uur ds War
ner. 5 uur ds Rooze (Sole Mlo) 9.30 u
ds Elgersma, Herv./ Geref. Evangelisa
tie (Schoolstr) 10 uur dhr Visser, 7
uur ds Post. RK Kerk (zat. av. 7 u)
8. 9.30 en 11 uur.
Noordwljkerliout Herv. Gem. 10.00
uur dr G. Snijders uit Haarlem, 10.00
uur in De Zilk, aula rk Meisjesschool
ds J. Streef land uit Noordwijkerhout rk
kerk st Jozef (zat. av. 9.00 uur) 8,
10, 11.30 en 7.00 uur. St. Viktor (zat.
av. 7.00 uur) 8.30, 11.00 en 6.00 uur, H
Hart van Jezus in De Zilk (zat. av
7.00 uur) 8.30 10.00 en 11.30 uur.
Oegstgeest Herv. Gem. (Groene
Kerk) 10.30 uur ds Wagenvoorde Pau-
luskerk 10 uur ds Verdonk (Gemeen
tecentrum) 10.30 uur ds. Irik, Geref.
Kerk 10 en 7 uur ds Heemskerk (HA)
Geref. Kerk (vrijgem.) 8.30 uur ds
Deddens, 3 uur ds Van der Haar, Gem
voor oorspronkelijk christendom Rijn
landslyceum 7.30 u evangelist N. v.
d. Brugge RK Kerk (zat av 7 uur)
9 11.30 12 en 6.30 Bonaventura Kapel
(zat. av. 6.30 u) 8, 10, 11 uur Haagse
Schouw (zat. av. 7 u) 9.30 11.30 uur
en 6.30 uur.
Oude Wetering Herv. Gem. 9.30 u
ds Lalleman, Geref. Kerk 9.30 en 5 uur
ds Czlria (HA) Rem. Geref. Gem. 10 u
ds H. R. Postma te Zoeterwoude RK
Kerk Meerkreuk (zat. 7 uur) 8.15 9.45
11.30 en 7 uur.
Rijnsaterwoude Herv. Gem. 9.30 u
en 7 uur ds Oostenbrug, Chr. Geref.
Kerk 9.30 uur dienst 2.15 uur ds Bouw
RK Kerk (zat. 7 uur) 7.30 9.30 uur en
11.15 uur.
Rijnsburg Herv. Gem. (grote kerk)
9.30 uur dhr Kattenberg te Voorscho
ten 5 u. ds Batelaan (Bethelkerk) 9.30
uur ds LagerweiJ te Den Haag, 5 uur
ds Van den Berg te IJmulden, Gereform
Kerk Petrakerk 9.30 uur ds Baayen,
5 u. ds v. d. Linde, Immanuelkerk 9.30
uur ds v. d. Linde, 5 uur ds Huisman
Maranathakerk 9.30 uur ds Hulsman
5 uur ds Baayen, Chr. Geref. Kerk
10 en 5 uur ds Van Marrum te Gro
ningen, Geref. Kerk (vrijgem.) 10 en
5.15 uur ds Deddens RK Kerk tuin
bouwschool 11.15 uur.
Rijpweterlng RK Kerk (zat. av. 7
uur) 7.30 9 en 10.30 uur.
Sassenheim Herv. Gem. 9 uur (in
geref kerk) ds A. Westra, 6.30 uur (ln
>ntmoetLng) ds. Streefland te Noord
wijkerhout, Geref. Kerk 10.30 uur ds.
H. v. d. Berg, 5 uur ds. J. D. te Win
kel, Chr. Geref. Kerk 10 en 5 uur ds
L. S. den Boer, Ned. Prot. Bond:
10.30 uur drs M. Roos te Leiden, RK
Kerk st Pancratlus (zaterdag 8.30 en
7 uur) 8.30, 9.30 11.00 en 5.30 uur Ned.
Protestantenbond drs M. Loos.
Valkenburg 10 uur ds Zonneveld
(HA) 6.30 uur ds G. Zonneveld. Geref
Kerk 9.30 en 6.30 uur ds Rooze, Geref.
Kerk (vrijgem.) 9.30 uur leesdienst, 6
uur ds Hoff.
Voorbout Herv. Gem. 10 uur ds.
Hoogenkamp, RK Kerk (zat. 8.00 3
19.00 uur) 9.00 10.30 11.45 en 5.30 uur.
Voorschoten Herv. Gem. Dorpskerk
10 uur ds Meijerlng 7 uur ds v. d.
Schoot Kapel Rijndijk 10 u ds v, d.
Schoot Hulp en Heil 10 uur dienst, Au
la Noord-Hofland 9.45 uur ds Scholing
Hoogeveen De Werf 10.15 uur Jonge-
rendienst. Geref. Kerk 8.30 uur ds Ree
dijk (Avondmaal) 10.30 u ds de Zeeuw
(Avondmaal) 5 uur ds M. Schenkveld
Doorn, Aula Noord-Hofland, 9.45 u. ds.
Scholing, Hoogeveen, Geref. Kerk vrij
gemaakt 8.30 uur ds J. v. d. Haar Lei
den 3.15 uur ds Deddens, Rijnsburg, RK
10, 11.30 en 6 uur.
Waddinxveen Herv. Gem. Brug-
kerk 9.30 uur ds R. C. Cuperus te Ben-
nekom, 6.30 uur ds D. van Vliet de
Hoeksteen Esdoornlaan 2 9.30 uur ds.
T. van 't Veld 6.30 uur ds R. C. Cu
perus Bethelkerk 9.30 uur ds D. van
Vliet 5.00 uur ds T. van 't Veld, Im
manuelkerk 10.00 uur ds N. J. Flink
7.00 uur ds J. H. Bogers, Ger. Kerk
Kruiskerk 10.00 uur en 5.00 uur ds D.
J. Modderaar (HA) Ontmoetlngskerk
9.45 uur en 5.00 uur ds B. Koekkoek,
(HA) Chr. Afgesch. Gem. 9.30 uur en
5.00 uur ds A. P. Verloop, Oud Ger.
Gem. in Ned. Zuidkade 158 10.00 uur
en 6.30 uur leesdienst Rem. Ger. Gem.
10.00 uur ds G. A. Hooykaas RK Ont
moetlngskerk (zat. av. 7.00 uur) 8.30
uur 11.45 uur. en 6.30 uur St. Victor-
kerk (zat. av. 7.00 uur) 10.00 uur.
Warmond Herv. Gem. 10 uur ds.
Keuning uit Noordwijk RK Kerk zat
av. 7 uur 8, 10 en 11.30 uur.
Wassenaar Herv. Gem. Dorpskerk
10 uur ds G. Dultemeijer Utrecht 4.30
uur ds J. Catsburg Katwijk aan Zee,
7.00 u. ds. A. van Buuren, Klevletkerk
9.00 uur Jeugdkapel 11 t.m. 13 Jaar 9
uur Jeugdkerk 10 uur ds J. T. Wlers-
ma. Messiaskerk 10 uur Hr. P. C. Taal
Dorpscentrum 9.30 uur ds C. v. d. Berg
Katwijk aan Zee Gebouw Shalom 10
uur Jeugdkapel (12-14 Jaar) Deylerhuls
10 uur Jeugdkerk, Geref. Kerk 10 en 5
uur ds Van der Meulen (HA) Zuid 10
en 5 uur ds Bech (HA) Ned. Prot Bond
Het moderne orgelj'
van de hervormde Icti
kerk in Katwijk aan
Foto Jan HOÏVI
(Lange Kerkdam) 10.30 uur ds v
RK Kerk H. Joseph zat av 7 uur 5
12 en 6.30 uur Wlllibrordus (zat
uur) 9.30 uur 11, 12.15 uur Goedi
derkerk zat av 5 uur 8.30 10 en
Woubrugge Herv. Gem. 9J
ds. Franken 6.30 ds Lefeber AlpW
Rijn, Geref. Kerk 9.30 en 6.30 uui
didaat Bos Amsterdam.
Zevenhoven Herv. Gem. 91
ds. Van Doorn, Geref. Kerk 9.30
Zoeterwoude Herv. Gem. 1
ds Van der Waals te Gronings
St. Janskerk Zuldbuurtseweg (O
uur) 7.30 10 en 11 uur. RK C
Dlenaarkerk (zat. 7 uur) 8.30 1'
en 6 uur, RK Kerk Meerburg
uur) 8.45 10.30 12 en 6 uur.
Zwammerdam Herv. Gem.1
ds. Bijl, 6.30 uur ds Hanemaalj*
reform. Kerk 10 uur ds GosHi#
ds Van der Tas, Rem. Geref Ger
niet bekend, RK Kerk (zat. 7
10, 11.30 en 5.30 uur.
