Betonnen weduwen
ET MILJOENEN-JUFFROUWTJE
ijtbewoners zijn vaker ziek.
siar nieuwe bouwinzichten
jgen voet aan de grond
- WE JANNETJE STRUUK MET DE SCHEVE SCHOUDER
13 JANUARI 1973
PAGINA 15
'PO
rw
And winnen nieuwe en „menselijker" inzichten over een te rigoreus doorgevoer-
ibouw steeds meer terrein.
iren vijftig en zestig werd het bouwprogramma zeer sterk overheerst door de
eitsgedachte en de kille uniformiteit van de hoogbouw: Nederland schoot naar bo-
flatneurose werd geboren en bloeide rustig mee op. Nu al een tweede generatie in
>uwen opgroeit vindt het onbehagen over het „betonnen klimaat" ook steeds
ïstn :weg naar de tekentafels en de bouwputten: het eengezinshuis hoort er weer hele-
iet ag op de flat-dictatuur is grootste deel op de laagbouw te lig-
ehe
buiten de door terri-
m noe geplaagde grote
et meest karakteristiek in
nieuwe stedelijke centra
rote agglomeraties. De ge-
I rtreft illustratief.
d: 9 ten voor de nieuwe stad
relatie flats-gezondheid werd het
&en. een geheim document voor het gro-
Er moet hierbij niet worden verge- te publiek, dat van niks bleef weten
ten dat het de rijksoverheid is, die en hoogstens de dokter vaker belde
met zijn normen en verordeningen en een bijbeltje voor de deskundi
gen. Vijf Jaar na Fannings onder
zoek rolde in elk geval voor het
eerst zijn slotconclusie als een ma-
ijzerstreng opper-bouwheer op-
praktijk in Zoetermeer is treedt: heel wat gemeenten zijn
minder gelukkig dan Zoetermeer.
n£T Toch werkt de stijgende aversie te- gische formule uit de toverhoed van
w CO Inwoners gingen aan- gen de van horizon naar horizon een Nederlandse autoriteit.
ook tijdens de bouw, uit oprukkende betonnen flatwijken ook Fannings theorieën hebben achter
door naar de rijksoverheid. De laat- de schermen veel invloed uitgeoe-
ste woningbouw-minister Udink fend op een mentaliteitsverandering
geheten antwoordde onlangs nog in de bouw. eindelijk een verant-
op Kamer-vragen dat waakzaam- woord onderzoek dat op papier zette
heid over de verdere toepassing van wat velen al geloofden. De Engels-
de hoogbouw geboden is.
De minister voerde economische re
denen aan: de relatief dure flats tistisch véél slechter is dan die van
zijn in de steden bijv. steeds moei- de bewoners van eengezinshuizen,
lijker te verhuren. Hij stipte echter Uet eerste bezoek aan een huisarts
75 procent hoogbouw, ook „een buitenlands onderzoek'
bij flatbewoners bijv. 57 pro-
.«,0w de flats, hoe klei- aan, waaruit bleek dat het wonen cent hoger, de verwijzing naar een
33 I as: al tijdens de verrijze- in flat-kolossen een nadelige in- specialist 63 procent Bronchitis
jetermeer braken ook hier vloed op de geestelijke en lichame- longontsteking en middenoorontste-
'^*1 inzichten over de drie- lijke gezondheid kan hebben.
wding mens-woning-om- Het betreffende onderzoek
an. De plannen werden van de Engelse arts D. Fanning, al
veranderd; nu al is er in 1969 werd het rapport door twee
!t van de bouw op een- Nederlandse artsen in het blad
overgeschakeld, straks Bouw besproken: in de schaarse li
king kwamen bij flatbewoners twee-
dat maal zo vaak voor (veel tocht, har
dere wind)
Fannings conclusies hebben eigen
lijk nooit de volle openbaarheid be
reikt: ook Udink volstond in zijn
antwoord met wat algemene vaag
heden. Latere kritiek meldde dat
zijn flatbewoners niet van door
snee-karakter waren geweest: zo
hadden zij geen lift bezeten tenein
de moeiteloos naar hun hemeltje op
te stijgen.
Maar het onderzoek heeft wel de
kettingreactie veroorzaakt die nu in
een bouwplaats als Zoetermeer de
zaken aan het veranderen is terwil-
len van de volksgezondheid. Zo
pleitte in 1970 een rapport van het
ministerie van volksgezondheid voor
een hoog percentage eengezinshui
zen en grote voorzichtigheid bij het
toepassen van hoog- en middelhoge
bouw. Fanning was gelezen.
Eigen bodem
Cel
neurotische klachten kwamen het volg van het de hele dag verblijven
Het aantal geestelijke stoornissen meest voor bij moeders tussen de 20 in de kleine cel van een groot pak-
nadruk zelfs voor het teratuur die voorhanden is over de lag eveneens 100 procent hoger: de en 30 Jaar, waarschijnlijk een ge- huis, met de voortdurende aanwe-
Bestaat er dan inderdaad zoiets als
flatneurose? Van eigen bodem is nu
een rapport beschikbaar, dat ingaat
op het woongeluk in de Bredase
nieuwbouwwijk Hoge Vucht. Het
liegt er opnieuw niet om: 27 pro
cent van alle huisvrouwen is onte
vreden over hun woning. Liefst 42
procent echter wanneer alleen de
flats meetellen. Voor de* beoordeling
van het sociale klimaat in de wijk
zijn deze cijfers 29 en 46. Bijna de
helft van de flatbewoners dus.
Het onderzoek van de Bredase so
ciografische dienst werd ingesteld uit
bezorgdheid: veel huisartsen rap
porteerden vanuit de nieuwbouw
een sterk stijgend aantal geestelijke
klachten en lichamelijke kwalen die
wederzijds op elkaar inwerkten.
Veel huisvrouwen hadden regelma
tig hoofdpijn en voelden zich ner
veus. moe en opgejaagd. In een
hoogbouw-buurt als Geeren Noord
heeft 70 procent van de „ontevre
den" vrouwen dit soort klachten.
Van de vrouwen ,die tevreden zeg
gen te zijn, en die vooral de laag
bouw bevolken, is het cijfer slechts
28 procent: zo is de flatneurose niet
alleen aangetoond, ze heeft nu ook
haar statistische gezicht gekregen.
Meer klachten
„Flatbewoners vertonen meer klach
ten van psychosomatische aard",
zegt het Bredase rapport, terwijl
het zijn toekomstbeeld ontvouwt.
Naarmate men langer in Hoge
Vucht woont neemt het aantal
mensen met klachten toe: in één
flatwijk heeft 42 procent van de
vrouwen die er twee jaar of korter
wonen klachten; het cijfer stijgt
naar 73 procent, voor wie er zes
jaar verblijft.
Zo'n onderzoek staat natuurlijk op
zichzelf. Maar het is niet specula
tief om te veronderstellen dat de
praktijk in andere door flatbouw
geregeerde nieuwe bouwwijken -vïi-
nig anders of weinig bemoedigender
is.
Met name het wonen in een flatge
bouw beantwoordt niet aan de we
zenlijke behoeften van de meeste
mensen: geestdodendheid en onp r-
soonlijkheid tegenover het verlan
gen naar sociale contacten, herken
baarheid en het gezellige straat-mi
lieu dat tenminste niet tot en met
de kinderspeelplaats toe geprefabri
ceerd is in de betonfabriek of in de
breinen van topambtenaren.
Maar misschien zijn we met onze
huizenbouw voorgoed op een betere
weg: in de nog te bouwen IJssel-
meerpolder-stad Almere zal het wo
ningbestand voor 90 procent opge
bouwd zijn uit eengezinshuizen.
Drs. P. Davelaar van het projektbu-
reau Almere zegt: „Er is in de
Noordhollandse regio zoveel hoog
bouw gepleegd dat we daarvoor
compensatie hebben willen vind n.
Natuurlijk hebben de discussies die
de laatste tijd worden gevoerd over
de negatieve invloeden van het wo
nen in flats ook een rol gespeeld.
Het is een van de factoren ge wee* t
die nu het aanvankelijke percentage
van 70 op 90 heeft gebracht. We
hebben de algemene trend van dit
ogenblik gevolgd."
Vijf
jaar
Vijf Jaar na het eerste flatneuro
se-onderzoek gaat de Nederlandse
bouw minder de hemel bestormen
dan kortgeleden nog de bedoeling
was. Misschien dat velen er een
beetje tevredener door worden dan
de huisvrouwen van het Bredase
onderzoek.
Maar woongenot is natuurlijk ook
weer geen zaak die alleen maar af
hankelijke is van de kwaliteit van
het huis. Uit een onderzoek van
CRM blijkt dat 48 procent van de
bewoners van nieuwbouwwijken in
Amsterdam, Rotterdam, Apeldoorn
en Enschede „minder positief" over
de wijk is gestemd: een logiscbc
reactie op de onverschillige en ho
peloze sociale planning in de meeste
nieuwbouwwijken.
De Leersumse bioloog dr. Ir. F. de
Soet is lang niet de enige, die ver
ontrust is over de toenemende ver
vreemding tussen de mens en zijn
omgeving en over het ontstaan van
de slaapsteden met hun „betonnen
weduwen" (de karakteristiek van de
nieuwe bevolkingsgroep is van de
kinderarts FiedeldiJ Dop)
„In de nieuwbouw", aldus de heer
De Soet, „zal meer variatie moeten
komen in de aanleg van woonwij
ken. Men zal moeten terugkeren
naar het oorspronkelijke land
schap". Zo'n opmerking verdient
evenveel aandacht als de profeten
van de laagbouw nu beginnen te
krijgen: anders verdwijnt de flat
neurose slechts om opgevolgd te
worden door de wijkneurose.
e Cornelia Stuijk was de dochter van een welgesteld
chtpaar uit Vuren, het dorp aan de Waal in de buurt
irkum. Ondanks de te verwachten erfenis moesten de
van haar hebben: zij had een scheve schouder en
8Jotf ie bult' genoemd. Al was ze dan niet mooi, sluw was
e wel. Dat bleek al op school, waar het veelbelovende
klassegenootjes overhaalde haar een cent te geven,
ie achttien centen zou zij in de dorpswinkel een flesje
kopen, dat in één teug achteroverslaan en er dan in de
een dronkevrouwsvertoning van maken.
GENfe zag inderdaad wat, name-
de meisjes hun kostbare
dit waren, want Jannetje
dat zij bij zich had
ren had getoond, stiekum
gevuld en dat ten aan-
van de Jonge toeschouw-
Kedronken. De vanzelfspre-
kts mankerende Tonnetje
achttien centen rustig in
k en beschouwde die als
pTangskapitaal. Toen haar
kort na elkaar kwa-
overlijden kregen Jannetje
artj rit een niet onaanzienlijke
k verdelen. Gerrit werd
fl» Rbaas en Jannetje ging de
t p buiten zetten. Zij was
tneisje-met-geld en spoedig
11 een zes Jaar Jongere
geen boer, maar een leeg-
°P het tapijt. Anton Hoe
geen "bult", wel geld.
traden zij in ondertrouw,
tou het nooit tot een huwe-
T0l
geld
M Utl
Nu gaat zij naar de Amstelstad
En als een koningin
Stapt zij 't hotel Biblia
Met alle statie in.
Daar leeft ze in de grootste pracht
Geen geld heeft zij te ontzien:
Zij geeft voor 't minst wat men
haar bracht
Een muntje soms van tien.
Dat was al direct na de débacle de
song van die dagen! In het hotel
strooide zij een slordige f2000,- aan
fooien om zich heen, terwijl zij er
geregeld f 1000,— a f1200,— per
wéék verteerde
Bedenk, lezer ook voor de hierna te
noemen reusachtige bedragen dat
het prijspeil zeker 10 maal lager lag
dan nu!!
De faam van haar rijkdom ver
breidde zich natuurlijk snel. Nie
mand wist wie zij eigenlijk was en
ook geen enkele crediteur vroeg er
naar. Bovendien het was toen de
tijd van lange credieten. Jaarreke
ningen waren toen schering en in
slag, bovendien "Mevrouw Hoetink
is er goed voor!"..Aanvankelijk be
taalde zij alles contant uit haar er-
fen<* maar al gauw was de bodem
van haar geldkist te zien. Geen
JANNETJE CORNELIA STRUIJK
urfi-oiivv.)
nood echter voor Jannetje! Amerikaanse kranten een grote ad-
Zij slaagde erin in de „New York vertentie te plaatsen (Hoetink ken-
Times" en andere vooraanstaande de Engels!) waarin een zekere Jan
netje Cornelia Struijk als énige erf
gename van een nalatenschap van
miljoenen dollars werd gezocht!
Volkomen imaginair!
Met deze oproepen in de hand als
"bewijs" wist "Mevrouw Hoetink-
Struijk" toen grote, zeer grote inko
pen te doen aan Juwelen, sieraden,
heren- en dameskleding. Men lever
de gr&Ag aan deze "rijke dame",
o a. "de winkel van Sinkel" die erin
liep voor maar liefst f 49.000,-
Cito werden de goederen doorge
stuurd aan broer Gerrit in Vuren,
die alles in Arnhem en Gorkum of
verkocht of beleende zodat "onder
aftrek van kosten" aan Gerrit. die
er natuurlijk van meeprofiteerde,
Jannetje en Hoetink weer geld op
zak hadden, ook al blééf zij hoofd
zakelijk op crediet kopen!.
Bovendien hoe onbegrijpelijk
ook: zónder informatie! slaagde
zij erin bij verscheidene banken
voorschotten op de 'erfenis', tot een
totaalbedrag van rond f 100.000,- los
te krijgen! Zij had dus voldoende
geld in handen om. indien men
enige bezwaren had tegen hoge cre
dieten "welnu, hier cash!" te beta
len.
Maar ook toen glipte het geld haar
door de vingers, dus.moest er een
nieuwe "erfenis" op de proppen ko
men!
Gauw
Die werd gauw gevonden in een ze
kere Jan van Veggelen, die zo
heette het huisvriend van haar
ouders zou zijn geweest, daarna
naar "de Oost" was getrokken, waar
hij schatrijk werd, daar ongetrouwd
was overleden en hartroerend aan
de dochter van zijn oude vrienden
zijn hele vermogen van dertig
miljoen had gelegateerd! Ja, en ook
nog 12 huizen aan de Amsterdamse
Herengracht, alles in handen van
notaris Lekdoorn.
Dat was al heel brutaal va-ban-
que-spelen van Jannetje, want no
taris Lekdoorn en nog wel in Am-
sterdam-zèlf..bestond niét!! Toch
trapten daar weer banken en zaken
lui in, want wéér zonder infor
matie! kreeg zij nu een bedrag
van 3 ton in handen!
Hoewel er, als gezegd, geen notaris
Lekdoorn bestond, had er wél een
Jan van Veggelen bestaan, die ech
ter reeds in 1877, dus 5 Jaar tevo
ren, niét in de Oost, maar te Wees-
perkarspel was overleden, weliswaar
een f60.000.- had nagelaten, maar
daarvan geen cent aan de hem to
taal onbekende Jannetje Struijk!
Toen Jannetje en Hoetink die 3 ton
in handen hadden, verhuisden zij
in 1882 naar Rotterdam om daar in
grote pracht en praal verder te le
ven.
Juwelenroof
Toch vergat zij Amsterdam niet,
want nauwelijks in Roterdam wo
nend, bestelde bij bij de Amster
damse Juwelier G. M. Bosch in de
Kalverstraat voor f 125.000 aan Ju
welen.
Bosch dacht echter goochem te
zijn, want hij stuurde zijn zoon
met een verzegeld pakket naar de
Maasstad. Deze, daar aangekomen,
hoorde van Hoetink dat diens
vrouw ziek was, hij liet Bosch Jr.
in de slaapkamer, waar Jannetje te
bed lag. Zij verzocht Bosch even in
de aangrenzende kamer te wachten
tot zij zich had aangekleed
en. ..hield zolang het pakket in han
den, waarna alléén Bosch zich in
de salon terugtrok. Alléén want
Hoetink smeerde hem als de blik
sem door de slaapkamer-gangdeur
met het pakket naar buiten en
stapte meteen fluks op de trein
naar Vuren
Toen het wachten Bosch wat te
lang duurde, klopte hij aan de
slaapkamerdeur en vond daar wel
Jannetje maar natuurlijk niet het
pakket. Jannetje vertelde hem dat
de leverantie "goed" was en beta
ling direct zou volgen.
Maar Bosch nam dit niet, eiste zo
lang de Juwelen terug, maar kreeg
ze vanzelfsprekend niet. Hij snelde
naar de politie, die Jannetje ar
resteerde, terwijl in Vuren de dorps
veldwachter, telegrafisch gewaar
schuwd, diezelfde dag de poet in be
slag nam.
In Leiden
Daarna verscheen Jannetje voor de
rechter, zeer sierlijk uitgedost in
een elegante zwart zijden Japon,
zwarte hoed met een paarse "toef"
erop, havanna-kleurige handschoe
nen en goudleren laarsjes met hoge
hakken.
Maar al die statie hielp haar niets.
Zij werd veroordeeld tot 5 Jaar ge-
vangenistraf. Cynisch was haar
commentaar: "Och. meneer de Pre
sident, dat geeft niets, want over 5
jaar rijd ik weer in een vigilante
met twee paarden door de stad!"...
Hoetink en Gerrit werden "bij ge
brek aan bewijs" vrijgesproken.
Na het uitzitten van haar straf in
de vrouwengevangenis in Leiden
(nu Legermuseum) keerde zij naar
Amsterdam terug, waar z\j op de
Haarlemmerdijk met Christina
Goedvolk (uit het proces-Jut!) een
café opzettte. Na enkele Jaren ver
dween zij in de mist.
1906. Op de hoek van de Dam en
de Paleisstraat staat een oudachtige
bedelares met een scheve schouder,
leunend op een kruk. Een straatty
pe die door de Amsterdammers aan
vreemden wordt getoond: "dat is
nou de miljoenenluf f rouwAls Je
haar in d'r rijkdom wilt zien, dan
ga Je maar naar het Panoticum,
daar zie Je haar wassenbeeld!"
Zij stierf totaal verpauperd, 60 Jaar
oud, op 21 Januari 1908 in het Bin
nengasthuis
DOLF SCHNAAIt
