kerstkind
an de kaart?
LEIDEN Er zullen maar weinig mensen zijn die zich niet
ook dit jaar blijmoedig aan de traditie hebben onderworpen. Die
het gewaagd hebben om zich de toorn van talloze vrienden en
bekenden op de hals te halen.
Die geen kerstkaarten hebben gestuurd.
Dat zullen ook de mensen zijn die deze weken
niet zijn bedolven onder heil, zegen, voor
spoed en al het andere schone dat wij de
mensheid aan het einde van elk jaar opnieuw
toewensen. Want het kaarten toesturen is een
goed gebruik, dat al zeer oud is. Hoe oud
precies is niet bekend, maar cynici beweren
dat het te oordelen naar het uiterlijk van de
meeste kaarten die de PTT elk jaar in de
brievenbus loost, een zaak van eeuwen moet
zijn. Hebben zij gelijk? Is „onze" kerstkaart
nog dezelfde als die van onze voorouders?
Elke morgen trouw de stapel uit de
brievenbus doornemend kom Je in elk
geval wel tot de conclusie dat Ne
derland sinds pakweg 1920 bar wei
nig veranderd is. Sneeuw, stil, rus
tiek. Geen Leidse Banen, geen Bijl
mermeer, geen modderige troep om
dat het verkeer alweer zijnsweegs is
gegaan door de verse sneeuw.
Een korte rondtocht door een aan
tal grote warenhuizen en een paar
kleine, min of meer luxueuze boek
handels leert, dat de kaart met een
liefelijk sneeuwwit landschap, of
een kerstboom met veel ballen, of
met door hulst omgeven klokken
het nog altijd uitstekend doet. De
bakken kaarten van"10 voor heel
weinig" zijn vrijwel uitsluitend met
dit soort prentjes gevuld.
En deze kaarten verschillen inder
daad niet zo heel veel van die die
in veel vroeger dagen werden ver
stuurd. Toegegeven, de afgebeelde
kerstbomen zijn wat meer voorzien
van al die kostbare en breekbare
artikelen die tegenwoordig symbool
voor het kerstfeest zijn, maar voor
het overige zou grootvader ze zelf
gekocht kunnen hebben.
Er komen de laatste tijd echter ook
langzaam maar zeker alternatieve
werkstukjes binnendruppelen. Pren
tjes die een wat minder romantisch,
een wat olijker uiterlijk hebben.
Het opmerkelijke bij de meeste
van deze kaarten is echter, dat de
motieven het laatste restje devote
atmosfeer ontberen. Er worden fi
guren gebruikt, die rechtstreeks
stammen uit zeer heidense culturen.
Met als centrale post de roemruchte
kerstman, in Amerika gemeenlijk
aangeduid als "Santa Claus", in
goed Hollands niemand anders dan
de welbekende, vooral door kinderen
en middenstanders zeer in ere ge
houden Sinterklaas.
Een aanwijzing voor een veran
dering van het kerstfeest? Wordt 25
december een "veramerikaansd"
feest?
Het heeft er de schijn van. De
gewoonte om elkaar met kerstmis
een cadeautje te geven neemt hand
over hand toe, al loopt nog niet
zo'n vaart als in het 5 decemberloze
Amerika.
De kerstkaart is zich kennelijk
aan het aanpassen aan deze nieuwe
vorm van het feest van de geboorte
van Christus van de vrede op aar
de.
Echt alternatieve kerstkaarten,
die een bepaald maatschappelijk
engagement vertonen, zie Je echter
nog nauwelijks. En als er mensen
zijn die ze sturen, dan maken ze ze
meestal zelf.
Want wat er ook zal gebeuren,
wat voor uiterlijk de kerstkaart ook
zal aannemen, hij zal blijven be
staan.
Voor de mensen die Je anders zo
weinig ziet, voor de mensen die be
ledigd zullen zijn als ze geen teken
van leven krijgen rond het einde
van het Jaar of voor de mensen
die grote kettingen van kaarten
maken om zichzelf en iedereen te la
ten zien:"Kijk, ze hebben ons tóch
nog niet vergeten".
Bert van Dommelen
en
Henriétte v. d. Hoeven
Hoelang schrijven we nu al
kerstkaarten, wie was de "uitvin
der" van van deze rage? Vragen
die wat Nederland betreft in een
gordijn van sneeuwvlokken blij
ven gehuld. Het zal omstreeks
1900 zijn geweest dat bij ons het
sturen van kerstwensen
zwang kwam, zo ongeveer gelijk
met de opkomst van de prent
briefkaart. De kerstkaart op zich
zelf is echter ouder.
Engeland, een beroemd kerst
feest-vierders land, kent deze
kaart al sinds 1846. Het ontwerp
van J. C. Horseley kwam in 1843
klaar maar het duurde nog drie
jaar voor 1000 van deze nou
veautés in een winkel in de
Londense Bondstreet te koop
waren.
Wie die eerste kerstkaart bekijkt
zal het een raadsel zijn hoe we
in vredes naam aan die afgrijse
lijk sneeuwlandschappen, kerst
klokken en kaarsen op onze
kaarten zijn gekomen. Die eerste
kerstkaart gaf een heel wat reë
ler beeld van het kerstfeest dan
al die kitsch toestanden. Het is
een soort drieluik. In het mid
den een welgestelde familie aan
het kerst-diner, recht de uitde
ling van kleding aan de armen,
links het verstrekken van voed
sel. Dingen die in die dagen als
een "heilig plicht" voor de beter
stand golden. Wie het arsenaal
van hedendaagse kerstkaarten
bekijkt, krijgt de indruk dat wij
alleen maar heftig moeten ver
langen naar sneeuw en de tijd
van Rembrandt en Jan Steen.
Bladeren we verder in de Engel
se kerstkaarten historie zijn we
dat er ook ruimte was voor een
lente-bode (kaart in waaiervorm
met vrolijke voorjaarsbloemen
(1875) voor een humoristisch ta
fereeltje, en voor een ondeugd
grapje.
De Engelsen mochten elkaar dan
al sinds Jaar-en-dag prettige,
kerstdagen wensen, voordat de
prentbriefkaart zijn intrede in
Europa deed. moest eerst de
Frans-Duitse oorlog losbarsten
(1870). De schoonouders van de
Oldenburger drukker Schwarz,
raakten in een krijgsgevangen
kamp. Om hen wat op te vrolij
ken stuurde Schwarz een brief
kaart, waarop hij deze houtsnede
van een soldaat afdrukte. Na
deze eerste prenbriefkaart duur
de het toch nog 20 Jaar eer de
prentbriefkaartrage zou losbars
ten (1890). De eerste Nederland
se kaart van dat soort werd in
1886 uitgegeven bij N. Boon, uit
geversmaatschappij in Amster
dam.
Het kerstkaarten sturen be-
Ton bij ons na de tweede we
reld-oorlog, door het contact met
de Amerikanen, Canadezen en
Engelsen en niet te vergeten de
naar Angelsaksische landen gee-
-Mgreerde familieleden en niet te
vergeten epidemische vormen
aan te nemen.
