M
HENRY KISSINGER
NIXONS METTERNICH
a:
IAG 14 DECEMBER 1972
EXTRA
FAOIr. r
Door
Henk Leffelaar
1TPtheem<
1 ssinger
WASHINGTON Vierendertig
ar geleden toen hij met zijn
-Êilie het dorp Furth in nazi-
Btsland ontvluchtte, was Heinz
Kissinger een 15-jarige emi-
it, die als Jood de toegang was
tzegd tot het plaatselijke gym-
sium. In dat jaar, 1938, was hij
van de 17.100 Duitsers die naar
Verenigde Staten emigreerden,
arm, anoniem. Dezelfde
tger, inmiddels Henry, kan nu
een onopgemerkt een landsgrens
(ren wanneer de meest uitge-
lide geheime voorzorgsmaatrege-
zijn getroffen.
i de Amerikaanse politieke ge-
aiedenis van de afgelopen 50 jaar
geen vergelijking te vinden met
carrière, rol, en macht die dr.
>nry Kissinger van zijn naturali
se tot Amerikaans staatsburger
1943, toen hij nog een scholier
New York, voortstuwde naar
duizelingwekkende hoogten van
super-diplomaat, geheim agent,
le, presidentieel adviseur, on-
rhandelaar, makelaar-in-macht,
wwenverzamelaar, auteur het
allemaal benamingen die op
ssinger van toepassing zijn. Maar
zijn spectaculaire opkomst
et verschillen van het klassieke
lerikaanse succesverhaal van
intenjongens die krantenkoning
dollars, maar met het gebruik
n zijn hersens.
:rs vader, Louis, was
aar aan de middelbare meisjes-
hooi in Furth een weinig op-
llende man die zich nooit heeft
nnen herstellen van de vernede-
ïg, toen hem in 1933 de lesbe-
egdheid door de nazi's werd ont-
In Amerika, waar zijn diplo-
's niet werden erkend, berustte
ln een baantje als klerk op een
Dot kantoor. Om het karige ge
komen bij te spijkeren begon
ssingers moeder voor anderen te
ken, en slaagde erin een winkel
zetten die etenswaren levert
or (meest Joodse) feesten en par
en. De winkel bestaat nog steeds,
is de naam veranderd uit res
et voor Kissingers positie.
Irijf eer?
veel over gespeculeerd of
.ze achtergrond van vernedering
o or de nazi's, de gebroken oarrière
n zijn vader, en de povere om-
n ndigheden waarin hij in New
!rk opgroeide, de drijfveren zijn
?eest van Kissingers fenomenale
..kt naar de top van de inter
zonale politiek. Hij zelf heeft
•over gezegd: „dat deel van mijn
gd is geen sleutel tot wat dan
Ik was niet bewust ongelukkig.
is een mode geworden om al-
psycho-analytisch te verklaren,
lar ik kan Je verzekeren dat het
t de politieke vervolgingen in
t||L |n jeugd zijn die mijn leven be-
■"■^rsen". (niettemin kwamen twaalf
oilieden van de Kissingers in
itsland om, nog voordat Henry
r 14 jaar was).
I hij op het gymnasium in
litsland een middelmatige leer
tip was, ontpopte Kissinger zich
F|| de middelbare school in New
ik als een begaafde student,
en hij na zijn eindexamen als
instplichtige werd opgeroepen
erd hij dan ook ingedeeld in een
i van soldaten met hoge i.q.'s
een speciale opleiding kregen
klas werd opgeheven omdat ge-
otesteerd werd tegen het „onde-
ricratisch" aspect van soldaten die
7 or hun intelligentie een aparte
handeling kregen). Kissingers
ensttijd zette zijn toekomst op
spoor dat hij ook zelf niet had
wacht of voorzien.
In het leger maakte hy kennis
et de eerste van een reeks men-
die onder de indruk kwamen
d zijn intellect en die iedere
9 Be van zijn carrière op het Juiste
enblik begeleidde. Deze eerste
entor was dr. Fritz Kramer, een
nturier die dienst had genomen
soldaat en als taak had Ame
rikaanse legerbases af te reizen en
toespraken te houden over het
el van de oorlog. Toen Kissinger
i lezing had bijgewoond, schreef
een briefje: ,3este soldaat Kra-
er, ik hoorde gisteren uw toe-
aaak. Dat is de manier waarop
et gedaan moet worden. Kan ik
van dienst zijn? Soldaat Kissin-
ir".
Door Kramers bemiddeling werd
Isslnger eerst als propagandist
fflgesteld, later als tolk van de
^elhebber van de 84e Ameri-
anse divisie, toen deze naar
litsland werd gestuurd en in
■efeld werd gelegerd. De stad ver
arde in de chaos van het zojuist
capituleerde Duitsland de
ü-bestuurders waren gevlucht,
waren tienduizenden vluchtelin-
er was gebrek aan voedsel en
nesport. Kramers vertrouwen in
ssinger moet grenzeloos zijn ge-
iest, want door zijn toedoen werd
Maat Kissinger, 20 Jaar oud en
auwelijks van de schoolbanken,
angesteld om de stad weer op
"eten te zetten.
(1923 tot
hele provincie Bergsstrasse, inclu
sief de bevoegdheid om, hoewel zelf
nog steeds soldaat, alle arrestaties
te laten verrichten die hij nodig
achtte. De gevluchte Joodse emi
grant werd als domicilie bovendien
een kasteel ter beschikking gesteld.
Na deze legendarische episode
werd Kissinger, inmiddels tot ser
geant gepromoveerd (dr. Kramer
was luitenant geworden), opnieuw
door toedoen van zijn mentor aan
gesteld als inspecteur aan de op
leidingsschool van de geheime dienst
van het Europese opperbevel. Hier
gaf Kissinger les, aan kolonels en
majoors, in de techniek van het
opsporen van nazi's. Na zijn demo
bilisatie bleef hij nog een jaar als
burger in dienst van het leger tegen
het voor die tijd riante salaris van
36.000 gulden per Jaar.
Maar Kissinger liet zich daar niet
door inpalmen zijn doel was nog
steeds een opleiding aan de beste
Amerikaanse universiteit. Een Jaar
later werd hij ingeschreven aan
Harvard University, waar hij zijn
tweede mentor vond, prof. William
Yandell Elliott, die staatkunde do
ceerde (en door progressievere stu
denten als „afgedaan" werd be
schouwd). In 1952 schreef Kissinger
zijn doctoraalsscriptie (350 pagina's,
waarover geklaagd werd door pro
fessoren) over de filosofen Hegel,
Spengler en Toynbee. Daarin komt
een nu intrigerende passage voor:
„Instinct is geen gids voor een poli
tiek beleid Alle werkelijk
grote prestaties in de geschieden^
zijn het resultaat geweest van dè
verwerkelijking van principes en
niet van een slimme waardering
van politieke condities".
Na zijn promotie kreeg de am
bitieuze Jonge doctor een grote
tegenslag te verduren hij werd
afgewezen voor het professoraat
aan Harvard, niet op grond van
zijn academische papieren, maar
omdat zijn autoritaire gedrag tegen
de haren instreek van hoogleraren
en studenten. Een aanbod van de
universiteit van Chicago wees Kis
singer van de hand, kennelijk over
tuigd dat Harvard mettertijd van
mening zou veranderen (in 1959
werd hij er inderdaad aangesteld
als lector, in 1962 als professor).
Maar vier Jaar voordat hij ten slotte
als lector tot Harvard werd toege
laten, deed zich een gelegenheid
voor die de belangrijkste spring
plank zou worden naar het Witte
Huis. Dat was de vacature van ad
junct-hoofdredacteur bij het ge
zaghebbende tijdschrift Foreign
Affairs, een publikatie van de par
ticulier opgezette „Raad voor bui
tenlandse politiek". Kissinger werd
niet aangenomen, omdat de hoofd
redacteur, H. F. Armstrong, Kissin
gers schrijfstijl „enigszins stijf en te
nadrukkelijk" vond, maar doorzijn
sollicitatie werd hij op aanbeveling
van onder anderen Arthur Schle-
singer en McGeorge Bundy (die
later verbonden waren aan dé staf
van president John Kennedy) ge
vraagd om rapporteur te worden
van een van de studiegroepen van
de raad die zich bezighield met het
vraagstuk van de kernwapens.
Het was Kissingers studierapport
daarover, „kernwapens en buiten
landse politiek", dat de aandacht
trok van de toenmalige vice-presi
dent Richard Nixon, die hem een
bewonderend briefje schreef. Maar
het zou nog tien Jaar duren voor
dat de twee mannen elkaar, in
1967, zouden ontmoeten.
Rockefeller
Het was gouverneur Nelson
Rockefeller van New York die Kis
singer zijn eerste smaak van de
Amerikaanse politiek gaf en hem
aantrok als adviseur in zijn ver
kiezingscampagne voor het presi
dentschap van 1968. Na de verplet
terende nederlaag van senator
Barry Goldwater als de republi
keinse witte-huiskandidaat in 1964,
lag de party wyd open voor nieuwe
aSpirant-kandidaten. Rockefeller,
die het in 1960 ook al tegen Richard
Nixon had moeten afleggen, was
meer dan ooit besloten zich de be
noeming deze keer niet te laten
ontglippen. Wie voor Nixon was,
was tegen Rockefeller. Henry Kis
singer was een felle Rockefeller-
partizaan. Hy had zich na Nixons
nederlaag in 1960 ^er beschikking
gesteld van president John Ken
nedy, maar de relatie was onge-
makkeiyk. Kennedy vertrouwde
zyn perschef Pierre Salinger later
toe dat hy Kissingers intellect dui-
deiyk boven maat vond, maar dat
hy diens „langademige colleges"
niet kon verdragen. Kissinger voel
de zich van zyn kant niet thuis
in de optimistische sfeer van Ken
nedy's New Frontier en verschilde
bovendien van mening met Ken
nedy over Generaal De Gaulle.
Voor president Lyndon Johnson
maakte Kissinger een studiereis
naar Vietnam in gezelschap van de
toenmalige minister van Defensie
Clark Clifford, maar ook tydens
het Johnson-bewind kwam hy niet
aan bod. Nu was het 1968, en Kis
singer besloot zyn toekomst op het
spel te zetten voor Rockefeller. In
de verhitte stryd die aan het Re
publikeinse partycongres vooraf
ging zou Kissinger zich toen over
Rockefellers rivaal, Richard Nixon,
hebben uitgelaten als iemand die op
„Wat voor een brein heeft Rocke
feller?" werd Kissinger gevraagd
door een verslaggever.
„Hy heeft tweederangs hersens,
maar een eersteklas intuïtie waar
het mensen betreft".
„En wat voor hersens heeft u
zelf?" vroeg de verslaggever.
„Ik heb eersteklas hersens, maar
een derderangs intuïtie voor men
sen", zei Kissinger.
Dat deze gepubliceerde dialoog
plaatsvond tydens Rockefellers ver-
zyn best „middelmatig was in de
politiek en beneden de middelmaat
in denken". Kissinger heeft die
uitspraak sindsdien ontkend. In
ieder geval zou hy nog geen drie
Jaar later over Nixon zeggen: „Het
is makkeiyk met de president sa
men te werken. Hy is erg welle
vend, systematisch, goed georgani
seerd en hy heeft nog nooit zyn
zelfbeheersing verloren". Als Nixon
volgens Kissingers idee geen intel
lectueel is, Rockefeller was het
blykbaar ook niet.
kiezingscampagne maakte Kissin
ger niet geliefder by zyn medewer
kers.
Hand
Het Jaar daarvoor, in 1967, tien
Jaar nadat Richard Nixon een be
wonderend briefje had geschreven
aan Kissinger naar aanleiding van
diens studie over de rol van kern
wapens ln de buitenlandse politiek,
schudden beide mannen elkaar voor
het eerst de hand. De gelegenheid
was een diner ten huize van Claire
Hoog bezoek
Booth Luce, de echtgenote vin de
uitgever-eigenaar van het Time-
Life-concern. Gezien de ophinden
zynde stryd tussen Rockefelfer en
Nixon was de ontmoeting oi zyn
best vriendschappeiyk koel.
Niemand was dan ook meei ver
baasd dan Kissinger toen hj na
Nixons overwinning op Hibert
Humphrey in 1968 door de a s. pre
sident werd gevraagd de leidiig op
zich te nemen van de Nationale
Veiligheidsraad, één van de be-
langrykste organen van het Vitte
Huis. Rockefeller zag het aaibod
als een gelegenheid om via Kisin-
ger zijn eigen ideeën in het Vitte
Huis te laten circuleren en üvi-
seerde hem het te accepteren.ï>at
was wat Kissinger acht dagen iter
deed.
Niemand, ook president Nixo; en
Kissinger zelf niet, verwachttedat
Kissingers rol als nominale vor-
zitter van de Nationale Veiligheds-
raad de kleinste van zyn takerzou
worden en dat hy binnen vier *ar
namens de president alle belag-
ryke en historische besprekiyen
zou voeren met de leiders in Aos-
kou, Peking en Hanoi. Maar iet
was als in de jaren van Krefld,
toen Kissinger als soldaat het e-
wind voerde over een niet onan-
zienlyke stad na de capitulatie \n
Duitsland, om vervolgens de to-
administrateur te worden van en
hele provincie.
Dr. Henry Kissüiger heeft nun
het Witte Huis zyn eigen staf vn
ruim 100 man, een soort minister
van Buitenlandse Zaken in miniv
tuur. Hy is één van de weinig
functionarissen die de presides
dagelijks ziet, en misschien q
enige die door de president onvei
vangbaar wordt geacht. De relati
tussen beide mannen is onduide
hjk, maar het ligt voor de hant
dat hun band gevormd wordt dooi
Nixons bewondering voor Kissin
gers briljante intellect, en van Kis
singers kant door diens bewonde
ring voor Nixons macht.
Toen Kissinger de beslissing nam
niet naar Harvard terug te gaan,
waar zyn leerstoel in afwachting
van zyn terugkeer op non-actief
werd gezet, schreef de president
hem een briefje: „Eerlyk gezegd
kan ik my niet voorstellen wat de
regering zou zyn zonder Jou
Ik ben dankbaar voor wat Je hebt
gedaan, en ik ben dankbaar dat Je
biyft". Dat dit briefje in handen
werd gesteld van de pers was
Nixons grootste gebaar.
Kort nadat president Nixon in
1970 de oorlog uitbreidde tot Laos
en Cambodja kreeg Kissinger op
het Witte Huis bezoek van 12 van
zyn voormalige collega's van Har
vard University. Het moet een ge
denkwaardig gesprek zyn geweest,
want de professoren kwamen hem
vertellen dat zy geschokt waren
door Nixons beslissing en dat zy
zich van nu af aan van Kissinger
wensten te distantiëren.
Kissingers reactie was typerend:
„Het was een pynlyke byeenkomst
voor iedereen, maar het was ook
een teken van vertrouwen dat zy
met my kwamen praten". En hy
voegde daar even karakteristiek aan
toe: „Ik sta niet bekend om myn
overdadige bescheidenheid". Be
wondering en bescheidenheid zyn
inderdaad geen eigenschappen waar
dr. Kissinger last van heeft. Zyn
helden, Metternich en Bismarck,
bewondert hy niet om wie zy wa
ren, maar om de macht die zy
hadden en de manier waarop zij
daar gebruik van maakten.
In zyn huidige positie heeft Kis
singer (die, omdat hy niet in Ame
rika is geboren, geen president kan
zyn) een ideale combinatie gevon
den: de president heeft de macht,
maar het is Kissinger die deze
macht vorm geeft. De beslissing,
byvoorbeeld, om relaties aan te
knopen met Peking was geen idee
van Nixon, maar een plan dat
Kissinger al voor de verkiezings
campagne van gouverneur Nelson
Rockefeller in 1968 had uitgewerkt.
De Helsinki-onderhandelingen tus
sen de Sowjet-Unie en de Verenig
de Staten over een wederzydse be
spreking van het kernwapen-arse
naal verlopen wat Amerika betreft,
volgens een scenario dat eveneens
door Kissinger werd opgesteld.
Uit Kissingers geschriften blykt
dat hy zich niet laat leiden door
liberale of conservatieve opvattin
gen, maar door een visie op de in
ternationale politiek als een samen
stel van machten dat in evenwicht
moet worden gehouden. Wanneer
daarvoor het bezit van kernwapens
nodig is, dan is het zaak die wa
pens niet weg te wensen, maar ze
een instrument te maken van de
politiek.
Deze visie verklaart een passage
in een van zyn studies die voor
liberalen aanleiding is geweest dr.
Kissinger af te zweren als e.n ge-
vaarlyke dr. Strangelove: „Over net
gebruikt van kernwapens moet niet
onderhandeld worden", schreef hy.
In plaats daarvan moet de nadruk
gelegd worden op „maatregelen om
hun effect te matigen". „Het cen
trale punt van de ontwapenings
onderhandelingen", aldus Kissinger,
„moet verlegd worden van het uit
schakelen van 't gebruik van kern
wapens naar het verminderen van
de inwerking ervan".
Moeilijk
Dr. Strangelove of niet, wat Kis
singer in ieder geval met de film
creatie gemeen heeft, is dat ook
hy als mens moeiiyk te ontrafelen
is. zyn huwehjk met Anne Flei-
cher, die ook uit Duitsland vlucht
te, werd na vyftien Jaar en twee
kinderen, en ruim voor Kissingers
presidentiële dienstjaren, ontbon
den. Een van de weinige bekende
details over him verhouding was
de opmerking van zyn vrouw dat
wanneer Kissinger thuis aan het
werk was, hy een algemeen praat-
verbod uitvaardigde.
zyn staf is het over een punt
eens: dat Kissinger een moeiiyke
werkgever is die zelf echter onmen-
selyke hoeveelheden werk verzet.
Gedurende de eerste vier Jaren van
zyn bewind namen ruim 20 hoge
functionarissen van zyn staf hun
ontslag. Kissinger beschikt over het
vermogen onder alle omstandig
heden zyn tyd produktief te ma
ken. Op weg in de regeringsauto
die hem 's morgens vroeg van zyn
flat naar het Witte Huis rydt, leest
hy de ochtendbladen. Aan boord
van het vliegtuig van de president,
waarin hy meer uren heeft door
gebracht dan mevrouw Nixon, gaan
zyn kantooruren door. Ook wan
neer hy zich ontspant in een zwem
bad, neemt hy in zwembroek aan
de rand van het bad stukken door.
Ook zyn flat levert geen sleutel
op tot zyn persooniykheid. De in
richting ervan werd door één van
zyn altyd opvallende vriendinnen
omschreven als die van een „pro
vinciale holiday inn', en het meu
bilair als dat van een modern hotel
in Grand Rapids. Hoewel zyn sala
ris niet officieel bekend is, wordt
gezegd dat hy niet meer verdient
dan een goedbetaalde zakenman,
ongeveer 150.000 gulden per Jaar
(de president krijgt het dubbele).
In San Clemente, Californië, waar
president Nixon zyn buitenverbiyf
heeft, huurde Kissinger een villa
naast die van de president. Hy be
taalt de huur, in ieder geval ge-
deelteiyk, zelf.
In zyn steeds schaarser worden
de privébyeenkomsten met Journa
listen is Kissinger informeel, maar
het is de informaliteit van een
Duitser die moeite heeft om zyn
neiging naar het pompeuze de baas
te biyven. Ondanks zyn 35 Jaren
in Amerika spreekt hy nog steeds
Engels met een dik Duits accent,
waarover hy zich vaak met een
kwinkslag verontschuldigt, zyn
stem is zacht en diep, alsof het ge
luid in zyn borstkas begint.
Zoals de belangrykste stafleden
van het Witte Huis is ook Kissinger
uitgerust met een „bleeper" een
apparaatje dat, waar hy ook is,
met een zoemtoon laat weten dat
hy contact moet opnemen met zyn
kantoor. Als deze elektronische
navelstreng met zyn werk al geen
grote beperkingen oplegt aan zyn
privéleven, zyn het de agenten van
de geheime dienst wel die hem dag
en nacht vergezellen. Toch slaagt
Kissinger erin een levendig nacht
leven te leiden.
Kleurrijk
Hoe onwaarschynlyk het ook is,
in Washington is deze styve, ge
leerde adviseur van de president
makkeiyk de kleurrykste persoon
iykheid van Nixons regering, zyn
escapades met tweederangs-film
sterretjes als Marlo Thomas en Jill
St. John, met televisievrouwen en
society-dames die elkaar de loef
af proberen te steken door Kissin
ger voor him cocktails en feestjes
te strikken, zyn dan ook dankbare
kost voor de dagbladen en niet min
der voor de schunnige sensatie
blaadjes van Hollywood.
Maar ook hier weet Kissinger
zyn werk en positie zeer beslist te
scheiden van zyn privéleven. Toen
de pseudo-actrice Zsa Gabor enige
tyd geleden moeiiykheden had met
de douane omdat het haar niet
werd toegestaan haar honden mee
■je nemen naar Hawaï zonder ze
iaar in quarantaine te plaatsen,
aelde zy Kissinger op. zy had hem
lan een diner by president Nixon
n San Clemente ontmoet ensinds-
lien by haar thuis op bezoek ge-
lad. Kissinger legde haar geduldig
lit dat er nu eenmaal wetten wa-
en waar iedereen zich aan te hou-
len had, en dat hy die niet kon
eranderen. ZsaZsa kalmeerde en
ertrok zonder honden.
Het is onvermydeiyk dat dr.
lenry Kissinger na zyn acht spec-
aculaire Jaren in het Witte Huis
loeite zal hebben zich aan te pas-
;n aan het routinebestaan van een
rofessor. Financieel zal hy zich
een zorgen hoeven te maken, nu
itgevers al met elkaar wedyveren
m tegen bedragen van rond de
rie miljoen gulden zyn memoires
kopen (voor de geschriften van
resident Nixon is minder gebo-
en).
Zeker is in ieder geval dat het
atste woord over Kissinger nog
iet geschreven of gesproken is (er
jn nu al vier boeken over hem
:rschenen), want Washington
éeft zyn geiyke nooit gezien.
