Romeins schip
uit tweede eeuw
blootgelegd in Zwammerdam
Illustraties van
Jenny Dalenoord
Tijdens opgravingen op terrein
Johannes Stichting
Verbazing over niet
overdoen van huizen
VRIJDAG 24 NOVEMBER
ZWAMMERDAM Tijdens de opgravingen op het terrein
waar ter zijner tijd het nieuwe gebouw voor gehandicapten
van de Johannes Stichting zal verrijzen is onlangs een unieke
vondst gedaan. Niet ver van de plaats waar eerder de resten
van een romeins castellum werden ontdekt, bevinden zich diep
onder de rivierklei de restanten van een romeins schip.
Het terrein van de Johannes Stichting is voor archeologen
een waar paradijs. Volgens professor Glasbergen, verbonden
aan de universiteit van Amsterdam en een van de leiders van
de werkgroep, is er aan scherven van potten en andere ge
bruiksvoorwerpen al zoveel gevonden, dat er een heel museum
mee zou kunnen worden gevuld. Het schip, dat een lengte heeft
van 23 m en een breedte van 3,60 tot 3,80 m is vermoedelijk
gebruikt voor het vervoer van Grauacke-rschiefer, een soort
leisteen dat is gebruikt bij de bouw van het castellum.
Door
Jan van der Nat
F OtO*8
Wim Dijkman
In de Jaren 1968 tot en met 1970
zijn in Zwammerdam de resten op
gegraven van dat Romeins castellum
door het Instituut voor Prae- en
Protohistorie. Het castellum is ver
laten in het midden van de derde
eeuw. Het was gebouwd van steen.
Het bleek echter een houten voor
ganger te hebben gehad, gesticht in
of na 70 na Chr. Aan die vesting
gaan sporen vooraf die wellicht af
komstig zijn van een burgerlijke ne
derzetting in of na 47 na Chr. Het
jaar waarin de officiële Romeinse
rijksgrens werd gelegd langs de Ou
de Rijn. In dat Jaar zijn in ieder
geval castella gesticht in Valken
burg ZH. Alphen en Utrecht. Al deze
vestingen en ook wat er in Zwammer
dam was moeten door brand zijn ver
nield bij het begin van de Bata-
venopstand van 69 na Chr. Na het
beëindigen van de opgraving op het
castellumterrein is in opdracht van
de Johannes Stiohting de platte
grond van het hoofdgebouw (princl-
pia) door betonstroken in het ter
rein aangegeven als een blijvend mo
nument.
moeilijke zaak. In Stockholm is men
al Jaren bezig om de „Wasa" te con
serveren. Dat gebeurt door middel
van inspuitingen met chemische stof
fen. Daardoor wordt het water uit
het hout verwijderd en is er een goe
de kans, dat het schip tot in eeuwig
heid van dagen in een museum kan
worden opgesteld. Wat betreft de
overige vondstende Johannes Stich
ting is eigenaar van het terrein en
dus ook eigenaar van die vondsten.
De vraag is alleen waar de scher
ven opgesteld zullen worden.
Gebeurt dat in Zwammerdam of
direkte omgeving, of wordt er 'n
plaats gevonden in het Rijksmu
seum van Oudheden in Leiden? De
enige plaats in Nederland waar sche
pen geconserveerd kunnen worden
is het iJsselmeer instituut in Ketel-
haven. De kosten van de berging en
de coiservatie zijn vrjj hoog, maai
de provincie Zuid-Holland zou even
tueel een gedeelte betalen. Voor
waarde is dan wel, dat het schip
een plaats vindt in een museum in
Zuid Holland, Het enige museum, dat
daarvoor in aanmerking komt is
„Oudheden" in Leiden. De opgravin
gen van het schip heeft tot nu toe
aan reiskosten van de opgravers en
andere onkosten ongeveer f 5800 ge
kost. Hoe hoog de kosten voor de
berging en de conservatie zullen
zijn is niet bij benadering te zeg
gen. Zeker is wel. dat het een be
drag is. dat in vele tonnen loopt.
Dragline
Van de kaden langs de Rijn zijn
n-eeds in 1968 gedeelten opgegra
ven. Reeds aanstonds had de me
ning post gevat, dat in Romeinse ha
vens zoniet hele gezonken sche
pen, dan toch grote fragmenten,
daarvan in de vochtige grond be
waard zouden kunnen zijn gebleven.
In het voorjaar van 1972 is er een
vissersboot aan het licht gekomen, die
helaas bij dragline-werkzaamheden
zwaar werd beschadigd. Helaas kon
den de resten hiervan niet worden
geconserveerd. Niet lang daarna is
door oplettendheid van de heren J.
P. Groffen en J. W. Simmers de lig
plaats van een groot schip vastge
steld. Daar ter plaatse spoedig bouw
werkzaamheden zullen worden on
dernomen moest worden overgegaan
tot een onderzoek in dit voor de
mens ongunstige, maar voor het
schip zeer gunstige vochtige jaar
getijde. Bloot gekome.. is het eer
der genoemde schip gezonken
voor de kade van het castellum, dat
vermoedelijk daar het een obsta
kel vormde deels is gesloopt. Dit
had tot gevolg dat thans niet al
leen het houten benedendeel van de
schuit voorhanden is, maar boven
dien een gedeelte van het bovenwerk
Zeer vele vondsten zijn in en om het
schip gedaan. De scheepsvondst van
Zwammerdam vormt een unieke
gebeurtenis in de Nederlandse archeo
logie, ln aanmerking nemende, dat 't
bekende Romeinse schip van Utrecht
niet Romeins is, en dat van een 100
Jaar geleden in Vechten gevonden
schip slechts een globale tekening is
overgeleverd.
Inspuiten
De grote vraag is nu, hoe men het
schip kan conserveren. Het bewaren
van houten voorwerpen is een uiterst
Zo moet het schip er in zijn glorietijd hebben uitgezien. De
dikke lijnen geven de gedeelten aan die tot nu toe aan de
oppervlakte liggen.
W oningbouwverenigingen
LEIDEN Het bestuur van de Fe
deratie van Woningbouwverenigin
gen is verbaasd over het feit, dat de
gemeentelijke commissie voor volks
huisvesting de 161 huizen die binnen
kort in het Morskwartier vrijkomen
niet aan een woningbouwvereniging
wil overdoen totdat de verenigingen
een gezamenlijk administratie- en
onderhoudsfonds hebben gesticht.
De commissie nam dit standpunt in
volgens een raadsbesluit van mei dit
Jaar dat er geen woningen meer mo
gen worden uitgegeven aan woning
bouwverenigingen voordat het ge
meenschappelijke fonds er is.
De Federatie zal laten nagaan of
het niet uitgeven van de 161 huizen
bouwhuizen in eerste instantie ho
ren te komen aan de woningcorpo
raties.
Voordat er eventueel overgegaan
wordt tot oprichting van een ge
meenschappelijk onderhouds - en
administratiefonds wil de Federatie
een onderzoek naar de mogelijkheid
en wenselijkheid van zo'n fonds, en
naar hoe het er uit zou moeten gaan
zien. Dat onderzoek dat zal worden
verricht door de nationale Woning
raad. zal ongeveer 60.000 gulden
gaan kosten. Een bedrag dat niet,
zoals in de commissie werd gedacht,
door de gemeente moet worden be
taald. De gemeente is alleen ge-
vraagd om een bijdrage.
Inmiddels is de opdracht al aan de
Nationale Woningraad gegeven. Het
onderzoek zou zo'n anderhalf Jaar j
gaan duren. In die tijd zouden de i
woningcorporaties dan geen huizen j
j krijgen. Voorzitter Stikkelorum van
de Federatie: "Een gemeentelijke,
commissie van deskundigen heeft
indertijd gevraagd om een onder- j
zoek. Dat gaan we dan ook laten in- j
stellen. Wat wil de raad nu nog
meer?
Het is bovendien onjuist als de 161
huizen in de Mors onder de maatre
gel gaan vallen. De Gemeentelijke
Woningstichting heeft indertijd een
aantal huizen van de corporatie
"De Goede Woning" overgenomen
tegen boekwaarde, op voorwaarde
dat er een aantal nieuwe huizen aan
"De Goede Woning zou worden over
gedaan. Aan die afspraak gaat men
nu voorbij.
Een aantal studenten, druk
bezig met metingen te ver
richten om ook de rest van
het Romeinse schip uit de
tweede eeuw na Chr. te
kunnen uitgraven.
Automobiliste
reed eigen
zoontje dood
HANNOVER «DPA> Een 36-Ja-
rige automobiliste, die na een ver
keersongeval in Hohenhameln bij
Hannover zonder te stoppen was
doorgereden, blijkt haar eigen kind
doodgereden te hebben. Dat kwam
pas aan het licht toen de politie door
de ouders van de 13-jarige jongen
kwam waarschuwen dat hun kind
dioor een onbekende automobilist was
aangereden en in zorgwekkende toe
stand in een ziekenhuis lag. Het viel
de politie op dat voor het huis een
flink beschadigde auto stond. Toen
men een nader onderzoek instelde
kwam uit dat het dezelfde auto was
die de jongen had aangereden. Diens
moeder bekende daarna dat zij in
derdaad iemand had aangereden
toen zij door onverklaarbare oorzaak
de macht over het stuur was kwijt
geraakt en daarbij met haar auto op
het trottoir terecht was gekomen. In
paniek was zij vervolgens weggere
den, niet wetend dat het slachtoffer,
door de auto vijftien meter was mee
gesleurd. haar eigen kind was. De po
litie bracht de vrouw naar het zie
kenhuis waar haar zoontje enkele
uren na haar aankomst overleed.
Onder 'eisen' d;
LEIDEN Het clubhuiswerk
het woonwagenkamp Leiden en
sociëteit „Mix", opgezet door de v,
groep homofilie te Leiden, hebi
zich tot de „Stichting Vorming w
kende Jongeren" gewend met
verzoek om ruimten beschikbav
stellen voor him activiteiten.
Gezien de gegeven situatie
de kunnen nergens geschikte acct
modatie vinden heeft de „Stj
ting vorming Werkende Jong©
deze verzoeken ingewilligd.
Te beginnen in de week van 27
vember is er voortaan op dinsd
avond vanaf 8 tot 1 uur „da
avond" voor 't klubhuiswerk va®
woonwagenkamp Leiden, in de
commodatie van stichting Hogewo
57 (eerste verdieping).
Raad vaak
LEIDEN De voor 11 deceit
vastgestelde raadsvergader
waarin o.a. het gewest aan de
de komt, begint reeds 'a midda
Er is een middagzitting om
een avondzitting om
uitgeschreven.
Ook a.s. maandagavond vergad
de raad lom half 8). Op maand
avond 18 december Cs avonds)
dinsdag 19 december Cs middags
's avonds) wordt de begroting
handeld.
Stakende textii
arbeiders in
Bolivië bezette
fabrieken
LA PAZ (AP) Woedende!
tielarbeiders hebben zich
teravond in hun fabirek geban p
deerd uit protest tegen het econo Jj
sche beleid van de regering. Het
bied waar de fabrieken zi
I den is omsingeld door politie,
daten en tanks. De arbeiders,
I hun 24 uursstaking oorspronki J*
I vannacht zouden beëindigen, lx
i ten laat in de avond in de fat
I ken te blijven en alle consequqn
daarvan onder ogen te zien.
j Stakingsleiders hebben in de
I van donderdag een gesprek g< n
I met president Hugo Banzer Su 0
maar toen verklaard, dat er
oplossing zou komen zolang
troepen de fabrieken bewaakten
een aantal gistermorgen gearred
de ai'beiders werd vastgehouden.
Een stakingsleider zei, dat <k
gering niet wil begrijpen dat
arbeidersprobleem niet van poli!
maar van economische aard is.
Ie Wassenaarse Bibliotheek
de bekende illustratrice Jenny Dale
noord is wel bij uitstek geschikt om
in een bibliotheek ten toon gesteld
te worden. Je ziet de ontwerpen
terug van de bekende platen in boe
ken die ik me nog uit mijn kinder
tijd herinner. De illustraties van
An Rutgers van der Loeff's Gi
deons reizen zijn krijttekeningen
die een figuur in grote lijnen weer
geven, maar bij de gezichten en d
handen zeer gedetailleerd worden
Aan deze tekeningen is kleur toe
gevoegd, telkens per bladzijde één
kleur. Jenny vat deze kleur als een
zelfstandig vlak op. niet als, een
extraatje, dat binnen bepaalde be-
grenzingen Ingevuld moet worden.
I Ook de illustraties van de boeken
I van Miep Diekman en Gertie Even-
j huis zijn tentoongesteld. Deze zijn
meest,hl alleen in zwart-wit gehou-
1 den, soms zijn het krijttekeningen
soms gebruikte zij oost-indisch'
inkt, wat een veel „getekender'"
effekt heeft. Haar illustraties voor
1 de kinderbijbel zijn volledig ge
kleurd.
j De paardrijschetsen, die Jenny
op Meyendel maakte, zijn niet als
boek-illustraties bedoeld, alhoewel
1 ze zich er uitstekend thuis zouden
voelen. Uit een heleboel zoekende,
schetsmatige lijnen groeit schijn
baar toevallig een levensecht paard,
dat zo zijn kunnen wegstappen. Jen
ny heeft een enorm gevoel voor de
juiste vormgeving, een enorm ge
voel voor de ritmiek van de lijn.
Mien Frowein
Wielerstrijd
op Cauberg
VALKENBURG De Nederlandse
wielerkampioenschappen op de weg
voor dames, amateurs en professio
nals (23 en 24 Juni) zullen ook in
1973 op het Caubergparcours in en
om Valkenburg worden gehouden.
Vertegenwoordigers van de vier wie
lerclubs die de wedstrijden organi
seren en van de Koninklijke Neder
landse Wielren Unie hebben daar
voor gisteren toestemming gekregen
na gesprekken met de burgemeesters
van Valkenburg, A. A. M. Kerck-
hoffs, en Berg en Terblyt, F. J. A,
van de Loo.
Iets minder geslaagd vind ik het
werk van de andere exposant, Mien
Frowein. Haar gouache „Avond-
J stemming" geeft in heel fraaie, ve-
gerige tinten het gras, de struik-
Jes en de avondlucht weer. In
j dit tere geheel staat echter een
groepje dunne boompjes met zwarte
stammetjes. Dit zwart is naar mijn i
idee te cru en te zwaar. Het ver
breekt de broze sfeer die de rest
van deze gouache oproept. Goed
LEIDEN A.s. dinsdag wordt ln
het wijkgebouw "De Goede Herder"
Oude Vest 13 in Leiden van 2-5 uur
een verkoopmiddag gehouden. Ge
breid baby- en kindergoed, speelgoed
enz. liggen op de verkoop te wach
ten. De opbrengst komt ten goede
aan het werk van de hervormde ge
meente „Molenwyk".
getroffen is de tekening van een
oude boom. knoestig, gebroken,
maar hij lééft, en vormt nog steeds
nieuwe loten. Haar strandgezicht
is vrij conventioneel van opzet:
aanweerszijden twee duinen met
in het midden een doorkijkje naar
de zee. In „Herfst" is er van dat
conventionele in de opzet niets
meer terug te vinden. Een schijn
baar toevallig groepje bomen, ir-
van hier en daar een stam of een
tak is aangegeven, met verder al
leen die prachtige rijke herfstkleu
ren. De tentoonstelling zal nog tot
2 december te zien zijn in de Was
senaarse bibliotheek aan de Luifel-
HANNY BENEMAN.
Kerstactie
LEIDEN Al vele Jaren
St. Petruskerk parochianen,
moeilijk hebben omdat zij zie*
Jaard of eenzaam zijn-
blij kerstfeest kunnen geven.
het slagen van deze actie fc'
geld nodig. Derhalve zal na i'
gerenmis as. zaterdagavond 0
iedere H. Mis as. zondag
in de kerk voor dit doel word#
collecteerd. Ook kan op giroreW
548618 ten name van J. P-
denburg, Hoge Rijndijk 96a W*
met vermelding „Kerstactie
