„Alleen redden we 't niet
Schuttersveld: elektrische trein
99
Moet Leiden
de nood-
ZEKE
Nu belangstelling
'Leiden?
Dat is
oost-
Gro-
ningen'
Brands-
brief
ZATERDAG 28 OKTOBER 1972
LEIDEN
LEIDEN Het leek zo eenvoudig. Gewoon een paar vra
gen stellen aan wethouder Lijten van economische zaken
en bedrijven, en aan de hand van de antwoorden een glo
baal overzicht geven van de werkgelegenheidssituatie in
Leiden. Het heeft een week of drie geduurd voordat de ant
woorden kwamen, maar toen lag er dan ook een pakket
informatie op tafel waar je op zijn minst U tegen dient te
zeggen. Uit de stapel vandaag de belangrijkste punten,
aangevuld met een staatje cijfers. Hoe zit het nu met de
werkgelegenheid in Leiden, nu je steeds vaker wordt opge
schrikt door berichten dat bedrijven gaan inkrimpen, slui
ten of verhuizen? Verder op deze pagina gesprekken met
de top van de Kamer van Koophandel en de Leidse Ver
eniging van Industriëlen.
Tekst: Ronny Vink,
Bert van Dommelen en
Hans Melkert
Foto's: Jan Holvast
Wethouder LIJ ten lijkt de nood
klok op de verkeerde plaats te zoe
ken (foto links). Of zoekt hij het
knopje van de sirene? "Als over
heid hebben wU weinig greep op
de situatie", zegt hij. "We moeten
ons voornamelijk beperken tot het
stimuleren, zorgen dat er voldoende
onderwijsmogelijkheden zijn, en dat
er woonruimte i
in Lelden werken.
Eén van de meest kwalijke pun
ten in de zaak is de slechte scho
ling in Leiden. Het aantal voor ar
beid ongesohikten is mede daar
door onrustbarend. Overigens moe
ten we nu ook weer niet al te som
ber zijn. In Breda, Amsterdam en
Tilburg om er maar eens een paar
te noemen is de werkgelegenheids
situatie nog zorgelijker dan in Lei
den". Hij wordt in deze laatste stel
ling bijgevallen door zijn collega
Kret van stadsontwikkeling en ver
keer, ook nauw betrokken bij de
werkgelegenheidssituatie. Die ziet als
duidelijk positieve punten voor Lei
den het feit, dat de grond van bij
voorbeeld het Schuttersveld in ver
houding tot andere plaatsen niet zo
duur is, aantrekkelijk dus voor ves
tiging van kantoren.
Bij de uitgifte van grond stuit het
college echter wel steeds op de erf
pacht-kwestie. Kret: "Voor indus
trieën erfpacht dikwijls niet eens
zo onwelkom. Een industrie vesti
gen kost toch al veel geld, en als
men de grond dan "op afbetaling"
kan kopen is dat wel fijn. De erva
ring heeft echter al geleerd, dat het
bij kantoren veel moeilijker ligt.
Daar heb Je te maken met beleg
gers, die aan de grond willen ver
dienen". Lijten: "Amsterdam heeft
zich door het steeds vasthouden
aan erfpacht bijvoorbeeld volledig
uit de markt geprijsd".
De invloed van verkeersmaatregelen
is een facet, dat bij alle technisch
gepraat over het hoofd gezien
dreigt te worden. Die invloed is
echter niet gering. Kret: "Alleen al
de aankondiging dat er flink wat
zal worden opengegooid bracht on
middellijk twee kantoren op het
Schuttersveld "in het laatje". De
conclusie: de raad moet niet stilzit
ten uit angst om besluiten te ne
men. Mensen die naar Leiden wil
len komen, moeten duidelijk weten
wat wij met de stad van plan zijn.
Daar moeten zij him planning op
richten. "Over het veelgehoorde ge
zegde, dat Leiden op het Schutters-
vedl alleen voor de regio bouwt zegt
hij: "Het gebouw aan de Stations
weg is voor Leiden wat de elektri
sche trein is in een gezin: nu speelt
de vader er nog mee, maar over 7
Jaar zijn zoon". Nog een punt,
waar het publiek volgens hem te
snel oordeelt: "De Pieterswijk die
men zo graag wil afsluiten, biedt
op dit moment nog plaats aan ruim
4000 werknemers. Dat wordt nog
al onderschat".
Moet de alarm toestand in Leiden worden afgekondigd? Sluiting van bedrijven in de stad is
de laatste jaren zo gewoon geworden, dat je er nauwelijks meer van schrikt Met name de in
dustrie-sector heeft fikse klappen gekregen. Hoe komt dat nu? Is Leiden voor vestiging van
industrie ongeschikt? Als dat zo is, waar ligt dat dan aan? Kan het gemeentebestuur niets
doen? En als er dan helemaal niets aan te doen is, waar moet het dan in de tokomst naar
toe met de werkgelegenheidssituatie?
De bedrijven die ln het staatje,
dat elders op deze pagina te vinden
is, zijn vermeld, hadden in 1970 nog
2700 werknemers in dienst. Aan het
einde van dit Jaar zal dat naar
schatting zijn verminderd tot onge-
1100 man. Op wat langere ter
mijn (1973 en '74) zal dit aantal te
rugzakken tot 200 tot 300. Waarbij
wethouder Lijten van economische
zaken en bedrijven wel aantekent,
dat niet in alle gevallen de arbeids
mogelijkheden door verdwijning van
bedrijven uit Leiden hoeven te
worden aangetast. In de gevallen
LOI, Brons, Van Kasteel, Spronk en
nog een paar is dat bijvoorbeeld niet
het geval. Tegenover alle verdwij
ningen staan ook enige nieuwe be
drijfsvestigingen: Cieba, HPS, Di
rect Mail en Friolanda in de Waard,
de wasserij Van Egmond, Luckie
Meat. "Gezien tegenover het ver-
aan arbeidsplaatsen betekenen
deze uitbreidingen echter slechts
weinig", meldt het antwoord van
wethouder Lij ten. Daar komt nog
bij, dat een aantal bedrijven (IBB,
Tokheim en Wernink) het perso
neelsbestand hebben moeten in
krimpen.
Afzetproblemen
"Zeker als het gaat om het aan
tal arbeidsplaatsen", gaat hij voort,
zeker dat de hoofdoorzaak moet
worden gezocht in zaken waar de
gemeente Leiden weinig aan kan
doen, maar die niet bij slechts een
paar bedrijven voorkomen. Veel be
drijven gaan hun bedrijf doelmati
ger Inrichten, reorganiseren. Zij
komen daartoe door afzetpróble-
ADVERTENTIE
storm
wettelijke aansprakelijkheid voor
particulieren
ziekte Klllb
ziektekosten
.om zéker te zijn 1
.v. verzekeringsmaatschappij
lVgra»endl|kwal 88 rdam-3 1<I. 010-386844^
men, stijgen van de lonen die er
betaald moeten worden etc. Lelden
heeft van dit soort zaken veel last.
De bedrijven waar het om gaat zit
ten dikwijls niet in al te moderne
gebouwen. Als een bedrijf ln Lei
den samengaat met een bedrijf in
een andere plaats, waar men wel
ruim opgezette gebouwen heeft,
gaat men met de hele zaak daar
heen".
Dit zijn echter zaken die al
gemeen voorkomen, die hooguit in
Leiden wat harder aankomen.
Daarnaast signaleert wethou
der Lijtens antwoord oorzaken van
het vertrek van bedrijven die
Elektra-Brandt, Klinkenberg-Fon-
rechtstreeks te maken hebben met
de Leidse situatie. Bedrijven als
•tljn, Kasteel en Brons hebben te
grote moeilijkheden gehad op het
punt van de bereikbaarheid, en
van het laden en lossen.
Uittocht
Voor de nabije toekomst ziet wethou
der Lij ten het somber in. "Het lijkt
te optimistisch om te stellen dat er
niet nog meer bedrijven zullen ver
trekken. Integendeel: de hele situa
tie zal beslist leiden tot een verdere
uittocht van bedrijven".
De gemeente kan daar maar op be
perkte schaal tegen optreden. Alleen
waar het gebrek aan plaatselijke uit
breidingsmogelijkheden e.d. betreft,
kan men door sloop van omliggende
panden iets doen. 'n Voorbeeld hier
van: de onlangs tot stand gekomen
uitbreiding van het auto-bedrijf
ELAM aan de Morssingel. Verder kan
de gemeente nog zorgen dat er nieu
we terreinen voor bedrijfsvestiging
komen, zoals de Waard en de Grote
Polder. Maar dan moeten de bedrij
ven inderdaad ook willen komen. E
Dienstverlenend
Zo liggen de kaarten dus. Wanneer
we dan verder in het achterhoofd
houden, dat bedrijven tot nu toe nog
niet hebben laten blijken dat ze
staan te springen om in de Waard te
komen, ligt de conclusie voor de hand
dat Leiden andere dan industrie-
werkgelegenheid zal moeten nastre
ven. De Vereniging van Nederlandse
Gemeenten -en zij niet alleen -heeft
met grote nadruk gewezen op de
noodzaak van bedrijven in de dienst
verlenende sector. „Laten we daar dan
snel aan gaan werken", zou men zeg
gen. Helaas, de moeilijkheden komen
ook hier al om de hoek gluren. De
minister van Economische Zaken is
van plan een selectieve investerings
heffing in te gaan voeren. Dat wil
zeggen, dat het vestigen van een be
drijf veel meer geld zal gaan kosten.
Als ook Lelden deze maatregel opge
legd krijgt, ziet de toekomst van Lel
den er volgens wethouder Lijten zeer
somber uit.
Totaal regio Gew.
Arb. Bur.
Alleen gemeente Leiden
j 8 a
i.1 g
1 s
a
ill
3
•g
B+3
°i|
O
1"°
°"l
g 5
926
227
452
547
95
713
1266
553
471
781
310
721
1198
477
449
787
338
1003
1052
49
662
600
62
2212
590
1622
1483
380
1103
ijn er in 1971 en voor- begin dit Jaar
naar Zoeterwoude
al in 1972 in vergelijking met voor
gaande Jaren relatief veel belrijven
verdwenen", begint wethouder Lijten
van economische zaken en bedrij
ven zijn relaas in het vele vellen tel
lende antwoord op onze vragen.
De belangrijkste zijn: de Grofsme
derij, de Rotogravure, de Philipsves-
tiging in de Waard, Clos en Leem-
brugge en in 1970 de Leidse Onder
wijsinstellingen. Daarnaast is on
langs bekend geworden, dat de Melk
inrichting „de Landbouw" en de pro-
diuktie-afdeling van de conserven-
fabriek „de Sleutels" Leiden zullen
gaan verlaten.
De afvloeiing van personeel ge
schiedt in de meeste gevallen over
meer dan één Jaar gespreid. Het is
daarom moeilijk het verlies aan ar
beidsplaatsen per jaar afzonderlijk
vast te stellen.
Bij de bedrijven die Leiden zullen
gaan verlaten moet ook het St. Eli
sabeth Ziekenhuis worden genoemd.
Buiten deze gevallen, die de laat
ste tijd de aandacht hebben getrok
ken zijn er echter nog meer min
der opvallende opheffingen of
verplaatsingen geweest of aanstaan
de; genoemd kunnen worden:
Electra Brandt, die nog dit Jaar
naar Valkenburg zal vertrekken.
De Machinefabriek Kasteel, die
is vertrokken.
- Het kantoor van de Stichting
„Zilveren Kruis", dat zeer onlangs
van het Noordeinde naar Noord-
wijk is verplaatst.
- Het Autobedrijf van Blom, dat
naar Zoeterwoude zal gaan.
- De hoofdvestiging van Klinken
berg-Fontein, die naar Leider
dorp is verplaatst.
- Wasserij Spronk aan de Witte
Singel die eveneens naar Leider
dorp is gegaan.
- Brons' plasticifeerinrichting, die
dit Jaar naar Valkenburg is ver
trokken.
- De Groothandel Fa. Van der Hei
de en Zn., die i.vjn. fusie naar
Katwyk is overgegaan.
- De Groothandel in dranken Van
Lafeber, die is opgeheven.
- De Groothandel in tabaksartike
len Fa. Gebr. Dekker, die even
eens is opgeheven.
- De Confectiefabriek Gebr. de
Weerd, die de produktie heeft be
ëindigd en thans alleen de groot
handel voortzet.
- De Conservenlndustrie van Schoon-
dergang, die per februari 1973 ge
heel zal zijn opgeheven.
r zal dan of een versterkte
functie van Leiden ontstaan ten kos
te van de werkfunotie, met alle ge
volgen voor verkeer etc. vandien, of
er zullen nog veel meer werklozen
komen. "Een verre van aanlokkelijk
perspectief", aldus wethouder LIJ ten.
Op dit moment is Lelden voor vesti
ging van kantoren zo slecht nog niet.
Met name voor grote kantoren Is het
Schuttersveld door de nabijheid van
het station zeer geschikt. De kleinere
I kunnen in bijvoorbeeld de Merenwijk
worden ondergebracht. Daar moet
dan eerst wel zijn vastgesteld, hoe het
tracé van de hoogspanningsleidingen
gaat lopen, en op welke afstand i
de hoogspanningsleiding men mag
gaan bouwen. Overigens heeft het
Hoogheemraadschap Rijnland laten
weten wel een laboratorium te willen
vestigen in dê Merenwijk voor mi
lieu-onderzoeken.
ADVERTENTIE
KLOKKEN
Friese Staart
Zaanse- en Sallanders. Echte
antieke Franse en Comtoise
klokken, enz.
Uw specialist met vak-service
d. Water
Haarlemmerstr. 181 - Leiden
Regionaal
Als de Merenwijk en de Steven-
hofjespolder vol zijn, zal Leiden y
geen grond meer over hebben. Toch
zal er ook in de toekomst werkgele-
genheid moeten zijn. Er is maar
één conclusie: in zijn eentje redt
Leiden het niet. Regionale samen
werking is een harde noodzaak. Wet-
houder Lijten: "Het gewest Leiden
is eohter niet alléén een Leids be
lang, maar ook van belang voor dewerking in gewestverband, die
werkgelegenheid van de bevolking de bevolking van de gewestgemeen-
in de omliggende gemeenten. ten van belang ls, snel zal kunnen
Daarom hoop ik, dat de samen- I worden verwezenlijkt".
„Het bedrijfsleven heeft zich nooit erg mogen verheugen ln de
belangstelling van de gemeente Leiden. Ik kan me niet herinneren
dat de afgelopen tien jaar iemand van de gemeente, een raadslid of
een wethouder, uit zichzelf naar een bedrijf is gestapt om te vragen
hoe de zaken lagen, om gewoon belangstelling te tonen".
Voorzitter Sloos van de Leidse vereniging van Industriëlen was
dan ook zeer verheugd toen de commissie economische zaken van de
Leidse raad hem enkele weken geleden kwam vragen om in een ver
gadering iets over de situatie van het Leidse bedrijfsleven te vertel
let was de allereerste keer, dat een wethouder uit zichzelf naaf
ons toekwam", zegt Sloos, die van mening is dat de situatie de laat
ste jaren wel iets verbeterd is door de opening van industrieterreinen
in De Waard en in Zoeterwoude. „De bedrijven die de afgelopen ja
ren zijn vertrokken, hebben de beslissing genomen in de jaren dat
de terreinen nog niet beschikbaar waren. Grondgebrek was één van
de redenen waarom de bedrijven moesten vertrekken. Het argument:
er is geen grond voor uitbreiding, geldt op dit moment niet meer.
Maar ik vrees dat de op stapel staande investeringsheffing straks
rampzalig gaat worden voor Leiden. Waarom zouden bedrijven in
Leiden blijven als ze in andere steden goedkoper terecht kunnen en
er soms, in Emmeloord bijvoorbeeld, financieel worden gesteund?
Arbeidskrachten vinden ze daar ook wel en daarom groeit de lijst
werklozen in Leiden. Overigens geloof ik het idee dat de Leidse werk
lozen helmaal niet willen werken want de bedrijven zitten om ar
beiders te vragen, ongeschoold werk willen ze niet doen, bijstands-
geld is gemakkelijker.
Leiden is ook flink benadeeld ln vergelijking met andere steden,
omdat de stad zo laat industrieterreinen kreeg. De meeste bedrijven
zitten in de binnenstad en als ze weggaan, hetzij door vertrek hetzij
door opheffing, worden ze niet vervangen. De gebouwen blijven leeg
staan want het is niet aantrekkelijk een gebouw te verbouwen voor
twee miljoen en dan van de leefbaarheidscommissie te horen dat
het niet kan. Aan- en afvoer is ook een moeilijke zaak in de bin
nenstad. Andere steden hebben altijd al een industrieterrein gehad,
waar de bedrijven de woonwijken niet hinderen.
KONINGSVELD
"Gelukkig té dit de Kamer van
Koophandel voor Rijnland en niet
voor Leiden alleen. Zonder een aan
tal sterke punten in de regio - bij
voorbeeld Alphen - zou ik het hele
maal niet weten. Leiden en naaste
omgeving - het gebied van het ge
westelijk arbeidsbureau - zijn een
soort noodgebied met een werkloos
heid van 3% pet. Man, dat ls oost-
Groningen".
Dit is een zinsnede uit een ge
sprek met Kamersecretaris Bran
derhorst. Voorzitter Koningsveld, 'n
Leidse industrieel, spitst de zaak op
Lelden toe:
"Het is zoiets als de kip en het ei.
De kip is ziek. Er moet een ei wor
den uitgebroed, maar er ls voer
Het lndustriëeel klimaat in Leiden
is gewoon slecht. Het zal één of
meer generaties duren voordat het
beter kan worden. Op korte termijn
is er weinig te doen. Wij hameren
erop het pakket aan te vullen met
dienstverlenende bedrijven nu de
produktiebedrijven - hoofdmoot in
Leiden - het moeilijk hebben. Er is
onderwijs nodig om een gezond kli
maat te scheppen voor volgende
generaties".
Leiden, bijna 100 Jaar geleden
nog het belangrijkste Industriële
centrum van ons land, kampt met
moeilijkheden. De KvK-top neemt
de oorzaken onder de loep. In het
kort komen die hierop neer
1 De industrie-textiel, conser
ven en grofmetaal - was in handen
van famine's. Dat leek een systeem
voor de eeuwigheid, maar het heeft
verhinderd dat er nieuw bloed
kwam in de bedrijven. Die zijn óf
verdwenen óf filialen geworden van
bedrijven elders. Gevolg: de men
sen, die de besluiten nemen, zitten
elders, hebben geen enkele (emoti
onele) binding met Leiden en kij
ken alleen naar het rendement.
Lelden is nooit een koopmans
stad geweest, maar een produktie-
stad. Het heeft het verschijnsel al
tijd gemist dat het in de handel nog
goed gaat als het bij de produktie
minder is. Er is in de vorm van de
universiteit al voldoende "schrijf
tafel". Daarom is het geen oplossing
om ministerie's hierheen te halen.
Dat is een schijnoplossing, maar
wie schiet er wat mee op? Alleen de
verkeerscongestie zal toenemen. Je
kunt'wel drie Leidse Banen aanleg
gen en dan kom Je er nog niet.
De (grond) politiek van de
gemeente Leiden is nooit geweest
om over naar huis te schrijven.
Het was moeilijk een industriëel
beleid te voeren in een stad met
een tekort aan ruimte en met
bedrijven binnen de wallen, waar
erosie heeft toegeslagen. Het ge
meentebestuur van nu heeft meer
begrip en dat alleen al is al winst
punt.
Is er geen hoop meer voor Lel
den? Koningsveld en Brander-
horst geloven niet in "het einde",
alleen al, omdat Leiden geogra
fisch goed ligt. Wel zijn ze bang.
dat het wetsontwerp investerings
heffing de laatste stoot in de
rug kan zijn. Dat is gebaseerd op
het Rijnmondgebied, maar is voor
de rest van de Randstad rampza
lig. De Kamer is van plan de le
den van de Tweede Kamer hierop
duidelijk te wijzen.
Op de lange termijn dus geen
pessimisme. Eén van de voorwaar
den is wel. dat er een hechte sa
menwerking komt tussen de ge
meenten in deze regio. De Kamer
van Koophandel ls geporteerd voor
een stevig gewest. Het is een ge
meentelijke zaak om uit te ma
ken welke gemeenten samen moe
ten gaan. Koningsveld en Bran
derhorst hebben niet zo erg veel
vertrouwen ln de wil van de ge
meenten en betreuren dat.
Zij vinden het des te erger nu
er plannen zijn om de Leidse re
gio te laten opgaan in een super
gewest Den Haag. Ze zien niets in
zo'n gewest, omdat een probleem
gebied bij een probleem gebied
wordt gelegd. Koningsveld: "Ik
zie niets ln een dokter, die een pa
tiënt met roodvonk en een patiënt
met mazelen samen in bed legt in
de verwachting, dat belden zullen
genezen".
BRANDERHORST
Electra-Brandt gaat van Lelden
naar Rijnsburg. Het schrijft deze
Brand (t) brief
.Leiden is straatarm. Zelfs de
meest noodzakelijke voorzieningen
kunnen wegens geldgebrek niet wor
den uitgevoerd. Door totale afwe
zigheid van een duidelijk beleid wor
den bovendien steeds meer voor
een leefgemeenschap belangrijke
werkgelegenheid- en geldverschaf-
fende industrieën afgestoten.
Zelfs bloeiende, lang gevestigde spe
cifiek „Leidse" ondernemingen, die
behoefte hebben aan uitbreiding,
worden gedwongen de gemeente te
verlaten en elders om te zien naar
een vestigingsplaats. Electra-Brandt,
sinds bijna een halve eeuw geves
tigd aan de Oude Varkensmakrt, is
zo'n typisch in de Sleutelstad ver
ankerd bedrijf, dat in het overleg
met de gemeente geen kansen kreeg
de voorstellen tot modernisering en
uitbreiding te realiseren. En dat,
terwijl de gemeente ter plaatse geen
enkel alternatief plan heeft, of, zo
dat er mocht komen, tot uitvoering
kan brengen.