Moedige houding van prof. Cleveringa
2.25
Bil
lavüna
i Nederland in de Tweede Wereldoorlog (II)
Dof,
kleurloos
haar?
Mvonw
Doorlopend geld achter de hand.
irDaar voel ik wel voor."!
Algemene Bank Nederland
Nederland
moet
milieu in
Vietnam
ter sprake
brengen
fOENSDAG 25 OKTOBER 1972
in Leiden, aan 's lands oudste
universiteit, zouden tien academi
sche docenten, onder wie twee
hoogleraren, uit hun functie ont
heven worden. Een van die twee
M. Meijers. Hij do-
jljteerde burgerlijk recht en inter
nationaal privaatrecht en werd in
ons land en elders als een ge-
y, leerde van uitzonderlijk formaat
jgJ beschouwd. Dat ook hij zijn taak
iou moeten neerleggen, was voor
velen van zijn collega's een on-
?e, dragelijke gedachte, maar geen
5b. hunner werd er misschien per-
er. soonlijker en pijnlijker door ge
in, troffen dan Cleveringa, hoogleraar
In het handelsrecht en het bur
gerlijk procesrecht. Cleveringa had
ln. jij Meijers gestudeerd, Meijers
an. sas in '19 zijn promotor geweest,
dat had hem in zijn gehele carrière
zal sarm gesteund en was hem na
jiarijn benoeming te Leiden "een va-
da derlijk vriend" geworden. Het had
oenioor Cleveringa vanzelf gesproken
a 1st hij Meijers opzocht op de
i ivond van 14 mei waarop de capi
tulatie bekendgemakt was. "Hij
lej*vas heel somber", had Cleveringa
;oen ln zijn dagboek genoteerd,
wj ichter een uiterlijke rust was
^Cleveringa, als meer Noorderlin
gen, een man van sterke emoties.
de herfst van '40 had hij al
(en gevoel "of ik", zo noteerde hij,
u In razernij kan ontsteken en al-
8 es tegen de Duitsers kan doen; ik
ieb er mijn verstand bij nodig
in niet de straat op te lopen en
~"!e eerste de beste op zijn gezicht
«je slaan". Zwaar drukten hem de
ijdsomstandigheden, maar toch
zo zwaar of in zijn krachtige
zuivere persoonlijkheid die
rars was van effectbejag, bleef zijn
oner lijk optimisme onaange-
ast.
[ij had, in diepste wezen, een
jnnige natuur. Zijn vrouw, de
ordate en gevoelige Hiltje, dacht
voelde als hij; er waren drie
ochters.
februari '39 was Cleveringa de
in (voorzitter) geworden van de
uridische faculteit. Hij had al in
'40 veel contact met
Dllega's uit die faculteit: Telders.
Asbeck en vooral R. D. Kolle-
wier rechtgevoel even ge-
wetst was als het zijne. Want
iet recht (hij schreef het bij voor-
met een hoofdletter) was voor
Sevringa niet een stelsel van ab-
Iracte formules, maar de onont-
eerlijke en zegenrijke norm van
maatschappelijke werkelijkheid,
n visioen van een groot licht",
ïi hij in september bij de her-
atting der colleges.
oktober ontvingen alle
«idse hoogleraren de Ariërverkla-
log. Drie dagen later wilde de
lemische senaat zich beraden
aefrer een collectieve weigering om
hatelijke afstammelingsformu-
(ren in te vullen. Procureur-ge-
al van Genechten, die ver-
oedelijk door de pro-Duitse
jaéoogleraar J. J. Schrieke gewaar-
b« huwd was, verbood die zitting,
verbod werd gerespecteerd en
stemming werd onzeker. Mede
Wens "de regering" (het college
secretarissen-generaal) ging
president-curator, mr. A. van
'llï Sande Bakhuyzen, burgemees-
iflr van Leiden, op invulling aan
togen. Men kon er, zei deze, een
levi otest aan toevoegen; dat zouden
secretarissen-generaal ook
aag zien. Dat betoog werd door
everinga en Telders verworpen.
jet een aantal gelijkgezinden
Iden zij afgesproken dat zij bij
weigering zouden volharden
zoals vertrouwd werd, de tota-
ADVERTENTIE
p
in 21
light- proof
tinten
herstelt
de kleur
van uw
haar.
tlakon voor
2 a3 behan
AaeHklnur-
delingen
lavona is 'n
WelJa-produkt
BETER DAN
Vandaag een tweede artikel
nit het boek "Mei *40-Maart '41",
het vierde deel van de serie "Het
Koninkrijk der Nederlanden in
de Tweede Wereldoorlog", ge
schreven door dr. L. de Jong,
directeur van het Rijksinstituut
voor Oorlogsdocumentatie". Na
de houding van het Nederlandse
bedrijfsleven in de eerste oor
logsdagen, waarover we gisteren
een artikel publiceerden, van
daag de feiten over de moedige
houding van de Leidse hoogle
raar professor Cleveringa, die
het ondanks de Duitse be
zetting aandurfde om fel ver
zet aan te tekenen tegen de
'ariërverklaring' die de Duitsers
wensten. Morgen het laatste ar
tikel uit het boek van De Jong
handelend over "De Telegraaf".
Ie groep weigeraars vijf-en-twintig
van de drie-en-zeventig Leidse
hoogleraren zou omvatten. Een
paar dagen later waren de vijf-
en-twintig evenwel tot achttien
geslonken, "de vrouwen dringen
hun mannen tot tekening; de
mijne", schreef Cleveringa, "hoort
tot de moedigen". Allen vulden
tenslotte de formulieren in, zij het
dat zestig hunner er een door
Telders opgesteld protest aan toe
voegden.
Het afbrokkelen van het verzet
had Cleveringa diep aangegrepen.
Zelfverwijt ging hem kwellen: had
hij desnoods niet als enige het in
vullen van de Ariërverklaring
moeten weigeren? Geen tweede
keer zou hij nalaten te doen wat
zijn geweten hem voorschreef en
waartoe zijn hard hem drong!
Werd Meijers inderdaad ontslagen,
dan zou hij publiekelijk proteste
ren. Dat deelde hij aan Telders
mee. "Laat mij het doen", zei Tel
ders, "ik ben ongetrouwd". Cleve
ringa weigerde: hij was de decaan
der faculteit, het was zijn taak,
als decaan. Deze en gene hoorden
van zijn voornemen, ook in krin
gen der studentn. en op zaterdag
morgen 23 november kwamen twep
bestuursleden van de faculteitsver
eniging van de studenten in de
rechten hem meedelen dat de stu
denten besloten hadden om, als de
Joodse docenten er uit gingen, en
kele dagen lang in staking te
gaan. Dat besluit had Cleveringa's
hartelijke instemming.
Dinsdagmorgen om tien uur zou
Meijers college moeten geven. Cle
veringa zou die colleges overne
men en het eerste college-uur zou
hij aan zijn protest wijden. Zon
dagmiddag rangschikte hij er de
aantekeningen voor, maandag
schreef h(j de tekst, 's Maandags
avond' (wij volgden zijn dagboek)
"zat ik met Hiltje alleen in de
huiskamer. Wij zaten elk aan een
andere zijde van de grote tafel,
tgenover elkaar; het theeblad
stond naast haar. Het was een
laatste avond van stil huiselijk
geluk; maar er was een grote
ernst in ons beiden. De zenuwach
tige opwinding was uit mij; maar
ernstige, welberaden zekerheid was
er voor in de plaats gekomen. Ik
wist wat mij te doen stond; maar
ik wist ook dat ik gevaar ging lo
pen. Ik begreep dat, als ik weg
moest, Hiltje en de kinderen veel
te lijden zouden krijgen; dus was,
wat ik ging doen, niet alleen mijn
zaak maar ook de hare. Ik had
haar gezegt dat ik zou gaan spre
ken, en zij had dit gebillijkt; maar
ik had haar niet gezegd wat ik
wilde gaan zeggen. Ik vond het.
toen wij daar zo samen zaten,
mijn plicht haar dit te vertellen:
en ik las haar mijn aantekenin
gen voor. Toen ik geëindigd was,
stond zij op, liep om de tafel
heen naar mij toe, sloeg haar ar
men om mij heen en zei met tra
nen ln de ogen: "Ze nemen Je
vast als Je dit gaat zeggen, de el
lendelingen". Maar na een kort
ogenblik van stilzwijgen: "Maar
als Je meent dat het Je plicht is,
moet Je het doen".
Hij begon met het briefje voor te
lezen dat Meijers ontvangen had.
Een nadere qualificatie daarvan
achtte hij onnodig, het enige wat
hij begeerde was, zei hij, de Duit
sers "uit het gezicht en beneden
ons te laten en uw blik te richten
naar de hoogte waarop de lichten
de figuur staat van hem wien
onze aanwezigheid hier geldt":
Meijers de geleerde, "welke een
macht die op niets dan enkel
zichzelf kan steunen, hier na een
dertigjarige werkzaamheid achte
loos terzijde schuift". Toen kwam
hij over de mens Meijers te spre
ken:
ongewoon doceertalent, en hoogle
raar die niet ook de hoofden tot
werken en denken heeft gebracht
van de duizenden die hij is voor
gegaan, maar die er tevens, zon
der dat ooit de minste uiting van
populariteitsgewin bij hem waar
genomen is kunnen worden, de
harten van allen heeft veroverd".
Soms was er een begin van ap
plaus in de zaal Cleveringa
dempte het met een ongeduldig
handgebaar. Hij kwam tot zijn
slot:
"Het is deze Nederlander, deze no
bele en ware zoon van ons volk.
deze mens, deze studentenvader,
deze geleerde dien de vreemdeling
welke ons thans vijandelijk over
heerst, "ontheft van zijn functie'"
Ik zeide u, niet over mijn gevoe
lens te zullen spreken; ik zal mij
er aan houden, al dreigen zij als
kokende lava te barsten door al
de spleten welke ik bij momenten
de indruk heb dat zich, onder de
aandrang daarvan, in mijn hoofd
en hart zouden kunnen gaan ope
nen.
Maar in de faculteit die blijkens
haar doelstelling gewijd is aan de
betrachting der rechtvaardigheid,
mag toch deze opmerking «niet
achterwege blijven: in overeen
stemming met Nederlandse tradi
ties verklaart de Grondwet iedere
Nederlander tot elke landsbedie-
ning en tot de bekleding van elke
waardigheid en elk ambt benoem
baar en stelt zij hem, onafhanke
lijk van zijn godsdienst, in het
genot van dezelfde burgerlijke en
burgerschapsrechten. Volgens arti
kel 43 van het Landoorlogregle
ment is de bezetter gehouden, de
landswetten te eerbiedingen sauf
empechement absolu (behoudens
volstrekte verhindering). Wij kun
nen het niet anders zien dan dat
er geen de minste verhindering
voor onze bezetter bestaat, Meijers
te laten waar hij was. Dit impli
ceert dat de wegdringing van zijn
plaats op de wijze waarvan ik u
mededeling heb gedaan, en de
soortgelijke maatregelen die ande
ren hebben getroffen.door ons
slechts als onrecht kunnen worden
gevoeld. Wij hadden gemeend,
hiervoor gespaard te mogen en te
zullen worden. Het heeft niet zo
mogen zijn. Wij kunnen, zonder
in nutteloze dwaasheden te ver
vallen welke ik u met klem moet
ontraden, thans niet anders doen
dan ons buigen voor de over
macht".
Cleveringa wist dat een studenten
staking op handen was. Het leek
hem verstandig die "waarschu
wing" in te lassen (dan stond hij
veel sterker tegenover de Duitsers
als ze hem gingen verhoren)
een "waarschuwing" waarvan hij
vertrouwde dat zij geen enkel ef
fect zou hebben. Daar hield hij
ook rekening mee want hij kon
digde aan dat hij pas over negen
dagen zijn eerstvolgend college
zou geven. "En inmiddels", aldus
zijn laatste woorden, "zullen wij
wachten en vertrouwen en hopen;
en steeds -in onze gedachten en
onze harten het beeld en de ge
stalte en de persoonlijkheid vast
houden van wie wij niet zullen
kunnen aflaten van te geloven dat
hij hier behoort te staan, en zo
God het wil, weer zal keren".
Hij had gezegd.
Het was even stil. Toen klonk er
een luid, lang aangehouden ap
plaus. Midden in de zaal zette een
student het Wilhelmus in. Men
zong, menigeen terwijl hem of
haar de tranen over de wangen
stroomden, het eerste couplet,
daarna het zesde, "en de smeekbe
de, de tyrannie te mogen verdrij
ven "die mij mijn hart door
wondt", werd", aldus Cleveringa,
"een vol klinkende, hoog verheven,
ernstige, plechtige psalm als. in
mijn oren, zelden eerder". Zijn
collega van Bemmelen schoot hem
aan en vroeg om de tekst; hij zou
hem, zei van Bemmelen, graag
nog eens lezen. Cleveringa gal
hem de beschreven velletjes; hij
wilde ze wel terughebben, voegde
hij er aan toe, om er zich bij de
Duitsers op te beroepen. Presi
dent-curator van de Sande Bak
huyzen belde op: de studenten
zouden in staking gaan, kon Cle
veringa hen daarna niet weerhou
den? Cleveringa weigerde. "Opge
lucht en rustig" liep hij naar
huis. Voor zijn vrouw arriveerde
er een bloemstuk van Telders, zelf
kreeg hij van zijn oudste dochter
die pas veertien jaar geworden
was, een zelfgekochtje begoniaatje
dat ze mij gaf met eerst een stra
lend gezichtje en toen terwijl ze
haar armen om mij heen sloeg, een
snikkend gehuil, 's Avonds kwam
eerst een inspecteur van politie
langs die in opdracht van procu
reur-generaal van Genechten de
tekst van Cleveringa's toespraak
in beslag nam. Hij kreeg de velle
tjes mee die mevrouw Cleveringa.
zonder dat de inspecteur iets
merkte, in alle haast bij van
Bemmelen ophaalde wiens woning
een verbinding had met die van
de Cleveringa's. Na de politieman
ADVERTENTIE
Als u een ABN Plan-Krediet afsluit, hebt
u doorlopend geld achter de hand zonder
dat het u een cent kost.
U mag zelf weten hoe en wanneer u het
Plan-Krediet wilt besteden.
U kunt er een kleuren TV, ee
caravan of dat leuke vis-bootje
voor kopen.
U kunt het gebruiken voory
die onverwachte garage-
of tandartsrekening,
voor het opknappen
van uw huis, voor
een vakantie.
U kunt profiteren
van die voordelige
aanbieding, want
wachten op het einde van de maand of op
uw tantième hoeft niet meer.
U kunt het overeengekomen bedrag van
uw Plan-Krediet ineens of in gedeelten
opnemen. U kunt het ook rustig laten staan
tot u het nodig hebt.
Zo hebt u altijd wat geld achter de
hand, zonder steeds opnieuw een
kontrakt te hoeven afsluiten.
En het mooie is: u begint
voor ABN Plan-Krediet
pas rente (1% per maand)
te betalen als u geld
opneemt. ABN Plan-
Krediet geeft u een
financiële reserve die
u geen cent kost!
Be heb geea rekening bij de Algemene Bank Nederland. LD 2
Adres
In ongefrankeerde envelop opzenden aan: Algemene Bank Nederland,
Antwoordnummer 3502, Amsterdam.
Prof. mr. R. P. Cleveringa
verschenen nog Meijers en zijn
vrouw. Cleveringa was moe.
"Slaap de slaap des rechtvaardi
gen", zei Meijers ten afscheid.
"Ik sliep die nacht heerlijk en
rustig".
Dinsdagmiddag 26 november was
de studentenstaking in Leiden na
genoeg algemeen. Verscheidene
hoogleraren begonnen aan het
eind van de ochtend hun college,
voor weinig toehoorders overigens,
met een woord van protest tegen-
het ingrijpen van de bezetter.
Cleveringa werd op donderdag 28
november gearresteerd. Hij werd
verhoord aan de hand van zijn
tekst die van Genechten, zo deel
de deze in de vergadering van
Tenkink en de procureurs-gene
raal mee, "onmiddellijk naar de
Siohgrheitspolizei (had) doorge
zonden". Cleveringa verdedigde
zich rustig en vastberaden: de be
zetter had, zei hij, het volkenrecht
overtreden en hij, Cleveringa, had
geenszins tot verzet aangespoord:
"Ik heb immers ook gezegd dat
wij voor geweld moeten bukken".
Eén verhoor werd voldoende
geacht. In de Cellenbarakken te
Scheveningen werd hij goed be
handeld. Na acht maanden werd
hij vrij gelaten.
Wij keren, wat Cleveringa's toe
spraak betreft, nog even naar het
ogenblik terug waarop deze. on
middellijk na het uitspreken van
zijn tekst, de velletjes met zijn
woorden aan zijn collega van
Bemmelen gaf. Van Bemmelen
had daar niet op eigen initiatief
om gevraagd maar op verzoek van
een student, A. B. J. Koch. Beiden
waren van mening dat de tekst
vermenigvuldigd moest worden.
Koch nam de velletjes mee en
reisde naar Den Haag; de vrou
welijke repetitor met wie hij daar
een afspraak had, tikte op haar
schrijfmachine zes kopieën. Van
Bemmelen kreeg 's avonds vroeg
de oorspronkelijke tekst weer
thuis. Koch mobiliseerde een
groep studenten en liet die ln zijn
kamer op enkele schrijfmachines
's avonds en 's nachts de tekst
opnieuw kopiëren, "er waren ke
rels bij", vertelde hij ons later,
"die nauwelijks typen konden.
Veel flessen bier kwamen er aan
te pas. 's Morgens om vijf uur
had Koch een kleine vijftig exem
plaren in handen. Die werden aan
alle faculteitsbesturen en alle be
sturen van studentenfaculteitsver-
enigingen in den lande toegezon
den. Eén tekst hield Koch achter
en toen Telders hem de volgende
ochtend om exemplaren vroeg
voor alle leden van de Hoge Raad,
moest hij nieuwe kopieën laten
maken. Nu mobiliseerde hij tien-
meisjesstudenten, "die heb ik thee
gegeven". Zeventien teksten gin
gen naar de Hoge Raad uit. "St.
Nicolaas" werd als afzender op de
brief vermeld.
De dagbladpers ontving op 26 no
vember instructie, te zwijgen over
wat zich in de universitaire wereld
afspeelde. Het enige blad dat er
een kort commentaar aan wijdde,
was Het Liberale Weekblad: het
sprak 'de vurige wens" uit, "dat
verdere maatregelen van dezelfde
aard als de tha*-s genomene mo
gen uitblijven".
Velen die Cleveringa's tekst ont
vingen. maakten weer eigen ko
pieën en spoedig waren honderden
exemplaren van zijn toespraak in
omloop. Zü sterkten menigeen bij
het ingaan van de eerste bezet-
tlngsw Inter.
Congres
Nijmegen
NIJMEGEN Het congres Eko-
cide in Vietnam, dat de afgelopen
dagen in Nijmegen is gehouden
door de Brede Vietnam Beweging
Nijmegen en de Studentenbond So
ciale Geografie heeft een verklaring
aan de Nederlandse regering ge
stuurd. Daarin doen de deelnemer*
een dringend beroep op de rege
ring om de gevolgen die de Ame
rikaanse bombardementen en actie*
met ontbladeringsmiddelen voor de
Vietnamese mensen en voor de
planten- en dierenwereld hebben,
aan de orde stellen. Verder vragen
zij om technisch en financiële
steun voor het herstel en instand
houden van de dijken, sluizen en ir-
rigatiewerken in Noord Vietnam, de
vestiging van een informatiebureau
v^n de Voorlopige Revolutionaire
Regering van de Republiek van
Zuid-Vietnam toe te laten en de be
trekkingen met de Saigon-regering
te verbreken. Ook wil het congres,
dat de Nederlandse regering de De
mocratische Republiek Vietnam er
kent, en in het algemeen een bij
drage levert tot het stopzetten van
de bombardementen in Indo-China,
tot de terugtrekking van alle Ame
rikaanse troepen uit Zuid-Vietnam
en tot de zelfbeschikking voor de
volkeren in Vietnam, Laos en Cam
bodja. Het congres is vooral erg
geschrokken van de vernielingen dia
de Amerikaanse biologische oorlog
voering heeft aangericht in het pa
troon van betrekkingen tussen mi-
kro-organismen, planten, dieren en
de mens. Voor de bevolking leidt dit
tot geboortemisvormingen en tot de
vernietiging van de agrarische be-
staansbronnen. De gevolgen daar
van zullen nog generaties lang merk
baar zijn.
Het congres veroordeelt het optre
den van de regering van de Verenig
de Staten in Indo-China met kracht
vooral ten aanzien van de ékocide
(verstoring van de betrekkingen,
mens en dier). Het spreekt vooral
zijn afkeur uit over de wetenschap
pelijke kennis die in dienst wordt
gesteld van deze vernielingen en
over Nederland, dat via zijn lid
maatschap van de NAVO. betrok
ken is in de oorlog in Indo-China,
