Dient er een verhouding te
zijn tussen kerk en staat?
QBBBQSB2I
Heeft overheid taak tegenover kerken
Kerkdiensten Leiden en omgeving
ZATERDAG 21 OKTOBER 197}
De vraag naar de verhouding van Kerk en Staat is door de eeuwen heen een actuele
vraag geweest en ze is het tot in onze tijd gebleven. In het bijzonder in ons land is
deze vraag van ogenblikkelijk belang sinds artikel 185 uit de grondwet is geschrapt, in
welk artikel de financiële betrekkingen tussen de Nederlandse overheid en een aantal
kerken die er aan het begin van de vorige eeuw in ons land waren, was vastgelegd. In
een aparte wet zullen deze financiële verhou dingen nu moeten worden geregeld. Maar
hoe? Dat is de vraag waarom het gaat en waarover een komende regering zal hebben
te beslissen.
De redactie van "Wending". 1
maandblad voor evangelie en c
tuur heeft gemeend goed te doen
bijna geheel het septembernummer
aan te wijden en ze laat daarin
sen met allerlei verschillende
ningen aan het woord. Dit
is dus bedoeld opdat de lezers
over zouden kunnen nadenken of
wel een financiële band tussen Kerk
en Staat zou moeten zijn en wanneer
men op die vraag een bevestigend
antwoord geeft, hoe men zich dan
deze verhouding indenkt. Zoals be
kend heeft de vorige regering voor
gesteld de som die nu Jaarlijks op de
begroting staat en welke sinds het
begin van de vorige eeuw nagenoeg
niet verhoogd is, af te kopen met
een bedrag in eens. Daartegen zijn
vanuit de kerken bezwaren gerezen.
De voornaamste waren wel dat door
de sterke devaluatie van ons geld,
de bedragen reeds waren terugge
bracht tot een fractie van wat ze oor
spronkelijk betekenden. Als er een
andere regeling komt. dan dienen de
bedragen te worden verhoogd. De
kerken die er direct bij betrokken
zijn, zijn niet erg gesteld op die voor
gestelde afkoopregelingen. De over
heid heeft een taak voor de sa
menleving in haar geheel. Van alles
wordt daarom tegenwoordig gesub-
sidiëerd. Behoren de kerken dan niet
tot die samenleving? Hebben ook
zij niet een bepaalde plaats in het
maatschappelijk bestel van ons
volk? Behoren de kerken niet tot de
„basis-gemeenschappen" van ons
volk? Dit is in het kort het verweer
van de kerken tegen een afkooprege
ling, waarbij Kerk en Staat in ons
land dan voortaan helemaal los van
elkaar zouden komen te staan.
"Het vraagstuk van de verhouding
van Kerk en Staat in de westelijke
wereld is eeuwenlang gekenmerkt
door botsende pretenties." Aldus
prof mr J. v.d. Hoeven in het Wen
dingsnummer (bl. 331). Door heel
de geschiedenis van West-Europa
kunnen we dit waarnemen en dat
niet in één land, maar in alle. We
zullen ons bij het nadenken over de
verhouding van Kerk en Staat ook
moeten blijven herinneren de
waarschuwing van prof. dr. .C W.
Mönnich, dat de twee woorden waar
om het hier gaat, abstracte begrip
pen zijn (bl.340) Ze krijgen gestalte
in een bepaalde kerk (in ons land
zelfs zeer vele) en in een bepaalde
staat. Wamieer we dan ook zo de
landen van West-Europa nagaan
(om daarbij alleen maar te blijven)
ligt de verhouding in ieder land weer
anders. Dat is het gevolg van de ge
schiedenis van de staat en de ge
schiedenis van de kerken in dat
land. Die is overal weer anders ge
weest. Trouwens ook in de landen
van Oost-Europa is de verhouding
van land tot land verschillend, hoe
wel men daar een officiële scheiding
van Kerk en Staat pretendeert.
Drie gedachten
In de verhouding van Kerk
Staat zijn er in hoofdzaak drie ge
dachten naar voren gekomen, nl. die
van de kerkstaat, van de staatskerk
en tenslotte die van de volledige
scheiding van Kerk en Staat. Wan
neer we beide door een cirkel voor
stellen, dan ligt bij de kerkstaat de
cirkel van de Staat binnen die van
de Kerk. De gedachten van de Kerk
zijn bepalend ook voor de Staat.
Het hoogtepunt van deze* visie ligt
in de Middeleeuwen, toen vanuit
Rome heel veel in de wereld werd
beslist. Dit heeft echter maar kort
geduurd en het is ook nooit hele
maal tot de toepassing van dit be
ginsel gekomen. Dit Jaar herdenken
de Finnen dat het acht eeuwen ge
leden is dat zij zich tegen de preten
ties van de toenmalige paus heb
ben verzet. Toen in het begin van de
14de eeuw er twee pausen kwamen,
één in Rome en één in Avignon was
het in de praktijk helemaal met de
ze pretentie gedaan, hoewel de ge
dachte op zich zelf is blijven voort
leven.
Bij de staatskerk is de cirkel van
de Staat de grootste en daarbinnen
ligt de cirkel van de Kerk. Dat werd
reeds duidelijk toen de paus
in de Avignon zetelde en in feite een
ledepop werd van de Franse konin
gen. Na de Reformatie hebben we
overal staatskerken zien ontstaan.
overheid heeft de belangrijkste
beslissingen ook in de kerk. In ons
land kon er noch een generale, noch
een provinciale synode worden ge
houden, zonder dat de overheid
daartoe haar toestemming gaf. Zo
is ook de synode van Dordrecht 1618/
19 gehouden. Het was niet alleen
kerkelijke zaak waarom het
ging, maar eveneens een staatszaak.
En zo hebben we ook de Statenbij
bel gekregen. De staatskerkgedach
te is bezig helemaal te verdwijnen,
hoewel ook deze gedachte toch wel
weer zal blijven leven.
De gedachte van een volledige
scheiding van Kerk en Staat kun
nen we dan worstelen met twee
cirkels die elkaar raken, dat na
tuurlijk wel, maar die verder een
eigen bestaan naast elkaar hebben.
Ze gaat uit van de neutrale staat,
die verdraagzaam moet staan te
genover alle geestelijke gemeen
schappen welke zich op haar grond
gebied bevinden en die ze alle op
gelijke wijze moet behandelen. Nu
zijn er in de loop van de historie
allerlei tussenvormen geweest en
ook nu zijn die er nog. Nooit, tot nu
toe, zijn de drie grondvormen van
de verhouding tussen Kerk en Staat
absoluut in praktijk gebracht, zelfe
Samenleving
In de Institutie van Calvijn vin-
;n we gedachten (om bij het beelcj
te blijven) dat de cirkels van Kerk
Staat gedeeltelijk over elkaar
vallen. Er is een terrein waar zowel
de Kerk als de Staat een bepaalde
zeggenschap heeft en waar deze bei
de zich met elkaar zullen moeten
verstaan voor het zo goed mogelijk
functioneren van de samenleving.
Of dit gezamenlijk segment groter
dan wel kleiner is, daarover kan
van gedachten verschillen,
r ons lijkt dat dit ook voor onze
tijd nog de meest reële gedachte is.
Zo pleit ook ds. C. Blomaard in
Wending", samen met de kerken
die betrokken zijn bij het voorma
lige art. 185 van de grondwet, voor
verhouding van Kerk en Staat,
waarbij de financiële band niet he
lemaal wordt losgekoppeld. Een con
flict-situatie tussen Kerk en Staat
gevaarlijke kanten kunnen heb-
en daarom: "een samen
gaan van politici, wetenschappers
geestelijke leiders in een lang
volgehouden poging om met elkaar
menselijke cultuur leefbaar te
houden voor de komende
Hij gaat
kerken in
element
dus van uit dat de
land een wezenlijk
i onze "cultuur"
daarom, evenals andere instel
lingen, ook aanspraak mogen ma
ken op een staatssubsidie. Hij stelt
dat ook in het heden de kerken en
hun opvoeding van een deel van
volk, een positieve bijdrage bie-
aan het geestelijk, maatschap
pelijk en culturele leven in Neder
land".
Tege ns ta ndera
Een gravure van de kerk in Noordwijkerhoutdie omstreeks
1573 werd venooest en slechts gedeeltelijk werd herbouwd.
(Uit: "Langs de ooide Zuid-Hollandse kerken")
subsidieert, zij ook controleert en
dit houdt beperkingen in voor de
vrijheid van de kerk. Het kamerlid
PvdA v.d. Sanden (KVP) keert zich
tegen de leuze dat godsdienst een
prlvé-aangelegenheid is, welke leus
door veel voorstanders van de af
koopregeling wordt gehanteerd.
"Geloofsbeleving is een persoonlijke
zaak, maar daarmee is het laatste
woord niet gesproken. De gevolgen
van die geloofsbeleving kunnen en
moeten de samenleving als geheel
raken". De Kerk is er, volgens hem,
niet uitsluitend voor elk belijdend
lid van een kerkgenootschap en de
Staat heeft een onmiskenbare op
gave voor het geheel van de sa
menleving. Bij hem vinden we de
gedachten van Calvijn, de twee cir
kels die gedeeltelijk over elkaar val
len, ook weer terug.
Dat dit pleidooi in "Wending"
niet onweersproken kon blijven,
spreekt vanzelf. Het kamerlid H. M.
Franssen (PvdA) schrijft als kerk
lid en als man die in de Tweede
Kamer een man die een dubbele
verantwoordelijkheid draagt. Het
lijkt hem onjuist en zelfs mislei
dend wanneer het godsdienstig be
leven gelijk wordt gesteld met an
dere uitingen van geestelijk en cul
tureel leven. Het wezenlijke karak
ter van de godsdienst is een geheel
andere. Voor hem is het de vraag
"of het wezenlijk werk van de kerk
mensen winnen voor de bood
schap van het evangelie moet
worden gesubsidieerd". Hij weet niet
wat hij beginnen moet met de
"geestelijke basisgemeenschap", wel
ke door zijn eigen N.H. Kerk in haar
adres aan de Tweede Kamer wordt
gehanteerd. Ook de humanist dr. J.
P. van Praag vindt hier alle subsi
die door de overheid ongewenst
wanneer het gaat om beleving, ver
dieping en verkondiging van de
levensovertuiging. Maar, wanneer
het gaat om "dienstverlening aan
de samenleving", dan zou hij een
ruimere subsidiëring van de acti
viteiten van godsdienstige en gees
telijke genootschappen willen. Ook
het kamerlid mr. W. Aantjes, voor
zitter van zijn A.R. fractie, keert
zich tegen algemene subsidiëring.
De kerk heeft nu eenmaal een eigen
aard als openbaring van het li
chaam van Christus. "De kerk is
geen instelling tot openbaar nut".
En laat men weten zo waar
schuwt hij dat, als de overheid
Politici en kerken
De komende maand zal er te
Driebergen een conferentie zijn van
kamerleden, mensen uit de kerken
en deskundigen over de vraag of de
staat van de kerken af is door een
afkoopregeling van de tot nu toe
verstrekte subsidie aan sommige
kerkgenootschappen. Overigens be
hoeft de regering daarover zich niet
veel zorgen te maken, want ook al
zou zulk een afkoopregeling er in
het geheel niet komen, het uit te ke
ren bedrag aan de kerken wordt
toch al steeds minder waard, zodat
het tenslotte te verwaarlozen zal
zijn.
In het nummer van "Wending"
komen allerlei principiële punten
Geloven doe je in de kerk
Dat zegt men weieens: gelo
ven doe je in de kerk. Wanneer
iemand beweert, dat hij iets
niet helemaal zeker weet: ik
geloof van wel.
Geloven heeft voor het ge
voel van een heleboel mensen
kennelijk met de kerk te ma
ken. Maar ik voel me toch nooit
zo happy, wanneer iemand er
op deze manier over praat. Wat
bedoelt hij dan eigenlijk? Met
dat woord "geloven"? Bedoelt
hij wat de kerk bedoelt? Of
wat hij denkt, dat de kerkmens
ermee bedoelt?
Ik stel die vragen met temeer
onrust, omdat het meer dan
eens zo wordt geformuleerd:
geloven doe Je in de kerk, maar
hier moet Je het zeker weten.
Woord van
bezinning
Hoe komt men daaraan? Uit
de bijbel en uit allerlei kerke
lijke geschriften kan Je dan
wel gaan aantonen, dat dit he
lemaal fout is, om het zo te
zeggen. Dat geloven daar (in
die kerk en in die bijbel Juist
zeker weten betekent. Zelfs heel
erg zeker weten. Zo zeker, dat
niemand Je ooit omver praat,
al zou hij (bij wijze van spre
ken) kunnen aantonen, dat
het andersom is.
Maar, als ik dit allemaal nog
weer eens onderstreep, dan ben
ik er niet. Dan ben ik nog niet
uit de vraag: waarom zeggen
de mensen, dat dan toch iede
re keer weer geloven doe Je
in de kerk. Als ze bedoelen:
daar kopen we nu niets voor.
Daar schieten we hier niets
mee op.
Dan krijg ik het akelige ge
voel, dat men de kerkmens niet
serieus neemt, met zijn "gelo
ven". Natuurlijk zou dat in
theorie nog wel kunnen komen,
doordat de kerk een soort ge
heim-taal spreekt, woorden ge
bruikt. die daarbuiten, in het
gewone leven, een andere bp.
tekenis hebben. En dat er
daardoor een hardnekkig mis
verstand bestaat.
Maar het kon ook weleens
zo wezen, dat de kerk daar zelf
aanleiding voor geeft. Dat ze
in haar geloven niet serieus
genomen wordt, omdat er er
gens iets niet klopt. Met dat
geloven. Met de praktijk van
het geloven. Dat de woorden
niet kloppen met de daden. En
dat "geloven" ook in de kerk
voor heel wat mensen helemaal
geen zeker weten betekent.
Maar wat anders.
Bij voorbeeld: hopen, dat
het zo is, want wat weet Je nu
helemaal zeker als het over ge
loven gaat. Of: geloven als een
soort theorie, waarmee Je in
de praktijk nu eenmaal niets
begint; voor daar buiten geldt
dat helemaal niet.
En dan is het helemaal geen
wonder, dat "geloven" naar de
kerk verwezen wordt, als een
bezigheid, waarmee ze daar
hun tijd verdoen. Als iets, waar
een weldenkend en welhande-
lpnd mens zioh beter maar niet
mee bezig kan houden.
En dan is het zeker, dat de
geloofwaardigheid van de
kerk daarmee enorm onder
mijnd wordt. Door die kerk
zelf.
En dan wilt u van mij wel
geloven, dat ik dit een onge
looflijk verdrietige zaak vind.
En dat ik steeds meer mee ga
voelen met die mensen, die
zeggen: geloven kan Je eigen
lijk veel beter buiten die kerk.
En dan zal er wel weer
iemand zijn, die meent, dat ik
ook al tot het gilde behoor, van
hen, die het leuk vinden om te
gen die kerk te trappen. Om
zich tegen haar af te zetten.
Laat die dan weten, dat ook dit
mij onnoemelijk veel zeer doet.
En dat ik dit daarom hier aan
de orde stel. Al weet ik niet, of
wel gelezen wordt, wat in de
ze rubriek geschreven wordt.
D. de Heer,
Jeugdhavenpredikant,
Leiden.
KERST-INNS
Bij het oecumenisch radiopasto- groot mogelijk aantal mensen van
belang, dat de zakelijke gegevens,
over de plaatselijk te organiseren
kerst-inn (s) zo spoedig mogelijk op
gegeven worden aan het oe
nisch radiopastoraat, Oranjelaan 8
te Hilversum (tel. 0215015555).
te Hilversum wordt
werkt aan de overkoepeling van de
kerst-inns, die ook dit jaar weer in
veel plaatsen gehouden gaan wor
den. Het is voor een goed functione
ren van de kerst-inns voor een zo
na te denken. Dient er een ver
houding te zijn tussen Kerk en
Staat en zo ja, welke moet deze
dan wezen? Heeft de overheid, in
verband met het geheel van de sa
menleving, ook een taak tegenover
de kerken? De kerken hebben het
evangelie te prediken. Kunnen zij
die opdracht vervullen, zonder dat
zij het geheel van de Nederlandse
samenleving op het oog hebben?
Hier grijpen allerlei dingen in elkaar
en ze zullen ook in de toekomst in
elkaar blijven grijpen, zodat de
gedachte van een absolute schei
ding van Kerk en Staat als een
onmogelijke moet worden afgewe-
S. M. J. HULSBERGEN.
Door insiders wordt het als
voordeel beschouwd dat er geen per
manente landelijke organisatie be
staat voor het overkoepelen van
de laatste Jaren in toenemende i
te gehouden, zgn. kerst-inns, waarin j
een gastvrij onthaal wordt geboden
aan het eind van het Jaar met da
gen vol knusse huiselijke gezellig- J
heid. Een gestroomlijnde centrale
aanpak moet immers wel
voorbijgaan aan plaatselijk te ont
dekken mogelijkheden. Evenals v
rige Jaren heeft het oecumenisch r
diopastoraat te Hilversum aangebo
den handreikingen te doen ter be
vordering van dit laatste. Deze 1
langeloze medewerking maakt het
mogelijk op eenvoudige, weinig
kostbare wijze te zorgen voor lan
delijke coördinatie en voorlichting.
ds L. J. Ca-
el Waddlnxveen.
Marekerk 10.30 u
lagel.
Maranathakerk 10
lof 6.30 u ds H. J.
Konlngskerk 10 uu
Bethlehemkerk 10 uur ds G. C. Post
Vredeskerk 10 uur ds A. J. Lam
ping.
Eglise Wallonne 10.30 uur pasteur D.
Ribs.
Ver van VrlJz. Hervormden (Aula
Asserstraat 1). 10.30 u ds M. J. Wagen
voorde.
Acad. Ziekenhuis 10 uur ds J E.
Brederveld.
Dlaconessenhuis 10.30 uur ds H. W.
Hemmes.
Jeugdkerk Vredeskerk 10 u mejuf.
A. M. Lagerwerf.
Jeugdkerk „De Goede Herder" v.m.
10.30 u de heer A. Faas.
Oecumenische werkplaats (Jan-
vossensteeg 17). 11.16 uur Samenkomst
Gemeenschap van Kerken (Meren-
wijk) 10 uur Oecumenische dienst
ds Hortensius 6
J. Schelhaas.
del6tegracht) 10 uur dhr Dikke®.
Nieuwe Apotollsche Kerk (Hoge -
Rijndijk 24) 9.30 en 4 uur (donder-
Geref. (jrem. In Nederland (Konlngs
kerk) 11.30 en 6.30 uur leesdlenst.
Zendingswerk Mlddernachtsroep
(Zoeterwoudseslngel 21) 6 uur dhr Chr
Jehovah's Getuigen (Hogewoerd 175)
Stud, Parochie (zat.
wljkskerk 11.45 u In 1
Leonarduskerk (zat. av.
ds E. Verburg Wassenaar, 6.50 1
Beloftekerk (Robijnstraat) 10 u.
Dr. R. Hassefras, 5 uur ds Horten-
Bevrtjdingskerk Aerent Bruunstraafc
10.30 uur ds E. Verbuag, 5 uur ds Kro.
Oroenhoven 10
Jeugdhuis (Breestraat 19) 10 u -
K. Steenstra (Jeugddienst).
Geref. Kerk (vrijgem.) 10 en 5 t
ds J Kamphuls.
Baptistengemeente (Oude Rijn 3) 10
Evang. Luth. Gemeente 10.16 uur ds
Th. W. Gramberg te Doorn.
Rem. Doopsgezinde Gem. 10 u ds Van
v Kerkkoor).
0 uur helliglngs
gssamenkomst.
Evang. Chr. Gemeenschap (Mid-
7 u) 9 10.30 11
Oud Kath. Kerk (Zoeterw Singel),
9.45 uur.
Aarlanderveen Herv. Gem. 10 u
ds G. van Hoegee 7 uur ds Franken te
Woubrugge. Geref. Kerk 10 u en 6.30
uur kand. C. A. de Nood te Amsterdam
Chr. Geref. Kerk 9.30 uur Dienst des
Woords, 2 uur ds T. D. Kleln-On-
stenk te Maassluis, RK Kerk (zater
dag 7 uur 7.30 uur en 10.30 uur Ter
N. J. M. HoogendiJk i
re en Jubilate Deo. Kruiskerk Gbuw-
sluis 10 uur ds M. Hanemaaljer, Op
standingskerk Pr. Marljkestraat 10 uur
Gezlnsdienst ds M. Fokkema, m.m.v.
„The Alliance" 6.30 uur ds J. H. Bo-
gers-
Gebouw Nabij Van Lennepstraat 10
Jeugdkapel medewerking Gezlns-
aienst ln Adventskerk Zaal Opstan-
dingskerk Jeugdkapel Gezlnsdienst,
10 uur Martha-Stlchtlng Rijnstroom
10.30 uur mevr. N. Pronk, Oudshoorn-
seweg 10 uur ds R. Oort 6.30 uur ds
S. W. Verploeg. Herv. Slonskerk Hooft-
straat 9.30 uur ds B. J. Wiegeraad 6.30
N. J. M. Hoo
gendiJk I
ds A. Borman 6.30
Harmeien, De Goede
cerk Ten Harmsenstraat 9 uur
van Harmeien 6.30 uxir ds J.
Netten te Leiderdorp Ridder-
veld De Bron Troubadourweg 10.30 uur
5.30 uur 4s Feenstra Christ.
Oud Geref. Gem. Kerkgebouw
Wüst en 11.30 uur Jongerendlenst pred.
W. Happel. RK Plus X kerk (zat 7
uur) 9 10.30 met Ned. Koorzang 11.45
en 17.30 uur Pred. Dr. G. Friezen RK
H. Geest Parochie Rldderveld De Bron
Pred. Dr. G. Friezen RK
•ochle Rldderveld De Bron
ur) met Ned. Koorzang 9
pred. J. Seljsener. Volle
Evangelie gemeente (Kindervreugd),
10 uur ds H. de Jong.
Benthuizen Herv. Oemeente 9.30
en 6 uur ds Den Dikken Geref. Gem.
Honioop
(woensdag 7.30
ds Bac te Boe-
•k 10 uu i ds P. A. A. Klusener van
Zeist, 6.30 uur ds J. A. Peters van
Den Haag, Salvatorkerk 10 uur dr C.
A. Tukker van Kamerik 6.30 uur ds.
W. Balke, Betheleheinkerk 9.30 uur
ds H. O. Molenaar van Schevenlngen.
6.30 uur ds J. H. Cirkel Geref. Kerk
10 uur ds B. J. F Schoep 6 30 uur
Ds. Swlerds van Koudekerk (Nieuwe
A. Roskam uit Den-Haag
Evangelisatiekring 10 uur eredienst 6 45
A. P. v. d. Sande Vergadering van Ge
lovigen 10 uur Eredienst 6.30 uur
woord verkondiging.
i Herv. Gem. 9.30 uur ds
6.30 u ds Oosten brug (Gé-
(Geref. Kerk 9.30 en 6 uur
d. Tas (mavo) 11 uur ds. v. d.
Tas Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4.30 uur
De Groot Geref. Gem. 9.30 uur
Bac. Vrijz. Prot.
10 uur ds t. d.
Laarsen, RK Kerk (zat. av. 7
uur) 8.45 10 en 11.30 uur (Ontmoe
tingscentrum) zat. 6.30 uur) 10.30 u.
oude Herv. Gem. 9.30 uur
ds L. Boer, Geref. Kerk
uur. RK St.
:at. 7 uur) 9 u
Kerk der Engelbe
waarders Dorp (zat. 7 uur 8 10 en
11.30 uur.
Iloogmade Herv. Gem 10 uur ds
P. Schoenenboom RK Kerk (zat. 7 u)
en 11 uur.
Kaag Herv. Qem. 10 uur ds
't Hof RK Kerk (zat. av,
meente Dorpskerk 9.30 u ds A.
Buuren van Wassenaar H. Doop 6
ds J. M. van der Mey van Woerd
Jeugddienst Ontmoetlngskerk 10 i
eform. Kerk9.30 uur ds F. Pijlman,
5 uur ds D. H. Elderman, RK Kerk
(rat. 7 uur) 8. 9.30 en 11.15 uur.
Katwijk aan Zee Nwe Kerk
uur ds. A. Vink 6 i
Oude Kerk
10
Catsburg,
ds J. Vrpeglnde-
W. Koelman Ich-
ds C. Treure 6 uur
ds D. W
Vroegindewey,
ds W. Kool, Pnlëlki
Koelman,
Groen van Prinstererschool 10
ds Jac. da Voa. Zee hospitium (longkli
-T ds C. Treure wljkgebouw
Geref. Kerk
deskerk 9.30 uur ds R. de Vries 6 i
P. Pijlman, Trlumfatorkerk 9
leesdlenst, geref. kerk vrij-
Den Haag 7 i
ds J J
Verleur, van Lisse, Geref. Gem,
miaestraat) 10 uur leesdlenst 5 u lees
dlenst (donderdag 7.30 uur ds A. Hof
man van Schevenlngen). Volle Evan-
gellegemeente Katwijk in Voorstraat
100 9.45 uur. Soefi beweging Univer-
sel (kerk voor allen) Sportlaan Kat
wijk 3 uur bijeenkomst voor belangstel
lenden 4 uur Universele eredienst.
Leiderdorp Herv. Geref. Kerk
dg j p Honnef Hoofd -
10.30 uur ds
wwum, v uui ua \j. van Loenen.
RK Kerk Gaarmeesteretraat (zater-
J kg av. 7.30) 9 10.30 en 12 uur.
Lelmlilden Herv. Gem 9.80 uur
ds Llndenburg te Ter Aar Oereform..
Kerk 9.30 uur dr H. Mulder te Am
stelveen 7 uur ds G. den Heeten te
Nieuw Vennep RK Kerk (zat 7 uur)
7.30 9.30 en 11.15 uur.
Llsse Herv. Gem Grote Kerk
uur da H. G. Oostinga Pauluskerk
uur d« J. van der Velden 7 uur d6
van der Velden Geref. Kerk 10 u
1 5 uur ds N. van Wijngaarden van
Nieuw Vennep Chr. Geref. Kerk 10 en
ds D. H. Blesma Geref. Gem.
uur leesdlenst Geref. Kerk,
(vrijgem.) 10 uur ds H. J. J. Feen-
stra van Alphen Bodegraven 4
Eredienst Geref. Kerk 9.30 u d.
Rijawljk 6 uur ds Roukema
ds Mog-
Katwljk, Oud Oeref. Gem. 9.30
leesdlenst (donderdagav. 7.30 uur
eer J. Schlnkelshoek van Kampen)
e Kruistochten Nederland maan
dagavond Gastenhuis Welkom evange.
Dependance Poelpoldei
dagavond 7 uur) 9
Parochie (zat.
Kerk (zat. 7 u) 7.30 9 10.45 1
Nleuwveen Herv Gem. 9.30 u ds.
Bouwman te Katwijk aan Zee, 6.30
van Vliet te Waddinxveen Geref. Kerk
9.30 uur en 7 uur ds J. H. Zelle te
Leeuwarden, RK Kerk izat. 7 uur) 9
10.45 en 5 uur.
Nieuw Vennep Herv. Gem. 9.30
ds W. de Graaf RK Kerk
(zat av 7 uur) 9. 11 en 7.30 uur.
Noord wijk Binnen Herv. Gemeen
te (in geref. kerk) 10.30 uur dr J. G.
B. Jansen 7 u ds D. Keunlng, Ge-
ds Warner, RK Kerk
(zat. av~ 7 uur) 8. 9.30, 11 en 12 uur.
NoordwIJk aan Zee Herv. Gem.
ds Warner Herv. Geref. Evangelisatie,
(Schoolstraat) 10 uur dhr K. Visser,
5 uur ds G. Boer RK Kerk (zat. av.
7 uur) 9 10.30 en 12 uur 7 uur Duitse
dienst.
Noordwijkerhout Herv. Gem. 10
J. Streefland (H.A.) 7
Oegstgeest Herv. Gem. (Groene
Kerk) 10.30 u dr J M. van Veen te
Driebergen (Pauluskerk) 10 uur ds W.
E. Verdonk gezlnsdienst (Gemeente-
i K. Deddens Evang. Chr.
R.K Kerk 7.30, 9
centrum) 10.30
imaakt buiten verband 8.45
1 M. R. v, d. Berg RK Kerk (zatei
ig av. 7 u) 9 11.30 12 en 6.30 u. Bc
naventurakapel (zat. av. 6.30 u) 8.10 e
11 uur Haagse Schouw (zat. av. 7 u
9.30 1.30 en 6.30 uur
Oudewetering Hen'. Gem. 9.30 uv
ds Kool emer. pred. te Katwijk aa
Zee Geref. Kerk 9.30 1
1 6.30 1
J. Czirla Rem. Geref. Gem. geen dnst.
RK
Meerkreuk
A. L. Franken
Woubrugge Chr.
Sossenhelm Herv. Gem. (In ge-
reorm. kerk) 10.30 uur ds A. Westra (ln
Ontmoeting) 6.30.uur ds van leperen
te Katwijk Geref. Kerk 9 uur ds Te
Winkel 5 uur ds Van den Berg Chr.
Valkenburg Herv. Gem. 10 u ds
G. Zonneveld 6.30 uur ds G. Zonneveld
(HA) Geref, Kerk 9.30 en 6.30 u ds
Rooze, Geref. Kerk (vrijgem) 9.30 en
5 uur ds Th. Hoff.
(zendlngsarbelders) RK Kerk (zi
en 7 uur) 9. 10.30. 11.45 en 5.30 uur).
Voorschoten Hen'. Gem. Dorpsker
ds Meljering 7
Schoot. Hulp en Hr"
heule. Rijndijk: 10 1
Moeder Gods (zat. av.
Herv. Gem. Brug-
m 't Veld (H.D.), 5.00 1.
Vliet, Immanuelkerk 9.30
ur ds N. J. Flink Geref.
Kerk Kruiskerk 10 uur ds B. Koekkoek
Modderaar, Ontmoetings-
te 9.30
Oud Ger. Gem. In Ned. Zuidkade 158
10 uur en 6.30 uur leesdlenst Remon
Ger. Gem. 10 uur ds J. VV. Wery Rot-
ntm<
J.30 1
St. Vlctorkerk
7 u).
irmond Herv. Gem. 10 uur
K. J. den Tonkelaar Jeugddienst.
God er -
1 11.30
ar Herv. Gem. Dorps-
dr Th. C. Frederlkse, 4.30
Treure Katwijk Zee 7 uur
Buuren Kievletkerk 9 uur
Jeugdkapel (11 t.m. 13 Jaar) 9 uur
Jeugdkerk 10 u ds J. T. Wlersma, Mes-
slaskerk 10 uur ds J A G van Zan-
Dorpscentrum 9.3
1115 1 den Bergh Katwijk Zee 10
KIJnsburg Herv gem (Grote kerk 1
9.30 uur ds J. Wulster te Schevenln
gen 3 uur ds I. J Wisse (BethHkerk
9.30 uur ds Wisse <HD) 5 uur ds C
Gali te Den Haag Geref Kerk P«- Wern°i
trakerk 9.30 uur ds Bijleveld 5 uur da uur) 9
Jager Ned. Prot Bond
Het Maria-beeld in de
Christus Dienaarkerk te
Zoeterwoude.
(Foto Jan Holvast)
Ned. Prot. Bond (Lange Kerkdam)
*nn J Werner.
Herv. Gem. 9.30
ds Van Hoegee
f. Kerk 9.30 ds Hei
Heemstede 6.30 uur ds de Heer Leider
dorp.
Zevenhoven Herv Gem 9.30
ds Lalleman te Oude wetering Tl» reform
RK Christus Dienaarkerk (zat
8.30 10 11.30 en 6 uur RK Pa
rochie Meerburg (zat 7 uur) 8.45 10.30
Krallngseveer Geref. Kerk 10 uur
uur de Jos. G. Los te LelmuldW
RK Kerk (zat 7 uur) 8, 10.
