DE DOOD LOERT IN ELK HUIS
Onderzoek in
Voorhoutse
huishoudens
LEIDEN VROEGER EN NU (41)
Motie Leidse Baan krijgt
volgens GS wel gestalte
>AG 6 OKTOBER 1972
LEIDEN
LEIDEN Het Nederlandse huis is als veilig hal ver
van de lijfsgevaren van de grote straat waar de dood spits
uur houdt drastisch, maar zeer geheim bezig zijn knusse
image te verliezen. Tenminste zo willen de schrikbarende
officiële cijfers het, die echter zo goed als volledig onbe
kend zijn. In 1960 overleden 4214 Nederlanders in het ver
keer en 1318 door ongevallen thuis. Maar de laatste na
men daarna op reusachtige wijze toe. In 1970 eiste het
verkeer 3132 doden en de ongelukken in woningen 3199.
Het laatste cijfer rouwt als het meest absurte mee op de
vaderlandse dodenlijst: bijna niemand die er weet van
heeft, dat bij ongevallen thuis al meer doden vallen dan in
het verkeer.
/Het wordt tijd dat de dodelijke
ongelukken van het trapleer en de
elektrische aansluiting hun anoni
miteit gaan verliezen. Per slot van
rekening zijn de verkeersongelukken
al vele jaren bron van aanhoudende
zorg, stijgend onderzoek en half
slachtige maatregelen: de nationale
inspanning om het aantal verkeers
doden te beperken. Waarom zou dat
dan niet mogen gebeuren met het
rampencijfer van de Nederlandse
huishouding
De doodsklok wordt in elk geval
eindelijk hier en daar gehoord. Drie
Leidse sociologen van het Nederl. In
stituut voor Preventieve Geneeskun
de werken aan een experiment dat
de in bijna volslagen duisternis ge
hulde oorzaken van de ongevallen
thuis wil achterhalen, en dat tevens
een vorm van veiligheidsopvoeding
wil ontwikkelen.
Een revolutionair onderzoek op een
terrein waarop zich tot nu toe geen
enkele wetenschappelijke speurneus
waagde. Het unieke van het experi
ment schuilt vooral in zijn vorm:
de totale bevolking van de 5000 zie
len tellende gemeente Voorhout is
ingeschakeld om eindelijk wat ze
kerheid te brengen over de gevaren
die ons thuis bedreigen. Een hele
gemeente, twee Jaar lang als proef
konijn: zoiets is in de bezige wereld
van het wetenschappelijk onderzoek
nog niet vertoond.
Aaardappelmes
Geen aardappelschilmesje dat deze
Door
Ary Jassies
Jaren in Voorhout valt, geen hamer
die een duim treft, of het krijgt
zijn plaatsje op de statistiek. De
drie psychologen tekenen niet
zelden met situatieschetsjes als be
wijs zelfs de onbenulligste inci
dentjes op. Het is geen wonder dat
ze, nu het officiële onderzoek twee
maanden loopt, al kind aan huis
zijn in het huiselijkste laborato
rium, dat een geleerde zich maar
kan wensen.
„We krijgen van alle mevrouwen
meer koffie aangeboden dan we in
ons leven ooit op kunnen", glimlacht
dr. W. Winsemius, de Leidse psy
choloog, die het over „een groot
probleem en veel ellende" heeft,
wanneer hij „een vergeten rampge
bied" bekijkt: tenslotte is het bij
moeder thuis ook nog zo dat het
aantal zware ongelukken (het ver
lies van ledematen bijv.) de dodelij
ke met zo'n 600 procent overtreft
en dat de lichte ongevallen (be
loond met twee of meer dagen
werkverzuim) zelfs 150 maal zo
vaak plaatsvinden.
Verder weet men eigenlijk weinig.
En wat men depkt te weten is vaak
nog fout ook. Het is bijv. een alge
meen misverstand te denken dat de
„elektronische" ongelukken thuis
het meest voorkomen: per jaar
komt het aantal doden in deze sec
tor van de huis-ongevallen echter
niet boven de tien uit. Wat 't contact
met de elektrische stroom betreft is
Nederland na Noorwegen het veilig
ste land ter wereld.
Dat staat dan nog wel vast. Maar
verder is het raden en gissen omdat
tot voor kort niemand zich ooit de
moeite nam de huis-ongelukken in
een breder verband te analyseren:
het onverschillige oost-west-thuis-
best van overheid en wetenschap.
Stil
Even voorbij Leiden is het stille
Voorhout er nu om de voordeur
naar een nieuw en Interessant on
derzoek open te zetten. „Als je be
kijkt wat ze te melden hebben kom
je op een hele waslijst van moeilij
ke toestanden en moeilijke hande
lingen", zegt de heer Winsemius.
Met zijn collega's De Wineter en
Steur is hij al vanaf vorig jaar no
vember zeer intensief bezig Voor
hout daadwerkelijk bij het experi
ment te betrekken. Er is vanaf die
datum de stroom van folders, de
opwekkings-stukjes in het plaatse
lijke blad De Voorhouter, lezingen
(met daaronder één voor de r.k.-
vrouwenvereniging en één voor de
protestantse vrouwenvereniging: Ne
derland is nu eenmaal het enige
land ter wereld met katholieke en
gereformeerde ongelukken) en huis-
aan-huis-bezoeken.
De werkwijze wordt aangepast aan
de reacties van de bevolking
Winvmius heeft het over „vriende
lijk maar sceptisch" een soort
voortdurende heroriëntatie die nu
bijv. weer leidde tot het uitgeven
van 80 ongevallen-dagboeken" en
ook tot het plan van Winsemius om
over te gaan tot het oprichten van
een kerngroep geïntersseerde
Voorhouters die met de psychologen
de huizen langs gaan om te infor
meren wat er allemaal weer fout is
gegaan.
Ongelukken blijven natuurlijk altijd
gebeuren. „Je kunt het allerveiligste
huishoudtrapje dat bestaat immers
toch wel onveilig gebruiken", zegt
de heer Winsemius.
Er is meteen al een voorbeeld om
dat te bewijzen: een man die bij
het aanleggen van een elektrische
bel met het ene been op het trapje
stond ne met het andere op de vas
te trap en die onherroepelijk ter
aarde stortte.
Het zijn de huis-tuin-en-keuken
ongelukjes, die misschien wel het
meest voorkomen. Winsemius kan
de voorbeelden over de te glad ge
poetste parketvloer, de eengezins
huis-trappen zonder leuning (maar
wel met de vrouw die een wasmand
erop torst), het losse roetje van de
vaste trapbekleding, de losse matjes,
de achteloos verzuimde elektrische
defecten in eindeloos getal opsoni
ze lijken even onuitroeibaar als een
van de Jongste Voorhoutse gevallen
die door de onderzoekers uitvoerig
zijn genotuleerd: het lichtzinnige
i gedrag tegenover de wasmachine,
een van de bekendste sluipvijanden
in de Nederlandse huishouding.
Winsemius vertelt het verhaal om
dat het vooral veel bewijst over het
ingeroeste gedragspatroon achter de
ongevallen. Een vrouw bij een niet
beveiligde volop werkende centrifuge
bukt zich zodat de halsketting met
zwaar ornament over de rand valt
op het laatste ogenblik ontdekt
ze het gevaar.
Onveilig
Winsemius: „Het is een van de vele
voorbeelden van een onveilige situa
tie die veel erger kan aflopen, maar
wat ons ook opvalt is het onveilige
gedrag. Die vrouw had een stukje
wasgoed laten vallen. Ze bukte zich
om het op te rapen. Bijna reflex-
matig. Ze had de dwangmatige nei
ging om iets meteen op te willen
rapen. Ze wist niet wat ze deed".
Een reusachtig aantal ongevallen
thuis wordt mede veroorzaakt door
de gedachteloosheid van zijn bewo
ners. De Leidse onderzoekers menen
te weten dat vooruitgang mogeljk
is. Winsemius zegt: „Ons verkeers
gedrag is ons ook aangeleerd. In
het verkeer zie Je de spiegelingen in
de ruitjes, je let op alles. Als er een
bal over de straat rolt weet Je: er
kan een kind komen, Je voet is al
bij de rem. Dat adequate, in een
flits verstandig reageren, dat moet
in het huis ook mogelijk zijn. Hoe
leer Je de menseu omgaan met
moeilijke of kritiexe situaties? Het
is een van de belangrijkste doelstel
lingen van ons onderzoek".
Winsemius is behalve psycholoog
zelf huisbewoner genoeg om te be
seffen dat, ook bij het allerveiligste
gedrag, ongelukken nooit helemaal
te vermijden zijn. „Maar wat we
wel kunnen verwijderen", zegt hij,
„dat zijn de overdreven risicofacto
ren in de woningen".
Glasdeuren
Alweer is de Voorhoutse documen
taire er om daarover materiaal te
verschaffen. Tot de meest, tot nu
toe geregistreerde, ongelukken be
hoorde bijv. de rampspoed die werd
veroorzaakt door het sier-effect van
glazen deuren in de nieuwbouwhui
zen. Winsemius vertelt het geval
van een jongetje dat van een
dichtslaande deur het gordijnhaakje
in het oog kreeg. „Geen glas geen
gordijntje, geen gordijntje geen
haak, geen haakje geer vrij ernstig
ongeval", zegt hij, „het is bovendien
nergens voor nodig dat het glas in
die nieuwbouwwoningen zo laag
zit".
Veiliger
Het is de opvoeding naar veiliger
gedrag waarover hij het ook al had
in de voor le hand liggende verge
lijking met die andere reuzendoder,
het verkeer. De Leidse psycholoog
bezweert: „Wat wij van de grond
willen krijgen is een soort training
tot veliger handelen. Niet allee ,n we
ten wat veilig is, maar het ook
doen.
Ik denk aan een experimenteer-
keukentje. En daarin een mevrouw
een kop koffie laten zetten, terwijl
ze de afwas doet. Dan gaat er al
tijd wel iets mis. Ik maak er een
video-tape van. Ze laten zien wat
ze niet eens gemerkt hebben. Ze
kunnen over honderden ongelukken
in de krant lezen, maar dat levert
alleen maar kennis in de hersenen
op. De kennis moet in de handen
komen, dat is wat wij willen".
De Leidse specialist heeft onder
tussen niet het flauwste idee waar
de spectaculaire stijging van de
ongevallen-thuis te wijten is: zo
weinig onderzoek is er op dit gebied
verricht. „Er zijn meer mensen bij
gekomen", probeert bij het nog, „er
wordt misschien intensiever ge
woond. Veel moeders werken bui
tenshuis, er is dus het probleem
met het toezicht op de kinderen.
Maar ik kan niets bewijzen".
Vallen
Het staat echter wel vast. dat zo'n
80 procent van de dodelijke huis
ongevallen te wijten is aan vallen:
de bejaarden daarbij als veruit
grootste slachtoffers-groep. „Maar",
zegt Winsemius, „als Je kijkt naar
de verhouding tussen doden en do
delijke ongevallen dan zijn de vrou
wen tussen 20- en 30 Jaar de meest
bedreigde groep. Van de sterfgeval
len hier is 8.7 procent aan ongeval
len te wijten, dat is ver boven alle
andere groepen".
Dit dodenpercentage van Jonge
huisvrouwen behoort tot het weinige
cijfermateriaal dat bekend is over
de duistere en zo lang veronacht
zaamde wereld van de ongevallen
thuis. Enige dagende kennis is er
straks te verwachten wanneer het
Voorhout-rapport in de publiciteit
komt. Maar nu al is er een tussen
rapport je dat wat nader inzicht
verschaft. In de eerste fase van
hun arbeid kon de pscyhologenploeg
36 ongevallen optekenen: 13 daar
van vonden in de keuken plaats. 5
bij de voordeur, 6 op de trap, 5 in
de huiskamer, 2 in de badkamer, 2
in de schuur, 2 in de kinderkamer
en 1 op het balkon. Naar de bezig
heden liep de voedsel- en drankbe
reiding voorop met 9 gevallen.
Zo staan er al 36 aanbevelingen op
het maagdelijke papier van de onge
vallen-begeleiders. Het is de aanzet
tot het hoofddoel van het werk, dat
nu in Voorhout zeer intensief
plaatsvindt: het bevorderen van de
veiligheid in de Nederlandse wo
ning. In het eindrapport zal er ze
ker op worden aangedrongen om
een veiligheids-opvoeding stevig ter
hand te nemen, het liefst" al vanaf
de lagere school. De verkeerslessen
zijn daar ook gekomen toen bleek
dat autorijden niet alleen benzine
maar ook doden kost. De 3199 do
den door huis-ongelukken vragen
trouwens toch om meer dan een
experiment in Voorhout.
derde oktober past in deze serie uitstekend
het Van der Werfpark (foto Jan Holvast)Een
Ipark, dat zijn naam te danken heeft aan Pie-
ter Adriaansz van der Werf, burgemeester van
de in 1573 en 1574 belegerde stad en waarvoor
eerst ruimte werd geschapen na de buskfruit-
ramp, die Leiden op 12 januari 1807 op zijn
V, grondvesten deed schudden.
Reeds een jaar na deze ramp, die in deze
omgeving tot een totale verwoesting leidde,
werd de eerste steen gelegd voor een obelisk
ter herinnering aan het noodlot, dat Leiden
S trof. Het is bij deze eerste steen gebleven; het
p monument is er nimmer gekomen. Er voor in
de plaats kwam het door Koelman en Vogel
i ontworpen standbeeld voor Van der Werf, dat
y op 3 oktober 1884 werd onthuld, aan de voet
el waarvan nu al tientallen jaren in de vroege
j» ochtend van 3 oktober koraalmuziek opklinkt.
Burgemeester Van der Werf, die op 14 juni
(1 1529 in Leiden werd geboren, aanvaardde zijn
a verantwoordelijke functie op 43-jarige leef-
Hout en Jan van der Does Douzatuist hij
door zijn flinke houding de stad voor de Prins
van Oranje te bewaren. Na 1574 werd Van der
Werf nog tweemaal tot burgemeester herkozen
en door de Staten van Holland vaak met be
langrijke opdrachten belast. Hij overleed op 15
januari 1604 in zijn geboorteplaats.
Het Van der Werfpark is in 1886 volgens de
plannen van de Utrechtse tuinarchitect Copijn
aangelegd op de zgn. Ruïnewelke open
vlakte was ontstaan tengevolge van de ramp
met het kruitschip. Tot 1863 was deze Ruïne
foto boven) ingericht tot speel- en exercitie
ruimte en omgeven door een brede sloot, waar
van slechts het water van de huidige Steen-
schuur gehandhaafd is gebleven. Het huidige
park, met zijn-fraaie groenvoorziening, vormt
nog altijd een stukje recreatie waaraan onze
binnenstad helaas niet rijk is en waartoe onze
voorouders het initiatief namen.
SAM PLATTEEL
VERLOVINGSRINGEN
Blijvende service.
De ruimste keuze
De beste merken.
Gratis graveren,
desgewenst handgravure.
De KONING der
VERLOVINGSRINGEN.
Uw Juwelier
v.d. WATER
Haarlemmerstraat 18L
Woensdag 11 oktober organiseert
de LJA in het LAK-theater aan het
Levendaal een jeugdvoorstelling van
de kinderoperettegroep Maskerette.
De kinderen voeren een musical op
die de naam "Lees met ons r
heet. Hij staat in het teken vai
kinderboekenweek en begint om ze
ven uur 's avonds.
LEIDEN Gedeputeerde Staten
van Zuid-Holland ontkennen, dat
geen duidelijk begin is gemaakt met
de uitvoering van de motie Borgman,
die is aangenomen in de vergadering
van Provinciale Staten, waarin de
aanleg van de Leidse Baan op de
lange baan werd geschoven.
Zij zeggen dit in antwoord op vra
gen van het statenlid Swiebel (PvdA),
die heeft gevraagd of deze medede
ling van de werkgroep milieubeheer
van de Leidse universiteit juist is.
Het college deelt mee, dat het heeft
getracht door middel van de instel
ling van de commissie en subcommis
sies openbaar vervoer in de Haagse
en Leidse agglomeratie zowel op de
korte als lange termijn te komen tot
een geïntegreerd planningproces ver
keer en vervoer met voorkeur voor
de versnelde ontwikkeling van het
openbaar vervoer.
Uit de samenwerking van de ver
voersondernemingen en de Neder
landse Spoorwegen is een aantal
korte-termijn beslissingen voortgeko
men ten aanzien van frequentie en
stopplaatsen, die een directe verbe
tering inhouden.
Zoasl de motie Borgman c.s. uit
drukkelijk stelt "dat de provincie niet
over de bevoegdheid en de provinciale
middelen beschikt om bedoelde ont
wikkeling daadwerkelijk tot stand te
brengen", zo is ook in de lange-ter-
mijn besprekingen gebleken dat al
leen binnen de planologische be-
voegheden van de provincie planning
op die termijn mogelijk is.
Daarom streven GJS. naar een in
tegratie van de bestaande commissies
in het streekplanwerk van het ont-
werps treekplan Haags stadsgewest,
teneinde de bedoelingen als neerge
legd in de motie Borgman es. gestalte
te geven.
