Zweeds experiment: afschaffing 'band'
De band gaat op het oog niet snel, maar wel onverbid
delijk. In de nieuwste fabriek van autogigant General
otors in Lordstown (Ohio) ligt de snelheid het
oogst: de band braakt daar per uur 101 Vega's uit.
iTwintig uur per dag. Achter elkaar door. Is het wonder
dat sommigen de tirannie van deze tredmolen meer dan
u zijn? Verveling en afstomping bedreigen de mens.
le gevolgen blijven niet uit. Weinig arbeidsvreugde,
tel verzuim, talrijke stakingen. Maar dat niet alleen,
ondom die lopende band ontkiemt de criminaliteit heel
.akkelijk. Sabotage komt-veel voor. De handel in
^verdovende middelen bloeit er welig. De Mafia vindt
er een uiterst vruchtbare bodem.
Men leze er Arthur Haileys ro-
n „Wielen" maar eens op na.
i Menselijke vreugde is een zeer
chaars artikel in het leven in
tn om de Amerikaanse autostad
>ij uitstek Detroit waar alles ge-
Hikt gaat onder de vernietigende
oortgang van de eindeloos lo-
ldl^>ende banden.
autobonzen van Amerika
?n al die roerselen, welke
ich in hun (abrieken aftekenen,
j (iemand behoeft hun iets te
ertellen over de onmenselijk-
n die lopende band. Maar
toch geloven ze niet in de goede
^floop van pogingen, welke in
Iweden worden ondernomen om
Ie lopende band af te schaffen.
1 Lmerika volgt de experimenten
l&tuurlijk met de grootst mo-
elijke aandacht. Het kijkt ge
weid toe. Maar vooralsnog twij-
elt het aan succes.
Waarom?
>m twee redenen.
.Omdat we zonder dit systeem
(een auto's kunnen maken met
(en concurrerende prijs", zegt
Tom Dello van Oeneral Motors.
.Bovendien geven zelfs vak-
indsleiders toe. dat sommige
«jnensen gewoon geen zin hebben
denkenIn Zweden
lenkt men er voorlopig nog an-
Jlers over. Mogelijk door het ver
schil van uitgangspunt. Telt in
inerlka voornamelijk de kwan-
Jtelt, in Zweden heeft de kwall
ik eit de hoogste prioriteit. Mis-
-ei chien kan dat ook. De Zweedse
rerkoopcijfers vormen natuurlijk
(naar een fractie van de getal
die b.v. General Motors al-
omzet. Maar ook de Zweed-
e cijfers zijn de laatste Jaren
link gestegen. Bij Volvo van
,aa (0.000 auto's in 1960 tot 215.000
rorig Jaar. Voor 1980 rekent men
>p 380.000. Wat mogelijk in het
liet verzinkt bij de miljoenen,
in de Verenigde Staten wor-
geproduceerd.
Maar Volvo vreest voor zijn
aliteit. Ofschoon er gedurende
M0e afgelopen 25 Jaar minder dan
^én volledige dag aan stakingen
Kerloren ging, signaleerde de lei-
ing gevaren in verband met de
agere manproduktie en een ho-
fer verzuim op het werk. En bij
ïaab is het al net zo.
■^>m te beginnen accepteren de
fcweden gewoonweg geen banen
(neer aan de lopende band. hoe-
*el lonen worden betaald tot
twaalf gulden per uur. Ze be
danken er voor. In 1969 was
(ruim de helft van de arbeiders
buitenlanders voornamelijk uit
hnland, maar ook uit Joego
slavië. Het arbeidsverzuim bij
"olvo stond op twaalf procent,
et kreeg te kampen met een
(kort aan werkkrachten. Dit
idanks de stijgende werkloos-
eid in Zweden. Bij Saab het-
I |fM1:rde laken een pak.
!4iOnafhankeli1k van elkaar heb
ben de directies van beide fa
brieken hieruit de conclusie ge
trokken. dat verveling en eento
nigheid aan de lopende band het
eigenlijke probleem vormden.
Tachtig procent van de Zweedse
Jeugd blijft tot de leeftijd van
achttien Jaar op school. Tegen
1980 zal dat wel 95 procent zijn.
En als zij er dan bijna volwas
sen afkomen hebben zij geen zin
om initiatiefloos te moeten mee
draaien in de vreugdeloze tred
molen.
Zelfs terwijl één op elke tien
werknemers een kwaliteitscontro
leur is vreesde Volvo, dat de
kwaliteit van het produkt eron
der zou lijden indien de arbei
ders zich niet meer zouden kun
nen identificeren met wat zij
maakten. In feite lag het ook zo
bij Saab. Beide fabrieken hebben
daarom voorlopig nog op ex
perimentele basis gebroken
met de traditionele werkmetho
den.
De nieuwe fabriek van Volvo in
Kalmar krijgt een capaciteit van
30.000 wagens per Jaar. Er zullen
dertig auto's per uur worden ge
maakt. Dat is evenveel als aan
de lopende band van de oude
fabrieken in Gothenburg. Maar
die lopende band is uit het werk
gebannen.
Hoewel de nieuwe produktie tien
procent meer kost, acht Volvo de
potentiële winst hoog. In princi
pe is de nieuwe fabriek een te
rugkeer naar ouderwetse werk
methoden. In plaats van een ge
standaardiseerde, geheel gelijk
vloerse fabriek heeft Kalmar
twee verdiepingen. In plaats van
bij kunstlicht wordt bij daglicht
gewerkt. In plaats van in een
anonieme rij. waar niemand el
kaar kent. behalve de naaste
buurman, worden er nu teams
gevormd van 15 tot 25 man, die
ieder 30 minuten aan één auto
besteden.
Binnen die groepen bestaat vol
ledige vrijheid te beslissen hoe
het werk wordt verdeeld. De
mannen (en vrouwen» kiezen
hun eigen voorman.
,3ij de traditionele methoden
werd de mens gebruikt om de
machine te dienen", zegt Pehr
Oyllenhammer, de 37-jarige pre
sident van Volvo, die een bui
tengewoon Jong bestuursteam
leidt, dat graag wil experimente
ren. „We pakken de zaak nu
van de andere kant aan". Hij
wil zijn mensen meer bevredi
ging geven met het doel een be
ter produkt te krijgen.
General Motors staat niet alleen
sceptische tegenover dit experi-
Rondom de
band
ontkiemt
misdaad
gemakkelijk
ment. Ook de Britse autofabri
kanten geloven er niet. Men er
kent het syndroom van de tred
molen aan de lopende band,
maar men is er niet van over
tuigd, dat de tevredenheid in het
werk en de kwaliteit opwegen
tegen de kosten.
In Zweden wel. Niet alleen bij
Volvo. Ook bij Saab, waar men ken, welke mogelijkheden er be-
al sedert 1969 werkt aan de aan- stonden om het begrip van de
schaffing van het lopende band- mensen voor hun eigen werk te
systeem. doen toenemen en onbehagen
„We begonnen toen te onderzoe- over het werkmilieu weg te ne
lie Chaplin dreef in zijn
film "Modern Times"
ireeds de spot met de lo
lband, die voor vele mensen
Aeer slopend dan lopend is.
~Ws Henry Ford, die dit
(lële monstrum invoerde.
Ipduceerde zijn befaamde
Ifaies" viermaal sneller dan
de concurrentie hun produkten
konden maken door het autoske
let op een voortgaande band te
zetten en het dan te laten aan
kleden door arbeiders langs de
route. Elke man of vrouw draaide
steeds hetzelfde schroefje aan.
bevestigde hetzelfde knopje of
monteerde hetzelfde boutje. Uren
achter elkaar. Van 's ochtends
vroeg tot de laatste fabrieksbel.
De methode is in de loop der ja
ren geperfectioneerd, wordt nu
door computers geleid en gecoör
dineerd. maar het principe is in
feite onveranderd gebleven. Nog
steeds worden de arbeiders langs
die lijn getiranniseerd door de
macht van de beweging.
men", zo vertelt ir. Tore Nilsson,
die de leiding heeft van een
nieuwe experimentele (motor)
afdeling in de fabriek in Soede-
roekje, even ten zuiden van
Stockholm.
,3egonnen wordt met een nieuw
soort produktiegroepen, die elk
uit drie personen bestaan. Elk
team mag werken, zoals het wil
en aan welke onderdelen van de
motor het graag werkt. Maar we
hebben natuurlijk wel een norm
vastgelegd. Elk half uuur drie
motoren kant en klaar. Zijn ze
eerder klaar dan kan men voor
mijn part gaan koffiedrinken.
Hoe ze het werk verdelen is hun
taak".
Hierbij is het belangrijk, dat
Saab begonnen is met het fabri
ceren van eigen motoren. Tot
dusverre maakte dit merk veel
gebruik van motorblokken uit
andere Europese fabrieken. De
nieuwe krachtbron geeft de
grootste Saab-modellen grote
snelheid en meer acceleratiever
mogen.
„Maar we zijn er ook van over
tuigd, dat door het nieuwe as
semblagesysteem een betere kwa
liteit wordt verkregen. De men
sen kunnen rustiger werken. De
enorme pressie van die steeds
doorlopende band is weg", aldus
Tore Nilsson.
Bij de personeelsleden zo'n
driehonderd, bouwen jaarlijks
ongeveer 110.000 motoren zijn
verrassend veel vrouwen.
„Dat kan gemakkelijk. Zwaar
werk is er niet meer bij. Het
grootste deel is geautomatiseerd",
verklaart ir. Nilsson.
Een van de vrouwen aan het
woord: „Er schiet nog niet zo
veel tijd over. maar het is in elk
geval beter dan vroeger. Als Je
niet helemaal in vorm bent, kan
een ander het even van Je over
nemen. Onderling kunnen we
ook ruilen. We hebben ontdekt,
dat we het beste werken als we
ieder een derde gedeelte van de
motor monteren. We verdienen
nu zelfs beter dan vroeger. Of ik
naar de lopende band terug wil?
Nooit meet. Hier heb Je tenmin
ste het gevoel, dat er met Je
mensenwaarde rekening wordt
gehouden". Een mening, die an
deren knikkend aanhoren.
Een duidelijk voordeel van dit
soort groepsmontering is de soe
pelheid van het systeem. Valt er
bij een gewone lopende band ie
mand uit dan staat de zaak
meestal stil totdat een vervanger
is ingeschakeld. Bij Saab is dat
niet meer nodig. Desnoods kun
nen er twee uitvallers per afde
ling zijn. Het werk kan door
gaan al ligt het tempo natuur
lijk dan lager. Maar de produk
tie behoeft niet te worden on
derbroken.
Maar de belangrijkste winst, die
werd geboekt, is het grotere ple
zier, dat de mensen in hun werk
hebben. Het aantal arbeidsmo-
menten is uitgebreid en het
werk daardoor minder vervelend
en eentonig geworden. Sociologi
sche onderzoekingen hebben be
wezen, dat de meeste deelnemers
positef staaü tegenover dit expe
riment met zelfbestemmingsrecht
voor kleine groepen.
Natuurlijk zijn er ook nadelen.
De mensen moeten b.v. meer ge
traind worden. Iedereen moet
immers het tempo van de ande
ren kunnen bijbenen. En men
heeft ook veel meer ruimte no
dig. Zou men bijvoorbeeld zo
vrachtwagens gaan monteren
dan zou de montagehal zeker
verdubbeld moeten worden. Maar
toch is de Indruk van het expe
riment over het algemeen gun
stig. Vooral in menselijk opzicht
heeft men een enorme stap
voorwaarts gemaakt.
In Zweden lijken de tegenstan
ders van de (s)lopende band
aan de winnende hand.
