e Nazi-
Spelen vsaii 1936
0 21 JULI 1972
EXTRA
PAGINA 13
Het is niet plezierig voor de bewoners van de Bondsrepubliek,
maar de Spelen die straks in München losbarsten, hebben weer
veel herinneringen losgewoeld aan het door de nazi's beheerste
spektakelstuk van I 936 in Berlijn. Alleen de naam München
eens de plek van het bruinste nazidom is daar al goed
voor.
Mandell schreef „The Nazi Olympics" (Souvenir Press), Ju
dith Holmes „Olympiad 1936 blaze of glory for Hitler's
Reich" (Ballantine), prof. Bernett „Sportpolitik im Dritten
Reich" (Verlag Karl Hofmann) en Marz Verlag gaf een her
druk uit van de officiële albums van 1936. Vooral over die
laatste publikatie, die daarom zo belangrijk is omdat zij precies
de geest van die tijd weergeeft, is in de Bondsrepubliek nogal
wat beroering ontstaan. Wat gebeurde er nu eigenlijk achter
de schermen van de Spelen van Berlijn 1936. Hoe mani
puleerden de nazi's het buitenland.
De ware geschiedenis van de Berlijnse Olympus moet nog ge
schreven worden. Er ligt bijv. nog een groot aantal documen
ten in Oostberlijnse archieven, waar westelijke onderzoekers
geen toegang hebben. Wat tot dusver aan intriges en inciden
ten bekend is, is samengevat in onderstaand artikel.
Dr. TheocLor Lewald, de
omstreden voorzitter van
het Duitse organisatieco
mité.
De regie van de nazi's in
Berlijn-1936 in volle gang:
een geweldig propagandis
tisch spektakelstuk.
^verwerft de organisatie van de XI Olympische Spelen in het jaar 1931. Duitsland
en t moment een weliswaar verward, maar nog redelijk fatsoenlijk land. Hitier en
jj, igsterbende vormen al een macht van betekenis dat zij ooit in Duitsland volledig
it zullen uitmaken, wordt door de leidende kringen niet als een serieuze gedachte
»jwd. Maar twee jaar laiter is het zover. Op 24 januari I 933 zet Hitler zich aan het
i n Duitslands toekomst. De belangrijkste posten in het Duitse organisatie comité
Spelen van '36 zijn dan al bezet. Voorzitter is de 72-jarige dr. Theodor Lewald,
u„itssecretaris, lid van het Internationaal Olympisch Comité, een man met een grote
n dienst in de Duitse sportbeweging. Secretaris is de 51-jarige Carl Diem, een
t.OQ
torisch genie met een fenomenale kennis van de sport.
Hitler is enthousiast over het ont
werp dat prof. Raemisch hiervoor
heeft gemaakt. Maar kort daarop
komt uit dat de prof. met een Jodin
is gehuwd. Kan dat ontwerp nu nog
wel worden aangehouden? Het
duurt lang voor de kanselarij ant-
wordt: het mag. Hitier wenst geen
schandaal zo vlak voor de Spelen.
Als het bslissende uur is aangebro
ken. zakken de boycot-acties in het
buitenland ineen. In Amerika be
sluit de AAU <een soort Ameri
kaanse NSFi met 61 tegen 55 stem
men naar Berlijn te gaan. In
Frankrijk speelt de kwestie in het
parlement. De ironie van het nood
lot wil dat de regering van de Jood
se socialist Léon Blum besluit de
Franse ploeg subsidie te geven om
naar de Spelen te gaan.
len. ook zijn lidmaatschap van het
IOC, dat hem juist tot vice-voorzit-
ter wil benoemen. Maar hij leeft
langer dan het Derde Rijk en sterft
pas in 1947, 87 jaar oud.
Carl Diem handhaaft zich onder hei
nazi-bewind, zoals hij zich ook
staande heeft gehouden in het kei
zerlijke Duitsland, in de Republiek
van Weimar en later in de Bonds
republiek. Een man die overal tus
sendoor zwemt. In 1947 richt hij de
beroemde sport hogeschool in Keulen
op Hij sterft in 1962 in de leeftijd
van 80 jaar. Riitter von Halt be
kleedt in nazi-Duitsland een hoge
functie in de sport. Na de oorlog zit
hij vijf Jaar gevangen, maar hij
blijft zonder moeite lid van het
IOC Hij overlijdt in 1964, op 73-ja
rige leeftijd.
Brief
De Duitse Olympische ploegen wor
den bekend gemaakt. Er zitten be
halve Helene Mayer en Rudi Ball
geen Joden in. Een Amerikaanse
ambassadefunctionaris heeft daar
over een gesprek met dr. Lewald. Die
toont hem een brief van dr. Ritter
von Halt, waarin staat. "Dat er
geen Joodse sportlieden in de Duitse
ploegen zijn opgenomen komt uit
sluitend door het feit dat zij wat
prestaties betreft niet goed genoeg
zijn gebleken".
De Spelen van Berlijn worden spor
tief, organisatorish en propagandis
tisch het grote succes dat het Der
de Rijk ervan heeft verwacht. De
Duitse sportlieden tonen zich duide
lijk superieur. Zij winnen meer
goud, zilver en brons dan welke an
dere natie ook. Zelfs Amerika blijft
ver achter.
Twee dagen na afloop van het
Olympisch festijn komen de horen
van het Duitse organisatie comité
bijeen voor een luisterrijk banket
en om zich breed op de borst te
kloppen. Elders in Berlijn zit in
zijn woning kapitein Wolfgang
Fürstner. Hij is de ontwerper van
het briljante sportprogramma van
het leger. Onder zijn leiding is ook
met schitterende efficiency het
Olympisch dorp gebouwd. Fürstner
is van gedeeltelijk Joodse bloede,
maar hij is zo bekwaam dat de na
zi's hem niet durven vervangen. Tot
een paar weken voor de Spelen. Dan
is alles klaar en heeft men hem
niet meer nodig. Hij wordt wegge
werkt als hoofd van het Olympisch
dorp Men geeft hem een onbeteke
nend baantje. Fürstner, een militair
in hart en nieren doet aijn werk.
Maar hij maakt zich geen illusies
meer, hij weet wat er voor hem in
het vat zit. Terwijl de heren van
het organisatie-comité het glas hef
fen, schiet Fürstner zich in zijn ka
mer een kogel door het hoofd.
Naspel
Wat is er later geworden van de
hoofdpersonen in dit drama? Over
Hitier en Goebbels hoeft niets meer
te worden gezegd. Dr. Lewald wordt
in 1938 door Hitler gedwongen al
zijn functies ter beschikking te stel
Helene Mayer
Von Tschammer und Ostein doet in
de oorlogsjaren een poging de
Olympische beweging om te vormen
naar nazi-model. Voor hij zijn
ideeën vaste vorm kan geven, sterft
hij in 1943 IOC-voorzitter Baillet
de Latour is hem een Jaar eerder
voorgegaan. Hij stort in als men
hem de dood van zijn enige zoon.
een militair meldt en komt zijn
verdriet niet meer te boven. Tot
slot nog iets over Helene Mayer, de
Joodse schermster in de Duitse
ploeg Tijdens de Spelen komt zij
heel dicht bij een gouden medaille.
Maar in de laatste partij schermt
zij opvallend zwak en tam en ver
liest. Ze eindigt als tweede. Het ge
rucht gaat dat ze moedwillig heeft
verloren om HitierDuitsland niet
nog meer glorie te schenken. Ze
blijft nog een Jaar in haar geboor
teland. In 1937 wordt ze met enorm
overwicht wereldkampioene op flo
ret. Daarna gaat ze terug naar
Amerika. Ze weigert elke verklaring
over de strijd in Berlijn. Ze beves
tigt niet. ze ontkent niet. ze zwijgt.
Helene Mayer sterft in 1959. Bij de
papieren die zij nalaat, bevinden
aich geen notities over de Spelen
van Berlijn. Ze neemt het geheim
mee in haar graf.
q|tet aan de macht konten
staat Lewald op Hit-
de financiële steun te
van het nieuwe regime,
i nodig, want tot dusver
■ggingen karig geweest,
uazi's in vroeger jaren
stg che beweging hebben af-
als een zaak van het
lie Jodendom", zegt
organisatie comité alle
Hij gaat financieel aan-
-dgder dan Lewald zelfs in
dromen voor mogelijk
^Jouden. Lewald wil be-
6l)tadions uitbreiden. Hitier
nieuwe moeten komen
sale. Want in het Derde
de waarde van alles be
de afmetingen,
de nazi's ineens zo en-
gemaakt? Het zijn een
den die de goede, oude
zijn gesprek met Hitier
vallen: "De Olympische
nen een grote propagan-
Duitsland betekenen",
een blauwe maandag mi-
propaganda, raapt ze
ap Hij ziet het al he-
zich: de wereld even la-
öfraartoe de nazi's ^Dortief
atorisch in staat zijn. Van
nt af worden de Spelen
in* kind van het Derde Rijk.
1,01 verzoek van Lewald waar-
iwe rijkskanselier voorals
lat wenst in te gaanhij wil
sifl 'oorzitter van het organi-
worden. Dat is vreemd,
ie tijd later wordt duide-
«n hij niet wil. Lewald en
vertegenwoordigers van
Duitsland dat de naai's
willen dat het tweetal
fvangen door vooraan-
ktijgenoten. In de eerste
(kt de Reichsportführer
tnmer und Osten, een in-
Bde intrigant.
13 kort nadat maatre-
afgekondigd tegen Jood-
aci en ambtenaren - wordt
op Lewald en Diem ge-
bladen Angriff en Völki-
ubachter eisen "nieuwe
an de top van de Olympi-
Üeatie". em wordt afge-
als een "pion van buiten-
a". Voor Lewald dreigen
moeilijkheden. Onthuld
1 aan zijn stamboom een
hij is van gedeeltelijk
komst. Lewald verdedigt
tijn nationale gezindheid
Z0J worden getwijfeld. Sport
f hem altijd in het teken
"nationale gezindheid,
if 611 weerbaarheid". En
Joodse afkomst betreft
I op dat "mijn moeder de
s' 1 van een hoge officier en
«I oude domineesfamilie
f Men; mijn vader is reeds
L gedoopt".
Lewalds instelling en
kt hij zich op deze wijze
1 r°'ven teweerstelt.
ui, j °P Lewald en Diem heeft
tor cle nazi's gewenste uit
werking. De beide Duitse sportlei
ders weigeren uit zichzelf op te
stappen. En de nazi's durven niet
met het allergrofste geschut op de
proppen te komen, omdat zowel Le
wald als Diem in het buitenland
een uitstekende naam heeft. Het
oordeel van het buitenland werpt
dan bij Hitiers trawanten nog enig
gewicht in de schaal. Kort daarop
laat de rijkskanselier de nazi-pers
vertrouwelijk weten, dat verdere
aantijgingen aan het adres van Le
wald achterwege moeten blijven.
Maar op Lewalds verzoek om hem
nu verder zonder reserve als voor
zitter van het organisatiecomité te
erkennen, komt van de kanselarij
geen antwoord. Von Tschammer, de
Reiohssportführer, blijft op het vin
kentouw zitten. Het wachten is op
een gunstige gelegenheid Lewald
geruisloos te wippen. Door onzeker
heid gedreven, deelt Lewald zijn
zorgen mee aan de voorzitter van
het Internationaal Olympisch' Comi
té, de Belgische graaf Baillet de
Latour. En deze neemt onmiddellijk
maatregelen. Hij schrijft het Duitse
organisatie comité een brief die
buitengewoon krachtig van toon is.
Daarin zegt hij dat de Olympische
Spelen het onvervreemdbaar eigen
dom van het IOC zijn en dat
Duitsland in 1936 alleen gastheer
mag zijn. Meer niet. Verder eist hij
dat het. Olympisch reglement wordt
nageleefd, wat o.a. inhoudt dat de
Reichssportfiihrer met zijn vingers
van de organisatie afblijft, en de
schriftelijke garantie dat alle sport
lieden, ongeacht, ras, geloof, onbe
lemmerd aan de Spelen kunnen
meedoen. Over dat. laatste is in een
niet gering aantal landen sterke
onrust ontstaan. De graaf voegt er
dreigend aan toe dat de Spelen van
Berlijn zullen worden afgenomen
als die garantie niet wordt gegeven.
Ontzet
Lewald stuurt de brief van de graaf
door naar de kanselarij. Hitler is
ontzet over de toon van het stuk.
De gevraagde garantie komt er
toch, al zijn de bewoordingen waar
in het gebeurt vaag. Over de Duitse
Joden wordt gezegd dat zij „princi
pieel niet zouden worden uitgeslo
ten". Baillet de Latour is niet ge
rust. In 1935 worden de Neurenber-
ger wetten afgekondigd die van de
Joden derderangs burgers maken. In
Amerika wordt een al eerder op
gang gebrachte "Boycot de Spelen"
ven zijn als de Olympische Spelen
uitgerekend in Duitsland om boven
genoemde redenen niet zouden kun
nen doorgaan".
Camouflage
Het is duidelijk: hoewel geen nazi's,
interesseren de Duitse sportleiders
(Lewald. Diem, Von Halt» zich niet
voor liet lot van de Joden. Zij drin
gen op stopzetting van de anti-
Joodse acties aan, niet om humani
taire redenen, maar eenvoudig om
dat de Spelen er door gevaar lopen.
Hitler, die veel op zijn beloop heeft
gelaten, ziet nu toch ook wolken
aan de horiaon en verordonneert
een grootscheepse camouflage-ope
ratie Alle voor Joden beledigende
opschriften moeten uit de steden
verdwijnen, hotels krijgen de op
dracht tijdens de Spelen een toon
beeld van Duitse gastvrijheid te
zijn voor-wie-dan-ook, vinden er
toch nog aanslagen op Joden plaats
dan mogen de kranten er niet over
schrijven, het beruchte antisemiti
sche blad Der Stürmer van de ma
niakale gek Julius Streicher krijgt
een tijdelijk publikatie-verbod
Goebbels noemt Duitsland een „vre-
deseiland in het meer der naties".
Nog een keer vóór de Spelen neemt
diepe ergernis bezit van Hitier. Het
is een vreemd geval. Het gaat om
erekettingen die de leden van het
Duits Olympisch Comité en van het
IOC om de hals dienen te dragen.
actie nog versterkt. De IOC-voorzit
ter besluit dan zelf naar Hitier toe
te gaan. Het gesprek neemt veel
tijd in beslag. De Belg wijst Hitier
er op dat hij er niet aan hoeft te
denken Lewald te vervangem want
dat zal het IOC niet gedogen. Een
flinke, ridderlijke man, die Belgi
sche graaf, maar ook hij laat zich
zand in de ogen strooien. Hij ge
looft onvoorwaardelijk de toezegging
dat het de Duitse Joden mogelijk
zal zijn deel uit te maken van de
Duitse Olympische ploeg en geeft
de organisatie zijn fiat. Van boycot
acties wil hij niets meer horen.
Het sinistere van de NSDAP is nog
niet tot hem doorgedrongen. Tussen
beloftes doen en uitvoeren ligt een
forse stap en de Duitse leiders zijn
niet van plan die te doen.
Von Tschammer is tot een kleine
concessie bereid: hij geeft twee al
jaren in het buitenland levende
Duitse Joden een plaats in de
Olympische ploeg: de in Amerika
wonende schermster Helene Mayer
en de in Italië verblijvende ijshoc
keyspeler Rudi Ball. Beide voelen er
weinig voor, maar op voorzichtige
wijze laat men hen weten dat een
weigering onprettige gevolgen kan
hebben voor de nog in Duitsland
levende familieleden. Er blijft hen
niets anders over dan te komen. De
Duitse kranten krijgen tezelfdertijd
strikte opdracht met geen woord te
reppen over de Joodse afkomst van
dit tweetal. Von Tschammer hoopt
zo de steeds sterker wordende kri-
Hitier tijdens de openingsceremonie van de Olympische Spelen
in Berlijn.
is, kan in de arene niet worden
toegejuicht omdat hij een kampioen
is".
De Joodse sportlieden in Duitsland
zullen geen kans krijgen. O, zo op
het eerste gezicht wel, hoor. Er zijn
alleen een paar bepalinkjes. De
Joodse atlete Greta Bergmann. een
der beste hoogspringsters, ervaart
dat aan den üjve. Ze wil meedoen
aan de Duitse atletiekkampioen-
schappen in 1935 en merkt dat dat
niet "kan, want deelneming daaraan
blijkt alleen open te staan voor
meisjes van de Duitse Atletiekver
eniging. En die heeft al een jaar
tevoren alle Jodinnen uit haar gele
deren verbannen.
Ze wil later uitkomen op de Duitse
selectiewedstrijden voor de Olympi
sche Spelen en komt tot de ontdek
king dat dat ook al niet kan, want
daarvoor moet je lid zijn van de
Rijksliga voor de Lichamelijke Op
voeding En die heeft ook al ruime
tijd terug de Joden uitgestoten. De
Liga bekijkt of naar leden sportief
en ideologisch geschikt zijn voor
Duitsland uit te komen. Aspirant
leden mag zij zonder opgaaf van
redenen weigerenTegen buiten
landse officials verdedigt Lewald
zich met het argument dat iedere
vereniging nu eenmaal het recht
heeft om eigen leden te kiezen. Na
afkondiging van de Ne:irenberger
wetten, raken de Joden nog dieper
in de moeilijkheden, Ook de Joodse
sportlieden. Zij worden geweerd van
sintelbanen en zwembaden De lijst
van voor Joden verboden steden
wordt steeds groter. Op zekere dag
staat zowaar ook Garmisch-Parlen-
kirchen er op, notabene de plaats
waar de Olympische Winterspelen
zullen plaatsvinden. Het Duitse Ar
beidsfront verbiedt de hotels ook
buitenlandse joodse gasten te her
bergen. Nieuwe beroering. Dr Ritter
von Halt. Duits IOC-lid en hoofd
organisator van die Winterspelen,
wordt nu bang. Zo blijkt althans uit
een onlangs gevonden.document. Hij
is bevreesd dat het besluit Garmisch
op de lijst te zetten repercus
sies zal geven. In een brief
wijst hij het ministerie van Bin
nenlandse Zaken er op dat de kans
groot is dat een aantal landen zich
zal terugtrekken en dat dit een
"geweldig prestigeverlies" met zich
mee kan brengen. Hij schrijft dan
dit: "Meneer de staatssecretaris,
weest u ervan overtuigd dat ik u
deze problemen niet mededeel om
de Joden te helpen, het gaat uit
sluitend om de Olympische Idee en
de Olympische Spelen, waaraan ik
sinds jaren belangeloos mijn vrije
tijd besteed hebHet zou de
grootste teleurstelling van mijn le
Na atloop van elke Olympische Spelen morden de namen van de minnaars in ie muren van het
hoofdstadion aangebrachtHier is iemand bezig met ie naam van Jesse Owens. Het succes van
deze neger zinde Hitier en zijn edelgermanen in het geheel niet.
tiek. vooral in Amerika, te doen
verstommen. Er is Duitland veel
aan gelegen dat geen der grote na
ties de Spelen van Berlijn boycot.
Iedereen moet er getuige van zijn
waartoe het Derde Rijk in slaat is.
Het stuntje van Von Tschammer
lukt niet helemaal. Het blijft gisten
en woelen in de V.S. Een belang
rijke stroming, geleid door de oud-
rechter Mahoney, blijft van oordeel
dat de V.S. niet moeten gaan, al
roept Avery Brundage. de voorzitter
van het Amerikaans Olympisch Co
mité die in 1934 Duitsland heeft be
zocht. nog zo hard dat van discri
minatie van de Joden op sportge
bied geen sprake zal zijn. Het Ame
rikaanse lid van het Huis van Af
gevaardigden. Celler, houdt hem
echter voor: ,,De Jood die op straat
wordit gehoond omdat hij een Jood
Graaf Baillet Latour
tikte Hitier op de vingers
