DE PRAKTIJK VAN
ANGOLAKOFFIE
O 19 JULI 1872
EXTRA
PAGINA
2»
l HET GETUIGENIS
Moutinho de Padua die
1961 naar Angola werd
ji februari van dat jaar
Afrikanen in Loeanda,
.ok jkste stad in Noord-An-
ging gedaan de plaatse-
[enis te bestormen om
te bevrijden. Een maand
de opstand in heel
Mario Moutinho
aulrts deel uit van de Ca
lais de Lamego, een
eleid Portugees legeron-
belast was met "zuive-
ts" in de opstandige l
aj oktober 1961 deserteer-
cns zijn diensttijd hield
>ek oek bij
ïcU
se®|iei 1961
om 6 uur werden 19
rixecuteerd. Op dat mo-
nog. Graca had mij
officieren uitgenodigd
d(kezellen om de executie
lagen, "om ons aan dat
te wennen en niet
te zijn, begrijp je?"
ad ik gistermiddag ge-
go een aantal negers ver-
ijk worden en dat
ijk ;e manier geslagen
lag
FoL vroeg ik later.
DIE VAN ZEER
Ie Portugese praktijken
^feft meegemaakt is zen-
Grenfell, die na 28
ola gewerkt te hebben
ke rd uitgezet. Ds. W. D.
telde over de omstan-
iaronder de Afrikanen
m oor de Portugezen ge-
rden te werken tegen-
erzoekcommissie van de
0< rnationale Arbeidsorga-
t>e de Verenigde Naties:
ól se bewering dat er in
contractarbeid meer
Tejlnwaar. Tot aan de on-
in maart 1961 waren
Men in volle gang. Eer-
aai" was ik er zelf ge-
in Maquela do Zombo
rts een groep mensen
die op contractarbeid
den. Later op die dag
an deze mensen kleren
gedeeld werden,
ijke manier van recru-
tgenwoordig dat elke
J shefe do posto (Portu-
sambtenaar) weet hoe-
nannen er in zijn di-
t )e administrateur weet
eveneens. Afhankelijk
*-«ag vraagt de admini-
aantal mannen van
ibij> posto. Deze bekijkt de
en eist op zijn beurt
tetia (door de Portugezen
orpshoofd) een bepaald
de mannen wordt ge-
op een bepaalde dag op
Lekten verschijnen. Van-
ze met een vrachtauto
..a gebracht, waar ze
erzocht worden. Als ze
worden, krijgen ze kle-
len ze met een vracht-
1 e plaats gebracht waar
Ir rken.
bracht een inspecteur
Sjtuur een bezoek aan de
^andica in het district
plaatselijke sobas wil-
cht indienen tegen de
d omdat mensen op-
pj ehaald werden minder
Jaar nadat ze van een
■idfactperiode teruggekeerd
ze waren bang om dit
doen. Zij vroegen aan
■irie dorpsonderwijzers of
d voor hen wilde doen
dit weigerde, of hij een
Jen wou schrijven. Hier-
ij toe. Met enige vrees
irief ongetekend aan de
Fi verhandigd. Het gevolg
g« n de identiteit van de
^tdekt werd, deze ge-
met verbanning uit het
wel de sobas bekenden
>rief uit hun naam had
gs
52<f\TEN STAANDE GETTJI-
stammen uit het begin
Men zou ver-
oljen hebben dat er in het
ori ecennium in Angola en
"Portugese kolonieën wat
m zijn. De Portugese
zeggen in ieder geval
io
[dpn blijven steeds ont-
him koloniale politiek
issendiscriminatie en be-
zwart en blank in het
biaanse rijk Portu0al in
kmonie samenleven. Een
!40f&8TELLINGEN VAN de
biet slechts een erfenis
•ïdfleden. De discriminatie
een weloverwogen plan
jtagese machthebbers om
[df0 er onder te houden.
geïllustreerd door de
f' e colleges "Het strategi-
*m van Portugal" die de
•en 8e opperbevelhebber van
1 6®e leger in een andere
iei
Door de cipaos (Afrikaanse politiea
genten)
Van de een was een oog uitgesla
gen, van een ander waren de armen
bezaaid met blauwe plekken van de
slagen. Een van de officieren prees
zijn verzet.
De rechtszitting was vastgesteld op
zeven uur gisteravond. Iedereen wist
het en niemand kon het iets sche
len dat het een farce was en dat de
gevangenen de volgende morgen
geëxecuteerd zouden worden. Man
nen, vrouwen en soms kinderen
zelfs. "Wat ik het pijnlijkste vind,
dat zijn de kinderen", zei Graca.
"En de vrouwen dan?" merkte ik
op. Velen van hen luisteren eenvou
dig niet naar dit soort vragen.
Ik had niet goed begrepen wat de
reden was van die afschuwelijke
moord op kinderen. Gisteravond
legden ze het mij uit. "Omdat en
kelen van hen zich tegen de blan
ken gekeerd hadden en pistolen op
hun gericht hadden".
Uiteindelijk hadden ze mij nog niet
alles verteld over de executie van
vanmorgen. Enkele officieren met
wie ik lunchte en die ondanks alles
enigszins onder de indruk waren
van mijn opmerkingen en die ook
enigszins wilden zien hoe ik zou
reageren, bevestigden mij dat op de
veroordeelden was ingehakt met de
eerst uitgezocht voor contractarbeid.
Ze werden gearresteerd en op de
posto vastgehouden tot ze wegge
voerd werden of hun belasting be
taalden. Als men de man niet te
psikken kon krijgen, werd een fami
lielid en soms zijn vrouw gearres
teerd.
Toen de mijnen van Mavoio pas
geopend waren, werden de arbeiders
betaald door de chefe do posto van
Quibocolo. Op een dag bracht ik
hem een bezoek. Hij was bezig de
mannen uit te betalen. Hij verzocht
mij binnen te komen en gaf mij
een stoel, terwijl hij zijn werk af
maakte. Er kwam een man binnen
die zijn naam opgaf en de chefe
rekende uit hoeveel die man toe
kwam. Hij vroeg de man of hij zijn
belasting betaald had en de man
zei van Ja. Toen vroeg hij de man
echter naar de naam van zijn dorp.
Ik dacht dat hij controleerde of de
man de waarheid had gesproken.
Daarna vroeg hij de arbeider of hij
die en die kende iemand uit dat
dorp. De arbeider antwoordde dat
hij die man kende. "Goed", zei de
chefe. "Hij heeft zijn belasting niet
betaald. Daarom zal ik het van
jouw geld afhouden en moet jij het
maar van hem innen".
Op 24 februari 1961 warén mijn
vrouw en een vrouwelijke collega,
mej. Harrison in het dorp Lembo, in
het district Camatambo. Er was
onenigheid tussen de onderwijzer oa
de soba van dat dorp over de
schoolkindern. De soba had op
dracht gekregen om een aantal
schoolkinderen te leveren om
op contractarbeid koffietuinen
te wieden. Er werd een com
promis bereikt waarbij kinderen die
regelmatig de school bezochten en
een schoolkaart hadden om dit te
bewijzen vrijgesteld zouden worden
van recrutering. In 1960 zei de ad
ministrateur van Ambrizete tegen
de zendelingen daar dat als een
Jongen de school wilde bezoeken, dit
's avonds moest gebeuren, omdat
hij alle Jongens nodig had die hij
maar kon krijgen. In het gebied
van Bembe werd het meest mis
bruik gemaakt van tewerkstelling
van Jongens voor contractarbeid op
de koffieplantages. Dit oproepen
van kinderen voor contractarbeid
heeft de Afrikanen diep geschokt.
Het grootste deel van het werk aan
de wegen werd gedaan door vrou
wen die geen enkele betaling kregen
en hun eigen gereedschappen moes
ten gebruiken. Ik ben in het bezit
van een serie foto's die ik in fe
bruari 1961 nam van twee ploegen
vrouwen die aan een weg bij Ma
quela werkten in aanwezigheid van
de politie. Ik herinner mij dat een
van mijn collega's er jaren geleden
bij de administrateur van Uige
nu Carmona over klaagde dat
van wel. Bij de hervormingen van
1961 werd de dwangarbeid opnieuw
verboden. Alle contractarbeiders
heetten voortaan "voluntarios"
vrJ willigers). In wezen is er echter
niets gebeurd. Het Rapport Portugal
van de Nederlandse Katholieke
VolkepariJ komt op grond van m-
ideoloog van het Sal a2ar-regime,
loofde de afwezigheid van racisme
bij de Portugezen in bewoordingen
waarin het racisme duidelijk door
klinkt:
"Zo oprecht k onze achting voor
Portugese kolonie, Mozambique, ge
neraal Kaula de Arrlaga, in 1966/67
voor de Hogere Legerleiding gaf.
Hieronder een aantal uitspraken:
"Het schijnt dat, als men van het
noorden naar het zuiden gaat. de
breedtegraad een bepaalde invloed
heeft op de rassen. We zien name
lijk dat de rassen die dichter bij de
evenaar wonen bepaalde eigen
schappen bezatten die volgens de
Hoewel de Nederlandse Vereniging van Koffiebranders over de kwestie in haar jongste
jaarverslag heeft gezwegen is het vrijwel duidelijk dat de belangrijkste leden geen koffie
meer uit Angola verwerken. Vooral een aardig succes voor het Angola Comité omdat het
totale bedrag waarbij het in deze actie om gaat jaarlijks bijna f 100 miljoen bedraagt.
Het Angola Comité waarschuwde destijds in maart al dat de bedrijven die de Nederlandse
koffiemarkt beheersen, de beslissing de import van Angola-koffie te staken louter en
alleen uit commerciële overwegingen namen. Als het protesttij keerde viel een hernieu
wing van de invoer te verwachten.
Het tij is nog niet gekeerd. Desondanks heeftAlbert Heijn een van de belangrijkste impor
teurs (goed voor f 10 miljoen per jaar) al voorzichtig laten doorschemeren bij dalende
prijzen waarschijnlijk de invoer te hervatten. Het is daarom zinvol om zich nog eens te
bezinnen op de niet-commerciële argumenten die zouden moeten leiden tot een totale vrij
willige invoerstaking van Angola-koffie. Dat kan omdat er naast het boekje Koffie voor
Nederland, Bloed voor Angola, dat enige tijd geleden bij het Angola Comité verscheen
(voor f 1,25 nog verkrijgbaar op Da Costastraat 88hs in Amsterdam), enige weken ge
leden een vierde uitgebreide druk van het S. Bosgra s B. Dijks Kolonialisme en Vrij
heidsstrijd in Angola, Mozambique, Guinee-Bissau uitkwam. Het boekje bevat een aantal
hoofdstukken waaruit duidelijk de gruwelijke praktijken blijken die de Portugezen bedrij
ven om aan koffie te komen in Angola.
HEIN ELBR1NK
vrouwen gedwongen werden om aan
de wegen te werken Minzaam ant
woordde hij dat bij de wet de te
werkstelling van vrouwen aan de
formatie van missionarissen uit An
gola tot de conclusie dat: "Met
name komt in Portugees Afrika nog
steeds dwangarbeid voor. in weerwil
van het daarentegen gerichte ver
drag van de Internationale Arbeids
Organisatie, waarbij ook Portugal
partij Ja. Het aantal werknemers
hen die tot de primitieve rassen
van Afrika behoren dat.we hen
in ons midden opnemen zonder
voor hen de minste weerzin te voe
len. Hierdoor onderscheiden wij ons
radikaal van d« beperkingen en de
huidige maatstaven inferieur zijn.
Eerst krijgen we de noordelijke ras
sen die behoorlijk ontwikkeld en
goed geïnformeerd zijn. Dan komen
wdj, de Latijnse rassen, die op dit
punt al veel minder ontwikkeld
zijn. Vervolgens krijgen we de Ara
bieren die nog minder presteren
dan wij en tenslotte belanden we
bij de zwarten. Zonder enige twijfel
bezig het zwarte ras eigenschappen
wegen verboden was en dat het dus
gewoon niet voorkwam. Net terwijl
hij dit zei, kwam langs het open
raam een lange rij vrouwen voorbij
"onder contract" ongeschooolden
die door bemiddeling van recruteurs
in dienst zijn genomen is in An
gola tussen 1962 en 1964 zelfs geste
gen. In laatstgenoemd Jaar was in
sommige delen van Noord-Angola
zelfs 85% van de ongeschoolde ar
beidskrachten onder contract ge
vooroordelen die voornamelijk bij
de Angelsaksische en Germaanse
rassen aan de dag treden".
De rassendiscriminatie blijkt zeer
duidelijk uit het verschil in loon
voor hetzelfde werk. In het rapport
die inferieur zijn aan die van het
blanke ras, zoals wij van het La
tijnse ras een aantal kenmerken
bezitten die inferieur zijn aan die
van het noordelijke ras".
"Als er in Angola en Mozambique
twintig of dertig miljoen zwarten
zouden wonen, zouden de problemen
voor ons zeer ernstig zijn. Gelukkig
ls het aantal inwoners hier slechts
gering. Ik weet niet of dit een ge
die in kleine manden aarde op hun
hoofd vervoerden. Daarom zei hij
dat deze vrouwen geen werk aan de
wegen verrichtten en dat ze in elk
catana. In de lengte opengesneden
en bij de schouders doormidden ge
hakt!
Het hierdoor teweeggebrachte gevoel
is onbeschrijfelijk. Voor ons. men
sen die tussen deze beesten leven, is
het een daad temeer die het toe
laatbare in wreedheid te boven
gaat. Ik vroeg of ze dit gedaan
hadden toen de mensen nog leefden
of toen ze al dood weren. Ze gaven
geen antwoord.
5e dag na het vertrek uit Negage-
Bungo
Geleidelijk reconstrueerde ik het
verhaal over de officiële moorden ln
Negage. Twee mannen kwamen al
dood op de plaats van executie aan
tengevolge van de slagen waarmee
de ondervraging gepaard ging. Twee
anderen, de leider en een krankzin
nige, werden levend onthoofd. Aan
de anderen werd het "recht" vol
trokken door een of andere blanke,
d.w.z. ieder die wilde mocht hen
neerschieten of in stukken snijden.
Wellicht met de bedoeling om onze
soldaten te harden.
Na deze legale moorden verscheen
tenslotte een blanke, een burger, om
zich met de lijken te amuseren. En
de "slager" rukte er de ingewanden
uit met een slachtmes van een
abattoir. Het was een goedlachse
man, een dikke planter met een ze-
geval werkten als straf voor een of
ander misdrijf.
Volgens de wet mocht een chefe do
posto mensen oproepen voor werk
aan projecten die van belang waren
voor de gemeenschap. Een prachtige
wet, want bijna elke soort werk kon
onder deze rubriek gerangschikt
worden. Een ondernemende chefe
kon volop werk vinden dat "voor
het welzijn van de gemeenschap"
verricht moest worden.
Op onderwijsgebied stonden de Por
tugezen voor een groot dilemma.
Om hun "beschavingsmissie" te vol
voeren, was onderwijs van het al
lergrootste belang voor de assimila
tie van de Afrikaan. Anderzijds be
seften ze heel goed dat wanneer
men iemand eenmaal opvoedt om
voor zichzelf te denken, hij ook
voor zichzelf wil handelen. Alle re
geringsdiensten en de partlkuliere
Industrie en handel hadden behoef
te aan een aantal mensen die enig
onderwijs genoten hadden, maar als
zij hun macht over de Afrikanen
wilden behouden, dan moest het
bloot stellen aan de moderniserende
invloed van het onderwijs tot een
minimum beperkt blijven. En dit
gebeurde dan ook.
Er bestaat een heel eenvoudige
methode om te verhinderen dat kin
deren een officiële school bezoeken
de niet-officiële dorpsschool bood
geen bescherning tegen het recru
teren van kinderen voor allerlei
werkzaamheden. Om als leerling in
geschreven te worden, moesten alle
scholleren een geboortebwïjs bezit
ten. Geboortebewijzen werden afge
geven door de chefe do posto, het
geen betekende dat de chefe een
vrijwel volledige controle had over
wie een school zou bezoeken.
De leeftijd dat een Jongen de Jaar-
lijke belasting begon te betalen was
vroeger vastgesteld op 18 Jaar. Dit
werd verlaagd tot 16 Jaar, maar of
dit oficieel was of niet, weet ik
niet. Elk jaar bezocht de chefe do
posto de voornaamste dorpen van
het district. Iedereen moest dan
voor hem verschijnen. Omdat nie
mand wist in welke volgorde de
chefe zich met de verschillende
dorpen zou bezighouden, moesten
allen op de eerste dag aanwezig
zijn. Als een dorp afgeroepen werd,
moesten alle inwoners van dat dorp
op een rij gaan staan in de zon
tot hun namen afgeroepen wer
den, terwijl de anderen in de buurt
wachtten. Op dat moment besliste
de chefe of een Jongen moest be
ginnen belasting te betalen. Veel te
veel Jongens betaalden de belasting
van een man Dit betekende dat de
last op het gezin drukte dat voor
het geld moest zorgen.
Ik herinner mij hoe een man uit
Quibocolo hard geslagen werd om-
plaatst. Deze recruteurs moeten een
vergunning van de overheid hebben
om hun werk te mogen verrichten.
Zij mogen voor hun bemiddeling
niet meer dan een van overheidswe
ge vastgestelde vergoeding ontvan
gen. De wervingsactiviteiten zijn on
derworpen aan wettelijke voor
Violation of Trade Union rights,
dat op 22 juli 1970 door het Inter
nationaal Verbond van Vrije Vak
verenigingen (IVVVi werd aangebo
den aan de V N. Commissie voor de
Rechten van de mens, «taat de vol
volg is van het feit dat men ze in
dertijd naar Brazilië heft geëxpor
teerd. Als dit inderdaad zo is, dan
kunnen we alleen maar blij zijn
dat dit gebeurd is".
"Alleen als het aantal blanken even
snel of zelfs iets sneller toeneemt
dan het aantal ontwikkelde zwar
ten, zullen we in staat zijn om de
blanke overheersing in Angola en
Mozambique te handhaven, hetgeen
schriften. Het Is evenwel duidelijk
dat met deze bepalingen veelvuldig
de hand wordt gelicht".
Een werkgroep van de Commissie
voor de Rechten van de Mens van
de Verenigde Naties kwam in 1970
gende tabel voor lonen ln de Portu
gese koloniën: lonen in de land
bouw (per jaar) blanken f5.900,-
kleurlingen f 2.900. geassimileerde
Afrikanen f650.-. niet-geasaimileer-
de Afrikanen f 170,%
ons nationale doel ie. Als daarente
gen de toename van de blanke be
volking overtrofffen wordt door die
van de ontwikkelde zwarten, dan
blijven er slechts twee mogelijkhe
den over: Of we zullen de "apart
heid" moeten invoeren, hetgeen ver
schrikkelijk zou zijn. In dat geval
zouden we ons niet kunnen hand
haven. Of we krijgen zwarte rege
ringen met alle gevolgen van dien".
ker meerderwaardigheidscomplex.
Voor de rest minacht hij het leger
evenals haast alle andere burgers en
accepteert hij het alleen uit nood
zaak. Zij tonen alleen achting voor
mensen als zijzelf, voor hen die
zich in dit land verrijkten door de
inboorlingen te laten werken.
"Angola is van ons. Al in geen
dertig Jaar ben ik in Portugal ge
weest. Dit ras moet volledig uitge
roeid worden". Dat zijn de kreten
die wij bij elke stap horen.
Een kennis las mij het volgende
rapport voor waarin een kapitein
zijn superieuren verslag uitbracht
over een door hem georganiseerde
executie: 'Toen de slachtofers op
de daarvoor bestemde plaatsen op
gesteld waren, trad het executiepe
loton onder trompetgeschal naar
voren". Tot zover aldus mijn
zegsman is het aanvaardbaar.
"Toen de executie beëindigd was,
gaven de trompetten het signaal
waarop de onthoofders op het to
neel verschenen. Deze staken de
hoofden op stokken die zo gemaakt
zijn dat de hoofden "met diepe eer
bied" omlaag kijken! Daar moesten
ze enkele dagen blijven staan ter
waarschuwing, na afloop waarvan
ze zouden worden weggehaald, ter
wijl ze de stokken voor onbepaalde
tijd lieten staan".
dat hij iets gedaan had dat de che
fe niet aanstond. Hij had medische
verzorging nodig en ging naar de
dichtstbijzijnde staatsapotheek. De
blanke verpleger daar vroeg hem
hoe hij aan die verwondingen
kwam. De man vertelde hem dat
hij die aan de chefe te danken had.
Hierop ging de verpleger naar de
posto en vertelde de chefe wat de
man gezegd had. Deze vroeg hem
de man naar hem toe te sturen
omdat hij zulke gemene leugens
verteld had. Hij kreeg opnieuw een
pak slaag dit keer zonder behan
deling en werd met de palmato-
ria zelfs op de wreef van zijn voe-
en geslagen.
Omdat het een landbouwdistrict
was, verkochten de mensen hun bo
nen-, pinda- en ikoffieoogst aan de
plaatselijke handelaar. Vroeger gaf
de handelaar een bon ter waarde
van de gekochte goederen aan de
verkoper die deze bon gebruiken
kon om goederen uit de winkel te
kopen maar alleen uit zijn win
kel. Wegens de misbruiken werd
een tijdlang de hand gehouden aan
de wet dat alle door de handelaar
gekochte goederen contant betaald
moesten worden. Dit ging een poos
je goed, maar er bestonden metho
den om de wet te omzeilen. Hij
placht te weinig contant geld bij
zich te hebben of hij had geen
kleingeld op zak, zodat het in de
praktijk gebruikelijk was om slechts
voor de helft van de totale waarde
in contant geld te betalen en voor
de rest een waardebon te geven.
Een ander wijdverbreide zwendel-
praktijk. vooral in de districten
waar koffie verbouwd werd. was dat
de handelaar een voorschot gaf
voor de oogst zodat vele Afrikanen
volledig aan hem overgeleverd wa
ren. Hij zorgde dat hij de koffie
tegen zijn eigen prijs kreeg. Hel
hele systeem was corrupt en maak
te allerlei misbruiken mogelijk.
In de districten waar koffie ver
bouwd werd, gebeurde zeer veel on
recht, doordat de Portugezen zich
tuinen toeeigenden dis aan Afri
kanen behoorden. Als men de chef*
do posto kon "overreden" om ta
verklaren dat de tuinen verwaar
loosd werden, was er geen verhaal
mogelijk voor de Afrikaan. Soms
"verkochten" Afrikanen, na enigs
druk, hun tuinen, maar zelfs da»
kregen ze niet altijd de overeenge
komen prijs.
Ik ben mij zeer goed bewust va»
het feit dat deze voorvallen elk af
zonderlijk misschien van weinig be*
lang lijken, maar ik wil er op wij
zen dat het district waarin ik
werkte geen uitzondering vormde,
maar kenmerkend was voor het ge
heel Soortgelijke voorvallen vonden
in heel Angola plaats".
in een rapport flSXN 4/1099/Add
3) tot de volgende konklusie: "Wtj
beschikken over bewijzen dat in de
Portugese koloniën nog steeds de
meest onmenselijke vorm va»
dwangarbeid voorkomt".
Lonen fan de industrie (per dagf
blanken ongeschooldf 12.50 mini»
ipaal. kleurlingen ongeechooldl
f8,75 maximaal. Afrikanen (haifl
geschoold) f3,75 maximaal. Afrika»
oen <ongeschoold* f 0.90 maxims dj»
Alle bovenstaande citaten ever 60
praktijk van de Angolakoffie rij#*
afkomstig uit: S. Boagra en B. Dijk>
Kolonialisme en vrijheidsstrijd kg
Angola. Mozambique. Guinee-Bissal
Vierde uitgebreide druk. Paria-Mam
teau, Amsterdam-Brussel 1973.
