uoneel kost
(Ie overheid
teeds meer
Uitbundig besluit van
het Holland Festival
Gestrande reizigers
gaven de strijd op
...e/7 a/steren i
[[WÏ^MQgisirrïma i
wg?*.!
TV morgen]
>s. Hilferink in onderzoek
Nederland is
in Knokke al
uitgeschakeld
wSeKte?
REMOVINE
►AG 10 JULI 1972
j [AAKDAG
RADIO - TV - KUNST
guicij De verliezen bij bet beroepsto-
in Nedeirland zijn in de pe-
van 1959 tot 1969 gestegen
f 3,8 miljoen tot f 13,2 mil-
ben of wel van 54 procent van de
(>tale uitgaven van de gezel-
phappen tot 70 procent.
In het jongste nummer van
InstOpenbare uitgaven" van het In-
inl iituut voor onderzoek van over-
-SUP|eidsuitgaven analyseert drs. J.
Hilf&rink de oorzaken van de
"nisierliezen en komt tot de conclusie
yt de ongunstige ontwikkeling
een belangrijk deel is ver-
door de groei van het
anted medewerkers bij de gezel-
chappen.
e kosten bij de gezelschappen ste-
►n in de betreffende periode jaar-
|ks met gemiddeld 11,9 procent, de
bbrengst van de voorstellingen
1 jeeg met slechts 6,6 procent, waar-
111 ij de toegangsprijzen echter vrij-
lél gelijke tred hielden met stijging
^Vn het kostenpeil.
cie toegangsprijzen blijken over
ne|en jaar van gemtdli'eld f 2,24 tot
14,94 te zijn gestegen, de in het
Qderzoek betrokken zeven gezel-
ihappen speelden in het toneelsei-
>en 1968-1969 in totaal 2490 voor-
lellingen, het aantal premières
Aireg iu 'tie11 Jaar van 56 naar 59,
het toneel-bezoek liep terug
1,3 miljoen naar 1.05 miljoen of
d een zaalbezetting van 493 per
xwlslteüliine -tot 442 per voorlstel-
ig. Door een verandering van de
reidingsopzet, waardoor de weste-
Miifi;'
lijke gr-o/be gezelschappen minder
reisden-, liep het aantal voorstellin
gen terug. Bij een stijging van het
prijsindexcijfer over het afgelopen
decennium van ongeveer vijftig pro
cent steeg het salarisbedrag (met
soöiale lasten) van f 3,38 miljoen
tot f 11J2 miljoen.
Drs. Hilferink concludeert dat het
sterk gestegen verlies (en daarmee
ook de subsidies) veroorzaakt zijn
door een aanzienlijke uitbreiding
van het personeelsbestand, dat nu
bij de gezelschappen voor ongeveer
vijftig procent uit spelers bestaat.
Bovendien trad inkomstenderving
op door teruglopende toeloop en een
kleiner aantal voorstellingen.
Drs. Hilferink bestrijdt de opvatting
van een Amerikaans onderzoek als
ook geldig voor Nederland. Daarin
werd gesteld, dat de kunstbedrijven
niet deel kunnen hebben in de pro-
duktiviteitsstijging van de industrie,
maar wel het salarisniveau even
redig mee omhoog zien gaan. De
Amerikanen wijzen als oorzaken van
de moeilijkheden de opgekomen
concurrentie van de televisie en de
vermaterialisering bij de consument
aan. De toegangsprijzen zijn daar
door de algemene stijging daar
maar bescheiden gevolgd.
Drs. Hilderink heeft zijn twijfels
over de toepasselijkheid van deze
achtergronden voor Nèdeitand en
voorziet aan de hand van een gra
fiek dat de overheid in het Jaar
2000 het toneel nagenoeg geheel zal
moeten financieren. Hij acht het
een ernstige tekortkoming, dat een
bruikbare omschrijving van het doel
van toneelsubsidies ontbreekt.
onderzoeksinstituut heeft zich
het profijt van ons beroepsto
neel gebogen en dat is natuurlijk
ugilen hachebjke zaak, want het nut
an kunst vooral in het kwalitatie-
e aspect is bezwaarlijk te meten.
Ie overheid toont gelukkig tot dus-
erre de passende terughouding en
ieeft begrip voor de uitbouw van
ns toneelapparaat in de zich wijzi-
endc omstandigheden. Ondanks
en groeiend koor van stemmen,
iat er een profijtsbeginsel aan wil
i koppelen. Het is goed om in het
te houden, dat de Nederlandse
idejverheidssteun aan de kunst nog
andteeds slechts een fractie van een
latijrocent op het totaal van uitgaven
algphoudt.
larB
<pe conclusie van het instituut dat
|r per toneelspeler minder wordt
idaan met meer geld (inclusief uit-
lepteken) doet dan ook rellerig aan.
kunstenaars smijten maar met
jtoze belastingcenten mag men er
arllan bij denken.
t Tegen het onderzoek van drs. Hilfe-
f ink zijn gegronde bezwaren aan te
ectoeren. Het baseert zich voorname-
ljk(ijk op reeksen voorhanden zijnde
vri :ijfers over kosten, voorstellingen
m!n bezoekersaantallen etc. Men kan
enjlan met de cijfers gaan stoeien er
'erwachtingsgrafieken bij tekenen
k( >m er 'n wetenschappelijk tintje aan
e geven, maar zo'n studie is dan
och allerminst wetenschappelijk als
f nen de cijfers niet in een breed
laI cader van achtergronden plaatst.
c Dat zou dan moeten gebeuren op
)asis van een grondige kennis van
a(vat in onze toneelwereld en ook in
mlhet internationale vlak gaande is.
Maar drs. Hilderink blijft Liever
dicht in de buurt van de harde taal
van de cijfers. Die zijn echter in het
kunstbedrijf allerminst alleen zalig
makend.
Het is hier niet de plaats om het
verschijnsel Nederlands beroepsto
neel volledig uit te spitten, er zou
een boekwerk voor nodig zijn. Wel
mag worden gesteld dat het onder
zoek van de Baumol en Nowen in
zijn algemeenheid meer voor Neder
land geldt dan drs. Hilferink bereid
is aan te nemen. Natuurlijk is het
waar dat de televisie in verschillen
de opzichten concurrent is geworden
van de schouwburg. Dat het bezoek
al terug liep voor de opkomst van
de tv heeft te maken met de
naoorlogse hause. Het toneel heeft
ook naar een gespecialiseerder re
pertoire moeten zoeken.
Andere achtergrond: het toneel
heeft naar kwaliteitsverhogingen
gestreefd hetgeen betekent dat men
een keuze uit een verhoudingsgewijs
groter tableau moet kunnen maken,
een effect dat zich versterkt heeft
in de tendens terug te gaan naar
enkelvoudige gezelschappen.
Ons toneel heeft zich als gevolg
van de concurrentie in de laatste
jaren professioneler kruinen organi
seren. Nederland was altijd een
achtergebleven gebied in de ontwik
keling van publiekswerving, drama
turgie, informatieve begeleiding,
maar dat tekort is nu gedeeltelijk
ingehaald. Enkele gezelschappen
hebben hun belabberde behuizing
(voor repetities e.d.) kunnen verwis
selen voor passende ruimten. Dat de
expansieve huur voor een royaal
deel terugvloeit in de overheidskas
samen met de nergens vermelde
stijgende vermakelijksheidsbelastiing
raakt men in dit rapport niet ge
waar. Net zo min als er verwezen
wordt naar het profijt dat de tele
visie voor in verhouding weinig geld
van een levende toneelwereld trekt
Knokke Engeland heeft veruit de
leiding genomen in Knokke na de
„schiftingsdagen". Voordat van
avond de demi-finale begint, waar
voor Nederland al is uitgeschakeld,
leiden de Britten. Dit dankzij het
optreden van The Union Express,
een New Seekers-ach tig groepje, dat
door de TROS in Knokke reeds is
gecontracteerd voor een in septem
ber uit te zenden programma. Ook
heeft de TROS de Engelse zanger
Malcolm Roberts uitgenodigd voor
een show.
België is tweede door een wonder
lijke speling van het jurylot. Mary
Roos heeft de Duitse afvaardiging
gered van uitschakeling voor de de
mi-finales.
De KRO gaat volgend 6eizoen in
samenwerking met een aantal Euro
pese tv-organisaties dertien shows
maken met dezelfde Mary Roos.
Denemarkten werd nog lager ge
waardeerd dan de Nederlandse af
vaardiging. De Jury had geen enke
le waardering voor bijvoorbeeld een
zanger als Michael Elo, die enige
maanden geleden in ons land werd
gelanceerd met een lp, die door
Hans van Hemert werd geprodu
ceerd en uitstekend is ontvangen.
De stand na de voorronden: 1. En
geland 245 punten; 2. België 233
punten; 3. Spanje 220 punten; 4.
Duitsland 214 punten; 5. Roemenië
214 punten; 6. Portugal 208 punten;
7. Frankrijk 197 punten; 8. Neder
land 193 punten; 9. Denemarken
178 punten. De zes best-geklasseerde
landen gaan over naar de demi-
nale, die vanavond door de KRO
zal worden uitgezonden op Ned. I
om 21.10 uur.
ROTTERDAM Het Holland Fes
tival 1972 is zaterdagavond in De
Doelen met veel zang en veel feest
uitbundig besloten. Tot tegen mid
dernacht stond de "Holland Festival
finale" geheel in het teken van het
Lied. Zang in vele verscheidings-
vormen vulde een programma dat
zich afspeelde in zowel de grote
zaal, de kleine zaal als de feestzaal
van het concertgebouw.
Het publiek (reeds twee weken ge
leden waren alle 3000 entreebewij
zen verkocht) werd geacht mobiel te
zijn, in het programmaboekje werd
nadrukkelijk gesteld dat men niet
verplicht was op één stoel te blij
ven zitten, men naar keuze van eve
nement naar evenement kon wande
len. Dat gebeurde dan ook.
Een greep uit het programma: in
de grote Doelenzaal concerteerde
eerst het Rotterdamsch Philharmo-
nisch Orkest o.l.v. de Tsjechische
dirigent Zdenek Macal en met so
listische medewerking van de so
praan Elly Ameling. Vervolgens be
speelde Louis van Dijk het grote
Doelen-orgel en tenslotte concerteer
de het Metropole Orkest O-l.v. Dolf
van der Linden, met als solisten o.
a. de sopraan Marilyn Tyler, Wil-
ma, Greetje Kauffeld, Leen Jonge-
waard.
In de feestzaal werd Griekse,
Turkse en Joegoslavische folklore
geboden, in de kleine zaal traden op
het trio Pim Jacobs Rita Reys Mar-
tine Bijl, het duo De Sissies met
liedjes uit de jaren twintig.
En ook: weer de sopraan Elly
Amerling, begeleid door het trio
Louis van Dijk echter in een heel
andere muzikale verschijning dan
in het begrip van de Holland Festi-
finale. Met songs van Gershwin,
bracht zij het (opeengepakte) pu
bliek tot staande ovaties. Na afloop
van het podium-spektakel begon in
de hal van De Doelen een feest-met-
attracties. Er kon gedanst worden op
muziek van diverse orkesten, va
riété middels een Spaans ensemble,
een Chinese goochelaar en een Jong
leur, een sneltekenaar, een potte-
bakker en een portrettekenares wa
ren in vol bedrijf en voor de hapjes
en de drankjes kon men terecht bij
diverse buffetten en "markt"kraam-
SCHIPHOL (ANP) De op Schip
hol gestrande 195 reizigers uit Lon
den hebben gisteren de strijd opge
geven en zijn onwerrioMeizake naar
de Britse hoofdstad teruggekeerd, 'n
illusie en 125 dollars armer. Zij
spraken af dat ze gezamenlijk ge
rechtelijke stappen zullen gaan on
dernemen tegen het bureau van de
North American Student Agency
(NASA) in Londen, dat de groep 'n
chartervlucht naar New York per
DC 8 van de KLM had toegezegd.
Eenmaal vrijdag op Schiphol aan
gekomen, bleek dat aan geen enkele
voorwaarde voor een dergelijke char-
P. RUIVENKAMP tervlucht was voldaan, zodat de
Rijksluchtvaartdienst de vlucht ver
bood. Ongeveer 90 reizigers konden
vrijdag direct door de KLM worden
In Berlijn strijden véle lief
tallige jongedames de immer op
windende strijd rond de titel
Miss-Teenager. Hier dan op de
Potzdammer Platz van links naar
rechts: Blanka Nekolny (West-
Duitstand Ca rolin a Calderon
Arias (Venezuela), Maria Morei-
ra de Castro (Portugal)Adrien-
ne Rohls (Brazilië), Ase Tha-
ström (Zweden), Maria Agullar
(Ecuador) en Roy a Rouhnni
(Iran).
geholpen. Zij konden een retourbil
jet naar New York tonen van de
Britse chartermaatschappij Lloyd's
International, die Juist failliet was
gegaan en voor hen mocht van de
Nederlandse en van de Amerikaan
se rijksluchtvaardienst een uitzonde
ring worden gemaakt. Zij keerden
met een normaal lijnvliegtuig van
de KLM naar New York terug.
Ruim 50 andere gedupeerde passa
giers betaalden 216 dollars bij, en
konden eveneens per lijnvlucht New
York bereiken. Een aantal van hen
had onvoldoende contant geld bij
zich, doch de KLM nam in hun ge
vallen genoegen met een getekende
schuldbekentenis.
Zo bleef een groepje van 38 pas
sagiers over, dat vrijdag door twee
meisjes van het Nederlandse Bu
reau van de Nasa, aan het Rokin in
Amsterdam gevestigd, onder de
naam North American Travel Agen
cy, per bus naar een klein hotelletje
in de hoofdstad werd gebracht en
daar verder ondanks schone belof
ten geheel aan zijn lot werd overge
laten. De meisjes kwamen zaterdag
niet meer opdagen.
Die dag brokkelde het groepje
weer af. Aan het einde van de mid
dag tekenden 23 de schuldbekentenis
en vlogen met een KLM-lijntoestel
naar New York. Hun voorbeeld
werd zondag gevolgd door nog vier
reizigers. Zo resteerde tenslotte een
elftal verontwaardigde Britten in de
vertrekhal, dat onder geen voorwaar
de de schuldbekentenis wilde teke
nen.
Deze elf Britse reizigers kregen
echter zondagmiddag ook genoeg
van het uitzichtloze bivakkeren in de
vertrekhal. Ze keerden terug naar
Londen.
ADVERTENTIE
MAANDAG 10 JULI
6.25 Tour de France (NOS)
6.45 Brigadier Dog (NOS)
6.55 Journaal (NOS)
7.05 De partners, tv-serie, deel II (KRO)
7.30 Sessie, popensembles (KRO)
8.00 Journaal (NOS)
8.20 De familie Ashton, tv-serie (KRO)
9.10 Veertiende Europabeker voor Zangvoordracht in
Knokke (KRO)
NEDERLAND II
6.45 Brigadier Dog (NOS)
6.55 Journaal (NOS)
7.05 Curtis Mayfield (Avro)
7.30 Sebastien en de Mary Morgane, tv-serie (Avro)
8.00 Journaal (NOS)
8.20 De Vader Abraham Show (Avro)
9.20 Peyton Place (Avro)
10.05 Televizier Magazine (Avro)
11.00 Journaal (NOS)
Zaterdagmiddag can half vier
heb ik, na anderhalf uur ge
fascineerd te hebben gekeken
naar de beeldschermtekst dat
het regende in Wimbledon (het
moet van Wim T. Schippers
een wensdroom zijn om ooit
eens drie uur lang zo'n een
voudige, maar rake tekst te
mogen uitzenden), Bob Spaak
opgebeld om hem te vragen
hoe ik het mijn lezers moest
uitleggen dat zij wel naar die
uitgezonden tekst konden kij
ken, maar niet naar een vrolij
ke film, bijvoorbeeld „Singing
in the rain".
Bob Spaak antwoordde dat „ie
dere outstanding outsider,
waartoe elke tv-criticus moet
worden gerekend" de reden
wel kon weten, namelijk dat de
NOS zoveel mogelijk op zend
tijd moet bezuinigen, omdat er
in Nederland nu eenmaal een
maximum aantal uren per Jaar
wordt verdeeld en de Olympi
sche Spelen straks veel zend
tijd zullen opslurpen.
Het uitzenden van zo'n tekst
geldt als pauzeteken, niet als
zendtijd en zodoende. Nu zal
men tegenwerpen: dat kan wel
zo zijn uitgedokterd, maar het
is natuurlijk wel een formalis
tische kwestie. Ondertussen za
ten wij drie uur aan een tekst
vastgekluisterd.
De NOS zegt daar weer op:
dat mag een formele regeling
zijn, de regeringscommissaris
houdt dat nu eenmaal in de
gaten. En niet alleen de rege
ringscommissaris, maar ook de
omroepverenigingen, want als
de NOS, met toch al de meeste
zendtijd, het maximum met
tien procent overschrijdt, is
dat meer dan wanneer de EO
zijn maximum met twintig
procent overschrijdt.
Dus doen wij van de NOS
ons uiterste best die zend
tijdsoverschrijding tot een mi
nimum te beperken.
Zondag kregen we tussen twee
en zes uur Wimbledon toch op
het scherm, dus in diepste we
zen zijn wij niets te kort geko
men. Boyendien kregen we
onze eerste Wimbledon-kam-
pioen te zien. Betty Stüve, wat
een pleister was op de wonde
die Engeland en Portugal za
terdagavond in het nationale
bewustzijn sloegen, door onze
Knokke-ploeg met duidelijke
cijfers terug te wijzen, zonder
dat daar veel op aan te mer
ken viel.
Behalve dan dat Frits Lam-
brechts te laag gewaardeerd
werd. Maar wie de Blue Dia
monds zo'n eerste liedje laat
zingen op een songfestival, ver
dient ook niet beter dan te
verliezen, vind ik.
Ten slotte verdient Joes Oduf-
re als regisseur van .Magritte
Magritte" nog een compliment,
dat werd uitgezonden in het
kader van de serie „dieptepun
ten uit het Holland Festival".
Deze collage van dans, poëzie
en toneel van Anna Sokolow
werd door het schouwburg
publiek weggehoond, maar
Odufre ca. had het heel aardig
opgeklopt, met achtergrondpro
jecties van Magri'tte's corres
ponderende schilderijen, met
de vertalingen van de gedich
ten, waardoor het toch nog
wat leek.
Ook dank zij de close-ups die
verhulden dat Anna Sokolow
het toneel moeilijk wist te vul
len.
NICO SCHEEPMAKER
DINSDAG 11 JULI.
7.00 Nws. 7.02 Het levende woord.
7.07 (S) klass. muz. (gr.) (7.30 Nws.;
7.41-7.50 Echo) 8.10 Jeugdultz. 8.24
Overweging. 8.30 Nws. 8.41 Moeders
wil ls wet. 10.00 (S) operaconcert.
10.30-10.32 Nws.) 11.00 Voor de zie
ken. 11.30 Bejaardenprogr. 11.55 Me
ded/el. 12.00 (S) gevar. progr.
(12.22W1J van het land; 12.26 Mede-
del. t..v. land- en tuinbouw; 12.30
Nws. 12.41-12.50 Echo. 13.00-13.05 Ra
den maar...). 14.00 Jeugdvakantle-
progr. 14.30 (S) muz. vakantieprogr.
16.30-15.32 Nws.; 16.00-17.00 Inter
view). 17.00 Werkgel. en sociale voor
zieningen op de Nederl. Antillen.
17.10 (S) Metropole Orkest. 17.25
Voor de kinderen. 17.30 Nws. 17.32
Echo. 18.00 licht progr. 18.30 Nws.
18.41 Echo. 18.50 Lichte muz. 19.00
(S) Vrouwenkoor. 19.30 nieuwere li
turgische gezangen. 20.00 (S) inter
view en klass. grammofoonmuz. 21.00
(S) Identieke tweelingbroers, hoor
spel. 21.50 (S) Klass. symfonische
muz. (gr.) 22.15 Overweging. 22.30
Nws. 22.40 (S) Lichte graan. muz.
22.50 Echo. 23.15 licht progr. met
23.55 Nws.
Hilv. II. 298 m. en FM-kanalen. 7.00
AVRO. 15.00 NOS. 17.00 AVRO.
7.00 Nws. 7.11 Ochtengymn. 7.20 (S)
Dag met een gaatje, met o.a. om 8.00
Nws. en om 8.11 Radiojourn. 8.50
Morgenwijding 9.00 (S) Nwe. gram.
pl. waarin om 9.35 Waterstanden.
10.00 Voor de kleuters. 10.10 pop.
verz. pl. progr. met om 11.00 Nws.
11.30 progr. voor de vrouw, waarin
om 11.55 Beursber. 12.30 Uitzending
voor de landbouw. 12.40 Knipperlicht.
13.00 Nws. 13.11 Radiojourn. 13.30
(S) Kerkorgelconceert. 14.00 Jumbo
Set. met muz. en informatie. 15.00
(S) reportages en comm. uit alle de
len van het land en veel muz.
(16.00-16.02 Nws.) 17.00 een beweegl.
progr. voor beweegl. mensen, waarin
om 17.55 Mededel. 18.00 Nws. en om
18.11 Radiojourn. 19.00 (S) oude en
mod. Jazz. 19.25 de gesproken brief
uit Parijs. 19.30 gevar. progr. met om
20.00 beschouwingen over aktuele za
ken. 22.20 licht progr. met alktual.
waarin om £2.55 Mededel.
7.00 Nws. 7.02 Dag dinsdag. 8.00 Nws.
8.02 Onderweg. 9.00 Nws. 9.03 Plaatjes
voor de pep. (10.00 Nws.) 11.00 Nws.
11.03 Een opvallend vrolijke gevar.
visite. (12.00 Nieuws). 13.00 Nieuws.
13.03-18.00 Radio Tour de Franco:
Popmuz., afgewisseld met direkte re
portages van de Ronde van Frank
rijk. (14.00, 15.00, 16.00 en 17.00 Nws.
Nederland I
mocratische Conventie mw
(K) Brigadier Dog. NOS: 18.55 (K(
Journaal. NCRV: 19.05 (K) Follyfoot,
TV-serle voor de Jeugd. 19.30 (K)
Mijn Idee. NOS: 20.00 (K) Journaal.
NCRV: 20.21 (K) Hier en Nu: aktua-
llteitenrubrlek 21.00 (K) Haal het doek
maar op: talentenjacht. 22.00 Vitus
Bering de man van de Beringstraat.
documentaire film. 22.30 Koorzang
NOS: 22.40—22.45 (K) Journaal.
Nederland II
NOS: 17.55 (K) Tour de France. Aan
sluitend Reportages Democratische
Conventie in Miami. 18.45 (K) Bri
gadier Dog. NOS: 18.55 (K) Journaal.
VARA: 19.05 (K) Zomaar 'n Zomer
avond. NOS: 20.00 (K) Journaal. VARA
20.20 (K) Zomaar 'n Zomeravond (dl
C). 21.00 (K) McCloud De Marshall
uit Nieuw Mexico. TV-film, 22.15 Ach
ter het Nieuws. NOS: 22.55-23.00 (K)
Journaal.
Dc AVRO-televisie zendt van
avond <20.20-21.20 uur, Nederland
II) de Vader Abraham-show uit.
Aan Pierre Kartnefs spektakel
stuk werken vele artiesten mee,
onder wie Hanny en de Rekels.
