PRINCIPIEEL
OVERBODIG?
Comité
Twente
Twee hoogleraren over besluit om legersubsidie te weigeren
PROF. A. QUISPEL
PROF. A. E. VAN
VOORTHUISEN
(deel 26)
Leiden
vroeger
en nu
VRIJDAG 16 JUNI 1972
Prof. Quispel vindt dat de Inhoud
van het ontwerp-voorstel niet overal
even duidelijk in de publiciteit is ge
komen. „Als men schrijft dat niet
het Amerikaanse leger verantwoor-
delijk is, maar de politieke autoritei-
en dat de strijdkrachten niet
doen dan wat him is opgedra-
dan miskent men het eerste
van het ontwerp-voorstel. Daar-
staatoverwegende dat het
leger bij voortduring
maakt van wetenschappe-
kènnis en ontwikkelingen voor
doeleinden". Wij weten
dat het Pentagon, als uitvoer -
van de regeringspolitiek, een
eenheid vormt, een heel eigen
demonstreert dat zijn rol strijdig is
met de ethische grondmotieven van
de wetenschapsbeoefening
Individu
Prof. Van Rood heeft in dit ver
band de nadruk gelegd op de ver
antwoordelijkheid van de individuele
onderzoeker. Hij acht die nu kenne
lijk in de knel gebracht.
Prof. Quispel: „Dat zou ik bepaald
niet willen beweren, maar hier ligt
wel een belangrijk facet van de
controverse. De verantwoordelij held
van de individuele onderzoeker is
er nog wel degelijk, maar er zijn
nu eenmaal verantwoordelijkheden
die die van het individu te boven
leidt en zich op ondemocrati-
tvijze ontwikkelt. De manier
het Amerikaanse leger de
heeft misbruikt om een
eeks van wapens te maken die
gericht zijn de mensheid nog
te doen lijden (napalm, frag-
is volstrekt uniek. Een
van de wetenschap is
de universiteitsraad genoemd.
Paauw
ben ik het volkomen mee eens.
prtfjEse oorlog is verschrikkelijk, maar
is aan elke oorlog een grens en
pea|Ee is in Vietnam overschreden, nu
met de genoemde wapens daar
de vernietiging van het mense-
milieu uit is. En het principiële
is nu: mag je van die kant geld
ook al gaat het in dit
om een onderzoek dat niets
militaire toepassing te maken
Wij vinden dat dat niet kan
dit leger elders in de wereld
gaan, daar dient de gehele universi
teit zich over uit te spreken.
Dit is nu zo'n geval. Ik vind het
merkwaardig dat juist dit punt in
Leiden zo speelt. Want wat herden
ken wij elk jaar op 26 november?
Dat de universiteit als geheel in de
oorlog haar verantwoordelijkeheid
kende".
Kan het besluit binnen universi
taire kring niet opgevat worden als
het ingrijpen van de ene discipline
in de andere?
Prof. Quispel: „Nee. Het ging
hier om algemene beginselen. Er
is niet ingegrepen in een andere dis
cipline. We hebben alle moeite ge
daan om die indruk te vermijden.
Het beste bewijs daarvoor is toch
wel dat de universiteit zelf, uit eigen
reserveringen, prof. Van Rood een
bedrag ter hoogte van de Ameri
kaanse subsidie zal uitkeren om het
transplantatie-onderzoek te kunnen
voortzetten. Ik zie dat ook ais een
ere-schuld van de universiteit aan
prof. Van Rood".
De vraag is nu wat de consequen
ties zullen zijn. De gevolgen kunnen
ver reiken. Prof. Quispel: „Ik weet
het niet. Daar valt nu nog niets
over te zeggen. Dat ligt er ook aan
hoe het besluit van de universiteits
raad overkomt. Het is een veroorde
ling van de rol van het Amerikaanse
leger. Niets minder, niets meer. Som
migen zullen er wellicht een ant:
Amerikaanse houding uit halen. Dat
is niet de bedoeling geweest".
Industrie
In het recente verleden is ook
herhaaldelijk wat te doen geweest
over bepaalde wetenschappelijke on
derzoekingen aan universiteiten die
door de grootindustrie werden be
kostigd. Nu zijn er moeilijkheden
over een gift van het Amerikaanse
leger. De mogelijkheid bestaat nu
dat er steeds minder geld van bui
tenaf naar de universiteit zal vloei
en voor onderzoekingen en steeds
meer naar een organisatie als TNO
dat daardoor ook meer wetenschap
pelijke kopstukken naar zich toe za'
halen.
Prof. Quispel: „Kijk, ik vind dat ev
wat de subsidiëring betreft heel
duidelijke richtlijnen moeten komen
Want de huidige situatie is onbe
vredigend. Iemand vraagt subsidie
aan en anderen zeggen later: nee
dat kan niet. Zo mag het niet lan
ger. Ei- zit iets mis in het eigen we
tenschappelijk beleid dat we derge
lijke zaken niet zelf kunnen opbou
wen, dat prof. Van Rood voor zijn
onderzoek afhankelijk is van der
gelijke giften. Want nu wordt wel
gezegd: kan de universiteit mede de
continuïteit van het onderzoek van
prof. Rood garanderen, met andere
woorden vier, vijf jaar een subsidie
verlenen? Dat hopen we, zeker we
ten doen we dat niet. Maar die ze
kerheid bestaat ook niet bij de sub
sidies van de Amerikaanse legerlei
ding. Want een nieuwe regering in
Washington zou bijv. de sub
sidies voor buitenlands wetenschap
pelijk onderzoek kunnen reduceren.
Dan zit Je met hetzelfde probleem.
Er moeten goede financiële regelin
gen komen die de continuïteit van
onderzoekingen op degelijker wijze
garanderen".
De universiteitsraad in ver
gadering bijeen.
(Foto Holvast)
Enkele dagen na het besluit
van de Leidse universiteitsraad
om de Amerikaanse legersubsi-
die voor 't werk van prof. Rood
retour te zenden, is op de TH
in Twente een comité gevormd
dat zich richt tegen het militai
re onderzoek op de hogeschool.
Een brief met die strekking
heeft het comité gezonden naar
het bestuur van de Technische
Hogeschool en aan de hoge-
schoolraad. Het comité wil o.a.
weten welke onderzoeken voor
militaire doeleinden er lopen.
Men heeft maatregelen aange
kondigd voor het geval het be
stuur van de TH niet voor half
september de eisen heeft inge
willigd.
VERLOVINGSRINGEN
Blijvende service.
De ruimste maten.
De beste merken.
Gratis graveren,
desgewenst handgravure.
De KONING der
VERLOVINGSRINGEN.
Uw Juwelier
v.d. WATER
Haarlemmerstraat 181.
Prof. dr. A. E. van Voorthuisen:
„Stinkt het geld van het Amerikaan
se leger, is het besmet? Het is iets
waar je eeuwen over zou kunnen pra
ten. Aannemen van dat gelei betekent
niet dat je de Amerikaanse politiek
in Vietnam steunt of tolereert. Het
doel waarvoor dat geld wordt gege
ven is ook volstrekt neutraal: het
transplantatieonderzoek. De resulta
ten ervan worden niet geheim gehou
den of in een safe gestopt, maar
zijn voor iedereen toegankelijk. Wat
voor vijf jaar vast. Met een hoog
hartig gebaar wordt een kwartmil
joen teruggestuurd. Dat gaat velen
aan het hart. Als Je nu ziet en
dat is maar een enkel facet dat
zelfs de middelen ontbreken om ver
ouderde röntgenapparatuur te ver
vangen dan kom ik tot de uitspraak:
de universiteitsraad heeft met zijn
besluit de kranten en zelfs de tv
gehaald, maar het is wel een héél
dure reclame geworden".
de universiteitsraad jnet dit gebaar
beoogde, kan niet meer zijn geweest
dan het bereiken van de publieke
opinie. Maar dan vraag ik me af of
dat nu zo nodig was. Je hoeft over
Vietnam niemand meer wakker te
schudden. De oppositie tegen die
stompzinnige oorlog is zo algemeen
dat daaraan niets meer behoeft te
worden toegevoegd. Zelfs de hippies
zijn er moe van. Daarmee wordt die
oorlog niet cleaner, dat besef ik
heel goed. Maar ik zie toch niet het
nut van zo'n gebaar van de univer
siteitsraad. Een gratuite zaak".
In elk geval is prof. Van Rood
schadeloos gesteld.
Prof. Van Voorthuisen: „Daartoe
moest de universiteitsraad wel be
sluiten om de motie er door te krij-
geweest. Aangezien dergelijke subsi-
geweest. Aanzienlijk dergelijke subsi
dies meestal gedurende een Jaar of
vijf worden gegeven, is de universi
teitsraad moreel verplicht, ten koste
van andere doeleinden, bij elkaar
250.000 gulden te geven. De leden
van de universiteitsraad, die allen
over een jaar moeten aftreden, leg
gen dus 'n deel van de gelden waar
mee hun opvolgers moeten werken, al
Reactie
Hoe is de reactie van de me
dici geweest op het besluit?
Prof. Van Voorthuisen„Ik moet
eerste nog spreken die er een
goed woord voor over heeft".
De mogelijke gevolgen van
het terugzenden van de subsidie.
Prof. Van Voorthuisen: „Het is een
anti-Amerikaans gebaar dat onge
twijfeld invloed zal hebben op
de ontvangst van Amerikaanse fond
sen. Het wordt natuurlijk beschouwd
als een stuk contra-propaganda
voor de V.S. Nu kun je aanvoeren
dat die motie alleen gericht is tegen
het Amerikaanse leger en dat ande
ren zich er niets van aan hoeven
trekken. Maar dan moet men wel in
het oog houden dat de meeste sub
sidies ons bereiken via de Ameri
kaanse ambassade. Men zal zich
daar nu wel drie keer bedenken al
vorens subsidieverzoeken mede te on
dersteunen.
Een ander punt in deze zaak is:
wat gaat er gebeuren met de Ame
rikaanse legersubsidies aan de an
dere universiteiten? Het heeft reper
cussies".
Kan de financiering van weten
schappelijk onderzoek niet op ande
re wijze gekanaliseerd worden?
Prof. Van Voorthuisen: „Laten we
eerst een kijken hoe de zaken hier
in Nederland op dat gebied gere
geld zijn. De universiteit verstrekt
gelden en doet dat op de manier die
ik maar de grauwe eenvormigheid
noem. Iedere hoogleraar krijgt zijn
deel, het is niet de één niets en de
ander een miljoen. Nu gaat een
hoogleraar onderzoekingen doen die
door de vakmensen gunstig worden
beoordeeld. Dan kunnen daar aller
lei instanties en bedrijven geld voor
beschikbaar stellen. In Amerika
is dat nog veel sterker ontwikkeld
dan hier. Zonder die wat wij noemen
tweede en derde geldstroom zou een
onderzoek als dat van Van Rood
nooit van de grond zijn gekomen. Zo
zijn er talrijke bedrijven en instel
lingen die zonder voorwaarden
gelden voor onderzoek beschik
baar stellen. Je kunt Je bij sommige
onderzoeken afvragen of de overheid
daar niet nauwer bij betrokken moet
zijn. Dat is zelden voldoende. In
dien iets belangrijk is, dan is daar
nooit geld genoeg voor. Men zou
kunnen proberen die particuliere in
breng te reduceren. Maar wat is het
alternatief? Dat steeds meer onder
zoek zou plaatsvinden in de indus
triële laboratoria, dus buiten de uni
versiteiten. Zouden we daar zo ge
lukkig mee zijn?"
Politiek
Ik krijig de dtaftUruk dat u niet
zo tevreden bent over de wijze waar
op de universiteitsraad functioneert.
Prof. Van Voorthuisen: „Nee. Er
worden steeds weer zaken geïntro
duceerd die mijns inziens bij de po
litieke partijen thuishoren. De uni
versiteitsraad is verpol it iseerd. Men
richt zich steeds opnieuw op acti
naar buiten er is te weinig tijd
voor de bestuurstaak. Degenen die
minder ervaring hebben in of belang
stelling hebben voor politieke
stellingname, waar ze ook niet voor
gekozen zijn, trekken zich wat terug.
Het bestuur wordt daarmee overge
laten aan hen die parlementje wil
len spelen".
Hoewel de panden (foto
nog wel enig aanknopingspunt
t sP ü-en, is de huidige situatie in de
>n yjeving van het Noordeinde en de
grondig veranderd. Het
een foto, die dateert uit
^nde van de vorige eeuw: een
^ie door hoog geboomte omzoomde
^angsweg tot de stad.
flink uit de kluiten
gewassen Ambachtsschool (UnJos op
foto Holvast), die in 1892 aan de
Haagweg bescheiden begon, was toen
nog geen sprake. Het technisch on
derwijs was nog niet in het leerplan
opgenomen, een opleiding kreeg men
in de fabriek, waar kinderarbeid
schering en inslag was.
Ook het gebouw van het Letdsch
Dagblad, dat thans zo sterk in deze
omgeving domineert, zocht men er
tevergeefs. De krant werd bij Sijthoff
op de Doezastraat gedrukt en kreeg
eerst haar huidige „woonstee" toen
op initiatief van G. Henri Sijthoff in
de jaren 1916-1917 naar een ontwerp
van Dudok de kantoor- en bedrijfs
panden waren gebouwd.
Wat wel uit deze omgeving ver
dween, dat is de Witte Poort, die in
1863 iverd gesloopt. Buiten deze poort
stond in 1567 een hervormd kerkje,
dat bij de komst der Spanjaarden
werd afgebroken.
Een herinnering voor velen blijft
het stoomtrammet je, dat vanuit het
Noordeinde via ,Pe Vink" naar Den
Haag vertrok. In 1924 nam de NZH
de exploitatie over van de Maatschap
pij tot Exploitatie van Tramwegen,
waarmee ook een einde kwam aan de
directe lijnverbinding van „het kof
fiemolentje" met de Residentie. De
Boedapestereen elektrische
twee- dan wel driewagenstel deed
zijn intrede in het Leidse stadsbeeld
en reed nu via de Breestraat naar
Den Haag. In later jaren moest ook
de tram het bij de bus afleggen.
En nu maar voorrang geven aan
het openbaar vervoer. al blijkt
dan uit foto Holvast, dat rijwiel,
bromfiets en auto nog sterk in trek
zijn.
SAM PLATTEEb
LEIDEN Het besluit van de Leidse universiteitsraad om een door het Amerikaanse
leger aan prof. J. van Rood toegekende subsidie van bijna 50.000 gulden terug te zen
den, heeft heel wat beroering gewekt en reac ties losgemaakt. Trouw zegt met de gang
van zaken „gelukkig" te zijn. „Relaties met het militaire apparaat dat systematisch we
tenschappelijke gegevens misbruikt ten dien ste van zijn oorlogvoering, passen een Ne
derlandse universiteit inderdaad niet".
Maar er zijn ook heel wat minder instemmende geluiden. NRC-Handelsblad heeft het over
een „oververeenvoudigde standpuntbepaling" van de Leidse universiteitsraad. „Niet het Ame
rikaanse leger in Vietnam is verantwoordelijk, maar de politieke autoriteiten met aan het
hoofd de gekozen president. De strijdkrachten doet niet meer dan uitvoeren wat hun bevolen
is". De Telegraaf tapt uit een ander vat: „De Nederlandse belastingbetaler mag thans op
draaien voor de ethische daadkracht van de Leidse universiteitsraad". Tenslotte vragen enige
hamerleden van VVD en DS'70 de minister zelfs om schorsing van het besluit
De stap van de Leidse universiteitsraad kan verstrekkende gevolgen hebben. Over de reacties
op en mogelijke consequenties van het besluit komen in onderstaand artikel aan het woord:
de bioloog prof. dr. A. Quispel, een der makers van het ontwerp-voorstel om de subsidie te
rug te zenden en de radioloog dr. A. E. van Voorthuisen, die tot de tegenstemmers behoorde.
