>OCIAAL
CONTRACT ERG KT .FM
CANS OP
Katholieken van lijzijde naar loef
Leerkrachten op
Curasao staken
Hoger inkomen zwaarder belast
De passieve kern wordt actief (I)
Crisis in Nederlands
katholicisme en de
xilitieke gevolgen
JJSDAG 24 MEI 1972
BINNENLAND
PAGINA T
HAAG De kans op een krachtige, gezamenlijke
lak van de inflatiebestrijding door overheid, werkge-
en vakbeweging lijkt niet groot. Dat is de overheer-
|e mening na het eerste, oriënterende gesprek tussen
kabinetsdelegatie, aangevoerd door minister Boersma
iale zaken), werkgevers en vakbeweging, gistermid-
in Voorburg.
DEN HAAG De loon. en
inkomstenbelasting over de ho
gere inkomens te beginnen
met een belastbaar inkomen van
ongeveer 25 mille per jaar
gaat wellicht volgend jaar om
hoog. Daarentegen zal over la
gere inkomens minder belasting
behoeven te worden betaald,
vooral doordat de belastingvrije
voet worden opgetrokken.
Minister Boersma 'Sociale Za
ken) heeft gisteren na afloop
van het beraad met het bestuur
van de Stichting van de Arbeid,
topoverlegorgaan van werkge
vers en vakbeweging, meege
deeld dat 'een verschuiving bin
nen de bestaande belastingstruc
tuur' in voorbereiding is. Daar
naast zal dan nog een verhoging
van de omzetbelasting, de BTW,
nodig zijn.
Al in het regeerakkoord was
een optrekking van het laagste
lnikomensbedrag. waarbij men
voor het eerst inkomensbelasting
moet gaan betalen, opgenomen.
Een niieuw element is echter dat
de kosten van om. het optrek
ken van de belastingvrije voet
moeten worden gedragen door
het aanscherpen van de progres
sie in de inkomstenbelasting.
deurstelling
verheerst bij
et topberacid
i korte termijn komen werkge-
vakbeweging in de Stichting
Arbeid, het topoverlegorgaan,
om te bekijken of afspraken
itraal niveau over lonen, prij-
yvesteringen e.d. mogelijk zijn;
de tweede helft van juni
een tweede gesprek van een
tsdelegatie met werkgevers en
reging, waarin wellicht komt
staan of een „sociaal con-
voor het economisch beleid
eerstkomende jaren kan wor-
sloten;
innen de vakbeweging komt
gesprek van gisteren een
discussie op gang over do
arden, die de vakcentrales
gesteld voor hun medewer-
an een matiging van de loons-
jing tot 10 pet. in 1973;
inister Boersma (Sociale £a-
begint donderdag met het
met vertegenwoordigers van
je beroepen (huisartseA, medi-
specialisten, notarissen e.d.)
tun aandeel in een loonmati-
optimistiscn
knemersvoorzitter drs. H. ter
zei gisteren na afloop van het
„Alleen het feit dat in een
gesprek niet alle kaarten op
komen weerhoudt me van de
ng dat het een teleurstellend
was". Ook in werkgevers- en
nstandskring was men bepaald
ptimistisch over de kansen op
koord.
kabinet gaat zich op korte
1 verdiepen in de „discussie
lij van de vakbeweging. Het staat
at de vakbeweging althans ten
aar zin zal krij'gen. De werk-
osbestrijding zal krachtiger
i aangepakt. Daarover zal
ïorden meegedeeld tijdens het
gesprek van een kabinetsde-
met het georganiseerde be-
•ven. Zeker is ook dat de be-
zrije voet zal worden opge-
a. Boersma hoopt ook tijdens
eede gesprek werkgevers en
feging een globaal inzicht te
in de belastingplannen van
ibinet, die ertoe moeten lei-
t het „desastreuze begrotings-
wordt gedekt.
itandigen
A
één punt krijgt de vakbewe-
eker niet haar zin. Het kabi-
ïft al besloten dat de belas-
iteiten voor zelfstandigen
illen gaan, zij het niet in wel-
erpcikkings-
edrijf voor
rugs ontdekt
NES De politie heeft in De
m de Aanstel een kelder ont-
Ikarin twee jonge Canadezen en
i-i nkaan een verpakkingsbe-
livoor drugs hadden ingericht.
3e inval vond de politie 21 kilo
i] en wat LSD. Het drietal bui-
■oii «Iers had een huis in De Nes
id en in de kelder een aantal
es neergezet waarmee onder
houten kistjes werden ge-
idspoort
n Bosch
ntgelegd
BOSCH In de Hinthamer-
in Den Bosch heeft men de
blootgelegd van een ou-
g fepoort. Het is de uit het jaar
«erende Eucense poort.
Soort was één van de drie toe-
i tot de stad. In de 13e eeuw
te toren van de poort als ge
sis gebruikt. In de Napoleon-
tijd werd het bouwerk
fcmeente Den Bosch overweegt,
m t toegangsweg op te ne-
promenade die mom en-
'"dt aangelegd.
ke mate. Werknemersvoorzitter Ter
Heide bleek daar weinig waardering
voor te hebben. De vakbeweging zal
de plannen van de regering vooral
beoordelen naar de verdeling van de
belastingstijging. „Wij zijn bang dat
de belastingdruk voor de lagere in
komens gaat stijgen, terwijl de ho
gere inkomens buiten schot blijven".
Of het trendbeleid voor het over
heidspersoneel, waardoor de ambte
naren de gemiddelde loonstijging in
het bedrijfsleven volgen, volledig
kan worden gehandhaafd is niet ze
ker. Boersma: „Het is mogelijk dat
het zwaarder belasten van hogere
Inkomens in het kader van een in
komensbeleid ook consequenties
heeft voor het trendbeleid".
Beste methode
Minister Boersma verklaarde ook
gisteren dat overleg nog steeds de
beste methode is om de inflatoire
ontwikkeling om te buigen, al sloot
hij een Iooningreep niet volledig uit.
Hij schaarde zich achter dc uit
spraak van zijn collega Nelissen
(Financiën) dat wanneer de infla
tiebestrijding om welké reden dan
ook niet lukt het kabinet maar naar
huis moet gaan.
WILLEMSTAD (ANP) De leer
krachten op Curacao hebben het
werk neergelegd. Op een vergadering
in Willemstad besloten zij te blijven
staken tot him eisen zijn ingewilligd.
Zy willen om. gelijksteling in sala
riëring met de collega's op Aruba,
salarisaanpassing i.v.m. de gestegen
kosten van levensonderhoud en er
kenning van de Vereniging Leer
krachten Curacao (VLC) als gelijk
waardige gesprekspartner.
De VLC had opgeroepen tot de
vergadering maar maandagavond
verbood de rechter de onderwijsbon
den een vergadering te houden waar
op een stakingsparool zou worden
afgekondigd. De leerkrachten zijn
ambtenaren en mogen niet staken
Via de televisie gelastten de voorzit
ter van de bonden de vergadering
af. Direct daarna kondigde de voor
zitter van de vereniging van katho
lieke onderwijzers "Don Bosco" een
nieuwe vergadering aan. Deze bond
viel niet onder het vonnis van de
rechter.
Van de 1800 leden die de VLC telt,
woonden 1200 de vergadering bij.
Hierdoor konden op vrijwel geen en*
Minister Boersma van Sociale I nist wisselen een handdruk voor i delegatie met de Stichting van de
Zaken en VNO-voorzitter Bakke- het gesprek van een regerings- I Arbeid over de lonen en prijzen.
Joe Cocker
geeft concert
in Amsterdam
AMSTERDAM De roemruchte
Engelse pop-zanger Joe Cocker,
vooral bekend door zijn optreden op
het Woodstock-festival en door de
plaatopnamen van zijn Amerikaan
se toernee ,.Mad dogs and Eglishmen
komt op zaterdag 1 juli naar Am
sterdam voor één concert in de ou
de RAI. Het concert is een onderdeel
an een toernee door Europa.
Cocker zal tijdens deze toernee
orden begeleid door de Chris
Stainton All Stars, waarin behalve
Stainton ook drummer Jim Keltner
deel uitmaakte van het Mad dogs and
Eglishmen-gezelschap. In het voor
programma treedt de Engelse pop
groep Juicy Lucy op.
kele school de lessen doorgaan. Leer
lingen die door him ouders naar
schooi waren gebracht, werden be
ziggehouden door één onderwijs
kracht tot zij weer werden opgehaald.
Afgelopen vrijdag had de VLC een
bespreking met het bestuurscollege
van het eiland, die evenwel op niets
is uitgelopen. Direct daarna vroeg da
vereniging de gezaghebber van Cu
rasao en de Antilliaanse premier,
O. R. A. Beaujon, te bemiddelen. De
heer Beaujon verklaarde zich hier
toe bereid. Hij slaagde erin een on
derhoud te bewerkstelligen tussen de
VLC en de minister van Onderwijs,
Het gesprek zou gistermiddag wor
den gehouden. De Vereniging van
Leerkrachten Curasao heeft steun
van de andere vakbonden op het
eiland. Zij heeft in Willemstad een
centrum ingericht van waaruit alle
acties zullen worden georganiseerd.
Invalide vrouw
werd beroofd
van f. 1500.-
AMSTERDAM (ANP) Bij
een overval op een sigarenzaak
in de Van Woustraat in Am
sterdam hebben dinsdagmiddag,
twee 25 a 30 Jarige mannen
een bedrag van f 1500 buitge
maakt. De overvallers stapten,
omstreeks kwart over vier de
winkel binnen. Toen de 32-Jari-
ge zwaar invalide winkelierster
hen wilde helpen, pakten zij de
vrouw vast en dwongen haar
naar de keuken achter de zaak
te gaan.
Terwijl een van hen haar met
een pistool bedreigde keerde de
ander terug naar de winkel waar
hij de kassa en de toonbankla
leegde. Alvorens te verdwijnen
duwden de mannen hun slacht
offer door de keukendeur naar
buiten waarbij zij kwam te val
len. Een te hulp gesnelde buur
vrouw bracht haar weer op de
been.
Wie probeert de rol Van de Ne
derlandse katholieken in het poli
tiek gebeuren te omschrijven, ont
komt niet aan een merkwaardige
dubbele constatering: ze vormen 'n
grote groep die, politiek, zeer lang
in de schaduw is gebleven van an
dere groepen; Tegelijkertijd was en
is ze de kern van de Nederlandse
politiek, inzoverre als niets van
belang in Nederland tot stand is
kunnen komen zonder steun van
de katholieken.
Door
Joop van den Berg
Gevolg is geweest, dat de poli
tiek in Nederland er „naar is gaan
staan". De vraag is anderhalve
eeuw lang niet zozeer geweest:
welk beleid is noodzakelijk, maar
veeleer: welk beleid komt tot
stand, omdat de katholieken daar
aan wensen mee te werken. De ka
tholieken vormen sedert de op
komst van het parlementaire stel
sel de passieve kern van het Neder
landse politieke systeem.
Dat betekent, dat als er met die
katholieken iets aan de hand is.
dat verstrekkende gevolgen moet
hebben voor andere groeperingen
in de politiek. Zowel verandering
van richting in een gesloten ka
tholicisme, als aktivering daarvan
(met welk resultaat dan ook) is
niet alleen van belang voor die
katholieken zelf. Het optreden van
Nederlandse grootste minderheid
(volgens de laatste volksstel
ling; meer dan 39 pet) is bepalend
voor Nederlandse politieke toe
komst.
Lijzijde
De geschiedenis toont zowel de
kernpositie der katholieken aan als
Hun, deels gedwongen, deels vrij
willig verblijf aan de lijzijde van
de politieke wind.
De liberalen konden in de 19de
eeuw rekenen op de steun van de
katholieke politici toen ze ijverden
voor de totstandkoming van een
Grondwet, waarin de macht van de
koning plaats moest maken voor
die van de ministerraad en waarin
de Staten-Generaal het laatste
woord zouden hebben. De libera
len onder Thorbecke hadden die
katholieke steun ook nodig om vol
doende pressie te kunnen uitoefe
nen terwille van een grondwetswij
ziging. Thorbecke heeft zijn be
langrijke gemeente- en provinci-
wet dankzij de steun der katholie
ken door de Kamers heen kunnen
krijgen.
Dat hij zich van die noodzakelij
ke huid bewust was, is wel geble
ken door zijn steun aan het her
stel van de bisschoppelijke hiërar
chie in 1853. Diezelfde liberalen
werden vleugellam, toen in de zes
tiger Jaren de katholieken zich
van hen verwijderden na de ver-
de KVP een groter en actiever
aandeel in de vorming van het
regeringsbeleid ging nemen, liet zij
het aan Drees sr. over dat be
leid zijn gezicht te gven.
Vanwaar dat schaduw zoe
ken? Ten eerste gebeurde dat on
der dwang. De tijd der Hollandse
Missie (17de en 18de eeuw) had
den geleerd dat de betrekkelijke dis
criminatie het best te verdragen
was door zich niet al te opzichtig
te manifesteren en leidende groe
pen, als het moest, tegen elkaar
uit te spelen. Daarbij kwam, dat
de katholieken hun intellectuele eli
te aan de Reformatie grotendeels
waren kwijt geraakt en leden on
der gebrek aan kader.
Hun status van tweederangsbur
gers ontzegde hun de toegang tot
alle openbare ambten en onder de
liberale grondwet nog altijd de mo
gelijkheid belangrijke functies in
de bureaucratie in te nemen. De
roomse elite trok zich terug in de
kerk, in de regio of in de vrije be
roepen. Groot geworden Brennink-
meyers werden belangrijke com
merciële figuren of ze werden je-
zuiet
konden maken. Daarmee wam de
KVP aan de loef van de politiek te
recht met alle gevaren vandien. Nu
moest zij het beleid wat meer gaan
maken zonder ter plekke wegens
gebrek aan eenheid uit elkaar te
vallen. De brede-basis, dat wil zeg
gen: samenwerking met minstens
drie van de vier mogelijke bond
genoten, was daarom een eenvoudi
ge noodzaak.
De VVD moest erin ten behoeve
van de katholieke rechtervleugel;
de PvdA ter wille van de linker;
de CH of de AR terwille van de
conf essionelen-in-het-kwadraat.
Toen de socialisten de brede ba
sis in '58 onmogelijk maakten werd
de leiding van de KVP al een stuk
moeilijker, vooral onder Schmelzer,
die geen Baas wilde zijn zoals Rom
me en Nolens dat waren geweest.
Binnen een kerkelijk gesloten ka
tholicisme kon nog een beroep wor
den gedaan op gemeenschappe
lijkheid van geloof; binnen een be
trekkelijke lijdelijkheid van kiezers
kon ook de KVP zich nog hand-
hanven. Toen beide tekenen van
afbrokkeling gingen vertonen daag
de de crisis voor het politieke blok
der katholieken.
Politiek bewustzijn, hoeveel ge
ringer ook dan in andere groe
pen, had zich van een vrij groot
deel der katholieken meester ge
maakt, de brede basis had PvdA
en VVD als keuze gelegimiteerd; 'n
een proces van geruisloze af
val dat sinds de Reformatie nooit
had stilgestaan, kwam in een
stroomversnelling gedurende de
vijftiger jaren; katholieke politici
reageerden even schichtig als an
deren op nieuwe ontwikke
lingen, groeiende twijfel aan het
systeem en groeiende onlust over
de politiek als zodanig. De katho
lieke partij kreeg van dat alles de
volle laag. Dat, op een moment dat
er van echte ontzuiling en van 'n
crisis in het katholicisme als zoda
nig nog vrij weinig sprake was.
Morgen: De ontzuiling begint
in het centrum.
Schaduwpositie
schijning van de pauselijke ency
cliek „Quanta Cura". waarin het
liberalisme werd veroordeeld.
Iets dergelijks kan men zeggen
van de samenwerking binnen de
Coalitie van confessionelen, die na
1870 ontstond en een steeds ster
ker greep kreeg op de Nederland
se politiek. Daarin was de Anti
revolutionaire groep ongetwijfeld,
de leidende het is de tijd van
Abraham Kuyper en De Savornin
Lohman- maar ze kon dat zijn.
dankzij de steun van haar eertijds
grootste tegenstanders, de katholie
ken. De coalitie was zelfs op haar
sterkst toen het uiterst hetero
gene allegaartje, dat de katholieke
politici toen vormden, aaneenge
smeed werd door de harde leiding
van dr. Nolens. Maar weer kwam
de politiek in een impasse terecht,
toen de katholieken hun onver
deelde steun aan de regerende groep
gingen onthouden. Colijn heeft zijn
politieke ondergang aan de katho-
Prof. C. P. M. Romme
lieke joAgeren te danken gehad,
die wel konden wat de socialisten
niet gelukt was: het* roer van de
sociaal-economische politiek wen
den.
Kabinet-Beel
Vandaar dat het diezelfde politi
ci, van het slag-Romme, waren die
de Nederlandse politiek weer wis
ten te activeren, door de samen
werking te beginnen met de sociaal
democraten (in '39), na de oorlog
met de Partij van de Arbeid in
het kabinet-Beel.
In al die gevallen echter lieten de
katholieken de „voortrekkers"-
functie aan anderen over, of dat
nu liberalen, orthodoxe protestan
ten of socialisten waren. Noch in
de negentiende eeuw, noch in de
eerste helft van de twintigste eeuw
kan men een regering van duide
lijk rooms-katholieke signatuur
aanwijzen. Zelfs toen na de oorlog
Die schaduwpositie werd op den
duur echter ook een eigen keuze:
ze was immers succesvol
gebleken. Bovendien echter
was de functie van de politie
ke beweging een totaal andere als
bijvoorbeeld bij de orthodox-pro
testanten. Bij de AR vormde de
partij de motor der verzuiling en
van de bewustwording in het al
gemeen. Bij de katholieken ver
liep de emancipatie trager en voor
al buiten de politiek: in de kerk
zelf en de opbouw daarvan; in het
onderwijs en in de cultuur. De po
litieke partij vormde het overkoe
pelende contactergaan en het „de
partement van Buitenlandse Za
ken". Daarin moest niet primair 'n
politieke visie worden ontwikkeld;
daar moesten de vele humeuren en
belangen worden ingebracht. Hoe
veel moeite het gekost heeft om
daar. via een partij, structuur in
te brengen bewijst de ontzettend
trage wordingsgeschiedenis van
de RK Staatspartij. De opzet werd
gemodelleerd volgens het voorbeeld
der Anti-Revolutionairen, hoewel
Schaepman wel anders gewild
had. In feite had de politieke lei
der het drukker met de centrifu
gale neigingen in eigen kring, dan
met politieke beleidsvisies ontwik
kelen.
Brede basis
De brede-basiskabinetten van na
de oorlog zijn evenzovele tekenen,
van een zekere kentering. Vooral
Rommes leiding heeft bewerkt, dat
de katholieken een wat centraler
positie kregen in de politiek en
hun kernpositie tot een aktievere
Al een paar jaar lang verba
zen zich vooral de niet-katholie-
ken in Nederland over de enor
me en zeer snelle beweging die
gekomen is in wat ze altijd ge
zien hebben als een buitenge
woon gesloten blok binnen hun
samenleving. Tot voor kort kon
den velen hunner nog denken,
dat die katholieken dat vooral
zelf moesten uitzoeken; ze con
stateerden met enige blijdschap
dat veel katholieken wat toe
gankelijker werden.
Langzaamaan echter dringt 't
tot hen door, dat wat er onder
de katholieken gebeurt maat
schappelijke, en vooral ook: po
litieke konsekwenties gaat krij
gen, die verder strekken dan de
rooms-katholieke groep zelf. Bo
vendien ontstaat het gevoel, dat
niet al die konsekwenties even
prettig of positief zullen zijn.
In deze serie van drie artike
len zal een poging worden on
dernomen de ontwikkelingsgang
onder de katholieken te analy
seren en, zo mogelijk, daarin
enige helderheid te brengen. Zo
mogelijk, want veel is nog vol
strekt onduidelijk. Met name
prognoses moeten van deze ana
lyse niet verwacht worden een
voudig omdat niemand die kan
geven.
Een paar geschriften die ik
voor deze serie benut heb, wil
ik hier releveren. Ten eerste
om redenen van ethiek: tenslot
te hebben anderen al veel waar
devol onderzoek gedaan: ten
tweede om belangstellenden de
weg te wijzen naar verdere
oriëntatie.
Van belang zijn drie al wat
oudere boeken: L. J. Rogier,
Katholieke Herleving, uitgege
ven in Den Haag in 1956; L. W.
G. Scholten e.a., "De Confessio
nelen". uitgegeven in Utrecht
in 1968; J. P. Kruyt. "Verzui
ling". Zaandijk 1959.
Speciale aandacht zij hier ge
vestigd op de verhelderende stu
die van de Nijmeegse hoogle
raar in de sociologie, J. M. G.
Thurlings. onder de titel "De
Wankele Zuil", dat vorig Jaar
verscheen als eerste deel in de
"Publikaties van het Katholiek
Documentatiecentrum" te Nij
megen. Van zijn analyse heb ik
hier en daar uitvoerig gebruik
gemaakt. In dit boek zijn ook
verwijzingen te vinden naar an
dere litteratuur, die ik binnen
dit bestek niet kan noemen.