Omgang met leven en dood
Pastoraal schrijven van Ned. Herv. Kerk
WOORD 1
VAN
BEZINNING
Kerkdiensten Leiden en omgeving
irrr
ZATERDAG 22 APRIL
Eeuwen lang heeft de christelijke prediking en zielzorg een
sterke nadruk gelegd op de dood. Dat is haar wel eens kwalijk
genomen en niet alleen in de tegenwoordige tijd. Aan het begin
van deze eeuw waren er in dit verband bepaalde minder lief
lijke woorden en uitdrukkingen die sommige artsen gebruik
ten om daarmee predikanten aan te duiden met wie ze nog al
eens in konflikt lagen bij een ziekbed dat een sterfbed zou
worden. Ook tegenwoordig blijft het een vraag of er bij een
ernstig zieke over de mogelijkheid van sterven moet worden
gesproken. Moet de aandacht niet veel meer gericht worden
op het leven? Dat is ook voor mogelijke genezing veel beter.
Nu zal een predikant, wanneer
hij verstandig is, nooit tot een zie
ke zeggen zo iets als: jij staat vlak
voor de dood.
Dat weet hij niet, ook al denkt hi,1
het voor zich zelf wel. Hij zal de
mogelijkheid open laten tot dat de
zieke er zelf over begint. Doch
moeilijke situaties komen hier toch
wel voor en zeker wanneer een arts
heeft aangekondigd, dat een ziekte
ongeneeslijk is en er heeft bijge7
zegd daarover met de zieke zelf niet
te praten. Maar een mens denkt zelf
ook wel aan de mogelijkheid van
sterven, al dan niet ziek. Een van de
vragen die aan een zielzorger nog a1
eens gesteld wordt Hts: bent u niet
bang voor de dood? Uit zo'n vraag
blijkt hoezeer men er zelf mee be
zig is en hoe kan het ook anders
Ieder beseft er toch wel iets van wat
het oud-kerkelijke lied ons laat zin
gen: "Midden in het leven zijn wij
door de dood omvangen". We komen
er mee in aanraking, of we willen of
niet.
Door
ds. S. J. M. Hulsbergen
We we.ten allen wel dat ons men
selijk bestaan inhangt tussen ge
boorte en dood en dat wij geen
eeuwig leven hebben en dat de door0
"in ons lichamelijk bestaan vanaf
onze geboorte zit ingebouwd". Maar
een feit is ook dat we tegenwoor
dig leven in een periode waarin de
aandacht vooral gericht is op het le
ven. Wat weten we ook van hetgeen
daar boven uitgaat?
In de pastorale handreiking van
de generale synode der N.H. Kerk:
"Leven en sterven in verwachting",
voor welk geschrift we de^ week
enige aandacht willen vragen, wordt
geconstateerd dat de ban doorbro
ken is van de stille afspraak om zo
weinig mogelijk over de dood te
spreken.
"In allerlei kringen komt de nei
ging tot uitdrukking om sterven er
dood nuchter onder ogen te zien".
Voor televisie en radio heeft men
menig gesprek over dit onderwerp
kunnen volgen. Wanneer de ene om
roepvereniging er mee begint, me
nen blijkbaar de andere dat zij niet
achter kunnen blijven en zo hebben
we in een of andere vorm geduren
de het laatste jaar telkens weer vja
onze massa- media daarover iets
kunnen horen. In een van die uit
zendingen is dan ook de uitdruk
king gebruikt: dood is dood. Er is
meer gezegd, maar die ene uitdruk
king is blijven hangen en men heeft
er in gehoord dat met hèt sterven
van een mens alles afgelopen is.
"Dat heeft aan het gesprek binnen
de christelijke gemeente een grote
felheid gegeven en, naar het lijkt,
velen doen twijfelen aan de zeker
heid van het christelijk geloof". Dit
is voor de synode der N.H. Kerk
aanleiding geweest het pastorale
schrijven, dat was voorbereid door
de Raad voor de Zaken van Kerk
en Teologie, na 'enige herziening' te
aanvaarden. Het resultaat ligt da-
nu voor ons onder de reeds genoem
de titel en het is in de boekhandel
te bekomen.
Het geschrift bevat vier delen
leven met de dood, 2 geloven boven
de dood uit, 3 christelijke omgang
met de dood, 4 christelijke omgang
met het leven. Een mens mag en
moet weten dat hij door de dood
omgeyen is en dat hij de dood in
zijn lichaam draagt. Van een dich
ter (we weten niet meer wie het
was) zijn ons deze regels bijgeble
ven: "En waar de mens op aarde
wandelt, daar wandelt zijn geraam
te met hem mee". Het geraamte, a1
dan niet met een zeis, is van ouds
her een zinnebeeld van de dood .ge
weest. "De mens heeft echter de
eeuwen door nog een andere erva
ring opgedaan, namelijk met zich
zelf in zijn verhouding tot de dood.
Het kost ons mensen grote moeite
om in onze dood te berusten. Het
verstand zegt ons, dat de dood er op
natuurlijke wijze bijhoort. Maar het
hart wil er niet aan. Wij beleven de
dood als breuk en als vijand". Aldus
het geschrift en het constateert dat
wij in tegenstrijdige gevoelens leven,
nu eens berusting, dan weer angst,
soms ook het verlangen. In de Bij
bel vinden we ook twee lijnen, soms
vrees, soms het als natuurlijk aan
vaarden dat de mens sterfelijk is.
We zullen met de dood moeten le
ren leven.
Een toekomst
Maar, we mogen in de gemeente
boven de dood uitzien. "De mensheid
bestaat immers alleen uit en ir
mensen die elk voor zich naar het
beeld van God geschapen zijn, maar
in elk van wie dat beeld in aanlo-
blijven steken". In de "ver
van God met zijn
volk" heeft Israël zijn trouw leren
kennen en Hij heeft telkens weer
toekomst geopend, ook dan,
menselijk gedacht,
niet meer scheen te zijn. Zal de
trouw Gods er niet meer zijn "in
het donkere rijk" van de dood? D
opstanding van Christus zegt ons
'ondubbelzinnig dat de dood in
Gods laatste heilsbedoelingen geen
plaats heeft". "Vanuit de opstanding
valt ook het ware licht op zijn leven
sterven. „Wij geloven wat wij
niet zien, tegen de ervaring van het
'dood-is-dood in". "De geest ver
bindt ons zo met Christus, dat wij
aan zijn weg deel krijgen en leren
het behoud van ons leven te vinden
in de bereidheid om het aan God en
de naaste te verliezen. Wij doen in
een klein begin ervaring op met
een sterven dat geen ondergang is,
maar een bevrijding tot een hogere
menselijkheid". Wij geloven boven
de dood uit.
Er zijn natuurlijk allerlei vragen
die over blijven wanneer wij den
ken aan het leven na dit leven. Hoe
zal dat zijn? Hier liggen een hele
boel vragen die zo nu en dan wor
den gesteld, maar waarover meerde
ren aan het peinzen zijn gegaan.
De pastorale handreiking van de
synode gaat er niet op in en terecht,
want als er in de Bijbel over wordt
gesproken, geschiedt dit steeds in
gelijkenis en zinnebeeldige taal en,
daarmee zullen we het moeten doen.
En zo zullen we er ons rustig bi
neer moeten leggen dat wij niet we
ten hoe het zal zijn in het leven
dit leven. Eenmaal komt de dag dat
wij niets meer te vragen zullen
hebben.
Geen eindpunt
Maar dit wil niet zeggen dat het
geloof in een toekomst geen beteke
nis zou hebben en dat zeker niet at
we er aan vasthouden "dat de dood
niet Gods eindpunt met het leven
is". "En de weg waarop de Geest ons
leidt leert ons dat het leven alleen
door radicale afbraak en wederge
boorte heen bereikt wordt". In dit
licht van afbraak en wedergeboorte
zullen we lichamelijk sterven moe
ten zien. Dan is het vernederend en
bevrijdend tegelijk. "Ons zichzelf
handhavende leven is volstrekt on
geschikt voor de volle gemeenschap
met God". Wij zullen "ons laatste
houvast in onszelf en in de wereld
moeten verliezen om alleen onze
hoop te stellen op de trouw Gods.
Zo zullen we christelijk met de dood
moeten omgaan.
Ook voor het leven, voor ons doen
en laten heeft het geloof in een 1
ven na dit leven betekenis en geen
geringe ook. De toekomst die wi
verwachten, bepaalt ons leven, veel
meer dan wij zo ogenschijnlijk zou
den denken. Die drijft ons voort en
maakt dat wij iets doen of niet
doen.
Nog veel meer dan in ons gewone
leven kan dit gelden van het ge
loof in de toekoijist des Heren. Hij
die in de verwachting leeft van het
Koninkrijk Gods, zal daardoor in
zijn denken en handelen worden
geleid. "Wij hebben het ware leven
nog vóór ons en de weg er heen is
die van de graankorrel die vrucht
dragt doör niet op zich zelf te blij
ven. Op die weg worden
wij steeds opnieuw bevrijd
van ons zelf. Dat is de hoogste
vorm van vrijheid en van mens
zijn". "Zij maakt ons vrij van d
gulzigheid die het leven wil genie
ten omdat een mens maar éénmaal
leeft". Dit geloof in de toekomst
geeft ons een diep verantwoorde
lijkheidsbesef ten opzichte van onze
naaste en van de wereld waarin wi
leven. Het geloof in de toekomst des
Heren leert ons "christelijke omgang
met het leven".
Er zijn tegenwoordig nog al wat
mensen die het moeilijk hebben
met de vragen van sterven en dood
en alles daar rondom. Door de ra
dio en televisie zijn de vragen hier
vermeerderd. Uit gesprekken is ons
dat wel duidelijk geworden. We
hebben iets uit het herderlijk
schrijven van de synode der Her
vormde Kerk naar voren gehaald,
maar we zouden gaarne willen dat
l zijn om het
Onder de mohammedanen
van geheel Noord-Afrika geldt de
Tunesische stad Kairouan als een
heilige stad. En wie financieel
niet in staat is een reis naar de
allerheiligste stad van de Islam,
Mekka, te maken, kan volstaan
met enige bezoeken aan Kai
rouan. De prachtige moskee met
haar forse minaret (zie foto) is
een indrukwekkend bouwwerk,
waaraan nog voortdurend restau
ratiewerkzaamheden worden ver
richt. Evenals de moskee, die Mo
hammed in 622 in. Medina liet
bouwen, is ook de moskee van
Kairouan een door mwren omge
ven vierkant terrein. De fotograaf
van deze afbeelding stond met
zijn rug naar het door prachtige
oude zuilen geschraagde gebeds
gebouw, waarvan de vloer bedekt
is met kostbare tapijten. De mos
kee van Kairouan behoort tot het
type van de pleinmoskeeën, be
staande uit een grote binnenhof,
die omringd is met zuilengale
rijen, zoals op de foto duidelijk te
zien is.
geschriftje, dat slechts 15 bladzij
den telt, zelf ter hand werd geno
men. Op een rustige, zakelijk en
pastorale wijze worden hier niet al
le vragen beantwoord, zodat we pre
cies zouden weten alles wat met
sterven, dood en de toekomst dan
in verband staat. Maar wel geeft
dit geschriftje ons, aan de hand van
de H. Schrift, gelegenheid om er
zelf eens over na te denkeri wat we
verliezen wanneer we zouden gaan
leven met de dood-is-dood-theorie.
Veelvormigheid van de
werkelijkheid
Verteden week heb ik het ge
had over werkelijkheid, feiten
en mensen. Ik wil nu wat na
denken over wat werkelijkheid
eigenlijk is. We weten misschien
beter dan vroeger, dat de wer
kelijkheid niet bestaat; dat er
vele vormen van werkelijkheid
bestaan en dat ieder van ons in
zijn eigen werkelijkheid leeft. Ik
wil weer wat voorbeelden geven.
Ieder mens leeft, maar op
zijn eigen manier; dat is zijn
werkelijkheid. En nu kan een
ander op die manier van leven
laatdunkend neerzien, ja zelfs
afkeuren, aan het feit van le
ven doet het niets af. Het leven
is nu eenmaal zó sterk, dat het
de veelvormigheid aankan, zon
der er aan kapot te gaan. Le
ven is veelvormigheid.
Niemand zal ontkennen, dat
liefde een werkelijkheid is in
het leven van een mens en dat
we er eigenlijk niet buiten kun
nen. Maar er is gelukkig niet
één patroon aan te wijzen,
waaraan je' alle vormen, die de
Liefde zich aan weet te meten,
kan en mag afmeten.
Alle mensen houden er een
geloof op na en we zijn het er
waarschijnlijk wel over eens,
dat leven zonder geloof geen
toekomst heeft en uitzichtloos
is. Maar moeten we nu alle
maal op dezelfde manier gelo
ven en moet de toekomst er voor
ons allen gelijk uitzien?
Ik stop er mee voorbeelden te
geven, u kunt ze zelf wel aan
vullen. Al die zaken nu wdl ik
onderbrengen onder het begrip
„feiten" en ik zou willen stel
len, dat wij, mensen iets met de
feiten moeten doen; dat we ze
moeten interpreteren (er in
houd aan geven), dat is werke
lijkheid. Gevarieerd en boeiend.
Het leven van een zieke of be
jaarde is anders dan dat van 'n
jonge idealist. Maar in beide
gevallen is het leven nog zinvol
ook.
Ik ben getrouwd met mijn
vrouw en samen maken we ons
huwelijk en gaan we (op onze
manier) met onze kinderen om.
Maar mijn broer doet dat alles
met zijn vrouw en kinderen
heel anders. Maar alle twee ma
ken we er wat van en wij heb
ben er nog plezier in ook.
Ik geloof op mijn manier en
mijn zijn in God, maar toch
weet ik, dat alle heiligen samen
pas de liefde van God kunnen
peilen.
Ik heb een politieke over
tuiging, maar ik ben mij er
van bewust, dat ik, politiek ge
zien, maar heel beperkt ben en
dan mijn politieke mening heel
betrekkelijk is. Alles is name
lijk met mijn leven verweven
en met mijn zo-zijn is op mijn
manierde feiten betrokken.
Het is verleidelijk om onze
manier van omgaan met de fei
ten tot de werkelijkheid te ma
ken. Het gevaar is niet denk
beeldig, dat wij de handelwijze
van een mythologische figuur
willen toepassen. Deze man
hield er een bed op na, waar hij
iedereen oplegde. Wie te klein i
en te kort was, werd uitgerekj
en van wie te groot was, wt
een stuk afgekapt. Ieder*
moest passen op zijn bed.
kende maar één maat en wili
één soort mensen. Maar dat 1
knoeien met de feiten e
aandoen aan het leven. En 1
zou leven en werkelijkheid ver.
schrikkelijk vervelende i
boel worden. Het is ook dodelift]
gevaarlijk omdat het ruikt naar T
dictatuur. Ja, ik weet wel, datsj
beter overweg kunnen met
tatuur (wij allemaal) dan met
de democratie. We zouden gra^
willen zien, dat anderen om»
zienswijze delen en onze manie
ren volgen. Wij geven aan om»
mening meer dan eens de voorJ
keur boven die van anderen
willen die anderen het zwijgei
opleggen. Ik besef, dat dat ooi
een manier van leven is en flL
weet, dat een dergelijke haül
delwi j ze in meerdere gevallen!
en opgedroi
Maar dan is geloof niet me
dan een ideologie en dan
wel een slechte en wordt hj
leven tot een hel, waarin
ene mens de ander tot een wo
wordt. De voorbeelden
voor het grijpen.
Het is gek, maar soms den
je: toch wel gemakkelijk vm
neer er voor Je gedacht
en dat er geen verantwoorde
lijkheid van je gevraagd
Het is een barre werkelijkhei
dat vele medemensen moeten is
ven onder een dictatuur en
noegen moeten nemen
uitleg de feiten zoals ande
die geven. Maar ik moet
aandenken, dat zoiets mij
overkomen en dat ik in die om
standigheden zou moeten leve
Geef mij de democratie
maar, waarbinnen ik een eiffj
zienswijze mag hebben en
Ik weet wel, dat een dem
cratie ook niet alles is en dat
daar ook aan kapot k&n gaai
En ook daarvan liggen de voo
beelden voor het grijpen .Ta
leg ik feiten liever op mijn ii
nier uit, al moet ik daarin d
anderen gecorrigeerd
Geef mij mijn leven maar,
al moet ik datvmet anderen
len. Geef mij mijn werkel
heid maar, ook al is
maar een stukje van de werk
lijkheid. Hoera voor het levi
met zijn vele gegevens, die
feiten noemen en met zijn
mogelijkheden, die wij tot m
kelijkheid mogen maken.
Werelddiakonaat Geref. Kerkei
UTRECHT (ANP) Het wereld- i kunnen voldoen is dit Jaar mii
diakonaat van de Geref. Kerken acht miljoen gulden nodig. Eei
heeft tot dusver f 2.282.800 ontvan- daarvan, ruim een half miljoei 4
gen. De inzamelingen gaan door: om den, is bestemd voor vier 1
aan de vele verzoeken om hulp te I sche trainingsprojecten in Pa
LEIDEN Herv. Gemeente Hoog
landse kerk 10 u ds r
11.45 u Oec. stud.dler
Sliedrecht, Bilthoven.
Marekerk 10.30 u dr J. G.
Noordwij k.
Maranatb
Achterberg.
Koningskerk 10 u ds H. Perdok, Oegst-
Bethlehemkerk 10 u ds A. J. de Jong.
Vredeskerk 10 - -
Ver. van Vrljz. Herv. (aula
1) 10.30 u ds M: J. Wagenvoorc
Diaconessenhuis 10.30 u ds H. den
Boeft te Voorschoten.
Jeugdkapel Vredeskerk 10 u dhr. R.
Verhoeven, Woerden.
Jeugdkapel „De Goede Herder" 10.30
.an Kerken (Meren-
wijk) 10 u oec. dienst ds Hortensius.
Geref. Kerk Zuiderkerk (Lammen-
schansweg 15)10 u dr Dronkert, 5 u
ds Bovenberg (Dienst met belangstel
lenden).
Petrakerk (Surlnamestr.) 10 u ds
Hofman 5 u ds Hortensius.
Oude Vestkerk (Oude V
u ds J. D. te Winkel, Sassi
ds W. P. H. Pouwels, Hlllegom.
Beloftekerk (Robijnstr.) 10 u dr
Gezinsdiensten „Jeugdhaven" 10 uur
„De Mirt" dhr. Kromhout. 10 u „Het
Mierennest" ds De Heer.
Geref. kerk (vrijgem.) 10 e
Baptistengemeente 8 (Oude Rijn 3)
.0 u ds K. Reiling.
Doopsgezinde Remonstr. Gem. 10 u
ds W. S. Wiardi Beekman.
Leger des Heils 10 u 1
■f.30 u verlossingssamenk
Chr. Science Steenschtiur 6) 10.30
u Hollandse Dienst.
Evang Chr. Gemeenschap (Middel
stegracht 3) 10 r—
R.K. Kerk H.
9.30 11 en 12.15 i
Hartebrug (za
Stud, parochie (zat.
Lodewijkskerk 11.45 i
7 u) 9, 10.30 12
St. Joseph (zat.
(Zoeterw. Singel 49)
Vrlje^Kath. Kerk fVreewijks'traat)
5 u ds Car-
Jezuel (Zoeterw. singel 21)
Van der Keur.
Aarlanderveen
G. van Hoegee 7 u idem
zangdienst. Geref. Kerk 1
ds T. B. van Houten te Af
- Herv. Gem. 10 i
i te Alph
7.30* u en 10.30 u. Ter Aar
Dorpshuls Aardam 9 en 12 uur.
Alphen aan den Rijn Herv. Gem.
Adventskerk Julianastraat 9.30 u ds M.
Fokkema. 6.30 u ds J. H. Bogers. Kruis
kerk Gouwsluis 9.30 u ds P. A. Lefeber.
Opstandingskerk Pr. Marijkestr. 9.30
u dhr. C. Stroo Koudekerk a. d. Rijn.
6.30 u ds M. Fokkema. Gebouw Nabij
Van Lennepstr. 9.30 u Jeugdkapel dhr.
C. Otto Zaal Opstandingskerk Pr. Ma
rijkestr. 9.30 u jeugdkapel Gespreks-
dienst. Martha-Stichting „Rijnstroom"
10.30 u ds I. J. Walpot. Oudshoorn
Oudshoornseweg 10 u ds J. H. Bogers.
Herv. Sionskerk Hooftstr. 9.30 u ds S
W. Verploeg. 6.30 u in de kerk Ouds
hoornseweg ds. H. Koudstaal te Bolnes
Goede Herderkerk Ten Harmsenstraat
10.30 u ds N. J. M. Hoogendijk. Ge
bouw Onderweg Lijsterln. 11 u Inter
kerkelijke Jongerendlenst. Voorganger
dhr. P. Taselaar. Het Kasteel Veld-
iweg 9 u ds N. J. M. Hoogendijk
Aula Morgensterschool Parelstr. Geen
dienst. J. F. Kennedyschool Lupinen-
singel 11.15 uur Zondagschool. Geref.
Kerk Maranathakerk Raadhulsstr. 10
u ds A. Borman. 6.30 u ds Fr. de Jong.
Salvatorikerk W. de Zwijgerln. 10 u
ds Fr. de Jong. 6.30 u ds G. O. N. Veen-
huizen. Alphen aan den Rijn- Noord
De Goede Herderkerk Ten Harmsenstr.
9 u ds G. O. N. Veenhuizen 6.30 u ds
G. van Heeten te Nieuw-Vennep. Kas
teel Ridderveld 10.30 u ds G. den
Heeten te Nieuw-Vennep 6.30 u ds A.
Borman. Geref. Kerk (Vrijgem.)
9.30 en 6.30 u ds H. Feenstra. Chr.
Geref. Kerk Jeruzalemkerk Grijpen-
9.30 u en 4.30 u ds P. Sneep
Oud Geref. Gem. Kerkgebouw Hooft
straat 240 9.30 u en 4 u leesdiensten.
Rem. Geref. Gem. Geen dienst. Bapt.
Gem. geen opgave ontvangen. Leger
des Heils Corn, de Vlajningstr. 10 u en
7.30 u.' R.K. St. Bonifaciuskerk (zat. 7
u) 8,30, 10 u Met'Ned. Koorzang 11.30
u Pred. F. Wüst. R.K. Pius X kerk (za
terdag 7 u) 7.30, 9, 10.30. 11.45 (Jonge-
Pred. W. Happel en 5.30
P. Alblas te Huizen, 6 u ds J. den
5 Karens te Opheusden)
- Herv. Gem. 9.30 u ds
9.30 u ds. W. Balke. 6.30 u kand. J. E.
de Groot van Zeist. Betlehemkerk 9.30
u ds G. C. Post van Leiden 6.30 u ds
W. Venvey van Krimpen a. d. IJssel.
Ger. Kerk 10 u ds B. J. F. Schoep 6.30 u
dhr. D. J. Brouwer uit Katwijk. (Nieu-
Feenstra. Geref. Gem. 10
A. J. Hoenkoop van
vang. Luth. Kerk 9 u ds D. Pobuda.
Evang.kring 10 u Eredienst 6.45 dhr
Wymenga van Utrecht. Vergadering
van Gelovigen 10 u Eredienst 6.30 uur
Woordverkondiging.
Geref. 9.30 en 5 ds C.
Tas: Maranatha school 11 u ds W. L."
Heijmans, Chr. Geref. 9.30 u leesdienst
en 3 u ds Mulligen, Rotterdam, Geref
Gem. 9.30 en 6 leesdienst, Vrijz, Prot.
10 u in Rem. Kerk ds G. Ch. Duinker,
R'dam, Evangeliecentrum Nieuw Leven,
9.30 u dhr. Th. Verwoerd, Verg.
lovigen, 9.30
Bethel, 9.30 u dhr. J. Modderkolk, R.K.
Kerk dorp (zat.av. 7 u) 8.45, 10 en
11.30 u. Ontmoetingscentrum Snijdel-
wijk (zat. middag 5.30 u) 10.30 u.
Hoogmade Herv. Gem. 10 u ds P.
Schoonenboom m.m.r. Herv. Kerk
koor te Alphen R.K. Kerk (zat. 7 u) 9
en 11 u.
Ifazerswoude Herv. Gem. 9.30 u
en 6.30 u ds L. Boer. Geref. Kerk 10
en 5 u ds Brink. R.K. kerk St. Ber-
nardus Rilndijk (zat. 7 u) 9.30 u en
11 u. R.K. St. Michaelskerk Rijndijk
(zat. av. 7 u) 9 u en 11.30 u. R.K.
Engelbewaarderkerk Dorp (zat. 7 u)
8. 10 en 11.30 uur.
dldaat De Jonge Leiden. Ontmoetings-
kerk 10 u cand De Jonge Leiden 6.30
u ds Heijmans, School Narcisstr. 10,30
Zee. 5 u ds Elderman. R.K. Kerk (zat.
D. W. Koelman, 6 u
ds J. Vroegindewey, Ichthuskerk
ds W. Vroegindewey.
ds C. Treure, Zeehospitium (Longkli-
Kerk Vre
deskerk 10 u *ds R. de Vries, 5 u ds F.
Pijlman, Trlumfatorkerk 10
Elderman, 5 u
Geref. Kerk 10
Ent, 5 u ds H. C. van der Ent. Geref.
Kerk (vrijgem. bulten verband) 9.30
u ds G. Roukema, 7 u idem. Geref. Ge
meente (Remisestr.) 10 u en 5 u lees
dienst. Donderdag 7.30 ds R. Boogaard
van Leiden. „Volle Evangeliegemeen
te" Voorstraat 100, 9.45 u. Geref. Kerk
(vrijgem.) 830
RK. Kerk (in
Soefi-beweging (Sportlaan) 3 u bijeen
komst voor belangstellenden, 4 u t-—j
versele eredienst, thema „Heiligen".
Geref. Kerk 10 i
H. J. Swierts. R.K. Kerk
Dorpskerk 10 u i
ds A. Geense. Hoofd-
straatkerk 10 u dienst. 6.30 u ds A
Geense. Scheppingskerk 9 u en 10.30 u
ds G. van Loenen. 5 u hr. Boonen,
Jongerendienst. R.K. Kerk Menswor-
dlngskerk Gaarmeesterstraat (zat. av
7.30 u) 9. 10.30 en 12 uur.
Leimufden Herv. Gein. 9.30 u en
6.30 u ds J. H. de Vree. Geref. Kerk
9.30 u ds Jos G. Los. 7 u ds J. Cziria
Oude Wetering. R.K. Kerk (zat. 7
Kerk 10
u en 7 u ds H. G. Oostinga. Helvetia-
kapel 10 u ds J,
(Prinsessestr.) 10 e
Velden. Geref.
der Nederlan-
!hr. Geref. Kerk
3 D. H. Biersma Ger. Gem.
i ds W. Suyker. Geref. Kerk
Middenmeer.
leesdiensten
verband) gebouw Salvatori 9.30
5 u ds J. J. Verleur. 4~4-~-
u) 7.30 u 9.30 1
Zee Herv. Gem
Jansen (De Rank)
zinsdienst (Sole I
Bronsgeest. Geref. Kérk
(Sole Mio) 9.30
Geref. Kerk 9 u
ds C. Warner, 5
denpl.) 10.30 u ds
R.K. Kerk (zat. av.
ds D. Keuning
fDe Vonk Boérenburg) 7 u ds A. L
Lapré. Geref. Kerk 9 u ds B. Bouma,
5 u ds C. Warner (H.A.) (v. d. Bergh-
stichting) 11 u ds Bouma. R.K. Kerk
(zat. av. 7 u) 8 ,9.30, 11 en 12 uur.
Nieuw veen Herv. Gem. 9.30 u dhr.
J. Goedhart te Nieuwkoop 6.30 u ds L.
Bodaan te A'dam. Geref. Kerk 11 u ds
A. C. Langedijk te Waarder 7 u ds J.
Bovenberg te Leiden. R.K. Kerk (zat.
7 u) 9, 10.45 en 5 uur.
Nieuwkoop Herv. Gem. 10 u ds G.
van Doorn. 6.30 u ds Abma Jr. te Vijf
huizen. Geref. Kerk 9 u ds A. van
Egmond te Badhoevedorp. 6.30 u ds J.
G. Kunst te Gouda. Chr. Geref. Kerk
St. Viktor (zat. av. 7 u) 8. 9.30, 11
en 6 uur. H. Hert van Jezus in de Zilk
(zat. av. 7 u) 8.30, 10 en 11.30 u.
Oegstgeest Herv. Gem. (Groene
Kerk) 10.30 u ds W. E. Verdonk (Pau-
luskerk) 10 u prof. d-r, Sperna Wei
land (Gemeenteoentrum) 10.30 u ds
P. J. Mackaay, 5 u zie geref. Kerk
Geref. Kerk 10 u ds G.
(Geref. Kerk (vrijgem. bui
en verband). Gemeentecentrum 8.45 u
Ihr. P. Krol. 2.30 u ds F. van Deur-
R.K. Kerk (zat.
r Bonaventurakapel (zat.
10.30 e
av. 6.30 u) 8 i
Oude Wetering Herv. Gem.
u ds Lalleman Geref. Kerk 9.30 v
J. Cziria. 6.30 u ds Jos.
(zat. 7 u) 8.15, 9.45
ds. Joh. Stehouwer Em. Pred te
Alphen. 7 uur ds A. de Leeuw te Bos
koop Chr. Geref Kerk 9.30 u en 2.15
u dienst des woords R.K. Kerk (zat.
7 u) 7.30. 9.30 en 11.15 uur.
Rijnsburg Herv. Gem. (Grote
Wisse, _5
kerk) 9.30 u dhr. Kattenberg
i J. M. de Meij te Woerden (Bethel-
vrij gemaakt) 10 en 5.15 uur ds K.
Deddens. Evang. Chr. Gemeenschap
(in mavo-school) 10 u ds H. Koekkoek
te Alphèn a. d. Rijn. R.K. Kerk tuin
bouwschool (zat. a.v. 7 u) 10.30 uur.
Jeugddienst. Ge
ref. Kerk 9' uur Ds. H. v. d. Berg, 5 u.
Gezamenlijke dienst Ds. A. Westra.
Chr. Geref. Kerk 10 uur Ds. L. S. den
Boer, 5 uur Ds. L. S. den Boer. R.K.
Kerk (zat. av. 7 uur) 8.30, 9.30, 11 en
5.30 uur.
Valkenburg Herv. Gemeente 10
uur ds. G. Zonneveld, 6.3"
ref. kerk. Geref. Kerk 9.30
ze. 6.30 uur (gem.
veld. Geref. Kerk
en 5 uur ds. Th. Hoff.
Voorhout Hervormde Gemeente,
10 uur Ds. Hoogenkamp 10 uur Jeugd
kapel in de Boerhaaveschool. R.K kerk
(zat. 8.00 en 19.00 uur) 9.00, 10.30 11.45
en 5.30
Voorschoten
Dorpskerk) 10
uur ds. Meijering (Hulp en Heil) 10
uur ds. Verheule (Rijndijk) 10 J~
Meijering. Geref. Kerk 9 r~
Reedijk (H.A.) Geref. Kerk (vrijgi
10.15 en 4.30 uur ds. A. W. Boxn
R.K. Kerk Laurentiusparochie (za
"2 uur. Aula No<
Moeder Godsparo-
ir) 8.30, 10.30 en 12 i
7 uur) 8. 10. 11.30 en 6
Waddinxveen Herv. Gem. Brug-
wijkgebouw: 9.30 i
Reuver te Wad
dinxveen; Bethelkerk: 9.30
van Vliet. 5.00 uur Ds. T. v. 't Veld; lm
manuelkerk 9.30 uur en 7.00 uur Ds.
N. J. Flink. Geref. Kerk, Kruiskerk:
10.00 uur Ds. B. Koekkoek, 5.0"
Den Haag de
Ontmoetingskerk10.00
Ds. A. P. Verloop. Oud Ger. Gem.
schoten. 5 u ds Wisse. Geref. Kerk. Pe
~i 9.30 u ds Huisman. 5 u ds J
Sijs. Warnsveld (G) Maranath
Immanuëlkerk 9.3
Linde. 5 u ds Huis.
Kerk (zat. av. 7 uur)
Wassenaar Herv. Gemeente de
Dorpskerk 10.00 uur Dr. Th. C. Fre-
derlkse 4.30 uur Ds. G. H. van Kooten,
Delf, 7.00 uur Ds. J. A. G. v. Zanten.
Kievietkerk 9.00 uur Jeugdkerk, 10.00
Ds. J. T. Wlersma. Messlaskerk,
Jeugdkerk. Geref. Kerk
ds D. Keuning, 5 u dr J. G. B.d. Sijs. 6 u ds v. d. Linde. Geref. Kerk ds. J. van Drie (Zuid) 10
Het kerkorgel van
vormde kerk te Noordw
Zee.
(Foto I
Kerk (zat. 7"uur) "7.45,Ven°lS
Zoeterwoude Herv. Gem.
ave ontvangen R.K. St. Jans
nldbuurtseweg (zat. 7.30 uur) i
n 11 uur Christus Dienaarkert i.
uur) 8.30. 10, 11.30 en 6 uur. *ai
chie Meerburg (zat. 7 uur) 8.45, Ut ee
12 en 6 uur. -
Zwammerdam Herv. Geffli
D. Goudzwaard 6.30 uur Ds
Lefeber te Alphen aan den RU11
10 en 6.30 uur Ds. Si-
Rem. Geref. Gem.
R.K. Kerk (zat. 7 uur) I
