Sé
IGANTISCHE
UNST-GROT
HOE VEILIG ZIJN GENEESMIDDELEN?
Tofranil 25
Juweel met slijp-fouten
moedelijk loos alarm riep weer de vraag^>|K
2 'K-PROBLEMEN
spaarbekken-centrale
Ito gevolgen van een
H|ag bij een gelijk-
kunnen ondervan-
rerschillende manie-
koppelnet-systeem
s over zeer grote
|d zijn en elkaar de
junnen geven bij de
iet net, is al veel
wanneer het over
"mswm
D APRIL 1972
PAGINA H
Italsperre in West Duitsland is een grote spaar-
le in aanbouw waarvoor een van de grootste
grotten ter wereld is gebouwd: een hal diep in de
ruim honderd meter lang, 33 meter breed en 50
Een fors flatgebouw van vijftien verdiepingen met
parkeerterrein zou er gemakkelijk een plaats in
en. Voor dit gigantische berghol dat met explo-
verbluffend korte tijd van ongeveer twee jaar tot
racht, zijn nieuwe technieken gebruikt waardoor
iet van een betonnen steunlaag voorzien behoeven
i-centrale is een
waterkrachtcentrale
van de pieken in
rerbruik in de spits-
pm is niet nieuw.
Éntig jaar geleden
»n-centrale inge-
;g in Wales, in
een kern-energie-
mfcionele centrales
itrales hebben het
lat de hoeveelheid
room moeilijk op
vergroot en inge-
Dtden. Dat betekent,
;tte afgesteld zou
de hoogste vraag
iren. maar dan zou
uktie bestaan gedu-
deel van de dag
Qdvpats is dit op z'n
oneconomisch wer-
^tweede plaats is het
f 1 eenvoudig om die
dan maar doelloos
Koppelen
Ggaat vallen de piek-
e afname-gebieden
nge tijdsverschillen
fsil r ook tegen dit sy-
Ïezwaren, voorname-
Ische maar ook wel
aard wanneer de
eid zouden worden,
probleem er geheel
wordeneigenlijk
is dan een wereld-koppelnet nood
zakelijk.
Er zijn ook andere methodes, waar
onder het bouwen van spaarbek
ken-centrales. Dit systeem houdt in,
dat met behulp van de overproduk-
tie in de slappe uren water van een
laag naar een hoog gelegen reservoir
wordt gepompt. Tijderis de piekuren
kan het water dan een conventio
nele waterkrachtcentrale in bedrijf
houden voor een forse hoeveelheid
extra stroomproduktie naast de top-
produktie van de andere centrales
Men vangt daarmee twee vliegen in
één klap. De capaciteit van de ..ge
wone" centrales kan beperkt worden
omdat de spaarbekken-centrale bij
springt in de piekuren, en de gewo
ne centrales kunnen hun overpro-
duktie in de slappe uren kwijt aan
de pompen zonder hun produktie
noemenswaard te verminderen.
Dit systeem werkt het meest effi
cient, wanneer omvang van capaci
teit van de spaarbekkencentrale af
gestemd is op vraag en aanbod van
stroom, en als gevolg van de korte
duur van de piekuren tegenover de
slappe perioden moet die capaciteit
van de spaarbekkens groot zijn
Vandaar het gigantische project in
'Hessen, waar de Waldeck-II door
de Preussen Elektra Wasserkraft
GmbH in samenwerking met Sie
mens wordt gebouwd. Men hoopt de
centrale in 1974 in gebruik te kun
nen nemen.
Enorm
Voor een waterkrachtcentrale is
hoogteverschil tussen de bekkens
evenzeer van belang als de bek
ken-capaciteit. In ons vlakke landje
zijn onvoldoende natuurlijke hoog
teverschillen voor groots opgezette
projecten van deze aard.
De Waldeck-II wordt naast de al
geruime tijd draaiende Waldeck-I
gebouwd. Beide centrales houden
hetzelfde benedenste spaarbekken,
waarvan de capaciteit inmiddels is
uitgebreid tot 5.4 miljard kubieke
meter. Waldeck-I werkte met een
boven-reservoir van 760.000 kubieke
meter. Daarnaast wordt voor Wal
deck-II een boven-reservoir van 4.4
miljard kubieke meter in gereedheid
gebracht.
Tussen bovenste en benedenste bek
kens ligt 700 meter diep in de berg.
de gigantische rotszaal waarin de
stroom wordt opgewekt in de pieku
ren. In die zaal komen vooreerst
twee generatoren met een gezamen
lijk vermogen van 440.000 kilowatt
alsmede transformatoren en alle
bijbehorende technische apparatuur.
Dit qua karakter en afmetingen op
merkelijke project confronteerde de
ingenieurs met een reeks mijnbouw-
technische problemen, die inmiddels
zijn opgelost.
Ankers
Er moest ongeveer 150.000 kubieke
meter steen worden verwijderd,
eerst losgemaakt door explosieven.
later afgevoerd. Men kon afzien van
het aanbrengen van betonnen ver-
stevigingswanden door een nieuwe
techniek die het gewelf praktisch
zelfdragend maakt. In de wanden
werden meer dan duizend voorge
spannen zware metalen ankers in
de rotswand gedreven naarmate
het uithollingswerk vorderde. Tij
dens deze breek-operatie werd de wer
king van de rotswand voortdurend
tot op honderdsten millimeters
nauwkeurig in de gaten gehouden
er werd geen spoor van gevaarlijke
beweging gevonden.
Voor de aanvoer van het zware ma
teriaal, waaruit de apparatuur be
staat, wordt gebruik gemaakt van
de achthonderd meter lange tunnel,
die ook voor afvoer van het verwij
derde gesteente dienstig was. De
zware diepladers van de Duitse
spoorwegen kunnen over een aan te
leggen spoorbaan ongehinderd tot
in de grot rijden om hun lasten af
te leveren.
Astronomie, nieuw profiel van het heelal
Wetenschap en
technologie
door P. Bok
„Astronomie, nieuw profiel van het
heelal" is een onlangs verschenen
bijzonder fraaie uitgave van Else
vier, die de nog steeds stijgende be
langstelling voor wat zich in het
ons omringende heelal afspeelt, vrij
wel volledig kan bevredigen. Hoe
prachtig deze uitgave ook is, het is
een juweel met een opmerkelijk
aantal slijpfouten.
Astronomie is een Nederlandse be
werking van het ongeveer een jaar
geleden in Amerika verschenen
.Astronomy" van de Amerikaanse
astronoom en deskundige op vele
neven-wetenschappen prof. dr. D.
H. Menzel. De redactieleiding van
deze Nederlandse uitgave lag in
handen van de (via de televisie ook
bij leken bekendgeworden astro
noom Chriet Titulaer. de vertaling
werd gezorgd door J. G. Bagger-
Zoals gezegd is het een prachtig
boekwerk. Het is gesteld in een voor
de belangstellende leek begrijpelijke
taal, het munt uit door een heldere
redenering in een eenvoudige termi
nologie. voor het begrijpen waarvan
nauwelijks enige vakkennnis nodig
is. Zoals in vele uitgaven van deze
aard vormen de illustraties een bij
zonder attractief onderdeel. Zij zijn
van hoge kwaliteit, zowel wat de fo
to's als wat de tekeningen betreft.
Niet alleen in hun selectie, maar ook
in de uitvoering.
Het boek is bovendien bijzonder
„bij" wat betreft de nieuwste ont
wikkelingen in de astronomische
kennis. Wat dit laatste betreft is.
door de duizelingwekkend snelle
groei van die kennis o.m. door mid
del van ruimtevaartuigen, deson
danks zelfs deze uitgave niet meer
geheel in overeenstemming met
onze nieuwste gegevens. Dat kan
ook niet verwacht worden. Een
voorbeeld: de afmetingen van de
manen van Mars zijn verkeerd ver
meld: de juiste afmetingen zijn pas
bepaald door de Mariner-9, die
sinds eind vorig Jaar om de rode
planeet wentelt.
Het is Juist vanwege de opgesomde
uitstekende kwaliteiten van de uit
gave. dat wij de vele hinderlijke
fouten betreuren. Dat geldt niet de
zetfouten, die nu eenmaal onvermij
delijk blijken te ziin, hoewel wij
ons afvragen of en uitgave als deze
niet herhaaldelijk aan een revisie
onderworpen kan worden tot deze
schoonheidsfoutjes zijn verdwenen
Maar er zijn kardinale fouten, die
vooral storend werken omdat het
boek voor de leek bestemd is. Die
leek kan niet als de vakman door
deze fouten heen zien en begrijpen
wat wordt bedoeld. Integendeel, hij
wordt er door gefrusteerd.
Van dit soort fouten willen wij en
kele voorbeelden noemen. Op pag
126 is een serie foto's afgedrukt die
volgens het bijschrift de „aarde-op
komst op de maan" in beeld bren
gen. Dat is onzin. Vanaf een punt
op de maan staat de aarde altijd
«indien al zichtbaar) vrijwel op de
zelfde plaats aan de hemel. De aar
de gaat daar niet od of onder maar
verandert alleen in schijngestalte.
Juist omdat de kosmische mechani
ca toch al een wat moeizaam ter
rein voor de leek is, werkt zo'n fout
verwarrend. De serie foto's is dan
ook gemaakt vanuit een om de
maan cirkelende Apollo-capsule D<*
volgorde van de foto's op pagina
133 onder is verkeerd. De foto-bij-
schriften op de pagina's 260 en 267
zijn verwisseld Dat is hinderlijk
omdat naar bijzonderheden in deae
foto's wordt verwezen die nu hele
maal niet meer kloppen.
In het voor de leek zeer fascineren
de hoofdstuk over leven elders in
het heelal wordt de fundamentele
tegenstelling besproken tussen anaë
robe en.anaërobe levensvormen,
door welke fout de hele zin van het
betoog verloren gaat Juist in de
aanvang van het hoofdstuk dat
hierdoor aanzienlijk aan begrijpe
lijkheid inboet.
Het is voor een buitenstaander niet
duidelijk, wie voor de vele „slijpfou
ten in dit juweel" aansprakelijk ia:
de schrijver «onwaarschijnlijk), de
vertaler, degene onder wiens redac
tie de bewerking tot stand kwam of
de uitgever Het is echter te hopen,
dat zij tezamen een wat zorgvuldi
ger controle kunnen uitoefenen op
een eventuele tweede druk, die wij
ondanks deze kritiek gaarne zouden
zien verschijnen Omdat het in we
zen een heel bijzondere uitgave is!
wrrkf iT
ijn geneesmiddelen wanneer zq volgens voorschrift
likt? Zowel de patiënt als de arts en de farmaceu-
Si ie zouden hierop natuurlijk het allerliefst „abso-
V Wen, maar dat is niet reëel. Wel kan worden ge-
»ns land de voorzorgen bijzonder groot zqn, en dat
camenten (uitsluitend met of zonder recept ver
handel komen, waarvan niet met aan zekerheid
arschijnlijkheid gezegd kan worden dat zij „veilig"
ft" héél lange weg tussen het denkbeeld om een
«smiddel te ontwikkelen en de mond van de
niet alleen omdat het met soortge
lijke verschijnselen in verband werd
gebracht, maar omdat het wederom
McBride was, die de medische we
reld op enkele relaties tussen imi-
pramine-gebruik en misvormde ba-
bies wees. McBride kwam tot zijn
opmerking aan de hand van slechts
drie gevallen. De Australische ge
neesmiddelencommissie onderzocht
deze gevallen en kwam tot de con
clusie dat twee niets met het ge
bruik van imipramine te maken
hadden. Een causaal verband werd
cept verkrijgbaar. De arts kon
beoordelen, oi deze neveneffecten al
of niet in een bepaald geval zouden
opwegen tegen de heilzame werking
in ernstige depressieve gevallen. Het
gaat hierbij dus om heel iets anders
dan een hoofdpijnmiddeltje of een
tabletje tegen slecht slapen.
Hoewel het tofranil-alarm van
McBride waarschijnlijk ongegrond
is geweest, roept het geval toch
wéér de vraag op, of eventuele
(.zeer) schadelijke gevolgen van een
geneesmiddel dan niet van tevoren
zijn vast te stellen, voordat zich
een ramp voltrekt.
Zoals gezegd is (.zeker in Neder
land) de weg van eerste begin van
de ontwikkeling van een geneesmid
del naar de mond van de patiënt
lang en bezaaid met hindernissen.
Het is een soort afvalrace, waarin
slechts één van de vijfduizend stof
fen. waarmee de research begint,
door de finish gaat: toestemming
van de overheid om het middel in
de handel te brengen.
Bij de ontwikkeling zelf vallen tel-
hierop nog eens te
geruchten over de
(jjl Dramine of tofranil
de eerste periode
ïrschap De onrust
hten was begrijpe-
Dog vers in het ge-
j|j drama van sof te-
de. Er bestaan ech-
pillen tussen beide
•er straks meer.
uw geheugen even
;1 sof tenon kwam
in de handel
ft research en con-
flijke bijwerkingen.
het eerste slaap-
onplezierit - neven-
®d waarvan het in
ka. Duitsland) zon-
ibaar werd. In
een recept ver-
rd het middel
tomstige reden ge
ks in 1961 werd on-
Absolute garantie tegen onvoorziene neven-effecten een
onbereikbaar ideaal, maar voorzorgen bijzonder groot
afhankelijk van elkaar door een
Duitse arts en door zijn Australi
sche collega McBride verband ge
legd tussen gebruik van softenon in
de eerste maanden van de zwanger
schap en de geboorte nadier van
zwaar misvormde babies. Een pijl
snel onderzoek in vele landen
bracht toen aan het licht, dat in
derdaad softenon in zeer vele geval
len in verband te brengen was met
dergelijke misvormingen, waarop
het middel werd uitgebannen.
De recente onrust over tofranil «of
imipramine zoals het o.a in Austra
lië heet) was temeer begrijpelijk
in het derde geval niet aangetoond.
Overigens is er nog een groot ver
schil met softenon. Dat was een
„gewoon" slaapmiddel waarvan men
geen nadelige bijwerkingen kende
Bij trof anil, (dat sinds 1958 bij ons
in de handel is, en waarvan al 190
miljoen doses zijn verkocht) is dat
niet het geval. Het is een genees
middel tegen zwaarmoedigheid en
melancholie in de meest ernstige
vorm, zo ernstige depressies zelfs
dat zij tot zelfmoord kunnen leiden.
Gebruik brengt een groot aantal
neven-effecten mee, waarvan som
mige van vrij ernstige aard. Daar
om was tofranil uitsluitend op re-
kens geteste middelen af b.v. op
grond van chemische bezwaren, op
grond van onbestendigheid tegen
b.v. temperatuur-gevoeligheid, op
grond van aangetoonde neven-effec
ten bij dierproeven en andere gron
den.
In een bepaald stadium zijn vooral
dierproeven van uitermate groot be
lang, maar zij kunnen nu eenmaal
geen absoluut uitsluitsel geven
Mensen zijn anders dan dieren, die
onderling ook weer enorm verschil
len. Juist invloeden van middelen
op het nageslacht vormen een ern
stig test-probleem. Daarvoor moeten
dieren gebruikt worden, die een veel
kortere levenscyclus dan de mens
hebben teneinde voldoende proeven
te kunnen nemen binnen een aan
vaardbare tijd. En daarin ligt een
van de grote moeilijkheden, omdat
wel vaststaat dat juist bij geheel
verschillende levenscycli de reacties
tijdens zwangerschappen sterk kun
nen verschillen. Het hele reproduc
tieproces is trouwens zo soort-ei
gen, dat definitieve conclusies over
onschadelijkheid voor de mens aan
de hand van dierproeven zeer moei
lijk zijn. ongelooflijk veel tijd,
mankracht en geduld eisen. Dat al
les kost bovendien enorm veel geld.
Ergens moet een «arbitraire) lijn
getrokken worden dat het nu wel
genoeg uitgeprobeerd is. om te
voorkomen dat uiteindelijk een
middel ontwikkeld is dat „absoluut
veilig" is, maar dan door de ont
wikkelingskosten onbetaalbaar is ge
worden voor zelfs de rijkste pa
tiënt.
Er komt, wanneer alle voorgaande
hordes in de ontwikkeling zijn ge
nomen. een stadium dat het middel
beproefd wordt op mensen, vrijwilli
gers. Maar om er aan de hand van
deze mensen-proeven zekerheid over
te verkrijgen dat een onvermoede
nevenwerking in sl.chts één op de
500 gevallen voorkomt, moeten op
grond van statistische wetten al
meer dan 1000 vrijwilligers het ne
venverschijnsel niet optreden. Een
één op de 500 is nog niet een6 zo'n
grote veiligheid. Wanneer het dan
nog gaat om effecten op het
nageslacht realiseert men zich pas
goed (want dan moeten duizend
vrouwen vrijwillig hun baby voor de
test in gevaar brengen) hoe moei
lijk en eigenlijk ondoenlijk het is.
om Juist deze betrekkelijke veilig
heid van een geneesmiddel te berei
ken I
Onder deze omstandigheden komt
een nevenwerking «vaak zeldzame)
pas lange tijd na het in de handel
brengen van een geneesmiddel aan
het voetlicht. En dan nog alleen,
wanneer verband gelegd kan wor
den tussen geneesmiddel en ziekte
verschijnsel als nevenwerking. In
dit verband zou het van belang
zijn, ergens per land centraal te re
gistreren welke geneesmiddelen ie
dereen wanneer en in welke mate
gebruikt heeft en welke ziektever
schijnselen zich bij ieder wanneer
en hoe hebben voorgedaan. Daar
zouden statistici conclusies uit kun
nen trekken, die eventuele niet on
derkende nevenwerkingen veel eer
der aan het daglicht brengen dan
door de toevallige oplettendheid van
een arts, die toevallig een aantal
gevallen te behandelen krijgt, waar
in sprake is van dit neven-effect.
Het is duidelijk, dat een dergelijke
organisatie niet doenlijk is. De
mankracht ontbreekt er voor, het
gaat teveel kosten (de gezondheids
zorg wordt toch al vrijwel onbetaal
baar). en bovendien zou dit een vrij
forse inbreuk zijn in onze opvattin
gen over privacy
Wel kan de oonclusie getrokken
worden, dat meer zelf-medicatie dia
de gezondheidszorg goedkoper zou
kunnen maken en daardoor effec
tiever zou kunnen zijn «artsen heb
ben dan meer tijd voor de werkelijk
ernstiger gevallen) ook een zeer
groot bezwaar heeft. Gebruik van
geneesmiddelen en optreden van
ziekteverschijnselen onttrekken zich
dan steeds meer aan de controle
van medici, die daardoor minder
gelegenheid krijgen om het optre
den van nevenverschijnselen van
medicamenten te onderkennen.
Zoals McBride gedaaan heeft met
softenon, waardoor een nog veel
groter ramp voorkomen is, en zöals
hij waarschijnlijk ten onrechte ook
meende te moeten concluderen ten
aanzien van tofranil.
