3J
fa dertig eeuwen was nog
van dief
chtbaar op oliekruik
Banvloek op openen
verzegelde tombe?
tlel
SCHATTEN UIT
HET GRAF VAN
TOETANCHAMON
IN LONDEN
iWKÊCl*
a
Opbrengst
expositie
in fonds
Unesco
IDAG
15 APRIL 1972
pe toegang tot „Schatten van Toe tan-
(nom" kost vijftig nieuwe pennies (ca.
|5). De rijk geïllustreerde catalogus is
goedkoop voor 75 pennies (ca.
n K
staai i,25)* Het adres van het Brits Museum
Great Russell Street, Londen W.C. 1
nsti letro halte Holborn of Russell Square)
tentoonstelling duurt tot 30 september,
sen! ar zal zo nodig worden verlengd. Ope-
irj Igstijdens maandags van 15 tot 21
dinsdags tot en met 's zaterdags van
tot 21 uur, 's zondags van 14 tot 18
rhalf tot twee miljoen mensen gaan in Londen defi-
het massief gouden masker van Toetanchamon,
idie 3324 jaar geleden overleed in de leeftijd van acht-
t i De onlangs door koningin Elisabeth II geopende ten-
ai ling, in het Brits Museum, omvat vijftig voorwerpen
ten halve eeuw geleden ontdekte graf van de vorst. De
van die voorwerpen is niet te schatten, maar de Britse
heeft zich aansprakelijk gesteld voor een bedrag, dat
ie, tig miljoen gulden overtreft. De opbrengst van de ex-
pat naar het Unescofonds tot redding (door verplaat-
i de tempels op het eiland Philae.
vroege dood is Toetan-
.waarschijnlijk de onbelang-
ls 1 weest van alle farao's. De
ver de staatszaken was in
0i an Eje, die vermoedelijk
was van de beeldschone
jNefertiti, gemalin van de
Achnaton. Eje be-
na Toetanchamons
enkele jaren het rijk. Hij
evolgd door generaal Ho-
lie de naam van Toetan-
fan alle monumenten liet
'gB Alleen het graf liet hij
ffaI I. En door de ontdekking
raf werd Juist Toetancha-
ons de beroemdste aller
m fijftig jaar geleden aan-
moderne mensen voor
de pracht, waarmee het
overschot van een öud-
vorst werd bijgezet.
5e Pel
m
ir Icht
Geduld
tentoonstelling in Londen
moet wel wat geduld heb-
meer dan duizend bezoe-
edl ien gelijktijdig in de expo-
.De inrichting is voor-
'eliswaar moet men niet,
het eigenlijke graf zestien
ran idalen. Maar toch is de
Igewekt dat men een tom-
Alleen de vitrines ont-
it en de grote, in de
ngelaten foto's. Men kan
sjerpen van alle kanten be-
-ook het beroemde mas-
üeveer een uur komt men
zaal voor de verkoop van
iies en -dat wordt een le-
1(i handel- van replica's van
sieraden. Een zegelring
larao kost vijftien gulden,
nifiek halssnoer met een
Hl Ie scarabee honderd gul-
III vacht wordt, dat de oud
mode deze zomer inLon-
zal maken.
larter, die het graf ont-
Lord Carnarvon, die zijn
icierde, hebben veel meer
iten oefenen In 1914 wa-
idigen van mening, dat in
it de koningsgraven geen
van betekenis meer te
waren. Zeven Jaar tevo-
ln een grafkamer stukjes
ïgetroffen met de naam
lamon erop. Nabij die
lagen in een put kruiken
'de naam. Aangenomen
het graf van deze farao,
h fan alle anderen, was leeg-
aanwezigheid van Lord Carnarvon
geopend. „Kan U iets zien?" vroeg
hij aan Carter. „Ja, verbazingwek
kende dingen", was zijn antwoord.
Het bleken er vele honderden te
zijn, in vier grafkamers. Dertig eeu
wen tevoren was daar tot tweemaal
toe ingebroken. De vingerafdruk
van een van de dieven was nog
zichtbaar aan de binnenkant van
een oliekruik. Maar een goede
vriend van Toetanchamon was, als
opzichter van de graven, na de
dood van de vorst blijkbaar waak
zaam geweest. De dieven hadden
geen kans gekregen, veel te roven
en de grafkamers waren ontoegan
kelijker gemaakt, nadat ze opnieuw
waren verzegeld. Daarna had drie
duizend jaar lang geen sterveling
de kostbaarheden meer gezien.
De vondst was een wereldsensatie.
Groten der aarde, onder wie konin
gin Elisabeth van België, spoedden
zich naar Egypte om de wonderen
te aanschouwen. Het duurde tien
Jaren, voordat alle voorwerpen we
tenschappelijk bewerkt waren. Het
treffendst waren de portretten: de
mummievormige doodskisten en het
masker. De mummie lag goeddeels
verkoold in drie in elkaar passende
sarcofagen, waarvan de middelste
uit puur goud bestaat. Deze gouden
doodskist toont de vorst met een
lijdend gelaat. Het masker op de
tentoonstelling geeft een -geïdeali
seerde, maar toch gelijkend— af
beelding van de jonge vorst in zijn
glorie. Sereen, onthecht is het ge
laat op de derde, vergulde sarco
faag.
Apotheose
In het eerste verduisterde zaaltje
Massief gouden dodenmasker
van de jonge koning.
Door
Dolf Welling
Het eerste wat de opgravers
zagen, aan het eind van de gang
naar de grafkamers, was een lui-
paardvormig bed met erop en er
onder diverse vooncerpen.
Graven
?de zich daar niet bij neer.
v: 11 achtereen bleef hij gra
ft dal. Hij wilde geen plek
lafl ht laten 200.000 ton zand
?l Het hij verwijderen zonder
iW ultaat. Toen vond Lord
to d het welletjes, maar Car-
op dat nog één plek on-
kon worden, bij de ingang
graf van Ramses VI. Hij
It aan, dat op eigen kosten
aher 1922 vond Carter de
h)t een nog verzegeld graf,
sssen van dc plaats waar
Jaar tevoren bad 1 ?rkt.
|ve»nber werrï het graf in
Beeld van de vorst als har
poenier.
van de expositie ziet men een le
vensgroot houten beeld van de ko
ning —een van de twee die de in
gang van de grafkamer flankeerden.
Vervolgens ontmoet men de vorste
lijke beeltenis nog achtmaal en
dan, als apotheose, prijkt in een af
zonderlijke ruimte het een halve
meter hoge gouden masker.
Afgezien van het masker, is het
mooiste beeld dat van de koning als
harpoenier op de nij lp aar den Jacht.
Uitzonderlijk is, dat hier een vorst
volplastisch in actie is weergegeven.
Een beeld van de koning, staande op
een luipaard, heeft iets hermafrodi-
tisch: de boezem lijkt pril-vrouwe-
lijk. De Jonge man was blijkbaar
bijzonder knap, evenals Nerfertiti.
Wat de stijl betreft, behoren de
kunstvoorwerpen nog tot de Amar-
na-periode.
Toetanchamon kon waarschijnlijk
alleen de troon bestijgen dankzij
het wijze beleid van Eje, die de re
latie met de machtige priesters van
Amon herstelde. Zijn voorganger,
Achnaton, had zich die priesterkas
te tot vijand gemaakt door een in
grijpende godsdiensthervorming. Hij
verhief Aton, de zon, tot de enige
god. Zijn opvolger werd in de Aton-
stad (nu Teil Amarnai geboren en
heette aanvankelijk Toetanchaton,
maar veranderde die naam op ad
vies van Eje in een andere, die de
god Amon weer huldigde.
De „ketterse" opvattingen van Ach
naton komen spectaculair tot uiting
in de kunst van zijn tijd. Hij brak
met de strakke, hiëratische stijl. De
afbeeldingen van Achnaton en zijn
gezin zijn zeer nadrukkelijk natura
listisch, met hangbuik en andere li
chamelijke onvolkomenheden. In de
tijd van Toetanchamon is dat natu
ralisme verzacht. De motieven van
de Amoncultus zijn teruggekeerd.
Heel mooi komt dat tot uiting in
de scenes op de bladgouden bekle
ding van een kastje op de expositie.
De meubelen zijn uiterst verfijnd
van vakmanschap en versiering. En
niet minder dan het goud „als
stofin de tijd van Toetanchamon—
frappeert ons nu het hout: ebben
en een lichtkleurige houtsoort, hele
maal onaangetast, meer dan dertig
eeuwen oudl
Pronkstijl
De pronkstijl van de albasten vazen
kan ons wat overdadig voorkomen,
maar onweerstaanbaar zijn de ju
welen: scarabeekevers van goud met
glas -toen even kostbaar als edel
stenen- of met lapis lazuli, turkoois,
veldspaat; de ceremoniele herders
staf en het zweepje; de hanger met
een gouden koningsbeeldje, gevon
den in een miniatuur-sarcofaagje
met een haarlok van koningin Teje,
gemalin van de voorganger van de
ketter koning.
Op zijn negende jaar tot het ko
ningsschap geroepen, was Toetan
chamon voorbestemd om onder lei
ding van Eje de dynastie te redden,
door de ketterij van Achnaton on
gedaan te maken. Hij verplaatste
het hof weer naar de oude konings
stad Thebe, maar hield wel Aton in
ere zij het naast andere goden.
Tijdens zijn bewind heeft generaal
Horemheb naar het schijnt een ex
peditie gemaakt naar Palestina en
Libanon, maar een echte oorlog
werd niet gevoerd.
De bejaarde Eje liet voor zichzelf
een graftombe maken, in het dal
van de koningin. Daar had hij
recht op wegens zijn grote diensten
aan het rijk, maar het was een be
scheidener graf dan dat voor een
farao. Onverwacht echter stierf de
jonge vorst. De doodsoorzaak is niet
bekend. Het is begrijpelijk, dat Toe
tanchamon op zijn leeftijd nog
geen voorbereidingen voor een graf
had gemaakt. De tombe, waarin hij
vijftig jaar geleden is aangetroffen,
is hoogstwaarschijnlijk die welke
Eje voor zichzelf had besteld. De
ruimte was eigenlijk te klein, maar
men heeft alle voorwerpen zo goed
en zo kwaad als het ging in de vier
kamers ondergebracht. Na de dood
van Eje kwam Horemheb aan de
macht, die als de eigenlijke wreker
van Amon tegen de nagedachtenis
van Achnaton optrad. Het graf van
Toetanchamon zal hij met rust
hebben gelaten, omdat de Jonge
vorst zich tot Amon had bekeerd.
Maar alle boven de grond zichtbare
herinneringen vaagde hij weg, om
zijn eigen legimiteit te bevestigen.
Na de twee niet geslaagde berovin
gen is kennelijk het bescheiden graf
van Toetanchamon op de duur ver
geten en aldus intact gebleven. En
daardoor is dé vorst, destijds door
Horemheb geschrapt uit de officiële
lijst der koningen, in onze tijd de
beroemdste van allen.
{llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllillllillllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllUIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIIIUHIIIIIIUHIIIIIIHHilHIIIII
1 De vondst van het graf van
H Toetanchamon veroorzaakte een
H sensatie over de hele wereld,
g niet in het minst omdat er een
g banvloek zou rusten op de ope-
H ner van de verzegelde graftombe.
In ieder geval overleed de finan-
cier van het project, de rijke
§j Engelse Earl of Carnarvon in
1 een ziekenhuis in Cairo voor hij
de dode koning had kunnen
1 zien. Maar Howard Carter leefde
nog lang en gelukkig en hoewel
g er inderdaad een aantal randfi-
1 guren, die bij de opgravingen
betrokken waren raar aan hun
1 eind kwamen, verwerpen serieuze
1 wetenschapsmensen de gedachte
1 aan de vloek.
1 Het beste bewijs voor deze op-
g vatting is de nog springlevende,
1 nu ruim 70-jarige, Lady Evelyn
g Beauchamp, de dochter van de
g Earl of Carnavon, die tezamen
g met haar vader en Howard Car-
llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllUIIIII
ter als eerste de „voordeur" tot
de grafkelder van koning Toet
anchamon binnen ging.
Op de voorpagina van het En
gelse dagblad The Times staat
lady Beauchamp op de foto met
het gouden dodenmasker van
koning Toet, want ze behoorde
natuurlijk tot de ere-gasten bij
de opening door koningin Eliza
beth.
Het was dezelfde Times die in
dertijd van Carter het alleenpu-
bliciteitsrecht van de ontdek
kingen kreeg. Op foto's die in de
expositie te zien zijn, staan de
voorlopers afgebeeld van de reu
zen-queue van nu, die nieuwsgie
rig is naar de dode koning. Ho
ward Carter beklaagde er zich in
die dagen over dat hij zijn bij
zonder moeilijke werk in de
grafkelders nauwelijks kon ver
richten, zo werd hij voor de voe
ten gelopen door journalisten,
iiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
Het dal van de konings
graven met Ade ingang van
het graf van Ramses VI en B.
het graf van Toetanchamon
rijke toeristen en beroemdheden
van die dagen die meenden een
ongeschreven recht te hebben op
vrije toegang tot de ruimten die
toen nog het meest fenomenale
verborgen, wat er aan Egyptolo-
gie ooit gevonden was.
Nu staat het allemaal in de za
len van het museum in Cairo.
In 1967 was een aantal stukken
uit de collectie in Parijs te zien,
maar de Britten zijn er trots op
dat ze nu zelf wel 50 meester
werken uit het graf binnen el-
gen muren hebben, waaronder
het met goud bedekte dodenmas
ker, dat even beroemd is als de
Mona Lisa, de Piëta of de Venus
van Milo.
