Politieke spelregels falen
MASSA-ONTSLAGEN IN 1971 NAAR RECORDHOOGTE
,Van harentwege
Stap eens bij ons binnen
we zijn zo
gemakki
dichtbij
(el aas van Tjakko Roman
ui
PROF. VAN ESVELD:
Geef alternatieve
ondernemingsvormen
experimentele kans
Raiffeisenbank Bi Boerenleenbank
In het afgelopen jaar zijn ruim
24.000 werknemers hun baan kwjjt
geraakt door inkrimping en sluiting
van bedrijven. Dat aantal is bijna
15,000 méér dan in het jaar 1970
Door
Wibo Burgers
tf-ERDAG 8 APRIL 1972
(oen rond 10.000 werknemers bij
-ontslagen (meer dan tien
rerknemers) betrokken waren. Dit
ilijkt uit recente gegevens van het
directoraat-generaal voor de Ar-
leidsvoorziening van het ministerie
ran Sociale Zaken.
ongunstige ontwikkeling met een
„piek" van bijna 5000 verloren ar
beidsplaatsen door sluiting en in
krimping. Verwacht moet worden
dat deze zeer ongunstige ontwikke
ling zich heeft voortgezet in de eer
ste drie maanden van dit Jaar. De
cijfers over het eerste kwartaal zul
len binnen enkele weken bekend
zijn.
Vorig jaar werden 293 bedrijven ge
sloten. In 188 ondernemingen werd
het aantal arbeidsplaatsen vermin
derd. Vooral de metaal en de kle
dingindustrie leverden uitschieters
op: hier gingen resp. ruim 6000 en
ruim 3000 arbeidsplaatsen verloren.
In de metaal werden 61 bedrijven
gesloten, terwijl 45 metaalonderne
mingen drastisch moesten inkrim
pen. In de bouw en de chemie gin
gen resp. ongeveer 1500 en 1100 ar
beidsplaatsen verloren.
Randstad
Ongeveer 44% van het totale aantal
massa-ontslagen vond plaats in de
Randstad (Zuid-Holland, Noord-
Holland, Utrecht). Dat komt neer
op ongeveer 10.500 ontslagen.
De verdeling van de bedrijfsluitin-
gen en inkrimpingen over de pro
vincies is als volgt:
Groningen
Friesland
Drenthe
slui- inkrim- verlies
ting ping arbeids
plaatsen
Gelderland
Utrecht
N.-Holland
Z.-Holland
Zeeland
N.-Brabant
Limburg
57
3485
Hoog verlies
Het staat vrijwel vast dat het eer
ste kwartaal van dit jaar ook een
hoog verlies aan arbeidsplaatsen als
gevolg van inkrimping en sluiting
van bedrijven te zien zal geven.
Daarop wijst het grote aantal mel
dingen van massa-ontslagen in de
eerste maanden van dit jaar.
De meest omvangrijke zijn
27 januari: ontslag 107 man bij
Smit Nijmegen Elektrotechnische
Fabriek;
27 Januari: ontslag voor 400 tot 500
man bij CMC-Melkunle:
8 februari: ontslag voor 76 man van
R. Boltje en Zoenen, internationaal
aannemersbedrijf
10 februari: reorganisatie bij Noor
delijke Industrie voor vezel
verwerking zal tot ontslag voor
70 tot 80 werknemers leiden;
17 februari: ontslag voor bijna 200
man door stilleggen van de produk-
tie bij de Koninklijke Weef goede-
renfabriek C.T. Stork te Hengelo,
onderdeel van het Nijverdal-Ten
C ate-concern;
18 februari: ontslag voor 140 man
bij de Kon. Nedlloyd in Rotterdam;
21 februari: ontslag voor 120 perso
neelsledenvan de verzekeringsmaat
schappij Noord-Brabant in Waal
wijk;
25 februari: Ontslag voor het voltal
lig personeel (200 man) van de Phl-
lips-vestiging in Leiden.
29 februari: ontslag voor waar
schijnlijk enkele honderden perso
neelsleden van het dooor V en D
overgenomenwarenhuis Schunck in
Heerlen;
van Shell in Den Haag;
22 maart: ontslag voor 185 werkne
mers van de Nederlandse
Kleding Industrie in Rotterdam en
Zevenbergen;
22 maart: ontslag voor 400 man bij
de machinefabriek Stork in Henge
lo (VMF-concern)
23 maart: sluiting Jordaan-Ter
Weeme in Neede. onderdeel van de
Koninklijke Nederlandse Textiel
Unie: ontslag voor 442 man.
6 april: Sluiting van de Enka-ves-
tdgingen in Breda en Emmercompas-
cuum waardoor in de loop van dit
jaar 2200 werknemers op straat ko
men te staan.
Een democratisch politiek stel
sel kent in het algemeen regels
het proces van besluitvorming
n het recht zijn vastgelegd.
Daarnaast echter bestaan er in een
redelijk stabiel stelsel ook onge
schreven spelregels, die de politici
dienen na te leven, willen ze het
niet feitelijk ondermijnen. Die
laatste soort van regels komt voort
uit het party-politieke systeem, in
het algemeen uit de politieke cul-
land.
verlies naar huis mag worden ge
stuurd.
3. De regering regeert. Dat wil zeg
gen, dat initiatief vanuit de Kamer
alleen dan mag plaats vinden, wan
neer de regering volledig verzuimt
kwesties aan te pakken en op te
Redelijk
tuur
H)oo
loop
In
ip van den Berg
In het boek „Verzuiling, pacifi-
atie en kentering in de Neder
landse politiek", de tot nu toe in-
illigentste analyse van de Neder-
«piflandse politiek, heeft prof. Arend
Lijphart een poging gedaan om uit
iet feitelyke politieke handelen in
Nederland een aantal spelregels te
ip^destilleren .Regels, die zijn inge-
door de typisch Nederlandse,
"[verzuilde structuur van politiek en
ïaatschappij. Het voert te ver al
e in het boek genoemde regels te
releveren, maar drie wil ik hier
ui 3"aaS noemen:
Kwesties die velen erg hoog zit-
en sterk verdeeld houden, wor-
opgelost door leiders derlver-
Ide) groepen bijeen te brengen
soort „topconferentie". Daar
en oplossing worden gecon-
rueerd. Doordat men er vain uit
gaan dat de zuilen intern vrij
:hte eenheden zijn, zal de ach-
erban naar alle waarschijnlijk hei
esultaat van het topoverleg accep-
[N E In zulk topoverleg gaat men er
tn uit dat ieders opvatting respect
irdient; dat dus geen der betrok-
:n partijen volledig moet willen
linnen en geen partij met totaal
Een andere politicoloog, prof. H.
Daalder, heeft al eens gezegd dat
deze en andere spelregels redelijke
resultaten opleveren, zolang d
kwesties voor compromis vatbaar
zijn. Als er eenvoudig gekozen moet
worden, ontaardt het systeem ge
makkelijk in politiek gehannes (zo
als bij de Indonesië-kwestie) of in
het op de lange baan schuiven van
problemen.
Vervelend wordt het, als de re
gerende groepen zich aan de spel
regels houden, maar de politieke
macht desondanks niet functione
ren wil. Dat nu is gebeurd bij de
aanpak door de huidige regering
van de abortus-kwestie.
De kwestie is voldoende omstre
den om gebruik te maken van de
beproefde aanpak. Dus stelt de in
formateur van het kabinet-Biesheu
vel een „topconferentie" samen
(spelregel 1) van de betrokken zui
len en laat deze een akkoord in
elkaar zetten.
Dat akkoord wordt zo opgesteld,
dat de "bescherming van het
nieuwe leven" grote nadruk
krijgt, maar tegelijkertijd ook zo
danig. dat abortus noch formeel
noch praktisch onmogelijk wordt.
Of de constructie van het compro
mis erg knap was, laat ik nu even
in het midden: naar traditionele
criteria in de Nederlandse politiek
ziet het er niet abnormaal uit
(spelregel 2).
De regering pakt de zaak tame
lijk voortvarend en niet zonder
vertoon aan, zodat het parlement
niet kan beweren, dat de zaak al
door blijft liggen (spelregel 3).
Normaal gesproken zou er dus
weinig meer aan de hand moeten
zijn, tenzij enig zwak protest van
belanghebbende groeperingen en
enige baas-in-eigen-buik-vrou-
wen. Het tegendeel is echter waar
en het lijkt er meer op, dat de re
gering zo ongeveer tegen alles en
iedereen in gegaan is met het wets
ontwerp inzake de abortus.
Spelregel 1 werd al enigs
zins doorbroken, doordat een der
betrokken partners (DS '70) niet
aan het overleg heeft meegedaan
en zich dus ook niet erg gebonden
hoeft te achten. Veel erger is na
tuurlijk, dat ook de wel officieel
betrokken zuilen en belangen
groepen zich überhaupt niet aan
het akkoord willen conformeren:
de artsen vinden het een oplossing
van niks; katholieke verenigingen
voor de volksgezondheid zijn tegen
het compromis en ook in liberale
kring is men het met het akkoord
niet eens. Als de betrokken politi
ci al bereid zijn zich te conforme
ren (wat lang niet zeker is), de er
mee verbonden sociale organisaties
zijri dat voor een (te) belangrijk
deel niet. De hechtheid der zuilen
is zo zwak geworden, dat daarop
geen enkele staat meer valt te ma
ken. De verdeeldheid heerst meer
binnen de zuilen dan ertussen.
De tweede spelregel over winst
en verlies begint daardoor tegen
zichzelf te werken. Immers: het
compromis komt niet meer voort
uit gesloten blokken, maar uit
overleg van poiltici met blijkbaar
nogal persoonlijke opvattingen en
vooral: een verouderd beeld van
hun achterban. Wie weet, is de
minderheid binnen het topover
leg in werkelijkheid een stevige
meerderheid binnen de bevolking.
dere verpleegde bekeek zijn lot-
loten anders dan zichzelf. Misda-
[ers vrezen de publieke opinie, die
dikwijls scherp veroordeelt,
het lijkt alsof ze dit harde
rdeel overnemen en op hun lotge-
éten toepassen. Maar in de kliniek
\j |gt men ruimschoots de gelegen-.
w d zijn oordeel te herzien. Bijna
heeft een voorstelling van
sdadigers, die in het geheel niet
^^"■espondeert met de werkelijk-
Wanneer de televisie beelden
uitzenden van het leven in de
iek, zouden de meeste kijkers
mverbaasd zijn. Menigeen zal
(ken: „Verrek, mijn eigen man,
eigen kinderen zouden daar
onen zitten. Zij zouden er beslist
it opvallen".
oor onze
rl ridische medewerkster
e schryft Tjakko Roma, die ua
serie boekendiefstallen ter be-
ikking van de regering werd ge
el teneinde van harentwege te
'den verpleegd. „Van harentwe-
heet dan ook het boek (uitgave
teiderspers 1971) waarin Roman
relaas over deze periode doet
bijzonder moedige daad, omdat
ere ter beschikking gestelde
snel mogelijk deze ontzet-
gstf^gen vergeet en vooral alles
werk zal stellen
dit brandmerk van „gevaarlij'
-jpsychopaat" te verliezen.
'ijpelijk, maar ook jammer,
t Juist door meer te weten te
en over deze mensen, wat zij
rstaan en hoe zij op een gege-
efl moment zo kunnen vastlopen
zij een misdrijf begaan, kan
stuk angst overwonnen worden,
mtenkoppen als „gevaarlijke
chopaten voortvluchtig" stimule-
deze angst en speculeren er
een beetje op.
geruststelling een aantal gege-
dwangverpleging.
edereen die een misdrijf begaat
in principe hiertoe veroordeeld
den als het feit hem „wegens de
'ekkige ontwikkeling of ziekelij-
storing zijner geestvermogens
kan worden toegerekend",
br is eigenlijk geen straf maar
maatregel. De meeste delin
quenten ervaren haar echter als de
zwaarste strafsoort. Dat komt om
dat de duur van de tbr onbepaald
is. Je kan de dagen niet aftellen.
De rechter kan deze maatregel ook
alleen opleggen als „het belang van
de openbare orde dit bepaaldelijk
vordert".
De rechterlijke macht in Nederland
is zuinig met deze maatregel. Zij
wordt Jaarlijks aan zo'n 150 mensen
opgelegd. Er zitten op het ogenblik
tussen de 600 en 700 mensen in een
inrichting op grond van een veroor
deling tot tbr. De gemiddelde ver
blijfsduur is vijf jaar en vijf maan
den. Ongeveer de helft van de ter
beschikking gestelden zijn vermo
gensdelinquenten, of dieven in ge
wone spreektaal. Ongeveer 30 pro
cent zedendelinquenten, terwijl on
geveer 20 procent agressieve delic
ten heeft gepleegd.
Voor deze laatste twee groepen
geldt dat in ruim tweederde van de
gevallen daders en slachtoffer el
kaar kenden. Met andere woorden,
hier is een relatie door allerlei
spanningen uit de hand gelopen
en heeft geleid tot het strafbaar
gesteld gedrag. Het grootste deel
van de tbr-patiënten wordt ver
pleegd in rijksinstellingen zoals de
Van Mesdagkliniek in Groningen en
Veldzicht in Avereest. Een aantal
particuliere inrichtingen neemt ook
„justitie-klanten" zoals de Pompe-
klimiek en de Van der Hoevenkli-
nlek, maar het merendeel van deze
inrichtingen is niet erg happig op
deze categorie patiënten.
Nog een citaat van Roman: „Alle
verpleegden waren dus in psycho
therapie. Iedereen was bezig met
zijn gevoelsleven en lag daardoor
voortdurend met zichzelf overhoop
Toch kwamen ze (de patiënten) el
kaar niet nader. Dat maakte deze
mensen die allemaal in hetzelfde
schuitje zaten eenzaam, omdat er
noch medegevoel gegeven, noch me
degevoel verwacht werd". Is dit
misschien de reden waarom de di
recteur van de Van Mesdagkliniek,
dr. Rengelingk, naar aanleiding van
de drie ontvluchte patiënten in een
televisieinterview opmerkte dat het
hem meer interesseert waarom deze
mensen zijn weggelopen dan waar
om ze terugkomen?
De opdracht van de kliniek is deze
weer zo ver te krijgen dat
zij kunnen functioneren mee
draaien in de gewone maat
schappij. Een basisvoorwaarde, wil
deze opdracht slagen, is contact te
krijgen met hen. Daardoor wordt
communicatie, menselijke uitwisse
ling, mogelijk en kan een vertrou
wensrelatie opgebouwd worden. Is
deze eenmaal ontstaan, dan moet
dit vertrouwen gebruikt worden
voor het proefzwemmen in de nor
male maatschappij. Maatschappelijk
gedrag kan tenslotte alleen geleerd
worden in deze maatschappij. Dit is
een essentiële stap in de therapie,
die zorgvuldig „getimed" moet wor
den. De patient mag immers niet
teveel vervreemden van de samenle
ving en aan de andere kant moet
hij de bewegingsvrijheid ook aan
kunnen.
Deze stap wordt dan ook niet in
een keer genomen, maar met kleine
beetjes: een middag naar de film,
een weekend naar huis (als dit er
is) en zo kan de kring steeds ver
ruimd worden. Het komt vrij regel
matig voor dat een patient een of
twee dagen te laat terugkomt van
zo'n proefverlof. In het Jaar 1969
was dit voor de rijksinrichtingen
zo'n 80 keer het geval. Ontvluchtin
gen uit de inrichtingen zelf vinden
veel minder plaats, hoewel daartoe
bij open inrichtingen alle gelegen
heid bestaat. Men moet immers le
ren met vrijheid om te gaan. Vol
gens de statistiek waren er in de
jaren '67, '68 en '69 resp. 7, 13 en 14
gevallen van ontvluchting uit de
Van Mesdagkliniek. De meeste ont
vluchten komen uit eigen beweging
weer terug. Waar moeten zy naar
toe „vluchten"? Een harde waar
heid, maar de kliniek is hun enige
toevlucht.
Dat tijdens het proefverlof een ern
stig misdrijf wordt begaan is hoge
uitzondering. De minister van Justi
tie heeft hierover in 1969 gegevens
verstrekt in de bijlage op de memo
rie van antwoord op de Justitiebe
groting van dat Jaar. Maar het zou
irreeel zijn dit risico niet onder
ogen te zien. Vergeleken met bij
voorbeeld het deelnemen aan het
paasverkeer (28 doden) is het een
relatief klein risico, daarnaast is
het een bijzonder zinvol risico. Een
klein gebaar dat de maatschappij
dat zijn wij-met-z'n-allen kan
maken om te laten zien dat zij er
ook bijhoren.
De derde spelregel, die betreffen
de de regering, werkt evenmin,
omdat vrijwel gelijktijdig met een
akkoord op kabinetsniveau een
initiatief-ontwerp vanuit de
Kamer ter tafel ligt. De regering
regeert dus wel, maar ze heeft
concurrentie gekregen. Wie het
gaat winnen, is nog maar de vraag.
De regering houdt daardoor op de
traditionele scheidsrechter te zyn
in andermans conflicten, maar
wordt zelf partij in een conflict.
Daar is het Nederlandse systeem
niet op berekend; zeker niet nu de
regering ook geen kans krijgt de
zaak in de ijskast te zetten.
Nu moet worden vastgesteld, dat
de abortuskwestie wel een heel
sterk voorbeeld is van het falen
der spelregels, maar het kost wei
nig moeite meer zulke voorbeel
den te construeren waar het wat
minder opzichtig gebeurt.
Een wonder, dat kabinetten de
laatste jaren steeds onzekerder
zijn geworden in hun optreden en
belangrijke kwesties ofwel niet. of
wel verkeerd, ofwel zonder bevre
digend resultaat aanpakken. Er
zullen nieuwe spelregels moeten
komen, maar politieke spelregels
vereisen betrekkelijk stabiele socia
le en politieke verhoudingen.
Daaraan mankeert het op dl'
moment meer dan ooit.
Geef de alternatieve onderne
mingsvorm een experimentele kans
Daarvoor pleit prof. mr. N. E. H.
van Esveld in het onlangs versche
nen nummer van het sociaal maand
blad Arbeid. Hij meent dat er voor
een experiment met arbeidsderszelf-
bestuur. waarbij vakbonden, sociolo
gen en serieuze critici van de wes
terse onderneming bedrijven opzetten
naar eigen inzicht en medewerkers
aanstellen op basis van zeggenschap
van onderaf, ruimte moet komen.
Volgens prof. Van Esveld zou voor
een dergelyk experiment een aan-
vangssubsidie van de ministeries van
Sociale Zaken, Economische Zaken
en Cultuur, Recreatie en Maatschap-
peiyk Werk verantwoord zyn.
De uitspraak van prof. Van Es
veld vindt tot op zekere hoogte
steun in het ook deze week versche
nen rapport van een werkgroep van
de technische hogeschool Eindhoven
onder leiding van prof. dr. J. We-
melsfelder. Het rapport is geba
seerd op een studie van de meest ex
treme vorm van democratie in het
bedrijfsleven: het arbelderszelf be
stuur in de Joegoslavische industrie
Weliswaar laat prof. Wemelsfelder
in het midden of de invoering van
arbeiderszelfbestuur in Nederlandse
ondernemingen gewenst is, maar hij
constateert op grond van de onder
zoekingen wél dat de op basis van
het arbeiderszelfbestuur functione
rende Joegoslavische industrie in
vele opzichten aan economische ci-
teria blijkt te voldoen. Zo heeft dit
onderzoek uitgewezen dat:
er geen aanwijzingen zijn dat
groei en produktivitelt van de JoegQ-
slavlsche industrie op enigerlei wij
ze in het gedrang komen
van de bijzonder slecht functio
nerende arbeidsmarkt niets is geble
ken.
er geen aanwijzingen zijn voor een
verhoudingsgewys zwakke tenden»
tot vestiging van nieuwe bedrijven;
er geen sprake is van een onge
woon sterke inkomensnivellering.
Prof. Wemelsfelder constateert wrt
dat het zelfbestuur in beginsel een
„harmoniemodel" is en dus niet vals
te rijmen met een „conflictmodel",
waarin sociaal- economische proble
men via vakbonden en werkgevers
organisaties via een harde belangen
strijd worden opgelost.
Volgens het rapport is een forss
druk tot verdergaande democratise
ring waar te nemen in ons land.
„Het lijkt niet waarschijnlijk dal
die druk zal afnemen", aldus prof.
Wemelsfelder, „ieder nieuw partij
program gaat een sta-je verder".
De tegendruk, die in beginsel moet
komen van kapitaalbezitter en be
drijfsleiders. lijkt de werkgroep
structureel zo zwak dat reeds bij
voorbaat de strijd om het verande
ringsproces beslecht lykt.
Prof. Wemelsfelder constateert ten
slotte dat de macht van de werk
nemers in Joegoslavië groter is dan
in West-Europa. Maar hij relativeert
de conclusies van het onderzoek door
daaraan toe te voegen dat in elk
systeem, hoe ingenieus dat ook mag
zijn uitgedacht, de macht van de
werknemers een krachtge begren
zing zal vinden in de „kennis is
macht"-positie van de deskundigen.
„In dit opzicht is ook dit zelfbe
stuur een schijnvertoning".
ADVERTENTIE
Want waarom zoeken naar wat u vlakbij kunt vinden?
U stapt eenvoudig even bij een Raiffeisenbank of
Boerenleenbank binnen. Er zijn 3000 vestigingen.
Dus overal gemakkelijk dicht bij u in de buurt.
Om te kiezen uit wel 8 verschillende spaarvormen, met
elk een aantrekkelijke rente. Zodat u kunt sparen
op de manier die het beste bij uw bedoelingen en
mogelijkheden past. Een deskundige adviseur helpt u
graag bepalen welke spaarvorm juist voor u het'
meest geschikt is. Bij de Raiffeisenbank en
Boerenleenbank, de bank waar de helft van alle
Nederlanders sl bij spaart.
U kunt zoveel méér doen
met onze bank
de bank voor iedereen
3000 vestigingen
