Het groene hart
wordt van steen
Het falen van de ruimtelijke ordening
OOK
RECREATIEDRUK
GROTE
BEDREIGING
Nieuwkoop als een voorbeeld van
een hopeloos randstaclpwbleem
DOOR DEZE
MENTALITEIT
WORDT HET
GROENE HART
NAAR ZIJN
EINDE
GEHOLPEN
ZATERDAG R APRm
gebied zelf weinig meer dan de
steeds boeiender boekhouding van
de gemeentehuizen
In Niéuwkoops sterk confessioneel
geaarde-: gemeenteraad stuit de
drastische drang naar schaalvergro
ting en verstedelijking slechts op de
bittere weerstanden van de twee le
den van PvdA en D'66. We zullen
een van hen, de socialistische een
ling H. Battjes, aan het woord laten
over de eerzuchtige en economische
motieven die niet alleen in Nieuw
koop, maar overal in het toekomsti
ge stenen hart als paarden aan de
groei van de dorpen trekken.
„Gemeentebestuurders willen iets
nalaten, ze willen met iets kunnen
pronken. Kwaliteitsverbetering in
een bestaande wijk is niet meet
baar. Maar met een nieuwe wijk,
daar kun je mee aankomen. Een
viaduct waar vroeger koeien graas
den. Dat heb je hem dan toch
maar weer geleverd!
Minister
Maar de werkelijk motorische
krachten zijn nog andere- Dat is de
minister die huizen moet bouwen, die
als hij zijn 125.000 woningen niet
haalt de oppositie op zijn nek
krijgt, en die dan maar als een gek
gaat bouwen en zijn eigen planolo
gie met voeten treedt.
En dan is er het dorp dat in een
profijtelijke situatie verkeert. Do
grote steden kunnen niet voorzien
in de woonbehoeftes van de foren
sen. De plattelandsgemeenten den
ken meteen aan hun gemeentekas.
Ze gaan de grond in hun bestem
mingsplannen lekker duur verkopen
Een lapje grond van 200 m2 kost
hier voor een woningwetwoning zo'n
achtduizend gulden, maar voor een
vrije sector woning vijftienduizend
gulden. Dat is de hele clou. Steeds
meer steeds duurdere koopwoningen
verkopen, steeds meer mensen uit
de stad halen en daaimee de goed
koper woningwetwoningen voor je
eigen mensen financieren. De ver
stening van het groene hart is een
feit. Het is een argumentatie die
voor elk dorp opgaat. De fouten in
de woningbouwpolibiek wreken zich
planologisch".
Voorbeeld
Nieuwkoop is natuurlijk tevens een
voorbeeld van een dorp dat niet al
leen met nieuwe rijkswegen, voorde
lige grondhandel en uitbreidings
plannen bedreigd wordt maar dat
als extra attractie ook nog eens te
pronk ligt met natuurschoon en
vele recreatieve lokmiddelen. „De
watervervuiling en de toenemende
recreatiedruk vooral bedreigen ons
plassengebied", zei de heer van
Leenders van de Vredesgroep, „de
mussen en spreeuwen blijven na
tuurlijk wel, maar verder zie Je met
het Jaar het bijzondere en kenmer
kende van de plassen verdwijnen.
Vijftien jaar geleden was het hier
een oase van rust, nu is de drukte
op en langs het water zo groot ge
worden dat alles bedreigd en aan
getast wordt".
Ook dat is een vorm van milieube
derf en vervuiling die als modder
onder de voetzolen van de stadshor-
den de natuur in wordt gedragen.
Het. is al enige Jaren duide
lijk dat het in Nederland aller
minst naar wens gaat met de
ruimtelijke ordening. De twee
de nota op de ruimtelijke orde
ning mag dan met zijn warme
welzijns-pleidooien krachtig heb
ben opgeroepen tot het ongerept
houden van de open ruimte die
ons land nog resten, de gedragin
gen van de praktijk hebben in
vele gevallen de tegenovergestel
de richting gekozen.
Met name geldt dat voor het
groene hart van Holland, het
50.000 ha. grote plattelands-erf
van de Randstad tussen Abcou
de, de Lek, Zoetermeer en de
Meern. De zuigkracht van de
Randstad en de executie van het
groen zijn veel groter gebleken
dan de planologen achter het ka-
binet-Cals en de tweede nota
ooit hebben kunnen vrezen.
De bevolking groeit hier drie
maal zo snel als in de rest van
het land. Zuid-Holland alleen al
telt 23 procent van de bevolking
geheel tegen de bedoelingen
van de rijks- en provinciale over
heid in is die bevolking bezig
zich in ijzingwekkend tempo over
de gehele oppervlakte van de pro
vincie te verspreiden: een soort
sprinkhanentrek die al bijna
geen groen veldje meer onge
moeid laat.
De vlucht-uit-de-stad-bewe-
ging is door de overheid altijd
sterk onderschat de cijfers zijn
er nu ter illustratie van het fe
nomeen: tussen 1960 en 1970
bijv. daalde in Den Haag en Rot
terdam het inwonergetal met
resp. 42.496 en 39.607, in de rest
van de provincie steeg het cijfer
met 318.797.
Statistici hebben al voorspeld
dat het stedelijk woongebied in
het Jaar 2000 twee- tot driemaal
zoveel ruimte zal nodig hebben
als nu: het lijkt niet moeilijk te
voorzien dat ook het in de ruim
telijke ordening- en recreatieno
ta's nog zo lyrisch bezongen
groen hant van de randstad dan
zoetjes aan het karakter zal heb
ben aangenomen van een einde
loze woonsteppe met monotone
huizenakkers en betonnen hori
zonnen. De ontwikkeling is een
geheel andere kant opgegaan dan
rijk en provincie wilden, de on
gebreidelde bouwlust van ambi
tieuze plattelands-burgemees-
en de sterke zelfstandigheid die
zelfs de kleinste Nederlandse ge
meente bezit zijn een nachtmer
rie voor planologen en natuurbe
schermers geworden en de aanzet
tot de catastrofe voor de Rand
stad-natuur zelf.
De Rijksplanologische Dienst
laat nu het geografisch instituut
van de Utrechtse rijksuniversiteit
een onderzoek instellen naar de
oorzaken die leiden tot de ver
stening van het groene hart. Het
rapport zal in 1974 verschijnen
en noch aan de bouwkoorts van
de plattelandsgemeenten noch aan
de drang van de stadsmens om
naar nieuwe stenen nederzettin
gen te vluchten veel kunnen af-
Door
Ary Jassies
Foto's
KLM-Aerocarto
en
Will Dijkman
jaarlijks een bevolkingsgroei van 1,5
procent toegemeten. Ten gemeente-
huize vermelden de statistieken
echter een percentage van 4„ De
„Haagse" visie op de instandhou
ding van de waardevolle en onver
vangbare wezenskenmerken van het
groene hart is vaak genoeg in het
NIEUWKOOP in het hart van het groene hart van Holland rust tussen plassen
1 en polderweide Nieuwkoop, een onder motorjachteigenaren, bungalowbezitters, henge
laars en fotograferende volgers van wouwaapjes en purperreigers geliefd oord van
1 8800 inwoners, dat vandaag ook maar eens als voorbeeld moet dienen voor de wijze
waarop de zeventiger jaren zich op het landelijke erf van de Randstad aandienen.
Sprekender voorbeelden van de verstening van het Groene Hart zijn gemakkelijk te
bedenken. Maar Nieuwkoop ligt nu eenmaal in het midden het is te verleidelijk om
niet recht uit het hart van het bedreigde gebied te spreken.
Verontrustend
Over deze onstuimige gemeentelijke
norm stelde het provinciale staten
lid Den Dunnen verontruste vragen
aan Gedeputeerde Staten'. Commis
saris van de koningin mr, Klaasesz
kon hem inderdaad meedelen dat
de Nieuwkoopse plannen geheel,
maar dan ook geheel in strijd' wa
ren met hét landelijke en provin
ciale beleid dat de verstedelijking
van het groene hart juist wil te
gen gaan. In het voorontwerp van 't
streekplan voor het Zuidhollandse
plassengebied krijgt Nieuwkoop
iIHHIItllltlHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIIIIIIIIIIItlllllllllllllllllllllllllllllllllllltHIIIIN:
Nieuwkoop thans
min of meer landelijke
waar de recreant nog voh
vindt, na een week van
bedompt leven tussen de
ren in de stad. Maar
meerderheid van de) gevir,
raa zijn zin krijgt, zal /iel,
lang zo blijven. Dan woneiX
het jaar 2000 niet mindd
15.000 mensen in Niemvkooi
zulen ongetwijfeld ook dej
schaps-verstorende hoge
bouwen hun intrede hebbif
daan. Dan zullen ook idjj'
plekjes tot het verleden gal1
horen de gemeente zal 1
worden ontsloten en de
zullen in bezit worden gei i
door snelle motorbootvai\
die de plaats gaan innema i
stilte en ontspanning zoa
zeilers en vissers.
Men gunt ieder graag zijn plekje
en dagje in het groen; de ontwaar
ding van de Nieuwkoopse plassen
onderschrijft echter weer eens de
stelling dat juist het kenmerkende,
en al eeuwenlang karakteristieke
van het Groene Hart verloren
dreigt te gaan doordat de beleidsni
veaus van de overheden elkaar niet
raken.
In de provinciale recreatie-nota van
1966 heette het; „De Nieuwkoopse
plassen hebben door hun unieke
landschap en hun grote natuurwe
tenschappelijke waarde een geheel
eigen karakter. Het streven moet
gericht zijn op behoud van dit
landschap en op zodanige indeling
van het gebied dat de noodzakelijke
voorzieningen de recreatiedruk bui
ten de natuurterreinen zullen hou
den".
Langzaam maar zeker is dat „geheel
eigen karakter" bezig plaats te ma
ken voor de vervuilende en lawaaie
rige wereld van de recreatie vijver.
Van Leenders zegt; „Grote stukken
zijn van natuur monumenten en
verboden voor mensen. Maar zelfs
illlllilllllllHlllllllllllllllllllllllllinilllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllli
Over blijft
een wereld
vol steen
met vele
wegen die
nergens naar
toe gaan
en nergens
vandaan
komen
de kinderen zijn er met hud
berbootjes zo. Iedereen doet. j
Raadslid Battjes schamper:
aantal illegale ligplaatsen i
met het jaar, het aantal plern
jes jaarlijks met tien procenj
is hier niet in staat om de
tiedruk in de hand te houdeij
ral zijn clandestiene recreatief
in de plas, vele verordening» J
den niet nageleefd. Maar er|
niet tegen op getreden. De r
brengt geld op. De gemeentef
zijn structuurplan voor
gebied nu een jachthaven i
gen. Het gevaar is natuurlij^
dat men daarmee wee:
creanten aantrekt".
Alles
Zo is ook het hartje van liet z
hart hard op weg naar eenD
leven; het stedelijk gebied»
zijn vervuiling, lawaai, nieuij d
wijken en verkeersplannen ai
de overkant van de welland a
andere kleine gemeenten a d
druk bezig hun beton te s
over de groene aarde, die i h
bewindvoerders in Den Haag k
dig ongerept moest blijven 6C
blijft een wereld van steen n K
wegen, die zoals de heer ®c
somber opmerkte „nergeiï
naar toe gaan en nergens 6£
vandaan komen. Alles is In
geworden". v1
Maar de strijd gaat nog W
door. Ook in Nieuwkoop kri
gemeente bestuur met zijn
vergrotende en publiek tn
plannen niets voor niets. Een W(
aktiecomité is al weer opgesli tr
protest aan te tekenen tc| h,
plannen om de zo karakfc! 'de
vaart langs de dorpsvaart B di
van het verkeer te dempen
wordt in de randstad aan 1 de
keer opgeofferd. Je houdt gei ha
meer over. Om dezelfde re« re
je evengoed de grachten in l le
dam kunnen dichtgooien",
verontwaardigde heer Van U
Hij vertelde ook nog dat ar
meente Nieuwkoop jaarlijks «h
het schoonhouden van de
f 7500 uitgeeft, en voor het J
houden van het ge mee !V
ƒ22.000,-. „Ze zeggen dat ze1
plassen geen apparaat hel#
is grote kolder, precies de
teit waarmee overal het grof
naar zijn einde wordt sreholpö I
ficiële prognoses, in 1980 40.000 au
to's per dag zullen voorbijrazen
deert 2e niet. Ze hebben het over
betere verbindingen, de economische
groei van Nieuwkoop en vooral over
de grond die dan duurder verkocht
kan worden. De enorme vervuiling,
de sterk toenemende druk op de
toch al te zware recreatie hier, het
feit dat je nu ook hier al in plaats
van de horizon een racebaan zou
krijgen, dat interesseert de meesten
helemaal niets".
We zijn met deze uitspraak beland
bij een van de kernoorzaken die -
ondanks de wil van de slaperig toe
kijkende rijksoverheid - hebben ge
leid tot de ingrijpende en steeds
rampzaliger dreigende verstening
van Hollands plattelandde ambi
ties van gementebesturen om hun
stille en karakteristieke dorp nu
eindelijk maar eens in de vaart der
volkeren omhoog te stuwen. Aanne
mers en grondspeculanten staan al
handenwrijvend in het gevolg aan
getreden, de woonadvertenties van
de geslepen reclamebureaus (zuivere
lucht?) evenaren in verleidings
kracht de lokroepen van theaterdi
recteuren, en voor de rest zorgt dan
wel de menselijke drang om aan de
nimmer serieus ter hand genomen
woonellende van de grote stad te
ontsnappen.
Geen samenspel
Aan het samenspel tussen de ver
schillende geledingen van de over
heid heeft ook in Zuid-Holland zo
ongeveer alles ontbroken wat denk
baar was. De rijksoverheid propa
geerde nog de uitbouw van de be
staande grote agglomeraties toen op
de dorpen allang de ene nieuw
bouwwijk na de andere de weilan
den ingroedde.
De provinciale overheid kon weinig
anders doen dan de drieste eigen
machtigheid van het platteland in
zachtaardige termen berispen. In de
ruimtelijke structuren-nota van
maart 1970 hadden Gedeputeerde
Staten het al lang gezien: „Maar
ook de gemeentebesturen van talrij
ke stadjes en dorpjes die zich in
spannen om van hun plaats een fo
rensen- of industriële vestiging van
betekenis te makëii zouden beter
moeten weten: van het lieflijke ka
rakter van hun plaats zal gauw
niets meer over zijn. De plaatselijke
ambities zouden meer op behoud
van de intieme sfeer en eigen ka
rakter dan op spectaculaire groei
gerioht moeten zijn".
Laten -we teruggaan naar Nieuw
koop met zgn. inderdaad, talrijke
forensen en spectaculaire groei. -Vol
gens de ruimtelijke ordeningvisie
zou Nieuwkoop nimmer het maxi
mum van 8000 inwoners mogen
overschrijden. Na de vlotte bouw
van enkele trotse nieuwbouwwijkjes
zijn het er nu al 8800. Eind sep
tember vorig Jaar besloot de ge
meenteraad de volgende groeicijfers
als basis voor zijn toekomstige be
leid te hanteren: 11.000 Nieuwko-
pers in 1982, 13.200 in 1992, 15 200 in
2002.
'„Ik ben er van overtuigd dat wan
neer niet fors aan de rem wordt
getrokken we het einde beleven van
alles wat we hier hebben", zo ver
klaarde de weg- en waterbouwkun
dige I. van Leenders. Hij was de
woordvoerder van de Vredesgroep,
een plaatselijk comité dat via huis
aan huis verspreide stencils oproept
tot het verlenen van steun aan de
verdrukten in de wereld, maar dat
nu ook al gedwongen is dichter bij
huis te kijken.
Met vele andere Randstad-bewoners
heeft de groep met name geageerd
tegen de aanleg van rijksweg 3, de
nieuwe verbinding tussen Amster
dam en Rotterdam die zich volgens
zijn voorlopige tracé als een dolk
dwars door de mooiste gedeelten
van het groene hart zal planten
Nieuwkoop met zijn om natuurwe
tenschappelijk redenen unieke plas
sengebied wordt slechts op een kilo
meter afstand gepasseerd.
Gevoeliger
Na de laatste uitspraken van Drees
- de eerste bewindsman die gevoeli-
j ger lijkt voor de argumenten van
actiecomité's dan voor de rapporten
van zijn ambtenaren lijkt de R 3
voorlopig weer op de lange baan
geschoven. „Maar", zegt Van Leen-
ders, „het gaat natuurlijk ook om
I de mentaliteit. Die willen we veran
deren. De meerderheid van onze ge
meenteraad is immers voor die
I monsterachtige asfaltbaan boven op
Nieuwkoop. Dat er hier, volgens of
