De kerkdienst in discussie
"lèxoro shirts
Het „probleem" van de prediking
Kerkdiensten Leiden en omgeving
VERBLIJDT U!?
WOORD
VAN
BEZINNIM
ZATERDAG 4 MA
Gedurende de laatste jaren zijn er nog al wat vragen gerezen
rondom de gewone kerkdienst, zoals die in de protestantse
kerken worden gehouden. Hetzelfde kunnen we constateren bij
de rooms-katholieken. Hier ligt het enigszins anders door de
vervanging van de latijnse mis, maar toch ook wel door de pre
diking, die een meerdere plaats en een andere inhoud heeft
gekregen. Dit heeft nog al wat vragen opgeroepen Het is niet
onze bedoeling op deze alle in te gaan. We willen ons beperken
tot twee, nl. de inhoud van de prediking en de kerkdienst als
openbaring van de gemeenschap, die een gemeente (en een
parochie) moet zijn.
Verscheidene Jeugd-discussie-groe-
pen waren spoedig klaar met hun
oordeel over de gebruikelijke kerk
diensten. „Het zegt ons niets meer".
En wat zal men er verder dan nog
over praten. In verreweg de meeste
gevallen hebben zij niet eens de
moeite genomen om zich bezig
te houden met de vraag hoe de kerk
dienst zo is gegroeid als wij hem nu
kennen. Daar komt nog bij, dat het
altijd gemakkelijker is te zeggen hoe
het niet moet dan hoe het wel moet.
In ieder geval kan men in een kerk
dienst, door de schuldbelijdenis en
geloofsbelijdenis, door de gebeden en
de prediking beluisteren een appèl,
vanuit het evangelie op de gemeente.
Wanneer men hiervan beweert: het
zegt ons niets meer. dan rijst er toch
de vraag of degenen die dit zeggen
en volhouden zich nog aan het evan
gelie gebonden willen weten.
Sleur
Doch ook buiten de min of meer
radicale jeugd rezen er bezwa
ren. Kan een kerkdienst niet eens
veranderd worden, want het is al
tijd hetzelfde. Het is een passief lui
steren en van actief meewerken van
de gemeente bemerk Je niet veel. De
liturgie is wel wat uitgebreider ge
worden en daarmee wilde men de ge
meente zelf er wat meer bij betrek
ken, maar ook dit vervalt weer in de
zelfde sleur als vroeger en sleur is al
tijd een kwalijke zaak. Er is geroe
pen om kerkdiensten met discussie,
maar niemand heeft nog een redelijk
antwoord gegeven hoe die discussie in
'n kerkdienst moet worden ingepast.
Na de kerkdienst wordt zo'n discus
siemogelijkheid meestal naar de er
varing leert slechts door weinigen
bijgewoond. Ook dit blijkt niet te
brengen waarop men had gehoopt
Er is geroepen om actuele predi
king. „Wij willen weten hoe wij in
deze tijd moeten leven en handelen".
Ook dit bljjkt in praktijk weer geen
gemakkelijke zaak te wezen. Wat
de één zou aanvaarden, wordt door
de ander absoluut afgewezen. „Laat
de oredikant in ieder geval zijn ei
gen mening zeggen". Echter, wan
neer hij dat doet over bepaalde pro
blemen waarmee zijn gemeenteleden
in le samenleving in aanraking ko-
moeilijkheden krijgt met een
men is de kans weer groot dat hij
bepaald gedeelte van zijn gemeente,
dat hier gans andere gedachten koe
stert.
„Hij moet zich houden aan
het evangelie". Zulk een eis mag wor
den gesteld, maar ze is een slag in de
lucht, want dat evangelie zal juist op
een bepaalde manier in het leven ge
stalte moeten krijgen en dan ziitten
we weer tn dezelfde problemen, omdat
de gemeenteleden weer niet op dezelf
de wijze daarover denken. „Er moet
worden opgeroepen tot geloof en be
kering". Ook dat is Juist, maar een
gelovig en bekeerd mens vertoeft
daarmee niet in het Koninkrijk Gods
dat wij verwachten, al zal hij uit de
ze verwachting toch wel weer moeten
leven. Hij moet leven op deze aarde.
Hij moet zijn weg gaan tussen aller
lei dingen die hij gaarne ziet en een
heleboel duigen die hij het liefst he
lemaal niet zou zien. Ook bij alle op
roep tot geloof en bekering kan de
prediking hieraan toch moeilijk
voorbijgaan, wil ze niet staan buiten
de tijd waarin wij nu leven. Alles met
elkaar: wanneer we zo nog eens luis
teren naar discussies waarvan we iets
hebben gelezen en die we hebben
meegemaakt, kunnen we wel zeggen
dat er nog geen oplossing gevonden
is voor het probleem van de predi
king en we kunnen er aan toevoe
gen, dat de kerkdienst waar de pre
diking centraal staat, altijd wel een
vraagstuk zal blijven wanneer men
op verandering en vernieuwing uit is.
In het nummer van 12 februari
van het „Centraal Weekblad" van de
Geref. Kerken stond een gedeelte af
gedrukt van een lange brief die als
centraal thema had het oud-testa-
mentische beeld: „Een wachter die
bij naderend gevaar niet op de bazuin
blaast, is ontrouw en zeer schuldig,
tegenover God en zijn volk".
De wachters op Sions muren (een
vroeger nog al eens gebruikte uitdruk
king voor predikanten) staan er niet
voor de aardigheid. Zij hebben te
wijzen op „concrete zanden en geva
ren". Met algemeenheden kunnen zij
niet volstaan. Een prediker moet zijn
een man die van Godswege een be
paalde boodschap heeft. Aldus de
briefschrijver. Daarmee wil hij te
velde trekken tegen de prediking
„waarbij de kansel wordt misbruikt,
om niet op de Schrift gefundeerde
eigen meningen en inzichten te spui
en". De predikanten worden zo, vol
gens hem, ,een soort nieuwslezers, die
bovendien hun eigen tendentieu
ze commentaren op het nieuws op de
koop toe leveren". Dit acht hij ge
vaarlijk „omdat hun normen in wer
kelijkheid niet liggen in de Schrift
maar in allerlei ongeloofstheorieën.
En zo spreken ze over rassendiscri
minatie, atoombommen, rechten van
de mens, begrip voor homofielen en
abortus enz. „Gods wetten en de wet
ten van de overheid worden discuta
bel". Via een omweg over Rusland in
1917 en Lenin komt hij terecht bij de
vraag of christendom en politiek met
elkaar te maken hebben. En na 'n
bevestigend antwoord krijgen we te
lezen: „Het is dezelfde hand die de
avondmaalsbeker heft en die het ro
de potlood in het stemhokje han
teert". Al zullen goede verstaanders
zijn bedoeling wel begrijpen, we moe
ten opmerken dat ook deze brief
schrijver niet concreet, op de man af
is. En we kunnen er verzekerd
van zijn, dat hij geenszins zijn mede
geloofsgenoten helpt die bijv. worste
len met het oorlogsprobleem of met
de maatschappelijke vernieuwing of
met de rassendiscriminatie. En dit
zijn toch vraagstukken waarmee,
wij allemaal te maken hebben en
die we zeker in de kerk niet voorbij
mogen gaan.
Dit zijn wereldproblemen van niet
geringe omvang. Moeten we die aan
de regering overlaten? De profeten
Jesaja en Jeremia zijn ook bezig ge
weest met de wereldpolitiek van hun
dagen en mogen wij er ons dan aan
onttrekken, ook al zal er, evenals in
de tijd van deze profeten, verschil
lend over worden gedacht?
Ds. J. Overduin, de hoofdredac
teur van het „Centraal Weekblad"
tekent bij deze brief o.a. aan: „Zon
der de moed van het geloof, die zelfs
de laatste risico's durft te nmen,
moeten wij niet preken".
Het andere punt waar de kerk
dienst in haar gebruikelijke vorm
wordt aangeklaagd is, dat er wel
een groep mensen samen zit te zin
gen, bidden ein luisteren: dat zij
zelfs het H. Avondmaal viert, maar
dat ze toch als los zand aan elkaar
hangt- Hoe kan een ware gemeen
schap op deze wijze ontstaan? De
kerkdienst is te veel een vrijblijven
de zaak geworden. Komt het daaruit
voort dat men zich ook vrijblijvend
opstelt tegenover zijn medegemeen-
teleden? Men loopt maar al te ge
makkelijk langs elkaar heen. Welke
moeite hebben bijv. nieuwingeko-
menen dikwijls niet om er in te ko
men. om zich een deel van zijn ei
Lelden Hervormde Gemeente
Hooglandse kerk 10 uur ds. G, C.
Post, 11.45 uur Oecumenische studen-
tendlenst 5.00 uur ds. W. G. J. van
der Sluys, Moercapelle.
Marekerk 10.30 uur ds H. J. van Ach
terberg.
Maranathakerk 10 uur ds H. W.
Hemmes.
Konlngskerk 10 uur ds Schoch, Zoe-
terwoude.
Bethlehemkerk 10 uur ds E. M. Pan-
nekoek.
Bevrijdingskerk 9 en 10.30 uur gem.
dienst met gereformeerden.
Vredeskerk 10 uur ds A. J. Lamping
7.00 uur Leke-Spel-Groep.
Eglise Wallonne 10.30 uur Pasteur D.
Ribs.
scheer, Epe.
Academisch ziekenhuis 10 uur ds. P.
J. D. van Malssen.
Dlaconessenhuis 10.30 uur dr. L. J.
Cazemler, Voorschoten.
Jeugdkapel Vredeskerk 10 uur dhr.,
J. H. van Bemmel.
Jeugdkapel „De Goede Herder" 10.30
uur mevr. A. Breedeveld.
Janvossensteeg 17 11.00 uur Oe
cumenische werkplaats.
Gemeenschap van kerken (Me-
Geref. Kerk
Zulderkerk (Lammenschansweg 15);
10 uur ds Brederveld, 5 uur ds. Bo
venberg.
Petrakerk (Surinamestraat)10 uur
ds Kronemeijer, 5 uur ds Hortensius,
Oude Vestkerk (Oude Vest 133) 10
uur ds L. van Nette. Leiderdorp, 6.50
uur ds Kronemeijer (Dienst met be
langstellenden)
Beloftekerk (Robijnstraat): 10 uur,
ds. J. Snoey, Katwijk, 5 uur ds. Bre
derveld.
Bevrijdingskerk (Aerent Bruunstr.):
9 en 10.30 uur Gemeenschappelijke
dienst met hervormden. 5 uur dr. v. d.
Zwaan.
Huize „Groenhoven": 10 uur dr. v. d.
Zwaan.
Gezinsdiensten „Jeugdhaven": 10 u.
„De Mirt": Ds. de Heer, 10 uur „Het
Mierennest": De heer De Jong.
Petrakerk (dienst voor doven): 10.30
uur de heer Terpstra.
Clubhuis „De Tamboerijn", Valerius-
gtraat 73 10.30 uur Jeugddienst voor
kinderen van 4 tot 13 Jaar.
Geref. Kerk (vrijgem.) in Chr. Geref.
Kerk 8.30 en 3 uur ds. J. v. d. Haar
Geref. Gem. 10 en 4.30 uur R. Boo
gaard.
Baptistengemeente 8 (Oude Rijn 3)
10 uur ds. R. Relling (HA).
Doopsgezinde Remonstr. Gem. 10 u.
ds. B. A. Koek te Schiedam.
Evang. Luth. Gem. 10.15 ds. J. Hap
pee.
Leger des Hells 10 uur Helliglngs-
dienst 7.30 uur verlossingssamenkomst.
Chr. Science (Steenschuur 6) 10.30 u
Hollandse Dienst.
R.K. Kerk H. Antonius (zat. av. 7
uur (9.30 en 11.00, 12.15 uur.
Hartebrug (zat. av. 7 u) 8, 9, 10, 11,
12.15 en 6 uur.
St. Joseph (za. av. 7 uur) 8, 9, 11,
12.15 en 6 uur.
Stud, parochie (zat. av. 7 uur).
Lodewijkskerk 11.45 uur in Hoog-
landschekerk.
Leonarduskerk (zat. av. 7 u) 9, en
10.45, 4 en 11.30 uur.
Petruskerk (zat. av. 7 uur) 9, 10.30,
12 en 6 uur.
Oud Kath. Kerk (Zoeterwoudsesln-
gel 49) 9.45 uur H.M.
Vrije Kath. Kerk (Vreewijkstr.) om
10.30 uur gezongen H.M.
Chr. Geref. Kerk 10 uur en 5 uur ds.
Carller.
Marekerk 7.30 uur ds. G. Toornvliet
te Bloemendaal (onderwerp, „Protest
tegen het lijden).
Aarlanderveen Herv. Gem. 10 u
en 6.30 uur ds. G. van Hoegee, Geref.
Kerk 10 uur en 7 uur ds. Fr. de Jong
te Alphen aan den Rijn, Chr. Geref.
Kerk 9.30 uur 6.30 uur ds. P. N. Rlb-
bers te Den Haag, Heilig avondmaal en
dankz. RK Kerk (zat. 7 uur) 7.30 uur
en 10.30 uur, Dorpshuls Ter Aar Aar-
dam 9 en 12 uur.
Alphen aan den Rijn Herv. Gem.
Adventskerk Jullanastraat 10 uur ds.
M. Hanemaaijer, 6.30 uur ds. P. A. Le-
feber, Kruiskerk Gouwsluls 10 uur,
ds. M. Fokkema, Opstandingskerk Pr.
Marljkestraat 10 uur ds P. A. Lefeber
6.30 uur ds. H. Koudstaal te Bolnes
voor de G.B. Gebouw Nabij 10 uur
Jeugdkapel ds. J. H. Bogers, Zaal Op
standingskerk Pr. Marljkestr. 10 uur,
ds. J. H. Bogers, Jeugdkapel, Martha-
Stlchtlng „Rijnstroom* 10.30 uur ds. N.
J. M. Hoogendijk Oudshoorn, Ouds-
hoornseweg 10.15 uur ds. H. H. Hul-
kema Vlieg te Maasdijk, Hervormde
Sionskerk Hooftstraat 9 uur ds. S. W.
Verploeg, 6.30 uur ds. H. van Dijk te
Leerdam, Goede Herderkerk Ten
Harmsenstraat 9 uur ds N. J. M. Hoo
gendijk, Bidstond voor gewas en arbeid
Ridderveld „Het Kasteel", Veldbloem-
weg 10.30 uur ds S. W. Verploeg, Au
la Morgensterschool Parelstraat 5 uur
ds N. J. M. Hoogendijk, J. F. Kenne-
dyschool Lupinensingel 11.15 uur zon
dagschool. Geref. Kerk Maranathakerk,
Raadhuisstraat 10 uur ds SJ. Tiemers-
ma te Zwammerdam, 6.30 uur ds. J.
H. Swierts te Koudekerk aan den Rijn
Jeugddienst, Savatorlkerk W. de Zwij
gerlaan 10 uur ds A. Borman, 6.30 u
ds. A. Borman, „De Goede Herderkerk"
Ten Harmsenstraat 10.30 uur en 6.30
uur ds. G. O. N. Veenhulzen v.m. H.
A. en n.m. H.A. en Dankz Geref Kerk
(vrijgem.) 9.30 uur leesdienst, 630 uur
ds. H. Feenstra, Chr. Geref. Kerk Je-
ruzalemkerk Grijpensteinstraat 9.30 u.
en 5 uur ds. P. Sneep. Oud Gereform.
Gem. Kerkgebouw Hooftstraat 240,
uur ds. J. Chr. Duinker te Rotterdam,
Baptisten Gemeente 10 en 6.30 uur
ds. Koekkoek, Leger des Hells Corn, de
Vlamingstraat 10 uur en 7.30 uur RK
Kerk St. Bonifaciuskerk (zat. 7 uur)
8.30 10 en 11.30 uur. pred. F. J. Wüst
RK St. Plus X kerk (zat. 7 uur) 7.30
9. 10.30 (latijnse koorzang) 11.45 en
17.30 uur. RK' Parochie Riddferveld zat.
6.30 uur 8.45. 11.15 Ned. Koorzang en
5.30 uur pred. J. Seijsener.
Benthuizen Herv. Gem. 9.30 uur
en 6 uur ds J. den Dikken Geref. Gem.
9.30 uur leesdienst 3 uur ds. Honkoop,
Bodegraven Herv. gemeente
Dorpskerk 9.30 uur ds W. Balke, 6.30
uur ds W. Verboom van Benschop, Sal-
vatorkerk 10 uur ds J. H. Cirkel. 6.30
uur ds G. J. van Embden. Bethlehem
kerk 9.30 uur ds G. J. van Emb
den. 6.30 uur ds H. J. Cirkel. Gereform.
Kerk 10 uur ds L. Buitenhuis 6.30 uur
ds. J. Vos van Alphen a. d. Rijn,
(Nieuwerbrug) 9.30 uur ds B. J. F.
Schoep, 6.30 uur ds L. Buitenhuis Ge
reform. Kerk (vrijgem.) 9.30 en 4.15 u
ds. H. J. J. Feenstra, Geref. Gem. 10
uur en 6.30 uur leesdienst, Evang. Lu
therse Kerk 10.30 uur ds D. Pobuda,
Evangelisatie kring 10 uur eredienst,
6.45 uur Jb. Klein Haneveld, Vergade
ring van gelovigen 10 uur eredienst en
6.30 uur Woordverkondiging.
Boskoop Herv. Gem. 9.30 u ds. A.
de Leeuw. 6.30 uur ds. M. Fokkema,
uit Alphen a. d. Rijn, Maranatha-au-
la (Snijdelwijk) 11 uur ds A. de Leeuw
Geref. Kerk 9.30 en 5 uur ds H. Dijk
stra. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 3 uur
ds C. J. Ph. Sobering uit Rotterdam.
Geref. Gem. 9.30 uur leesdienst en 7
uur ds R. Boogaard uit Leiden, Ka-
Sel Bethel Volle Evangelie 9.30 uur de
eer J. Modderkolk Vrijz. Prot. Ge
loofsgemeenschap (in Rem, kerk) 10 u
de heer P. v. d. Laarse; Evangeliecen
trum Nieuw Leven (in gebouw Concor
dia) 9.30 uur/:de heer Th. Verwoerd;
Verg. van Gelovigen (Nieuwstraat) 9.30
en 5 uur samenkomsten, R.K. kerk
(dorp) (zat. 7 uur) 8.45 10 en 11.30 u
(Ontmoetingscentrum Snijdelwijk) zat.
5.30 uur 9.30 uur.
Hazerswoude Herv. Gem. 9.30 uur
en 6.30 uur ds. L. Boer, Geref. Kerk
10 en 5 uur ds Brink, RK Kerk St
Bernardus Rijndilk (zat. 7 uur) 9.30
uur en 11 uur RK Kerk St. Michael
Rijndijk (zat. 7 uur) 9 en 11.30 uur.
RK Kerk Dorp (zat. 7 uur) 8. 10 en
11.30 uur.
Hillegom Herv. Gem. 10 uur ds.
J. Bronsgeest Jr. 7 uur ds F. L. Boon
stra. Geref. Kerk 10 en 5 uur ds. W.
P. H. Pouwels. Chr. Geref Kerk 10
en 5 uur drs. v. d. Kamp, RK Kerk
St. Jozef (zat. av. 7 uur) 8.30, 10. 11.30
en 5 uur St. Martinus (zat. av. 7 u)
8.30 10 11.30 12.45 en 5.30 uur.
Hoogmade Herv. G'-m. 10 uur ds.
P. Schoonenboom, RK Kerk (zat. 7
uur) 9 en 11 uur.
gen gemeente te gevoelen. Hoe lang
blijft men niet met het gevoel zit
ten toch eigenlijk een vreemdeling
te zijn.
Nu zijn we er van overtuigd dat
er toch meer samenhang in een ge
meente is dan menigeen met zijn
kritische voelhorens ons will doen
geloven. Maar we zijn er eveneens van
overtuigd, dat er aan de ge
meenschap die een gemeente moet
zijn, nog wel het een en ander ont
breekt. in een kerkdienst kan dit
worden gezegd, maar is er meestal
geen gelegenheid Voor nadere con
tacten. Drie weken geleden waren
we in de r.k. Dominicus-kerk te Am
sterdam. We hadden van deze voor
uitstrevende kerkelijke gemeen
schap wel eens het een en ander
gehoord en wilden er daarom wel
eens een dienst meemaken. De kerk
dienst verliep betrekkelijk gewoon.
Van het Jongeren-koor met drum
band, zwijgen we hier. Bijna iedereen
was er een kwartier voor het begin
van de dienst. Dat kwartier werd ge
bruikt om een nieuw lied in te stu
deren. Toen de preek ten einde was,
hoorden we afkondigen, dat er een
pauze was. Dan konden de kerkgan
gers wat met elkaar praten en ken
nis maken met de onbekenden die
naast hen zaten. Tegelijk konden de
mandjes van de collecte worden
doorgegeven. Alles wat er in deze
diensten gebeurt en verandert
is wel door een team uit-
Heeft de kerkdienst ons nog
iets te zeggen? (Foto Holvast)
gedacht, doch de kerkgangers zijn er
bij betrokken. We hebben meege
kregen een verslag van zo'n beraad,
waar zestig aanwezigen waren ge
weest. Na een bepaalde conclusie
waartoe men gekomen was, besloot
men een enquête over de onderha
vige zaaik onder de kerkgangers te
houden. Op deze wijze wil men
hen allen daarbij betrekken. In ge
stencilde vorm werd na afloop van
de dienst de preek ter beschikking
gesteld. Op de mogelijkheid daarover
te schrijven of te praten was in de
kerkdienst gewezen. Na de dienst
kon men koffie drinken achterin de
kerk. Het duurde zeker een half uur
voord/at de kerk leeg was. Nu weten
we wel dat dit A'dam is. Deze kerk
was stampvol en dat zegt wat in de
hoofdstad van ons land. De kerk
dienst was hier een ontmoetings
punt van een bepaalde kerkelijke
gemeenschap, zaj het dan ook dat
hier niet van een parochiële ge
meenschap kan worden ^esproken.
Wanneer men tegen de kerk
dienst, zoals die meestal gehou
den wordt, bezwaren oppert dat de
gemeenschap er ontbreekt, zijn deze
rechtmatig. Men zal er te allen
tijde op bedacht moeten zijn naar
middelen te zoeken om dit euvel
te verhelpen. Vrijblijvend mag een
kerkdienst ook in dit opzicht in geen
geval zijn. Ds. S. J. M. Hulsbergen
ADVERTENTIE
dus altijd korrekt
Katwijk aan <len Rijn Herv. Gem
Dorpskerk 10 uur ds Makkenze 6 uur
ds. Heimans, Ontmoetingskerk 10 uur
ds Heijmans 6.30 uur ds Makkenze,
School Narcisstraat 10.30 uur ds van
Buuren Wassenaar Geref. Kerk 9.30
uur ds Van Halsema Katwijk aan Zee
5 uur ds De Vries Katwijk aan Zee
RK Kerk (zat 7 uur) 8 9.30 en 11.15
Katwijk aan Zee Herv. Gem. Nwe
Kerk 10 uur ds C. Treure, H. Doop
6 uur ds J. P. van Roon Oude Kerk
ds A. Vink H. Doop 6
uur ds W. Vroegindewey H. Doop, 6 u
ds Jac. de Vos Groen van Prinster-
school 10 uur Dr. F. C. Kamma uit
Oegstgeest Zeehospitium 8.45 uur ds.
A. Vink. Ziekenhuis „Overduin" 2 uur
Halsema. Triumfatorkerk 10 uur ds.
ds J. G. van Ieperen. Geref. Kerk:
ds. F. Pijlman 5 uur ds. G.
G.
Halsema Triumfatorkerk 10
H. C. van der Ent 5
ds H. C. van der Ent, Geref. Kerk 9.30
uur ds G. Roukema (vrijgem. buiten
verb.) 7 uur ds H. de Jong van Am
sterdam, Geref. Gem (Remisestr) 10 u
leesdienst 5 uur leesdienst, „Volle
Evangeliegemeente Voorstraat 100 10
uur. Soefi Beweging Universel Sportln.
2 uur reshastlcs les 3 uur bijeenkomst
voor belangstellenden 4 uur Universele
Eredienst informeel thema „een soe
fi denkbeeld". Geref. Kerk (vrijgem.),
8.30 uur leesdienst 3 uur ds Th. Hoff
RK Kerk (in Vredeskerk) 7 uur.
Koudekerk Herv. Gem. 10 uur ds
J. Th. W. Quak van Vianen (H. Doop)
7 uur ds D. Goudzwaard van Zwam
merdam Geref. Kerk 10 uur en 7 uur
ds H. J. Swierts RK Kerk (in 't Voor
hof) 10.15 uur.
Dorpskerk 10 uur ds J. P. Honnef Hei
lige Doop Hoofdstraatkerk 10 uur me
vrouw A. Geense-Ravestein 6.30 uur ds.
J. A. van Netten Scheppingskerk 9.30
en 11 uur ds A. Geense, 5 uur ds J.
A. van Netten, R.K. Kerk (zat. av .7
uur) 9 10.30 en 12 uur.
Lelmuiden Herv. Gem. 9.30 ds.
J. H. de Vree 6.30 uur ds J. H. Pan-
nekoek te Leiden Geref. Kerk 9.30 uur
drs C. Houtman te Leimuiden 7 uur,
drs. P. N. Holtrop te RIJnsaterwoude,
RK Kerk (zat 7 uur) 7.30, 9.30 en 11.15
Lisse Herv. Gem. Grote Kerk 10
uur ds. J. van der Velden 7 uur ds.
J. van der Velden zangdienst met me
dewerking van Looft den Heer
Helvetiakapel 10 uur ds H. G. Oostin-
ga (H. Doop) Geref. Kerk 10 en 5 u
ds S. C. van Ketel van Koudum Chr
Geref. Kerk 10.30 uur ds. Chr. Verha-
ge van Den Haag 4.30 uur ds. D. H.
Blesma, Geref. Gem. 10 en 4.00 uur ds
W. Suyker, Geref. Kerk (Prlnsesstr.),
8.30 uur ds Th. Hoff, van Katwijk.,
Valkenburg, 4.30 uur Dienst des
woords, Oud Geref. Gem. 9.30 en
3.00 uur leesdiensten, Geref. Kerk
vrij gemaakt (bulten vrband) g.bouw.
Salvatorl 8.30 uur ds C. Roukema van
Katwijk 5 uur Leesdienst. Aktle Kruls-
RK Kerk St Agatha Parochie (zat. 7
uur) 10 en 11.30 uur, Dependance Poel
polder (zat av 7 uur) 9 en 11.30 uur
Maria Parochie (zat. av. 7 uur) 8.30
uur 10.30 12.00 en 5.20 uur, H. H.
Engelbewaarders parochie (zat. av. 7
uur) 7.30 uur 9.30 uur 11.00 uur en
5.45 uur.
Nieuwkoop Herv. Gem. 10 u ds G
van Doorn, 6.30 uur ds J. v. d. Berg
Jeugddienst te IJmuiden Geref. Kerk
10 uur en 6.30 uur ds Rinse J. A. Ha-
nenburg Chr. Geref. Kerk 9.30 uur en
6.30 uur kand. A. van der Weerd Rem
Geref. Gem. 10 uur ds J. G. Paar-
dekooper te Hilversum RK Kerk (zat. 7
uur 7.30 uur 10.45 en 7 uur.
Nleuwveen Herv. Gem. 9.30 uur
ds. A. v. d. Kooy te Woerden 6.30 uur
ds. A. Kalkman Jeugddienst te Amers
foort, Geref. Kerk 9.30 uur en 6.30 u
ds. W. P. H. Pouwels te Hillegom RK
Kerk (zat. 7 uur) 9 10.45 en 5 uur.
Noordwijk Binnen Herv. Gemeen
te (in geref. kerk) 10.30 uur dr. J. G.
B. Jansen 7 uur ds A. L. Lapré Geref.
Kerk 9 uur ds C. Warner 5 uur ds. J.
Hartkamp (v. d. Berghstichting) 11 u
ds C. Warner RK Kerk (zat. av. 7 u)
8, 9.30 11 en 12 uur.
Noordwijk aan Zee Herv. Gemeen
te 10 uur dhr. Vink, 5 uur dr. J. G.
B. Jansen (De Rank) 10 uur ds A, L.
Lapré, Geref. Kerk 10 uur ds R. de
Vries 5 uur ds C. Warner Herv, Geref.
evangelisatie (schoolstraat) 10.30 uur
ds. C. v. d. Bergh, 7 uur ds. G. Post
Ned. Prot. bond (Lindenplein) 10.30
uur mej. ds. L. A. v. d. Voort, R.K
Kerk (zat. av. 7 uur) 7.30 9 10.30 12
en 7 uur.
Noordwijkerhout Herv. Gem. 10
uur ds J. Streefland (HD) RK St.
Jozef (zat. av. 7 uur) 8.00 10.00 en
11.30 en 7 uur St. Viktor (zat. av. 7
uur) 8.00, 9.30 11.00 en 6 uur. H. Hart
van Jezus in De Zilk (zat. av. 7 uur)
8.30 10.00 en 11.30 uur.
Oegstgeest Herv. Gem. (Groene
Kerk) 10.30 u ds J. Irlk (HD) (Pau-
luskerk) 10 uur ds W. E. Verdonk
(Gemeentecentrum) 10.30 uur Jeugd-
kerk kap Th. P. G. Kloosterman, ge-
spreksdienst 5 uur ds K. Vegter Vrijz
Herv. (Gemeentecentrum) 10.30 uur
ds M. J. Wagenvoorde Geref. Kerk
10 uur ds Vegter 5 uur zie Gemeen
tecentrum Geref. Kerk (vrijgemaakt
8.30 uur dienst 3 uur ds D. Los Ge
reform. Kerk (vrijgem. buiten verband]
8.45 en 3 uur ds M. R. V. D. Berg RK
Kerk (zat av. 7.30 uur) 9 10.30 en 12
uur Bonaventurakapel (zat. av. 6.30.
uur) 8 en 10 uur.
Oudewetering Herv. Gem. 9.30 u
ds Lalleman (biduur voor gewas en
arbeid) 6 30 uur zie geref kerk Geref.
Kerk 9.30 uur ds J. Czlria 6.30 uur ds
RIJnsaterwoude Herv Gem. 9 30
uur en 7 uur ds T. H. Oostenburg Chr
Geref Kerk 9.30 uur Dienst des Woords
2.15 uur ds G. Bouw te Sch^venlngen
RK Kerk (zat 7 uur) 7.30 9.30 en
11.15 uur.
Voor velen, zelfs voor vele
hooggeplaatsten, is er, in de af
gelopen week, een wereld, of
beter een afgrond van leed
opengegaan. Voor zover er al
een vermoeden van leefde en
misschien ook een vermoeden
dat, met het verstrijken van de
tijd, veel wonden wel geheeld
zouden zijn, dan lis het nu
schrijnend duidelijk geworden
dat de tijd niet alle wonden
heelt maar dat het een verbijs
terende werkelijkheid is, dat ve
len onder ons nog dagelijks en
elke nacht gepijnigd worden, in
de meest letterlijke zin, door
een welhaast onverwerkbaar
verleden, zo gruwelijk, dat het
alle beschrijvingen tart, niet uit
te zeggen is en dat buitenstaan
ders nooit, met alle goede wil,
volledig zullen kunnen „begrij
pen waarom men huilt"-
Ie kunnen er hoogstens alleen
maar huiverend, uiterst eerbie
dig, zwijgend bijstaan en pro
beren een helpende hand uit te
steken en een troostende arm
om hun schouders leggen, in
een hopeloos tekortschieten
de poging tot solidariteit. Het
behoeft geen betoog op welk een
verbijsterend leed ik hier doel.
Het kan alleen maar heilzaam
zijn dat dit leed, waarmee tot
nu toe vrijwel alleen psychia
ters en geestelijke verzorgers
werden geconfronteerd, nu, in
alle discussie's, eens aan de op
pervlakte gekomen is, al was het
alleen maar om ons te leren in
de toekomst wat minder opper
vlakkig aan hun leed voorbij te
leven en het niet meer af te
doen met de opmerking: „Moet
u door nu over bleven doorzeu
ren? Zet er toch een streep on
der! Voorbij is voorbij!" Het is
nl. niet voorbij!
En dan werd deze week ook
de wereldgebedsdag gehouden
met het thema: „Verblijdt u in
de Heer, te aJllen tijde".
Je eerste reactie is: „dit slaat
als een tang op een varken!"
Moat ik naar deze mensen
toestappen, moet ik naar een
zieke, die ligt weg te teren in
een martelende pijn, toegaan en
zeggen: „Wacht eens even, er
staat geschreven: „Verblijdt u
in de Heer te allen tijd"? Zou
het niet onvoorstelbaar weed
zijn?
Nu kan ik natuurlijk er op
wijzen dat de apostel Paulus
dat aan de gemeente van Filip-
pi destijds schreef vanuit de ge
vangenis, waarschijnlijk met 'n
zekere marteldood voor ogen.
En dan kan ik mij er over ver
bazen dat hij tot zulk een ge
tuigenis in staat was. Ik kan
me vele zieken en stervenden
herinneren voor wie dit „ver
blijden in de Heer" de werke
lijkheid was waaruit zij noch
tans leefden, al was hun leven
nauwelijks leven meer. Ik her
inner mij ook getuigenissen van
sommige overlevenden uit de
concentratiekampen, waaruit
bleek, dat zij, dwars door alle
verschrikkingen heen, toch nog
steeds zich gedragen wisten door
die blijdschap en een vertroos
tende kracht om zich heen heb
ben verspreid. Ik moet conclu
deren: Het is toch mogelijk dat
dit een werkelijkheid is.
dan? Wat is dan het geh<
Wel. Ik geloof, dat we mo
beginnen met de nadruk a in
eerst te leggen op „de H(>a
Even later schrijft Paulus
Hem. dat Hij nabij is. Dat
slaan op de wederkomst vair
Heer. die Paulus zeer i ji
achtte. Het kan ook beteken
„De Heer is nu nabij". In ito
geval weet ik wel dit, dat
inderdaad waar is dat Hij
de verre onbewogene is,
neerziet op alle leed, maa ui
Heer, die gekomen is om
te lijden in solidariteit me^
mensen tot het uiterste. Df£'
de verkondiging van Zijn K
En, Hij heeft overwonnen!
is Paschen! En daarom
ik u zeggen dat Hij nabi
zelfs dat Hij in alle verscl
king en leed en dood het n
dicht nabij is. Het dichtste
bij als Hij het verste af
Dat ik toch niet uit Zijn
val, zelfs niet in de versohri
lijke hel van leed, die me
elkander aan kunnen doen.
laatste woord is toch niet
marteling, leed en ong
heid maar aan Hem! Ik d
dat dit het geheim was
Paulus en miljoenen na
dwars door alle verschrikkii
heen, hebben ontdekt, wtu
zij nochtans hebben gelee
waarin zij zijn gestorven.
Daarom begin ik altijd
om. schuchter, te zeggen:
geet u niet dat u een
heeft die nabij is". En, e
geheim open gaat bloeien, ziK
ook ruimte komen voor d
„Verblijdt u in den H^'
Nochtans! Ik ben mij
bewust dat bij sommigen
geschrijf overkomen zal
aanbrengen van een sticht)
ke zalf op een nog altijd sclei
nende en bloedende wond,
ik u dan verzekeren dat he
leen mijn bedoeling is, naas
te midden van alle
staande, te vragen: „WillJt U
mij eens proberen te zien
Hem, die nabij is, toch n
al de dagen en al de nach
opdat wij nimmermeer
Hem verlaten zijn? En, wl
blijven bedenken dat het
ste woord niet is aan het
het onrecht, dat nog
schrijnt, maar aan de H
Dat wij daarom nochtans h(
vol mogen vooruitzien naaa
openbaarwording van Zijn
komst, waarin men n
meer leed zal doen en
rouw en verdriet meer zu
zijn? Want, de eerste dii
zijn dan definitief
gegaan en het is alles nieuw
worden! En ,ik mag het nb
ontdekken en er vast iets
oroberen waar te maken!
hier de mogelijkheid niet lii
om toch verder te gaan?
J. P. HONf
Hervormd predik
LeiderdB'
Rijnsburg Herv. Gemeente
(Grote Kerk) 9.30 uur ds I. J. Wisse
5 uur ds C. Treure te Katwijk Bethel-
kerk) 9.30 uur ds A. Pietersma te
Zoetermeer 5 uur ds Wisse Gereform
Kerk Petrakerk 9.30 uur ds v. d. Lin
de (Openbare belijdenis) 5 uur ds
Bijleveld, Immanuèlkerk 9.30 uur ds
Bijleveld 5 uur ds Baayen (Openba
re belijdenis) Maranathakerk 9.30 uui
ds Baayen 5 uur ds v. d. Linde, Gerei
Kerk (vrijgem) geen opgave ontvan
gen evang chr gem (aula mavo) 10 u
dhr A. Visser RK Kerk tuinbouwschool
(zat av 7 uur) 10.30 uur.
Sassenhelm Herv. Gemeente (in
geref. kerk) 9.00 uur ds A. Westra ont
moeting 6.30 uur ds J. Kamma van
Oegstgeest, Geref. Kerk 10.30 uur ds. J
D. te Winkel 5 uur ds H. v. d. Berg
Chr. Geref. Kerk 10.00 uur ds L. S.
den Boer, 5 uur ds L. S. den Boer Ned
Prot Bond 10.30 uur ds N. R. Hefting
van Nijmegen RK Kerk (zat. av. 7
uur) 8.30 9.30 11 en 5.30 uur.
Valkenburg Herv. Gem. 10 uur en
6.30 uur ds G. Zonneveld Geref. Kerk
9.30 en 6.30 uur ds Rooze, Geref. kerk
en 5 uur ds. Th
Hofl
Voorhout Herv. Gem. 10 uur ds
H. Boonstra van Hillegom 7 uur ge
reformeerde dienst in herv. kerk ds H
v. d. Berg RK Kerk (zat. 8.00 en 19.00
uur) 9.00 10.30 11.45 en 5.30 uur.
Voorschoten Herv. Gem. Dorps
kerk 10 uur ds v. d. Schoot 7 ds v
d. Geest Hulp en Heil 10 uur ds v. d.
Geest Rijndijk 10 uur ds de Beus Au
la Noord Hofland 9.45 uur ds Mete
ring Geref. Kerk 9 uur 10.30 uur en
geen opgave Geref. Kerk (vrij-
"7 uur ds Deddens Rijns-
iurg 5 uur ds J. v. d. Haar Leiden,
RK Kerk St Laurentius Bondsgebouw
(zat. av. 6.30 uur) 7.30 8.30 10 11 en
12 uur Moeder Godsparochie (zat. av.
7 uur) 8 10, 11.30 en 6 uur.
Waddinxveen Herv. Gem. Brug-
kerk 9.30 uur ds J. v. d. Heuvel, 6.30
uur ds D. v. Vliet wijkgebouw 9.30
uur ds. T. van 't Veld 6.30 uur
ds. J. v. d. Heuvel Bethelkerk 9.30 uur
ds D. van Vliet 5 uur ds T. van 't Veld
Immanuelkerk 10 uur ds N. J. Flink,
5 uur ds P. HetebriJ Geref. Kerk Kruis
kerk 10 uur dr C. Gilhuis te Den Haag
O, 5 uur ds D. J. Modderaar Ontmoe
tingskerk 10 uur ds D. J. Modderaar.
5 uur dr C. Gilhuis Chr. Afgesch. Gem
9.30 uur en 5 uur ds A. P. Verloop.
Oud Ger. Gem. in Ned. 10 uur en 6.30
uur leesdienst Rem. Ger. Gem. 10 uur
ds G. A. Hooykaas RK St. Victor-
kerk 8 uur en 10 uur (zat av 7 uur)
Ontmoetingskerk 8.30 uur 11.45 uur en
6.30 uur (zat. av. 7 uur).
Warmond Herv, Gem. 10 uur ds
J. M. Snijders (Doopdienst) 7 uur
dhr E. Nicolai cand. te Utrecht 5.30
uur gezamelijke jeugddienst in de
Kaag RK Kerk (zat av 7 uur) 8.30 en
11.30 uur.
Herv. gemeente Dorps
kerk 10.00 uur Dr Th. C Frederiksr
4.30 uur drs. M. Verduin Gouda, 7.00
uur dr. Th. C. Frederikse Kievietkerk
10.00 uur gezir.sdlenst mej dr. J. L.
Klink Haarlem Messiaskerk 10.00 uur,
fraai uitgevoerde
lamp van de Leidse Lodk
kerk. (Foto HoljR
cand R. H. M. de Jonge
Dorpscentrum 9.30 uur ds M.
5 er Oegstgeest Gebouw Shalom
eugdkapel (12-14 Jaar) DeyleiVi
uur Jeugdkerk Geref. Kerk 10 e
ds. v. d. Meulen (Zuid) 10 ei
ds Bech Ned. Protestantenbond
Kerkdam) 10.30 uur ds D.
RK Kerk Willibrordus (zat
8 9.30 11 12.15 en 5 uur goede!
Woubrugge Herv. Gem.
6.30 uur ds Franken Gerefori
9.30 en 6.30 uur ds Langeles
vedorp.
Zevenhoven Herv Gem.
Toef 7 uur d
lerk 9,30 uur en 7
Boes te Hilversum RK Kerk (z
7.45 9 en 10.45 uur.
Zoeterwoude Herv Gem 10
F. Houwert RK Kei
buurtseweg (zat 7.30
uur RK Christus Dlenaarkerk
uur) 8.30 10 11.30 en 6 uur, T
Meerburg (zat 7 uur) 8.45 10.
6 uur.
Zwammerdam Herv Gein.
ds D. Goudzwaard 6.30 uur ds t
Stehouwer E, M. Predikant te
Geref Kerk 10 uur ds M.
len 6.30 uur ds SJ. TDm
Geref, Kerk geen dienst RK Ke
7 uur) 8 10 11.30 en 5.30 i
