SPOOKBEELDWERKLOOS HEID
1936: wachten in een rij
,,'t Is een klap
in je gezicht,
n doffe dreun"
Grotere prioriteit
voor werkloosheid
JANUARI 1936. Ons land telt 475.900
geregistreerde werklozen. Het wer
kelijke aantal ligt ver boven de
500.000.
De uitkeringen bedragen in een
grote stad tussen de 11,50 en
f 13,- voor man, vrouw en 2 kin
deren. Op het platteland komt de
ondersteuning in de meeste gevallen
boven de /c9,- voor eenzelfde gezin
'men hield er rekening mee, dat de
huren belangrijk lager waren dan
in de steden en dat de meeste plat
telanders zelf aardappelen en
groenten verbouwden).
De werkloze mannen moesten één
maar vaak ook twee maal per dag
„stempelen". Zij waren verplicht
zich dan op een kantoor te melden,
waar een crisisambtenaar een stem
pel of handtekening in hun werk
loosheidsboekje zette. Dit werd ge
daan om clandestien werken te
voorkomen. Vaak stonden de werk
lozen hiervoor urenlang op hun
beurt te wachten, in de wachtloka
len van de stempelbureaus en bui
ten op straat, in lange rijen.
Wachten
Wachten was trouwens niet onge
woon voor wie in die tijd werkloos
was. Ze stonden uren in de rij voor
een gratis rijwielbelastingplaatje (er
werd toen 2,50 per jaar belasting
geheven op het berijden van een
fiets), zij moesten wachten bij de
uitdeling van goedkope margarine,
soep en gehakt, maar wel de lang
ste tijd op werk. Soms jaren en ja
renlang.
Een werkloze was in die jaren der
tig - toen tienduizenden geestelijk
langzaam stierven - een getekende.
In hun gratis belastingplaatje was
een gat geponsd, zodat iedereen kon
zien dat er een werkloze reed. In
het trouwboekje van werklozen
werd een stempel gezet, zodat Jaren
daarna nog iedereen kon zien dat
de houder werkloos was geweest.
Getekenden
Ook de kinderen van werklozen wa
ren getekenden. Was vader lange
tijd zonder werk dan kon een aan
vraag voor kleding, schoeisel, kolen
enzovoort worden ingediend. De
werkloze kreeg dan bezoek van een
crisis-ambtenaar, die men binnen
moest laten en die vaak in alle
kasten keek en koektrommeltjes
opende orn te zien of er ondanks de
werkloosheid van het hoofd van het
gezin gesnoept werd. Zo'n pottekij-
ker kon ieder moment van de dag
binnenvallen om alles en iedereen
te controleren.
Werd er door deze ambtenaar gun
stig beschikt over een aanvraag tot
bijvoorbeeld kinderkleding, dan kre
gen de kinderen van werkloze Am
sterdammers ondergoed, waarop de
drie St. Andreaskruizen stonden ge
drukt, zodat andere kinderen in bij
voorbeeld de gymnastiekzaal konden
zien dat hier een kind van een
werkloze vader turnde. De klompen
die werden verstrekt, droegen even
eens de drie Andreaskruizen, terwijl
de kousen zwart waren met rode
banden van boven (de kleuren van
het Amsterdamse wapen
Solliciteren
Wachten moest een werkloze ook
wanneer hij solliciteerd3. Een ad
vertentie voor een baan, bracht
honderden werklustigen op de been
en iedere werkgever kon werkne
mers te kust en te keur krijgen.
Afgestudeerde ingenieurs en leraren
stonden als conducteurs op de tram
en het leger had allerminst, zoals
nu, een tekort aan beroepsmilitai
ren. Integendeel, jaarlijks werden
duizenden ,die 's-Konings wapenrok
wilden dragen afgewezen, of kwa
men niet door de uitermate strenge
keuring. Jongemannen die als sand-
wichmen met borden „Wie helpt
mij aan werk" op hun rug en buik
liepen, waren een dagelijks voorko
mend straatbeeld.
In vele bedrijven heerste Jarenlang
een angstpsychose voor ontslag. Ie
dere maand maakten honderddui
zenden arbeiders, maar ook kan
toor- en winkelbedienden met angst
en beven hun loon- of salariszakje
open. Hun vrees gold de vraag of er
een ontslagbewijs inzat. Jaarlijks
werden de lonen en salarissen ver
laagd ook van van de rijks- en ge
meenteambtenaren. Ook het inko
men van Koningin Wilhelmina
werd in 1937 verminderd van 1.2
miljoen tot een miljoen per jaar en
het inkomen van prinses Juliana
werd zelfs gehalveerd tot 200.000
gulden. De Kamerleden moesten
eveneens een veer laten. Zij kregen
inplaats van 5000.- per jaar in
1937 nog slechts 4500.
Ontslag
De gehuwde werkende vrouw in
rijksdienst werden ontslagen om
plaats te maken voor mannelijke
collega's.
Vele tienduizenden werklozen wer-
I den te werk gesteld op werkver-
i schaffingsobjecten, waar zij voor
I een paar gulden meer dan de steun
moesten werken aan ontginnings
projecten, zoals in Drente en in de
i Wieringermeer. Er werden kampen
voor jonge werklozen opgericht - de
vakbeweging had hierin een groot
aandeel - die Jeugdhuizen, vakan
tie- en conferentieoorden bouwden.
Hun beloning: eten, drinken, onder
dak en een schamel zakgeld.
Werkte de vader niet, maar wel
zijn in huis wonende zoons en
dochters, dan werd van hetgeen
deze verdienden tweederde gekort
op het steunbedrag dat de werkloze
ontving. Dat dit vaak tot enorme
spanningen leidde laat zich raden.
Soms ontlaadden de spanningen
zich. Zoals in 1934. toen in Amster
dam en nog enkele steden een op
stand kwam tegen de voorgenomen
verlaging van de steunnormen. In
de Amsterdamse Jordaan werden
bruggen opgehaald, barricaden op
geworpen, de openbare verlichting
stukgeworpen. Agenten van politie
werden aangevallen, ingezette mili
tairen werden vanaf de daken be
stookt met bloempotten, stenen,
zelfs met meubilair en kachels.
Berusting
Maar over het algemeen berustte
men in zijn wanhopige situatie. Po
litieke agitatoren van links hadden
weinig vat op de werklozen. Méér
succes hadden de propagandisten
van rechts, de NSB-ers, die - met
als voorbeeld nazi-Duitsland, waar
heen onze regeerders ook werk
krachten stuurden: wie weigerde
kreeg geen steun - vaak een willig
oor voor hun politiek vonden vooral
bij de plattelandsbevolking.
Pas in 1939 liep het aantal werklo
zen in ons land terug tot 405.900 en
het aantal faillisementen dat in
1933 een top bereikte van 4.361 tot
„slechts" 1.978. Maar toen stonden
wij aan de vooravond van een
nieuwe ramp: de tweede wereldoor
log!
[ATERDAO 15 JANUARI 1972
HUARI 1972: 115.000 werklozen,
feral in Nederland zitten de
bhtlokalen van arbeidsbureaus en
jiale diensten vol werklozen. Ook
j 1972 moeten werklozen vaak
chten. Wachten op een gesprek,
bhten op een formulier, wachten
de uitkering. Stoelen en banken
in veel lokaleh niet toereikend,
g^derhalf uur in de rij staan is
|t ongewoon.
t,behandelschema's" van veel ar-
sbureaus en sociale diensten
door de sterk toegenomen
loosheid danig in de war ge-
pt: de wachttijden worden da
ks nóg langer. Spreekuren van
5 jchtends half negen tot tien lo-
uit tot over het middaguur.
1 surde „bijkomstigheid": sommige
3 reaus en diensten kampen met
i tekort aan loketambtenaren...
Huisvesting
jde meeste plaatsen zijn de kan-
r en waar werklozen zich moeten
hun uitkering komen op-
;n redelijk gehuisvest. In Rot-
bijvoorbeeld. Wie echter het
ïhtlokaal voor werkloze werkne-
•s van de gemeentelijke sociale
ist in Den Haag met een bezoek
:ert, wacht een afknapper die
spookbeeld van de jaren dertig
lijfelijk oproept.
thuis hoort. De chef van de dienst
beaamt: „Het is inderdaad vernede
rend hoe Den Haag z'n werklozen
moet opvangen".
Werklozen uit hogere inkomensgroe
pen ontvangen hun uitkering per
cheque thuis?
„In een aantal gevallen is dat zo
ja, niet omdat ze meer verdienden
of hoger zouden jnzdiadneres.mta
of hoger zouden zijn dan de rest,
maar omdat we hen de vernedering
van het moeten komen ophalen van
de uitkering in een lokaal als het
onze willen besparen. U moet goed
begrijpen: dat zouden we iedereen
willen besparen, maar computer
technisch is dat op dit moment nog
onmogelijk. Er wordt wel gewerkt
aan een systeem waarbij alle werk
lozen hun uitkering per cheque
thuis krijgen. De bedoeling is dat
straks op vrijdag de cheques de
deur uitgaan en dat de mensen hun
inkomstenformulier op maandag
aan ons insturen, maar hoe lang
het nog duurt voor we zover ziju
Spanningen
Ook in 1972 ontlaadden de spannin
gen van werklozen zich nog bij
voorkeur in de spreekboxen bij de
ambtenaren die namens het rijk de
wet werkloosheidsvoorziening uit
voeren. Daarover doen wilde verha
len de ronde. Dat er „elke week we)
een ambtenaar over het loket wordt
getrokken" etc.
Loketambtenaar F. Meeng brengt
deze verhalen tot Juiste proporties
terug. „Gevochten wordt hier nooit,
maar dat hier een enkele keer een
werkloze explodeert en nou eens
een precies zogt wat hij er van
denkt, is natuurlijk wèl waar. Je
krijgt' wel eens dingen naar Je
hoofd gegooid, maar daar moet Je
tegen kunnen en begrip voor op
brengen. Het is voor niemand eer
lolletje om hier te moeten komen"
De chef van de dienst: „We probe
ren iedereen te helpen".
Foto bovenhet stempellokaal betekende in de crisisjaren voor
de werklozen iedere dag een zware gang en urenlang wachten in
een rij.
Foto midden: Beeld van enkele jaren geleden: de sluiting van de
mijnen in Limburg waardoor vele "kompels" werkloos werden.
JANUARI 1972: 1150.000 werklozen.
Duizenden méér dan was verwacht.
Wat is, in 1972, werkloos zijn?
We vroegen het werkloze werkne
mers in de Randstad.
Hun reacties:
Een 39-jarige bouwvakker: ,,'t Is
een doffe ellende, ik heb 23 Jaar
gewerkt voor m'n brood en nu moet
ik in de rij staan voor een uitke
ring. Ik aanvaard het omdat ik wel
moet, ik heb een vrouw en twee
kinderen".
Een 40-jarige kantoorbediende, op
de keien gekomen door een faillis
sement van zijn werkgever: „Je
weet dat Je Je niet hoeft te scha
men. maar je ondergaat het als een
schande. Oké, je hebt recht op die
uitkering, je hebt er al die jaren
zelf aan meebetaald, maar toen ik
voor het eerst m'n steun ging ha
len, nu drie weken geleden, moest
ik aan mijn vader denken, die voor
de oorlog hetzelfde deed. Ik weet
nu hoe hij zich voelde en dan
troost ik me nog met de gedachte
dat het toen nog veel erger was",
i Een 33-jarige bouwvakker: „Je voelt
je invalide als je twee gezonde han-
j den hebt en er is ineens geen werk
I meer. Het idiote is dat Je Je ervoor
j schaamt. Als ik kennissen tegen
kom durf ik ze niet te zeggen dat
ik in de steun loop. Ze geloven Je
trouwens niet eens: hoe kan een
bouwvakker nou werkloos zijn zeg
gen ze".
Een 25-Jarige winkelbediende, werk
loos omdat z'n baas, een grote krui
denier, reorganiseerde. Drie filialen
dicht, een supermarkt open. ..Ik
had een prettige baan en nu moet
J ik maar afwachten wat het worden
I gaat. Wat ik moet gaan verkopen
I kan me niet schelen, of het nou
j schoenen of koffiebonen zijn, als de
sfeer maar weer prettig is. het con-
tact met je collega's, dat mis Je".
J Een 63-jarige kok: „Ik had me
mijn afscheid anders voorgesteld, 't
Is een klap in je gezicht, een doffe
dreun die veel harder aankomt dan
Je denkt. Mijn vrouw heeft geen le
ven meer bij me, ik ben de hele
dag sjagrijnig".
Een 28-Jarige loswerkman: „Ik heb
wel eens eerder zonder werk geze
ten, maar nu ben ik getrouwd en
we krijgen een kind. Je wilt werken
en Je kan niet, aggressief word Je
ervan. Ga maar een vak leren zeg-
j gen ze. Wie geeft me de kans?"
Een 40-Jarige ex-zelfstandige: „Ik
had een markiezenbedrijf met 150
man personeel. Een paar maanden
geleden moest ik ermee kappen, het
ging niet meer. Ik heb overal gesol
liciteerd. maar er is gewoon niks.
i Toen m'n laatste cent op was ben ik
jbij de sociale dienst in de rij gaan
i staan. Hoe ik me voel? Hoe zou u
J zioh voelen?"
Een 30-Jarige winkelbediende: ,Jk
zou dit voorjaar gaan trouwen,
maar dat hebben we maar uitge
steld. Voor onbetaalde tijd".
Een 46-Jarige ongeschoold arbeider!
„Ik had niet gedacht dat het zo erg
zou zijn. Ik weet nu wat oudere
mensen bedoelen als ze het over de
crisistijd hebben".
Een 30-Jarige fabrieksarbeldert
„Alleen op mijn duivenplatje ver
geet ik dat ik eigenlijk razend ben.
Vergeleken bij mijn laatst verdiende
loon met overwerk erbij kom ik met
mijn uitkering nog niet aan zestig
procent. Mijn autootje, dat ik nog
niet heb afbetaald, staat voor de
deur. Als dit lang duurt zal ik 'm
moeten verkopen".
werkloosheidscijfers hebben het
van 100.000 ruim moeten over-'
jjden voordat het kabinet-Bies-
vel een eerste gerichte maatregel
ter stimulering van de werkgele-
leid. Verlangt mag worden dat
hierbij niet zal blijven. De be-
■jlding van de werkloosheid zal in
overheidbeleid een grotere priori-
moeten krijgen dan tot dusver,
regering heeft a gezegd, ze zal nu
b moeten zeggen", aldus het NVV
ijn officieel orgaan De Vakbewe
it name de 200 miljoen gulden
het noorden kan slechts een
Jet zijn tot een ombuiging van
eleid, zoals dat de afgëlopen ja-
is gevoerd en dat zich nu wreekt,
5 het NVV.
vakcentrale constateert dat „on-
ijpelijkerwijs" de in het kader
de algemene bezuinigingsdrang
de regering getroffen afremmen-
oaatregelen voor het noorden nog
is worden gehandhaafd: „Het is
te zot, dat er nu geld beschik-
wordt gesteld voor nieuwe pro
jecten die nog op gang moeten wor
den gebracht, terwijl het werk aan
andere objecten dat was stilgelegd
(bijv. voor de Groningse universiteit)
nog steeds niet mag worden hervat",
zo zegt het NW.
Dit te meer, aldus de vakcentrale,
omdat een groot deel van de werk
loosheid (bijna eenderde van de man
nen) zich concentreert in de bouw
nijverheid. Het is volgens het NW
onverantwoord bouwvakkers, die van
daag zo aan de slag kunnen gaan,
werkloos te laten blijven omdat zij
moeten wachten tot alle voorberei
dende fases van nieuwe projecten
een kwestie van vele weken of soms
enkele maanden achter de rug
Het is dan ook zaak meent het NW
dat er nu er financiën beschikbaar
zijn gesteld, de tijd tussen het toe
wijzen daarvan aan een bepaald pro
ject en de aanvang van de werk
zaamheden zo kort mogelijk wordt
gehouden. Daaraan heeft het in het
verleden teveel ontbroken, aldus het
NVV.
keringen in een riant lokaal
Jden er niet hoger op, maar de
"fkloze die in de Haagse Beijers-
at z'n geld moet halen, maakt
I extra zware gang. Een „afgang"
j hem op een onverdiende psy-
[logische opdonder komt te staan,
al wanneer hij hier voor het
komt. De chef-afdeling voor
tgen voor werklozen van de so-
dienst in Den Haag is de eer-
dit toe te geven.
inderdaad een soort stempel-
1 van vroeger, maar wat wil
|we zitten hier in een noodge-
van vóór de eerste wereldoor-
Overigens: Den Haag staat niet
en, er zijn wel meer sociale
isten in Nederland gehuisvest in
tellj Kielde kippehokken. En over een
jaar verhuizen we naar een
iw gebouw".
Door
Kees Haak
„Crisislokaal"
Haagse werklozen van vandaag
smaken desondanks het twijfelach
tige genoegen van een ontvangst in
een „crisislokaal".
Een schamele, armoedig gemeubi
leerde ruimte die hun „in de steun
lopen" zo noemen velen hun
recht op een uitkering ook vandaag
nog onnodig plaatst in een sfeer
waarin hun feitelijke ellende (het
zonder werk zijn en het moeten le
ven van 75 procent tot 80 procent
van het laatst e irvneddeoloninet
tvan het laatst verdiende loon) niet
